TRUVA TARİHİ. Nurcan ASLAN. Fatma İLHAN

Transkript

1 TRUVA TARİHİ Nurcan ASLAN Fatma İLHAN Başrollerini Brad Pitt, Eric Bana, Orlando Bloom, Diane Kruger gibi ünlü oyuncuların paylaştığı ve sinemalarda izlenme rekorları kıran Troy filmi, 5000 yıllık tarihi ile Truva antik kentini dünya kamuoyunun gündemine getirmiştir. Film ile birlikte hem o dönemdeki uygarlıklara hem de bugün Türkiye de ve dünyanın elliye yakın ülkesindeki müzelerde 1 sergilenen Truva ya ait eserlere ve kentin bulunduğu yer olan Çanakkale ye, dolayısıyla Anadolu ya olan ilgi artmıştır. Zira insanlık tarihinin çeşitli dönemlerinde pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış olan Anadolu nun, doğu ile batı arasında daima bir kültür köprüsü oluşturduğu ve uygarlıkları birbirine bağladığı elde edilen bulgular sonucu ortaya konulmuştur. Anadolu daki merkezlerin diğer merkezlerle kıyaslanamayacak zenginliğe ve birikime ulaştığı gerçeği de yine bu bulgular sonucu gözler önüne serilmiştir. Anadolu da tarihe mâl olan ve pek çok araştırmacının ilgisini çeken bu uygarlık merkezlerinden biri de Truva (Troia) dır. Truva, Anadolu nun kuzey batısında, Çanakkale Boğazı nın doğu kıyısında Çanakkale nin 30 km. güneyindeki Hisarlık adı ile bilinen tepede bulunmaktadır.(harita-1) Bulunduğu konum itibariyle tarih boyunca buradan hem Asya hem de Avrupa topraklarına bir çok millet gelip geçmiştir. Truva, yalnız bu özelliğiyle değil aynı zamanda M.Ö. 2000'li yıllarda ticaretin geçiş noktası olarak da önem kazanmıştır. 2 Bu nedenle de, diğer antik kentlerden daha fazla kültür zenginliğine sahip olmuştur yıllık bir geçmişe sahip olan Truva, yüzyıllar boyu pek çok kişinin ilgisini çekmiş ve bu kişiler tarafından Truva nın tarihi geçmişini ve o dönemdeki uygarlık seviyesini ortaya çıkarmak amacıyla pek çok kazı yapılmıştır. İlk kazı çalışmaları 1870 yılında Heinrich Schliemann ve Frank Calvert tarafından başlatılmıştır yıllarında Wilhelm Dörpfeld, daha sonra yılları arasında Cincinnati Üniversitesi nden Carl W. Blegen tarafından devam ettirilen kazılar, elli yıl aradan sonra 1988 yılında Tübingen Üniversitesi Profesörlerinden Manfred Korfmann başkanlığında ATEM Askeri Tarih Şube Müdürlüğü Tarih Uzmanı. ATEM Askeri Tarih Şube Müdürlüğü Tarih Uzmanı. 1 Manfred Korfmann, Troia: Düş ve Gerçek, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s. 23; Nurihan Fattah, Tanrıların ve Firavunların Dili, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul, Selenge Yayınları, 2004, s

2 yerli ve yabancı uluslar arası bir bilim ekibi tarafından tekrar başlatılmıştır. 4 Kazılar hâlen devam etmektedir. Truva antik kentinin ortaya çıkarılması konusundaki bu isteklilikte, M.Ö. 700 lerde yaşadığı tahmin edilen Homeros un, M.Ö. 730 veya 720 yıllarında söylediği düşünülen ve Akalarla 5 Truvalılar arasındaki Truva Savaşı nın dokuzuncu yılında 51 günlük süreyi kapsayan olayları anlattığı, 24 bölüm ve i aşkın dizeden oluşan İlyada destanının etkisinin büyük olduğu görülmektedir. 6 Nitekim yüzyıllar boyu gerçek olaylara dayanıp dayanmadığı ya da bir hayal ürünü olup olmadığı konusunda pek çok araştırma yapılmış olan ve ortaya çıktığından bu yana tarih, sanat ve edebiyatta bir çok eserin esin kaynağı olan İlyada da; ekonomik ve ticarî yönden zengin, stratejik açıdan da güçlü bir Anadolu kenti olan Truva nın Akalarla olan savaşından kısa bir kesit anlatılmaktadır. Yapılan son araştırmalar ve kazı çalışmaları sonucunda gerçek olduğu yönündeki görüşlerin güçlendiği Truva Savaşı 7, Truva kralı olan Priamos un en küçük oğlu Paris in, Zeus tarafından Hera, Athena ve Afrodit ten hangisinin en güzel olduğunu belirlemekle görevlendirilmesi ile başlar. Paris, aşk tanrıçası Afrodit i seçer. Afrodit de Paris e Sparta Kralı Menelaos un karısı Helena nın aşkını armağan eder. Paris ise Helena yı kaçırarak Truva ya getirir. Bunun üzerine Menelaos un kardeşi Agamemnon 8 komutasındaki tüm Akalar birleşerek 9 Truva ya saldırırlar. On yıl süre ile savaşıp Truva yı bir türlü ele geçiremeyen Akalar savaşı, Tahta At hilesi ile kazanırlar. İlyada, bu savaşın son yıllarındaki olaylardan; Akaların kahramanlarından olan Akhilleus un, Aka ordularının komutanı Agamemnon a öfkelenmesi, savaştan çekilmesi, arkadaşı Patroklos un Truva Kralı Priamos un büyük oğlu Hektor tarafından öldürülmesi sonucu savaşa dönmesi, Hektor u öldürmesi ve Kral Priamos un oğlu, Hektor un ölüsünü geri alması gibi konulardan bahsetmektedir. 10 Yukarda da belirtildiği gibi İlyada destanı pek çok kişide Truva konusunda merak uyandırmıştır. İlyada destanından oldukça etkilenen bir kişi de Heinrich Schliemann dır. 4 Manfred Korfmann, Troia: Düş ve Gerçek, s M.Ö yılının başlarına doğru Yunanistan a gelen Akaların, Avrupalı tarihçiler tarafından Orta Avrupa dan güneye inen İndrogermenler olarak kabul edilmeleri ile birlikte arkeolojik buluntulardan, o dönemdeki kral ve kişi adlarının Anadolu dilleri grubuna girmesinden ve Aka şatolarının isimlerinin Yunanca olmayan adlar taşımalarından bazı Aka kafilelerinin de Anadolu dan, adalar üzerinden Yunanistan a geçmiş oldukları, böylece Akaların saf İndrogermenler olmayıp Anadolu ve Avrupa kavimlerinin karışıp kaynaşması sonunda meydana gelmiş oldukları ileri sürülmektedir. Arif Müfit Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, 2 nci Baskı, Ankara, TTK Basımevi, 1963, s Homeros, İlyada, Çev.: Azra Erhat-A. Kadir, 12 nci Baskı, Can Yayınları, İstanbul, 2001, s Fattah, s Peloponnes in büyük bir kısmını egemenliği altında bulunduran Mikenai kralıdır. Mansel, s Akalar devrinde Yunanistan da kralların yada beylerin idaresinde birtakım şehir devletleri bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri Kuzey Yunanistan daki Ftiotis, Orta Yunanistan da Boiotya ve Attika, Peloponnes te Aka krallarının en büyüklerinden Agamemnon un şatosu Mikenai nin bulunduğu Argolis tir. Mansel, s Homeros, İlyada, Çev.: Azra Erhat-A. Kadir, 12 nci Baskı, Can Yayınları, İstanbul,

3 Schliemann, 1868 yılında araştırma yapmak üzere Çanakkale ye gelmiştir. Burada yaşayan ve bir eskiçağ araştırmacısı olan Frank Calvert ile karşılaşmıştır. Her iki araştırmacı 1870 yılında çalışmalarına başlamakla birlikte resmi olarak 11 Ekim 1871 tarihinde kazı kampanyasını başlatmışlardır. 11 Schliemann, yaptığı kazılarda Hisarlık tepesinde derin yarıklar açarak Truva antik kentinde büyük zararlara yol açmış ve yedi kültür katı tespit etmiştir. Schliemann dan sonra yılları arasında kazılara devam eden Wilhelm Dörpfeld iki kültür katı daha ortaya çıkarmıştır. 12 Her kültür katı ayrıca alt bölümlerden oluşmaktadır. 13 Manfred Korfmann ve ekibi tarafından yapılan kazılarda da bu kültür katlarına bir yenisi daha eklenmiş ve onuncu kültür katı tespit edilmiştir. Truva da tespit edilen kültür katlarının hangi yıllara ait olduğu konusunda farklı tarihlendirmeler yapılmaktadır. 14 Bu konuda en son çalışmaları yapan Manfred Korfmann a göre Truva daki kültür katları (Resim-1) ve tarihlendirmesi (Resim-2) şu şekildedir: Truva I (Yaklaşık M.Ö ): İlk Tunç çağına ait olan bu katta ilk yerleşim yapılmış ve Anadolu kültürüne yönelik megaron tipi evler 15 tespit edilmiştir. 14 yapı evresini kapsayan bu şehrin etrafı surlarla çevrilmiştir. Truva II (Yaklaşık M.Ö ): Truva bu dönemde önemli bir beylik veya krallık merkezi haline gelmiştir. Yaklaşık sekiz yapı evresi ve kapsamlı mimarî değişiklikleri içeren yapılarının yanı sıra hazine buluntuları, altın ve gümüş eserler ile ziynet eşyaları bulunan şehrin, üç büyük yangın geçirdiği tespit edilmiştir. Bu kültür katında, tunç üretimi yapılmaya ve çömlekçi çarkı kullanılmaya başlanmıştır. Schliemann, yaptığı çalışmalar sırasında bulduğu hazinenin Homeros un İlyadası ndaki Truva Kralı Priamos un hazinesi olduğunu zannetmiştir. Oysa bu hazine II nci kültür katına aittir. 16 Truva III (Yaklaşık M.Ö ): Truva I ve II nin devamı olan bu kültür katında kale içerisindeki yapılaşma giderek yoğunlaşmış olan küçük birimlerden oluşmuştur. 11 Armin Jahne, Heinrich Schliemann, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s. 331; Mine Haksal, Troya Savaşı Gerçekten Oldu mu?, Popüler Tarih Dergisi, Sayı 45, İstanbul, Mayıs 2004, s Firuzan Kınal, Eski Anadolu Tarihi, İkinci Baskı, Ankara, TTK Basımevi, 1987, s Seton Lloyd, Türkiye nin Tarihi, Çev. Ender Varinlioğlu, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara, 1997, s Ekrem Akurgal a göre, I nci kültür katı yaklaşık M.Ö arası, II nci kültür katı M.Ö arası, III-V nci kültür katı M.Ö arası, VI ncı kültür katı M.Ö arası, VII nci kültür katı M.Ö arası, VIII nci kültür katı M.Ö. 7 nci yüzyıldan Romalılar dönemine kadar, IX ncu kültür katı ise Romalılar dönemine aittir. Ekrem Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, 6. Baskı, İstanbul, 1998, s Anadolu nun hemen hemen tümüyle iskan edildiği Neolitik ve Tunç devirlerinde ev mimarisi çok gelişmiştir. Megaron denilen ince-uzun, kısa tarafından girilen bir-iki odalı evler Tunç devrinde yaygınlaşmıştır Ekrem Akurgal, a.g.e., s. 242; Firuzan Kınal, a.g.e.,s. 39; Mine Haksal, a.g.m., s. 47; İlhan Akşit, Batı Anadolu Mitolojisi ve Troya Efsanesi, İstanbul, Fatih Matbaası, 1979, s. 6. 3

4 Truva IV-V (Yaklaşık M.Ö ): İlk Tunç ve Orta Tunç Çağı başlarını kapsayan bu devrede evlerin yapı tarzı değişmiş ve İç Anadolu da yaygın olan uzunlamasına yapı tarzındaki evler yan yana, birbirine bitişik duvarlı ve bu duvarlar üzerine oturan düz damlardan oluşmuştur. Bu kültür katında yedi yangın evresi tespit edilmiştir. Ayrıca bu yapılarda bulunan kubbeli fırınlarda da yemek hazırlanmıştır. Truva VI (Yaklaşık M.Ö ): Orta Tunç ve Son Tunç Çağı dönemine ait olan bu kültür katındaki Truva kenti, Hititlerle eş zamanlıdır ve Hititler tarafından (W)İlios, Tarusia ya da Wilusa olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde Truva önemli bir yönetim ve ticaret merkezi durumundadır. (Harita-2) Ayrıca coğrafi konumu nedeniyle de önemli bir güç faktörü olan bu kattaki Truva nın korunması amacıyla görkemli bir kale, kapılarıyla beraber çok etkileyici olan surlara iki büyük kule eklenmiştir. Şehir, savaş arabalarının saldırılarından korunmak için de kayalara oyulmuş bir savunma hendeğiyle çevrilmiştir. Kent planlaması ve yapılarıyla tüm antik dünyadaki çağdaşları arasında en güzel ve yüksek bir kültür seviyesinde olduğu kabul edilen bu kültür katı bir deprem felaketi ile sona ermiştir. Truva VII (Yaklaşık M.Ö ): Bu kültür katı a ve b olarak adlandırılmıştır. Bunlardan VIIa katı, Geç Tunç Çağında yaklaşık M.Ö arası dönemi kapsamaktadır. Yıkılan kent yeniden inşa edilmiş ve eski yapı kalıntıları, savunma sistemi kullanılmaya devam edilmiştir. Bu kültür katı da yüksek bir uygarlık yaşamış ve Truvalıların kaybettiği bir savaşla bir kez daha yıkılmıştır. Truva VIIb1, VIIb2, VIIb3 kültür katları ise İlk Demir Çağı döneminde yaklaşık M.Ö yılları arasındadır. Bu dönemde eski gelenekler devam ettirilmekle birlikte yeni unsurların da ortaya çıktığı görülmektedir. Çömlekçilik çarkında üretilen keramiğin yanında elle biçimlenen keramik tekrar imâl edilmeye başlanmıştır. Aynı zamanda yapılaşma kale alanında yoğunlaşmıştır. Bu katın nasıl sona erdiği kesin olarak bilinmemektedir. Truva VIII (Yaklaşık M.Ö ): Arkaik dönemden Helenistik döneme kadar devam etmiştir. Bu dönemde Truva ve çevresine Yunanlılar yerleşmiştir. Burayı kutsal alanla ilgili olarak kısıtlı oranda kullandıkları tahmin edilmektedir. M.Ö. 3 ncü yüzyıldan itibaren kale tepesindeki Athena Tapınağı ve bunun güneybatısında tapınaklarıyla beraber iki kutsal alanıyla şehir, Kutsal İlion Kenti olarak saygı görmüştür. Tepenin güneyinde bir aşağı şehir kurulmuştur. M.Ö. 3 ncü yüzyılın sonlarında çepeçevre şehir surları inşa edilmiştir. M. Ö. 85 yılında kent Romalılar tarafından yıkılmıştır. Truva IX (Yaklaşık M.Ö. 85-M.S. 500): Romalılar kendi atalarını Truvalılara dayandırdıkları için bu şehre büyük maddi destek sağlamışlardır. İmparator Augustus 4

5 döneminde Athena Tapınağı tekrar inşa edilmiştir. Aşağı şehir yenilenmiş, kale içinde görkemli resmi binalar yapılmıştır. İmparator Augustus un ziyareti şerefine bir odeion 17 inşa edilmiştir. Truva X (Yaklaşık M.S. 13 ncü ve 14 ncü Yüzyıl): Geç Roma Dönemi nden itibaren Truva, piskoposluk merkezi olarak bilinmektedir. Bizans Dönemi ne ait çok sayıda mezar bulunmuştur. Bunların çoğunun M.S. 13 ncü ve 14 ncü yüzyıldan kalma olduğu belirlenmiştir. Yerleşim, eski aşağı şehrin güney batısındaki sırta yoğunlaşmıştır. Yunan- Roma kutsal alanlarının yer aldığı kazı alanında, Bizans yapı kalıntıları kısa süre önce bulunmuştur. 18 Bugün XI nci kültür katını da ülkemiz sınırları içerisinde bulunan Truva nın ören yerinin hemen yanında yaşayan Tevfikiye Köyü sakinleri oluşturmaktadır. Homeros un Truvası veya Hititler tarafından (W)İlios, Tarusia ya da Wilusa olarak adlandırılan Truva nın, bu kültür katlarından hangisi olduğu konusunda da farklı görüşler mevcuttur. Bazı arkeologlar VI ncı bazıları ise VIIa kültür katını Homeros un destanında anlattığı Truva olarak kabul etmektedirler. Manfred Korfmann, son yıllarda yapılan kazı çalışmalarında elde edilen bulgularla Homeros un anlattıkları arasında şaşırtıcı benzerlikler tespit edilebildiğini, M.Ö. 17 nci-13 ncü yüzyıllarda Truva daki yerleşimin başlangıcında tahta yapılar kullanılırken, daha sonraları büyük taş yapıların da inşa edildiğini ve Son Tunç Çağı Truvası nın eskiden düşünüldüğünden daha büyük olduğunun ispatlandığını belirtmektedir. Gerek arkeologların yaptığı bu kazı çalışmaları gerekse Hititologların ve diğer araştırmacıların yaptığı çalışmalar sonucunda; İlyada da sözü edilen ve kazılarda bulunan Hititlerle çağdaş olan Truva daki yüksek uygarlığın (Truva VI/VIIa), bir Anadolu uygarlığı olduğu; burada konuşulan dilin Hititçenin Batı Anadolu da konuşulan bir türü olan Luvi dili olduğu; önceki yıllarda bulunan ve Truva daki ilk yazılı buluntu olan kentin tunç mührünün Luvi dilinde olduğu ve bunun da Anadolu ya dönük Truva tablosunda yeni ve önemli bir bulgu olduğu 19 ; mimarisinin, şehir yapısının, yakılmış ölülerin gömüldüğü VI ncı şehrin mezarlığının 20, ana buluntu olan keramiklerin Ege ve Yunanistan a yabancı olup Anadoluluğun açık bir şekilde görüldüğü; ve Hititler tarafından Wilusa olarak adlandırılan 17 Odeion, müzik icra edilen, üstü örtülü tiyatro biçimli küçük yapıdır. 18 Manfred Korfmann, Tarih Öncesi Yerleşim Yeri, Hisarlık Tepesi, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Manfred Korfmann, Yüksek Troia Kültürü (Troia VI ve VIIa), Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Tahsin Özgüç, VI. Troia nın Anadolu Arkeolojisindeki Yeri, Belleten, X. Cilt, Sayı: 37, Ankara, TTK Basımevi, 1946, s

6 Truva nın batıdan çok doğu ile, Hitit uygarlığı ile kültür alışverişinde bulundukları tespit edilmiştir. Bölgede yapılan kazı çalışmalarında elde edilen sonuçları ortaya koyan ve bu konudaki görüşlerini bir panelde anlatan Profesör Korfmann, bu konuda şunları söylemiştir: Truva, o dönemlerde sınır bölgesindeki en güçlü yerleşim yeriydi. Coğrafik avantajları nedeniyle Truva güçlü bir merkez haline gelmişti. Bu durumu, çok uzun bir dönem ayakta kalmış olan görkemli kale duvarları ortaya koymaktadır. Güçlü kale duvarlarının boyutlarını ve köşeli olarak kesilmiş taşlarını göz önüne aldığımızda, bu kalitede bir yerleşim merkezinin Avrupa da olmadığını görmekteyiz... Truva, M.Ö li yıllarda Mezopotamya, Mısır ve Anadolu daki ticaretin geçiş noktası olarak önem kazanmaktadır. Truva önemli bir merkez olduğu için tarih boyunca devamlı olarak tehdit almaktaydı. Truvalılar da buna karşı kendilerini savunmak için, o zamanlarda yaşayanların pek kullanmadığı demiri, inşa ettikleri kulelerde ve kalelerinde kullanmışlardır...ayrıca Truva, sadece madencilik alanında değil, gelişmiş çanak çömlekçilik yapımının ilk görüldüğü önemli merkezlerden biridir. 21 Korfmann, ayrıca 1995 yılında bulunan Anadolu-Doğu kökenli bir tanrının tunç heykelinin de Truva VI/VIIa daki kült ve dinle ilgili alanın Anadolu etkisinde olduğunu, ölü yakma adetlerinin de Anadolu adetleri ile bağlantılı olduğunu gösterdiğini belirtmiştir. 22 Truva tarihinin aydınlatılması yönünde bu tür arkeolojik çalışmalar yapılırken diğer taraftan çeşitli destanlar ve hikayeler de dikkatle incelenerek gerekli bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır. Nitekim Ortaçağ'da, daha çok 12 nci ve 13 ncü yüzyıllarda Truva kenti ve Truva Savaşı ile ilgili destanlar yazıldığı görülmüştür. Özellikle Romalı yazarlar ve Vergilius un, Roma nın kurucusu olan Romus ve Romulus kardeşlerin büyük babası ve Romalıların atası olarak kabul edilen Truvalı Aenias ın anlatıldığı Aeneis adlı eseri sayesinde Truva Savaşı Ortaçağ da ve sonrasında unutulmamıştır. Bu dönemde yazılan destanlarda, Truva Savaşı ndan sonra kaçıp kurtulanların daha sonraki kuşakların atalarını oluşturduğu; İtalyanlar, Fransızlar, Almanlar, İngilizler ve daha birçok milletle birlikte Türklerin de Truvalıların soyundan geldiği vurgulanmıştır. Nurihan Fattah da, 2004 yılında yayınlanan Tanrıların ve Firavunların Dili adlı eserinde Truvalıların Tatarların ataları olduklarını ileri sürmüştür. 23 Türklerin Truvalıların soyundan geldikleri yalnız destanlarda değil Ortaçağ da 7 nci yüzyıldan 17 nci yüzyıla kadar batılı tarihçilerin eserlerinde de görülmüştür Manfred Korfmann, Yüksek Troia Kültürü (Troia VI ve VIIa), s Fattah, s

7 Ortaçağ ın tarihçilerinden olan Fredegar; Romalılarla birlikte Frankların, Makedonların ve Türklerin de aynı soydan geldikleri hakkında iddiaların olduğunu bildirmektedir. Fredegar a göre, Truva dan kaçanlar birkaç gruba ayrılmış, bir grup Makedonya ya giderek Kral Philippos ile oğlu Büyük İskender zamanlarına kadar çok güçlü bir askerî kuvvet oluşturmuştur. Diğer bir grup da kendilerine Francio adlı bir kral seçerek Frank ismini almış ve Avrupa da Ren, Tuna ve deniz arasına yerleşmiştir. Ayrıca Makedonların da aynı soydan geldikleri kabul edilmiş ve bağımsız bir şekilde yaşadıkları belirtilmiştir. Fredegar, Türk halkının da Truvalıların soyundan geldiğini belirterek: Bunlar (Türkler), Frankların yaptıkları sayısız savaşlar sırasında Asya'da dolaşıp, nihayet Avrupa'ya girdiklerinde onlardan ayrılıp, okyanus ile Trakya arasında Tuna kıyılarına yerleşen koludur. Bunlar kendilerine Torquotus adlı birini kral seçmişlerdi. Türk halkı da adını ondan almaktadır." 24 demek suretiyle Türklerin kökeninin Truvalılara dayandığını belirtmiştir. Fredegar ile aynı görüşte olan Venedik tarihçisi olan Andrea Dandolo da bu konuda şunları yazmıştır: Türkelerin vatanı Kafkas dağlarının arkasındadır, kökenleri Truvalıların Kralı Priamos un oğlu Turkos a dayanmaktadır. Turkos, kentin alınmasından sonra yandaşlarının büyük bir bölümüyle bu yörelere sığınmıştır. 25 Ortaçağ ın dünya tarihi kitaplarında da Franklar ve Türklerin akraba oldukları ve Truva kökenli oldukları bilgileri yer almıştır. Bunlardan Hartmann Schedel in Dünya Kroniği nde resimleri gösterilerek (Resim-3) yapılan açıklamada: Bu ikisi, Turcus ve Franco, Troya dan kaçtıktan çok sonra iki krallık kurmuşlardı. denmektedir. Burada adı geçen Franco, Hektor un oğlu ve Priamos un torunudur. Turcus konusunda ise: Kral Priamos un oğlu Troilus un oğlu. O, kendisinden gelen halka kendi adından dolayı Turcos denmesini istemiştir. denmektedir. 26 Franklarla Türklerin Truvalıların soyundan geldikleri konusundaki görüşler daha sonra da savunulmaya devam etmiştir. Nitekim 1108 de Guibert de Nogent, yılları arasında yaşamış olan Vincent de Beauvais 27, 1208 de Rigord 28, Jean Lemaire des Belges gibi yazarlar, Macar ve Alman tarihçiler de yazdıkları eserlerde bu görüşü yinelemişlerdir Michael Borgolte, Avrupa'dan Hikâyeler ve Troia, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Stefanos Yerasimos, Türkler Romalıların Mirasçısı mıdır?, Toplumsal Tarih, Sayı: 116, İstanbul, Ağustos 2003, s Hartmut Kugler, Bütün Dünyada Troialılar, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Reşid Saffet Atabinen, Türklerin Avrupalılarla Müşterek Troya Menşe leri Efsanesi Üzerine Araştırma, İkinci Basım, İstanbul, 1951, s Borgolte, a.g.m., s Atabinen, a.g.e., s

8 Ortaçağ daki bu tarih anlayışı, Fatih Sultan Mehmet in 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul u fethi ve Türklerin Avrupa içlerine doğru ilerlemeleri ile birlikte tümüyle değişmiştir. Bundan sonra artık batılı tarihçiler, Türkleri bu mitolojik birliğin dışında tutarak Türkleri Asyalı, Avrupa yı da kendi vatanları kabul etmişlerdir. Bu görüşü özellikle Papa II. Pius savunmuştur. Pius, Fredegar tarafından öne sürülen Türklerin Truvalılardan geldiklerine dair görüşe kesin olarak karşı çıkmış, Müslümanlara karşı Yunanlılara yardım edilmesinin Batı Hıristiyanlığının görevi olduğunu vurgulamıştır. 30 Buna rağmen 1453 tarihinden sonra yazılan eserlerde de yine Truvalılar ve Türkler üzerinde durulmuştur. Nitekim Türklerin Truvalı olma efsanelerini Demetrius Chalcondylas 1462 de yayınlanan Türk Tarihi adlı eserinde: Vaktiyle Troya şehri Rumlar tarafından tahrip edilmiş olup İstanbul un, bu Troyalılardan geldikleri söylenen yabancılar tarafından zaptı, birçoklarının ve bilhassa Latinlerin kanaatlerine göre, tedip ve intikam eseri olarak telakki (kabul) edilmiştir. demektedir. 31 Osmanlı Devleti nin yükselme döneminde padişahlık yapan Fatih Sultan Mehmet, 1462 yılında Midilli Adası na düzenlediği bir sefer sırasında, sarayın tarih yazıcısı Kritovulos ile birlikte Truva bölgesini ziyaret etmiştir. 32 Kritovulos, bu ziyaret esnasında Fatih Sultan Mehmet in eski Truva şehrinin yıkıntılarını gezdikten ve Truva Savaşı ndaki kahramanların hikayelerini dinledikten sonra: Allah, aradan bunca yıl geçmiş olmasına rağmen, bu şehrin ve halkının intikamını alma hakkını bana nasip eylemiştir. dediğini bildirmektedir. 33 Ayrıca bu konuda XVI. yüzyıl Fransız yazarı Montaigne Denemeler adlı eserinde Fatih Sultan Mehmet in Papa II. Pius a gönderdiği bir mektupta şunları yazdığını belirtmektedir: İtalyanların bana düşman olmalarına şaşıyorum; biz de İtalyanlar gibi Troyalıların soyundanız. Yunanlılardan Hektor un öcünü almak benim kadar onlara da düşer; onlarsa bana karşı Yunanlıları tutuyorlar. 34 Fatih Sultan Mehmet ten sonra yeni Türk devletinin kurucusu olan Mustafa Kemal ATATÜRK ün de yıllar sonra, Büyük Taarruza katılan emekli bir albaya Türk Kurtuluş Savaşı nın kesin sonucunun alındığı Büyük Taarruz da: Dumlupınar da, Yunanlılardan 30 Borgolte, a.g.m., s Atabinen, a.g.e., s Ch. Brian Rose, Constantinus dan Mehmet e Kadar, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Atabinen, a.g.e., s ; Klaus Kreiser, Troia ve Homeros Destanları, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, 2001, s Montaigne, Denemeler, Türkçesi: Sabahattin Eyüboğlu, 30 ncu Basım, İstanbul, Cem Yayınevi, 1999, s. 225; Atabinen, a.g.e., s

9 Troyalıların öcünü aldık. dediği Sabahattin Eyüboğlu tarafından Mavi ve Kara (Denemeler) adlı eserinde belirtilmiştir. 35 Türkiye, 30 Ekim 1996 tarihinde Truva çevresini Truva Tarihî Milli Parkı ilân ederek koruma altına almış ve Truva nın UNESCO tarafından insanlığın kültür mirası olarak ilân edilmesi için başvurmuştur. Dünya Kültür Mirası Komitesi, 30 Aralık 1998 de Truva yı Dünya Kültür Mirası listesine almıştır. Esasen Truva ya ilginin yüzyıllar öncesine dayandığı ve Truva nın tarih içerisinde pek çok ünlü devlet adamı tarafından ziyaretçi akınına sahne olduğu görülmektedir. Örneğin M.Ö. 480'lerde Pers Kralı Kserkses, M.Ö. 334'te Makedonyalı Büyük İskender, daha sonra Iluius Caesar, M.Ö. 20'de Augustus, M.S. 124'te Hadrianus, daha sonra Constantinus ve 1462 yılında Fatih Sultan Mehmet bölgenin ünlü ziyaretçileri arasında yer almıştır. Truva ya olan ilginin günümüzde de artarak devam ettiği ve en çok ilginin Truva Savaşı nda Akaların hilesi olan Truva Atı nın çektiği görülmektedir. (Resim-4) Bu ilgi son olarak gösterimde olan Troy adlı filimle daha da doruğa çıkmıştır. Truva ya gösterilen bu ilginin yalnız bölgeye değil, yapılan kazılar sonucu elde edilen arkeolojik buluntuların (Resim-5) sergilendiği müzelere de yönelik olduğu görülmektedir. Zira bu eserler dünyanın birçok ülkesindeki müzelerde sergilenmektedir. 36 Schliemann, Mayıs 1873 de bulduğu Truva hazinesini, Haziran 1873 tarihinde Atina ya, daha sonra da Almanya ya götürmüştür. Bu hazine, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Rusya tarafından Moskova ya taşınmıştır. Truva hazinesi, ülkeler arasında hukuksal bir sorun olmaktadır. Oysa UNESCO nun Her eski eser kendi yerinde kalmalıdır. ilkesi bulunmaktadır. 37 Bu ilke gereğince Truva arkeolojik buluntuları, ait oldukları yere, ana yurtlarına geri dönmeli ve burada korunmalıdır. Sonuç olarak; Truva, stratejik konumu nedeniyle tarihinin her döneminde güçlü, zengin ve binlerce yıl boyunca pek çok halk tarafından ele geçirilmek istenilen ve bu nedenle yakılıp yıkılan, yağmalanan bir kent olmuştur. Truva nın, zengin bir geçmişe ve ileri bir kültür seviyesine sahip olduğu, M.Ö. 17 nci-13 ncü yüzyıllar arası dönemin eskiden sanıldığı gibi Yunan kültürünün Anadolu daki bir uzantısı olmayıp yüksek bir Anadolu uygarlığı olduğu, yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda tespit edilen kültür katları ile de kanıtlanmıştır. 35 Sabahattin Eyüboğlu, Mavi ve Kara (Denemeler), Çan Yayınları, 1967, s. 284; Klaus Kreiser, Troia ve Homeros Destanları, s Türkiye, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Belçika, Avusturya, Bulgaristan, İspanya, İsviçre ve Gürcistan bunlardan bazılarıdır

10 Yine son dönemde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucu elde edilen buluntulara göre, gerçekliği konusunda görüşlerin güçlendiği Homeros un İlyada destanında anlatılan Truva Savaşı ndan sonra, Truva halkının Avrupa daki pek çok milletin atası olduğu görüşünün Ortaçağ da hakim olduğu ve Truvalıların nerelere gittikleri, hangi şehirleri kurdukları, kimlerin ataları oldukları konusunda bir çok eser yazıldığı görülmektedir. Bu eserlerde Türklerin de Truvalıların soyundan geldikleri, Avrupalı birçok milletle akraba oldukları ve İstanbul un zaptı ile de Truvalıların intikamını aldıkları hususunda bilgilerin yer aldığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda Avrupalıların, Türklerin Truvalıların soyundan geldikleri tezinin, Türklerin İstanbul u fethi, Avrupa içlerine doğru ilerlemeleri ve büyük bir imparatorluk kurmalarından sonra değiştiği, Türklerin Asya kökenli olduğu, barbar oldukları ve kendilerinin medeniyetlerinin daha yüksek olduğunun ifade edildiği de görülmektedir. Truvalıların intikamını almış olmanın gururunu taşıyan ve Mustafa Kemal ATATÜRK ün 18 Ağustos 1932 de Yunus Nadi ile söyleşisinde:...atalarımız bugünkü yurdumuzun ilk ve otokton (yerli) sakini ve sahibi olmuşlardır. Burasını binlerce yıl evvel, anayurdun yerine özyurt yapmışlardır sözü ile ifade ettiği gibi Anadolu daki derin geçmişlerine sahip çıkan Türkler, Anadolu daki pek çok kültür zenginliklerinden ve önemli merkezlerden biri olan Truva nın son kültür katını oluşturmakta ve Doğu ile Batı yani Asya ile Avrupa arasındaki ilişkiyi devam ettirmektedirler. 38 Haluk Tarcan, Ön-Türk Uygarlığı, İstanbul, 2000, s

11 KAYNAKÇA A. KİTAPLAR 1. AKŞİT, İlhan; Batı Anadolu Mitolojisi ve Troya Efsanesi, İstanbul, Fatih Matbaası, AKURGAL, Ekrem; Anadolu Uygarlıkları, Altıncı Baskı, İstanbul, Net Turistik Yayınları, ATABİNEN, Reşid Saffet; Türklerin Avrupalılarla Müşterek Troya Menşe leri Efsanesi Üzerine Araştırma, İkinci Basım, İstanbul, EYÜBOĞLU, Sabahattin; Mavi ve Kara (Denemeler), Çan Yayınları, FATTAH, Nurihan; Tanrıların ve Firavunların Dili, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul, Selenge Yayınları, Homeros, İlyada, Çev.: Azra Erhat-A. Kadir, 12 nci Baskı, Can Yayınları, İstanbul, KINAL, Firuzan; Eski Anadolu Tarihi, İkinci Baskı, Ankara, TTK Basımevi, MANSEL, Arif Müfit; Ege ve Yunan Tarihi, 2 nci Baskı, Ankara, TTK Basımevi, 9. Montaigne, Denemeler, Türkçesi: Sabahattin Eyüboğlu, 30 ncu Basım, İstanbul, Cem Yayınevi, TARCAN, Haluk; Ön-Türk Uygarlığı, İstanbul, B. MAKALELER 1. BORGOLTE, Michael; Avrupa'dan Hikâyeler ve Troia, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, HAKSAL, Mine; Troya Savaşı Gerçekten Oldu mu?, Popüler Tarih Dergisi, Sayı 45, İstanbul, Mayıs JAHNE, Armin; Heinrich Schliemann, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, KORFMANN, Manfred; Troia: Düş ve Gerçek, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul,

12 5. KORFMANN, Manfred; Tarih Öncesi Yerleşim Yeri, Hisarlık Tepesi, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, KORFMANN, Manfred; Yüksek Troia Kültürü (Troia VI ve VIIa), Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, KREİSER, Klaus; Troia ve Homeros Destanları, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, KUGLER, Hartmut; Bütün Dünyada Troialılar, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, ÖZGÜÇ, Tahsin; VI. Troia nın Anadolu Arkeolojisindeki Yeri, Belleten, X. Cilt, Sayı: 37, Ankara, TTK Basımevi, ROSE, Ch. Brian; Constantinus dan Mehmet e Kadar, Düş ve Gerçek Troia, Çev. Selma Bulgurlu Gün, Homer Kitapevi, İstanbul, YERASİMOS, Stefanos; Türkler Romalıların Mirasçısı mıdır?, Toplumsal Tarih, Sayı: 116, İstanbul, Ağustos C. HARİTALAR Archaeological Map of Troia = Troia Arkeolojik Haritası, İstanbul, Ç. İNTERNET ADRESLERİ