Samsun Yöresinde Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinin Mekanizasyon Durumu *

Transkript

1 Samsun Yöresinde Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliğinin Mekanizasyon Durumu * Nilgün KIRMACI 1 Yunus PINAR 2 1 Ziraat Yüksek Mühendisi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İl Müdürlüğü, Yozgat 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Samsun ypinar@omu.edu.tr Özet: Bu araştırma, yapılan işletmelerde mekanizasyon durumunu saptamak amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, belirlenen 5 ilçedeki 21 köyde toplam 94 anket uygulaması yapılmıştır. Örnek işletme sayısı basit tesadüfi örnekleme metoduna göre belirlenmiştir. Sonuçlara göre, nde mekanizasyon durumu yeterli düzeyde değildir. Anahtar kelimeler: Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, sağım, yemleme, gübre temizleme, hayvansal üretim Mechanization Level of Cattle Breeding in Samsun Region Abstract: This research has been carried out to determine the mechanization level of cattle farms in Samsun Region. For this purpose, a questionnaire method was applied in 21 villages of 5 towns as total of 94 questionnaires. Example numbers of the farms was determined by using the simple coincidental method. According to the results, it s found that the mechanization level of cattle breeding were not enough level in Samsun Region. Keywords: Cattle breeding, milking, feeding, manure cleaning, animal production. GİRİŞ Açlık sorununun çok ciddi boyutlar kazandığı günümüzde, ülkemiz, gıda üretimi yönünden kendine yetebilen dünyanın 7 ülkesinden birisidir. Yaklaşık 70 milyon büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı ile Türkiye, dünya devletleri arasında ön sıralarda yer almaktadır. Durumun böyle olmasına karşın ülkemizde, dengesiz ve yetersiz beslenme önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dengesizlik, özellikle hayvansal protein açığından kaynaklanmaktadır. Hayvanlarımız, çoğunlukla düşük verimli ırklardan oluş-makta ve hayvan başına elde edilen et, süt gibi hayvansal kaynaklı besinler, tarımı ileri düzeyde olan ülkelere göre çok düşük değerlerde bulunmaktadır (Pınar ve Sessiz, 1998). Son yıllarda büyük bir kalkınma çabası içerisine girmiş olan ülkemizde, dışsatıma yönelik çalışmalar yapılması da gerekmektedir. Bu nedenle, hayvansal üretimden elde edeceğimiz ürünlerin artırılmasını sağlayarak, gereksinim fazlası ürünlerimizin dışsatımı yapılmalıdır. Hayvansal verimi artırabilmek için de hayvanlarımızın genetik kapasiteleri artırılmalı ve kaliteli yemlerle dengeli beslenmeleri sağlanmalıdır (Pınar ve ark., 1995). Hayvansal üretimde, hayvanların beslenmesi için yem maddelerinin temini, bunların hayvan barınaklarına dağıtılması, artıkların temizlenmesi ve taşınması, hayvansal ürünlerin toplanması ve pazarlanması gibi işlerde çeşitli mekanik araçların kullanılması zorunluluğu vardır. Modern yöntemlerle yapılacak hayvansal üretim günümüzde kaçınılmaz bir zorunluluk olup, yoğun üretimin ilk basamağıdır. Samsun ilinde büyükbaş hayvan varlığı yaklaşık dir. Türkiye genelinde mevcut büyükbaş hayvan sayısı ise yaklaşık 11 milyon olup, bu sayının yaklaşık % 2,7 si Samsun da bulunmaktadır. Samsun, sahip olduğu büyükbaş hayvan varlığı açısından Türkiye de ilk sıralarda yer almaktadır. Bu nedenle, hayvancılık Samsun için önemli bir ekonomik güçtür (Anonymous, 2004). Bu araştırmada, Samsun yöresinde belirlenen ilçelerde, örnek seçilen büyükbaş hayvancılık işletmelerinin genel durumları ve mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırmanın materyalini, Samsun ilinin Merkez, Havza, Çarşamba, Bafra ve Vezirköprü ilçelerinde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan işletmelerden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmuştur. İşletme sayılarının belirlen-esinde Samsun Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarından yararlanılmıştır.hazırlanan anketler Merkez ilçede 9, Havza da 10, Çarşamba da 10, Vezirköprü de 23 ve Bafra da 42 işletmede uygulanmıştır. Anket yapılan işletme sayılarının dağılımları 1 de verilmiştir. * OMÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde yapılan yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. 59

2 Çizelge 1. Anket yapılan işletme sayılarının dağılımları Köy Sayısı İşletme Sayısı Adet % Adet % Merkez Bafra Çarşamba Havza Vezirköprü Toplam İşletme sayısı, basit tesadüfi örnekleme yöntemine göre aşağıdaki eşitlik yardımıyla bulunmuştur (Yamane, 1967; Cochron, 1977). n 1 0 n 0 n 1 N Eşitlikte; N: Ana kitleye dahil işletme sayısını, n o : Sonlu düzeltme faktörü, Sonlu düzeltme faktörüne ulaşmak için ise aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır. 2 z. p. q n0 2 d Eşitlikte; d : Ortalamadan izin verilen sapma miktarını, p : Ortalamadan daha küçük değerlerin meydana gelme ihtimalini, q : Ortalamadan daha büyük değerlerin meydana gelme ihtimalini, z : Standart normal dağılım tablosundaki değeri göstermektedir, köylerin seçiminde; büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan işletmelerde büyükbaş hayvan varlığının yoğun olduğu ilk 5 ilçe araştırma kapsamına alınmıştır. Anket uygulamasında bizzat işletmelere gidilerek anket formları karşılıklı görüşmelerle doldurulmuş ve gerekli incelemeler yapılarak işletmelere ilişkin özellikler saptanmıştır. Ankete tabi tutulan köyler, ilçedeki büyükbaş hayvancılığı karakterize edecek şekilde seçilmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Traktör ve Alet-Makina Varlığı Araştırma kapsamında incelenen işletmelere ait traktör sayıları Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2 de görüldüğü gibi, incelenen toplam 94 işletmede 81 adet traktör bulunmaktadır. Bafra ve Çarşamba ilçelerinde yoğun tarımsal üretim olması nedeniyle, işletme başına yaklaşık 1 adet traktör düşmektedir. İşletme başına düşen traktör sayısı bakımından Vezirköprü ilçesi % 69 oranıyla son sırada yer almaktadır. İşletmelerin % 13.8 inde traktör bulunmamaktadır. Traktörü bulunmayan işletmeler, kiralama veya ortaklaşa makine kullanımı ile tarımsal işlerini gerçekleştirmektedir. İşletmelerin % 86.2 sinin traktörü bulunmakta ve tarımsal işlerini kendi traktörleriyle yürütmektedirler. Araştırmada, ortalamadan izin verilen sapma miktarı % 10 olup, % 90 güven aralığında gerekli örnekleme hacmi 94 dür. Anket uygulanan ilçe ve Çizelge 2. Anket yapılan işletmelere ait traktör sayılarının ilçelere ve işletmelere göre dağılımları Traktörü olmayan Traktörü olan işletme Toplam işletme sayısı Traktör sayısı/işletme işletme sayısı sayısı Merkez Bafra Çarşamba Havza Vezirköprü Toplam * Ortalama (%) *Bölge genelinde işletme başına düşen traktör sayısı. Traktörlerin markalara göre dağılımları Çizelge 3 de, yaş gruplarına göre dağılımları ise Çizelge 4 de verilmiştir. 60

3 Çizelge 3. Anket yapılan işletmelerde traktörlerin markalara göre dağılımları Traktör Markası Traktör Sayısı Oran (%) Ford Fiat Massey Ferguson New Holland John Dere Steyr Diğer Toplam Çizelge 3 e göre, anket uygulanan işletmelerde en çok görülen traktör markaları Ford, Fiat ve Massey- Ferguson marka traktörlerdir. Bu üç marka traktör tüm traktörlerin % 68 ini oluşturmaktadır. Çizelge 4 de ise, yaşları bakımından traktörlerin daha çok 6-10 ve yaş gruplarında yer aldıkları görülmektedir. 15 yaşına kadar olan traktörler, tüm traktörlerin % 67.9 u oranındadır. Ülkemiz koşulları için traktör ekonomik ömrü 15 yıl olarak alınırsa, araştırma yapılan işletmelerde bulunan traktörlerin % 33 ünün ekonomik ömürlerini doldurdukları söylenebilir. Çizelge 4. Anket yapılan işletmelerde traktörlerin yaş gruplarına göre dağılımları Yaş Grupları Toplam Traktör Sayısı Merkez Bafra Çarşamba Havza Vezirköprü Top Ort. (%) Top Ort. (%) yapılan işletmelerde alet-makina varlığı ile ilgili olarak elde edilen sonuçlar Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge incelendiğinde, her işletmede bir tarım arabasının ve diğer tarım iş makinalarından bazılarının bulunduğu görülecektir. Yem temini için gerek duyulan silaj makinası ve balya makinası her işletmede bulunmamaktadır. Ancak, araştırma süresince, bu işlerin yapımı için işletmelerin makina kiralama yoluna gittikleri tespit edilmiştir. Çizelge 5. yapılan işletmelerde alet-makina varlığı Alet-Makina Çeşidi Alet-Makina Sayısı Ortalama Alet-Makina Sayısı/Traktör Sayısı Alet-Makina Sayısı/İşletme Sayısı Tarım arabası Ot tırmığı Çayır biçme mak Ön tesviye küreği Sıyırıcı Silaj makinası Balya makinası Süt sağım makinası Yayık makinası Soğutma düzeni Yem değirmeni Sağım Mekanizasyonu İşletmelerin sahip olduğu sağım mekanizasyonuna yönelik olarak elde edilen bulgular Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelgede görüleceği üzere, işletmelerin % 43.6 sında süt sağım makinesi bulunmakta olup, % 68.3 ünün tek başlıklı süt sağım makinası, % 21.9 unun çift başlıklı süt sağım makinası, % 9.8 inin 6x2 kılçık tipi otomatik başlıklı süt sağım makinası olduğu tespit edilmiştir. 61

4 Çizelge 6. yapılan işletmelerde mekanizasyonuna yönelik bulgular Sağım Mekanizasyonu sağım Elle Sağım Makinalı Sağım Sağım Ünitesi Soğutma Düzeni Tek Başlıklı Çift Başlıklı Merkez Bafra Çarşamba Havza Vezirköprü Toplam, adet Ortalama (%) Toplam, adet Ortalama (%) yapılan işletmelerde elle sağım oranının yüksek olduğu görülmektedir. Bunun nedeni, bazı işletmelerde sağım makinesi olduğu halde işletme sahiplerinin elle sağımı tercih etmeleridir. Sağım işleminde sağım makinesinin kullanılabilmesi için sağım yeri önemlidir. Süt sağımını ahır içinde gerçekleştiren işletmelerin makinalı sağımda zorlanması üreticinin sorunlarından bir tanesidir. Sağım yerinin seçimine yönelik elde edilen bulgular Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Sağım yerinin seçimine yönelik bulgular Sağım Yeri Ahır İçi Ahır Dışı Ayrı Bina Toplam Merkez Bafra Çarşamba Havza Vezirköprü Toplam, (adet) Ortalama (%) Sağım, işletmelerin çoğunda sabah ve akşam olmak üzere günde iki kez işletmede çalışan kadın ve erkekler tarafından yapılmaktadır. Buna göre işletmelerin % 77.7 si ahır içi, % 19.1 i ahır dışı, % 3.2 si de ayrı binada sağımı gerçekleştirmektedir. Ayrı binada yapılan sağımların tamamı makine ile yapılmaktadır. Ahır dışında yapılan sağımların ise elle veya makine ile yapıldığı tespit edilmiştir. İşletme sahipleri ile yapılan görüşmelerde; sütün pazarlanmasında birçok sorunlar olduğu saptanmıştır. Girdi fiyatlarının yüksek olması, buna rağmen süt veya el arabası ile getirilerek hayvanların önüne elle veya dirgenle dağıtılmaktadır. Anket kapsamında incelenen işletmelerde yem dağıtımında kullanılan helezonlu, çubuklu-paletli, fiyatlarının düşük olması sebebiyle emeklerinin karşılığını alamadıklarını, bazı işletme sahipleri ise fiyatların düşük olması nedeniyle ürettikleri sütü süt alım merkezlerine vermeyip süt, peynir, tereyağı, yoğurt yaparak şehir merkezlerinde kurulan pazaryerlerinde pazarlamayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Yem Mekanizasyonu İşletmelerin çoğunda yemleme basit usullerle yapılmaktadır. Yem, bulunduğu yerden ahıra küfe bantlı dağıtıcılara rastlanmamıştır. Kesintili dağıtıcılarda özellikle modern işletmelerde yem dağıtımının küçük traktörlerle gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. 62

5 Mısır silajının ağırlık kazandığı Bafra ve Çarşamba ilçelerinde örtü altı silaj veya hendek tipi silolar bulunmamaktadır. Yemin alınmasında basit el aletlerinden yararlanılmaktadır. Gübre Temizleme Mekanizasyonu Samsun yöresinde, geleneksel ahırların tamamında ahır içi temizliği, insan işgücü ile sürgü, kürek vb. araçlar kullanılarak yapılmaktadır. Bu işletmelerde, ahırların yapısal durumu nedeniyle ahır temizliğinde herhangi bir mekanizasyon uygulaması yapılması olanaksızdır. Ahır büyüklüğü ve hayvan sayısına bağlı olarak işletmeler günde 2 veya 3 kez temizlenmektedir. Geleneksel ve yarı modern işletmelerde önce sürgü ile ahır içerisindeki hayvan dışkısı sıyrılmakta, sonra kürek yardımıyla el arabasına doldurularak dışarıya atılmaktadır. Modern işletmelerde gübre, gübre sıyırıcı yardımıyla toplandıktan sonra traktör ön yükleyicisi ile tarım arabalarına doldurularak ahır dışına götürülmektedir. İşletmelerin %2 sinde gübre sıyırıcı, %3 ünde ön tesviye küreği bulunduğu tespit edilmiştir. İşletmelerin hiç birinde şerbet çukuruna rastlanılmamıştır. Büyük işletmelerde günlük olarak gübreler traktörlere konularak doğrudan doğruya tarlaya bırakılırken, küçük işletmelerde ise gübre kürek yardımıyla ahırın penceresinden dışarı atılarak orada biriktirilmektedir. SONUÇ Samsun ilinde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılan işletmelerin mekanizasyon durumunun belirlenmesi amacıyla yapılan bu araştırma kapsamında 94 işletme incelenmiştir. yapılan işletmelerin % 86.2 sinde traktör bulunmakta olup, % 30.9 oranında Ford marka traktörlerin tercih edildiği ve traktör mevcudunun % 33 ünün ekonomik ömrünü doldurduğu tespit edilmiştir. Büyükbaş hayvan yetiştiren işletmelerin çoğunda traktör, tarım arabası ve sağım makinesi bulunmaktadır. Silaj ve balya makinaları sayısı yetersizdir. Samsun yöresinde incelenen ilçeler arasında hayvansal üretim mekanizasyon düzeyi açısından Bafra ve Çarşamba ilçeleri diğer ilçelere oranla daha iyi durumdadır. Koller, G., K. Hammer,, B. Mıttrach, Rindviehstalle, Handbuch Für Landwirtschaftliches. Bauen 1, Blv Verlagsgesellschaft München. Mutaf, S., R. Tığlı, F. Güler, Hayvancılık İşletmelerinin Projelendirilmesinde Barınak-lardan Etkin Yararlanmayı Arttırma Olanakları ve Trakya Bölgesi İçin Uygun Barınak Tipleri. Trakya Bölgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu. 8-9 Ocak, Tekirdağ, Hasad Yayıncılık, İstanbul. Okuroğlu, M., A. V. Yağanoğlu, Kültürteknik, Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları, Erzurum. Özsert, İ., S. Bastaban, Hayvan Barınaklarında Otomatik Yemleme Düzenleri. Hayvancılık Sempozyumu 5 8 Mayıs, Tokat.. Pınar, Y., M.A. Beyhan, T. Koyuncu Silindirik Balyaların Samsun Koşullarında Depolanabilme Olanakları Üzerine Bir Araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi Bildirisi, S , 5 7 Eylül, Bursa. Pınar, Y., A. Sessiz, Hayvansal Üretim Mekanizasyonu. O.M.Ü Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No:14, Samsun. Sungur, N., H. Bilgen, Sığırcılıkta Mekanizasyon Hayvancılığı Geliştirme Bölge Proje Müdürlüğü, Sığır Yetiştiriciliği Meslek İçi Semineri, İzmir. Uçak, A Samsun İlinde İthal İneklerle Çalışan İşletmelerin Durumu ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış), Ankara. Uçucu, R., (1982). Süt İnekçiliğinde Uygulanan Makinalı Sağım Yöntemleri. Ege Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, Cilt 19, No:1, Bornova,İzmir. Yaldız, O., Hayvancılıkta Mekanizasyon 1 Çiftlik Gübresi Mekanizasyonu. Akdeniz Üniversitesi Yayın No:55, Antalya. Yamane, T., Elemantary Sampling Theory Prentice - Hall, Inc., Englewood Clitts, N.J. Yavuzcan, G., İçsel Tarım Mekanizasyonu Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, Ankara, 871, S 105. LİTERATÜR LİSTESİ Anonymous, Samsun il Çevre Durum Raporu. Samsun Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Samsun. Cochran, W. G Sampling Techniques John Wiley & Sons, New York. Derici, C., ve 60 Başlık Sığırcılık İşletmelerinde (Hayvancılığı Geliştirme Proje Genel Müdürlüğünce Sağlanan Makinalarla) Ulaşılan Mekanizasyon Derecelerinin Saptanması. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bornova, İzmir. 63