Ege Bölgesinde Kullanılan Bazı Yem Karıştırma ve Dağıtma Arabalarının Özellikleri

Transkript

1 354 Ege Bölgesinde Kullanılan Bazı Yem Karıştırma ve Dağıtma Arabalarının Özellikleri Harun YALÇIN, Mehmet EVRENOSOĞLU, Hamdi BİLGEN Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım ları Bölümü, Bornova / İZMİR e-posta: harun.yalcin@ege.edu.tr Özet: Bu çalışmada, Ege Bölgesinde hayvancılık işletmelerinde kullanılan bazı yem karıştırma ve dağıtma arabalarının özellikleri ve kullanımlarıyla ilgili bilgilerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu makinaların yaygın olarak kullanıldığı ve deneme amaçlı testlerin yapıldığı Ödemiş, Bayındır ve Seferihisar ilçelerindeki çalışmalar baz olarak alınmış ve değerlendirilmiştir. lar ile yapılan denemeler yemleme sırasında gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümler işletmelerde kullanılan yem rasyonunu ve çalışma şeklini de ortaya koymuştur. Çalışma sonucunda, yörede küçük işletmelerde genelde 4 m 3 hacimli karıştırma ve dağıtma arabaları kullanımı yaygınken, hayvan sayısı daha çok olan büyük işletmelerde 8 m 3 hacimlilerin tercih edildiği gözlenmiştir. Bununla beraber büyük hacimli makinalarda frezeli tip yem alıcıları bulunmaktadır. İncelenen yem karıştırma ve dağıtma arabalarında yatay tipte karıştırma düzenleri (helezonları) vardır. Anahtar Kelimeler: Yem karıştırma, Yem karıştırma ve dağıtma arabası, Dikey ve yatay tip karıştırıcı. Features of Some Mixer Wagons in Aegean Region Abstract: In this study, some mixer wagons which took place in Aegean Region s dairy farmes were examined for unraveling some of their features and usage. These machines were tested in the cities of Ödemiş, Bayındır and Seferihisar where they have the most widespread usage. The test were made in the same time these machines were being used for feed preperation and unloading of the feed. The tests not only unravel the feed ration that has been using in the farm but also the system of the feeding mechanisation. In the conclution of the study, it was found that generally 4 m 3 volume mixer wagons were used in the small herb farms, the machines which are 8 m 3 volume were used in bigger farms which have bigger amount of cattles. The bigger volume machines have fraisers type feed receivers. The investigated mixer vagons have horizontal augers. Key words: Feed mixing, Mixer wagon, Vertical and horizontal type mixing. GİRİŞ Türkiye de hayvancılığın gelişmesi, hem yüksek verimli kültür hayvanlarının kullanımı hem de bu hayvanların kaliteli yemle beslenmesine bağlıdır. Hayvanlara verilen yem rasyonlarının hazırlanmasında işletmeler arasında farklılıklar bulunmaktadır ve her bir işletme farklı yem materyallerinin karışması sonucunda rasyonlarını oluşturmaktadırlar. Bir çok işletmede üretilen yemlerin hayvanlara rasyon olarak verilmesinde önemli problemler yaşanmaktadır. Rasyonu oluşturan farklı yem materyallerinin karıştırılmasında yapılan hatalı uygulamalar nedeniyle hayvanların günlük besin gereksinimleri karşılanamamakta veya günden güne değişmektedir (Clump 1989). Bunun sonucunda

2 Varyasyon Katsayısı 355 hayvanların almış oldukları besin değerleri homojen olmamaktadır. Ayrıca işletmelerde hazırlanan yemin karıştırılması ve dağıtılması için harcanan işgücü ve zaman gereksinimi oldukça yüksek olduğundan verimlilik azalmaktadır. Karıştırma ve dağıtma işleminde mekanizasyonun uygulanamadığı, karışımın el işçiliğinin ağırlıklı olarak kullanıldığı işletmelerde karıştırma işlemleri yapılarak karışımın homojenliği sağlanabilir (Şekil 1). Değişik amaçlarla büyükbaş süt ve besi hayvancılığı işletmelerine yapılan ziyaretlerde bu makinaların kullanımının giderek arttığı tespit edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ege Bölgesi nde hayvancılık işletmelerinde kullanılan bazı yem karıştırma ve dağıtma arabalarının özellikleri ve kullanımlarıyla ilgili bilgilerin ortaya konulmasıdır. uzamakta ve zaman tüketimi artmaktadır. Yem dağıtma ve karıştırma arabaları işletmelerde iki işi yapmak için tasarlanmıştır. Bunlar: MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmada Ödemiş, Bayındır ve Seferihisar ilçelerindeki işletmelerde testleri yapılan, çeşitli Değişik yem maddelerini homojen olacak kapasitelere (hacimlere-m 3 ) sahip yem karıştırma şekilde karıştırmak, Hazırlanan bu karışımı hayvanlara homojen bir şekilde dağıtmaktır. ve dağıtma arabaları ele alınmıştır. Araştırmada kullanılan makinaların ikisi 8 m 3 lük, biri 4 m 3 lük kapasiteye sahip iken ikisi yerli imalat biri ise yurt dışından ithal edilmiştir; Yeterli karışım homojenliği A. 4 m 3 yerli tip yem karıştırma ve dağıtma arabası, B. 8 m 3 yerli tip yem karıştırma ve dağıtma arabası, Kürekle bir kez aktarma Kürekle iki kez aktarma Karıştırma Şekli Kürekle üç kez Yatay karıştırıcı ile aktarma 15dakikakarıştırma C. 8 m 3 ithal tip yem karıştırma ve dağıtma arabası. Yem karıştırma ve dağıtma arabalarının tümü traktörle çekilen makinalar olup işlevsel organları Şekil 1.Yemlerin makina veya kürekle karıştırılması durumunda karışımların homojenlikleri (Evrenosoğlu, 2002). Uzun lifli yemler karıştırma ve dağıtma arabalarında karıştırma helezonları üzerindeki parçalayıcı-kıyıcı bıçaklarla kıyılıp diğer yem maddeleri ile karışarak homojen bir karışım oluştururlar. Bu tip bir parçalama-kıyma işleminin el işçiliği ile yapılması teknik açıdan mümkün değildir. Ancak, el işçiliği ile çok kez karıştırma kuyruk milinden tahrik edilmektedir. Kuyruk milinden alınan hareket bir redüktör üzerinden veya zincir dişli sistemi yardımıyla karıştırıcı helezonlara iletilmektedir. Yem karıştırma ve dağıtma arabaları genel olarak çatı, hareket iletim sistemi, yem karıştırma ünitesi, yem dağıtma ünitesi ve kumanda ünitesi kısımlarından oluşmaktadır (Şekil 2). Yem karıştırma işlevini helezonlar sağlamaktadırlar.

3 356 Genelde yatay helezonlu karıştırma ve dağıtma arabalarının kullanımı yaygınken az da olsa bazı işletmelerde dikey helezonlu makinalara da rastlanmaktadır. Yem karıştırma helezonları üzerinde bulunan çeşitli tiplerdeki bıçaklar yem maddelerinin kıyılmasını sağlarlar. Böylece karışımın homojenliği arttırılırken hayvanlar tarafından daha kolay tüketilmesi sağlanmaktadır (Şekil 3). Çalışmada yer alan makinalardan 8 m 3 hacmindekiler yaklaşık 60 başlık hayvancılık işletmelerinde kullanılırken, 4 m 3 hacimdeki makina 25 başlık işletme tarafından kullanılmaktadır. İşletmelerde karışım içerisine giren yem maddeleri; mısır silajı, arpa ve yulaf samanları, arpa ve mısır ezmeleri, pamuk ve ayçiçeği küspeleri kepek, mermer tozu, soda, kuru yonca otu, kesif yemler ve minerallerdir. ların çalışma özelliklerini ortaya koymak amacıyla işletmelerde; makina boşaltma mesafesi, boşaltma zamanı ve yem karıştırma homojenliğine ilişkin denemeler yapılmıştır. Ayrıca denemelerde kullanılan yem materyallerine ilişkin nem, kıyma boyu vb. gibi özellikleri belirlenmiştir. Denemeler sırasında işletmede çalışanlara müdahale edilmemiş, güncel uygulamaları yapmaları sağlanmıştır. Rasyona katılan yem maddelerinin ağırlıkları belirlendikten sonra, karışım öncesinde ayrı ayrı örnekler alınmış, bu örnekler üzerinden boyut analizi ve nem analizleri gerçekleştirilmiştir (Uhl and Gray 1989). nın zaman ölçümleri ilk konulan yem materyali ile başlamış yükleme zamanı, karıştırma zamanı ve dağıtma zamanları ayrı ayrı belirlenmiştir. 8 m 3 hacimli makinalarda kasa içine konulan ürünün ağırlığını yük algılama pimleri yardımıyla ölçebilen dijital kantar bulunduğundan yem materyallerinin ağırlıklarının ölçülmesinde bu sistemden yararlanılmıştır. Tüm yem maddelerinin yüklenmesinin ardından karışım homojenliğinin tayin edilmesi için karışıma en az % 2 ağırlık oranında iz materyali konulmuştur. Çalışmada bu iş için en uygun olarak kuru mısır danesi kullanılmıştır. Çünkü karışım içinde kaybolmayan, kırılmayan ve nemden etkilenmeyen bir malzeme olarak mısır en uygun üründür. Şekil 2. Denemelerde kullanılan yem karıştırma ve dağıtma arabası (Anonim 2006) Şekil 3. Yatay çalışan karıştırıcı helezonlar ve üzerindeki parçalayıcı bıçaklar

4 357 Rasyon içinde yer alan ilk ürünün konmasından sonra karıştırma helezonları dağıtma işi bitene kadar durmaksızın çalışmış ve ürünler sıra ile kasaya konulmuştur. Dağıtma mesafesi için yemlik boyu önceden ölçülmüş ve bu mesafe içine yemin döküleceği noktalara eşit aralıklarla 8 adet boyutları 470x310x110 mm olan (kap hacmi 13 dm 3 ) kaplar yerleştirilmiştir. Bu kaplar, dağıtma ekseni içinde bulunduğundan yemleme esnasında yem karışımları kapların içersine dökülmektedir. Boşaltma işleminin ardından kapların içinden yem karışımı örnekleri alınarak analizleri yapılmıştır. Bu analizler ile hem karıştırma homojenliğinin tayini hem de yemit boyut dağılımı ortaya konmuştur (Anonymous, 2003). Boşaltma sırasında yemliğe dökülen mesafede zaman ölçümü yapılırken aynı zamanda boşaltma bandının dönü sayısı da ölçülmüştür. Bu arada kasadan yemin boşaltma bandına geçiş yaptığı kapak açıklığı da belirlenmiştir. İşletmelerde yapılan ölçümlerde ve laboratuvarda elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve makinaya ait özellikler ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçların ortalaması, standart sapması ve varyasyon katsayıları bulunmuştur. BULGULAR VE TARTIŞMA Denemelerde elde edilen verilerle hazırlanan sonuçlardan makinaların teknik özellikleri ve iş başarıları ortaya konmuştur. Denemelerde kullanılan makinalara ve bu makinaları çalıştıran traktörlere ilişkin özellikler Çizelge 1 de yer almaktadır. Çizelgeden görüldüğü gibi yerli makinalarda 2 karıştırma helezonu bulunurken ithal makinada 3 adet helezon bulunmaktadır. Tüm makinaların helezonları yatay olarak çalışmaktadırlar. Denemede yer alan makinalar boşaltmayı sağdan yapacak şekilde tasarlanmışlardır. Büyük hacimli makinalarda kantar ünitesi bulunurken küçük hacimli makinada bu ünite bulunmamaktadır. İşletmelerde arpa samanı ile mısır silajının değişmez olarak kullanımının tercih edildiği görülmektedir. Bunun dışında işletmelerdeki rasyonların içinde değişen yem bileşenleri kullanılmıştır. Kuru ot olarak yonca iki işletmede de kullanılırken, dane yem olarak arpa bir işletmede karışıma katılmıştır. Tüm denemelerde iz materyali olarak dane mısır toplam rasyon ağırlığına bağlı olarak belirlenen oranlarda eklenmiştir. İşletmeler hayvan varlığı, yemleme sayısı ve kullanılan yem materyali çeşitliliği nedeniyle makinalara farklı miktarlarda materyal konmuştur (Çizelge 2).

5 358 Çizelge 1. Denemelerde kullanılan makinalar ve traktörlere ilişkin özellikler Özellikleri Kapasite (m 3 ) Yükleme şekli Standart elle, Standart elle, Standart elle Yükleme kapaklı frezeli alıcı Yükleme yeri Arka ve üst taraf Arka ve üst taraf Üst taraf, frezeli alıcı Helezon sayısı (Adet) Boşaltma yönü Sağ Sağ Sağ Kantar ünitesi Yok Var Var Kullanılan Traktör New Holland Massey Steyr Tipi TT 55 B ( Tek 260 G (Çift çeker) çeker) 8073 S (Tek çeker) Gücü (BG) Motor krank mili dönü sayısı/kuyruk mili dönü sayısı (min -1 ) 1970/ / /540 Rasyona katılan uzun lifli materyallerin makina içindeki kıyılma durumunu görmek için bu materyallerin karışım ve parçalama öncesi boyut analizi yapılarak durumları ortaya konmuştur (Çizelge 3). İşletmelerde karışıma katılan saman (arpa, yulaf), mısır silajı ve yonca dan alınan örneklerin boyut analizleri sonucunda, 150 mm den büyük materyal bulunmadığı saptanmıştır. Karışıma giren silaj materyalinin ferezeli alıcı ile yüklenmesi durumunda ürün boyutunun elle yüklenen silaj materyaline göre daha küçük olduğu görülmektedir. C makinasında kullanılan yonca, balya makinası ile hazırlanan ürün olduğundan dolayı A makinasındaki ürüne göre boyutu yarı yarıya kısadır. Silaj alımı ve yüklemenin dolayısıyla yükleme süresinin uzunluğu, silaj deposunun işletmeye olan uzaklığına bağlıdır. Bu durum C makinasının çalıştığı işletmede çok bariz bir şekilde ortaya çıkmıştır. Çizelge 4). Toplam karıştırma süreleri karışıma katılan yem materyallerinin toplam ağırlıkları ve çeşidi ile orantılıdır ağırlık ve çeşit artarsa karıştırma süresi de artmaktadır. Çizelge 2. Rasyona katılan yem maddeleri ve nem düzeyleri Rasyon Miktar Nem Miktar Nem Miktar Nem kg % % kg % % kg % % Arpa samanı 127, , ,59 11, ,74 7,53 Yulaf samanı 26,5 3,5 12, Arpa ezmesi , ,41 10,69 Mısır Ezmesi ,41 23,36 Pamuk küspesi , ,71 11,42 Ayçiçeği küspesi ,71 9,99 Kepek ,68 10,80 Mermer tozu ,27 - Soda ,22 - Vİtamin ,5 0,03 - Kuru ot (yonca) 20 2,5 15, ,95 13,22

6 359 Çizelge 2 nin Devamı Silaj , ,62 74, ,52 73,70 Kesif yem (süt) ,26 14, Kesif yem (besi) ,5 12, Dane yem (arpa) ,26 14, Diğer katkılar (tuz ve üre) ,22-3,5 0, ,5 0, İzleme Materyali (Dane mısır) 20 2,5 12, ,6 13, ,16 12,16 Karışım öncesi ağırlıklı ortalama nem düzeyi , , ,93 Toplam karışım ,27 947,5 54, ,98 Çizelge 3. Rasyona katılan bazı yem maddelerinin karışım öncesi boyutlarına ağırlık dağılımı oranları Elek delik boyutları (mm) Yonca Mısır Arpa Mısır Yonca Arpa silajı samanı silajı samanı Arpa samanı Frezelenmiş silaj Frezelenmemiş silaj > ,14 5,38-3,79 0,5 13,06 3,54 1,29 2, ,60 19,20 3,43 14,43 13,46 13,06 13,13 5,14 18, ,35 33,04 25,50 31,31 38,15 21,23 28,62 18,71 38, ,80 24,20 40,29 30,28 34,14 22,53 27,78 32,52 28, ,30 9,89 20,50 14,91 11,35 20,09 18,18 30,24 9,60 <5 4,50 5,96 2,28 5,28 2,41 10,04 8,75 12,10 2,65 Ortalama boy (mm) 69,54 22,02 11,89 18,84 17,39 33,38 18,38 12,25 20,45 Ağırlıklı ortalama boy (mm) 16,80 17,75 14,71 Çizelge 4. Yükleme, karıştırma ve dağıtma işlemleri için geçen süreler İşlemler Toplam yükleme süresi (min) 7,60 11,42 23,10 Tam karıştırma süresi (min) 4,40 3,57 8,40 Toplam karıştırma süresi (min) 12, ,50 Boşta geçen süre (min) 3, ,10 Toplam yükleme ve karıştırma süresi (min) 19, Boşaltma süresi (min) 1,63 1,85 1,26 Boşaltma mesafesi (m) 26 30,2 40,5 Boşaltma kapağı açıklığı (cm) Traktör ilerleme hızı (km/h) 0,95 0,97 1,92 Karıştırma ve boşaltmada helezon devri (min -1 ) 19,78 26,6 16 Boşaltma bant devri (min -1 ) lar ile oluşturulan farklı yem rasyonlarının ortalama kıyma boyları arasında fark oluşması rasyon içine giren yem materyal çeşidi ve özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin A makinası içine giren Yonca ve Yulafın uzun lifli materyallerden oluşması ortalama kıyma boyunu yükseltmektedir. Ancak alınan örnekler arasındaki farkları ortaya koyan varyasyon katsayı değerlerine bakıldığında tüm makinaların kabul edilebilir değerlere sahip olduğu görülmekle beraber en düşük

7 360 varyasyon katsayısının A makinasında olduğu görülür (Çizelge 5). Bu çizelgedeki değerlerin oluşmasında makinaların yapısal özellikleri, kullanım koşulları ve işletmelerdeki kullanıcıların farklı davranışlarına bağlı olarak farklı yöntemlerle çalışmalarının etkili olduğu göz önüne alınmalıdır. Daha farklı makinalar arasında bu değerlerin dağılımlarının incelenmesinde ve değerlendirilmesinde sağlıklı kararların verilmesi için daha fazla denemelerin yapılması gerekmektedir. Çizelge 5. Karıştırma sonrası karışımın (rasyonun) ortalama kıyma boyu ve karışım homojenliği değerleri A B C Elek delik boyutları (mm) Ort. Var.Katsayıs ı Ort. Var.Katsayıs ı Ort. Var.Katsayıs ı > ,06 11,89 0,51 66,02 1,14 88, ,22 4,87 2,17 28,79 4,30 32, ,41 4,90 22,72 18,94 18,77 11, ,31 8,16 38,02 8,99 28,42 7, ,40 11,52 26,77 15,01 30,28 7, ,60 11,45 9,82 30,13 17,11 12,62 Ortalama kıyma boyu (mm) İz materyali (Dane msır) SONUÇ Günümüzde yüksek kaliteli tarım ürünlerinin elde edilmesi mekanizasyon uygulamalarının doğru şekilde kullanılmasına bağlıdır. Hayvancılık işletmelerinde yem karıştırma ve dağıtma arabalarının kullanılması iş gücünü azaltırken, homojen yem karışımını sağlamakta ve bu yem hayvanlarda verimliliği artırmaktadır. Karlılığı arttıran bu avantajlı yönleri ile yem karıştırma ve dağıtma arabalarının kullanımının hayvancılık sektöründe ilerki yıllarda yaygınlaşmasına kesin gözüyle bakılmaktadır. 28,29 2,53 10,95 4,75 11,24 11,54-16,46-5,74-10,94 Anonymous, DLZ-Agrarmagazin (Sonderheft 14), Erfolgreich Füttern Die Mischung Machts, Clump, C. W., Mixing Book II, Mixing of Solids, Department of Chemical Engineering, Leigh University, Bethlehem, Pennyslvania, Evrenosoğlu, M., Karma yem hazırlanmasında karıştırma işleminin incelenmesi, E.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım ları Bölümü Lisans Tezi. Sayfa Bornova İZMİR Uhl V.W., Gray J.B., Mixing Book I, Department of Chemical Engineering, University of Virginia, 1-5. KAYNAKLAR Anonim, Tarım ları Bölümünde Test Edilen Yem Karıştırma ve Dağıtma Arabalarına Ait Test Raporları, Bonova İZMİR.