Yerel Yönetimler Maliyesi

Transkript

1 Mersin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü Yerel Yönetimler Maliyesi ÖZET DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Cihan YÜKSEL

2 Merak et Öğren Uygula Ve Başar! Copyright [Cihan Yüksel]

3 İÇİNDEKİLER GĠRĠġ YERĠNDEN YÖNETĠM VE YEREL YÖNETĠMLER: TEORĠK ÇERÇEVE Yerel Yönetim Kavramı Yerel Yönetim Türleri Yerel Yönetimlerin Varlık Nedenleri Son Dönem YaklaĢımlar: YönetiĢim, Avrupa Birliği ve Yerindenlik Ġlkesi TÜRKĠYE DE YEREL YÖNETĠMLERĠN YASAL VE ANAYASAL ÇERÇEVESĠ Anayasal Çerçeve Yasal Çerçeve TÜRKĠYE DE YEREL YÖNETĠMLER Ġl Özel Ġdaresi Belediyeler BüyükĢehir Belediyeleri Mahalli Ġdare Birlikleri Yerel Yönetimlere Bağlı Diğer KuruluĢ ve ġirketler YEREL YÖNETĠMLERĠN HARCAMA VE GELĠR TOPLAMA SORUMLULUĞU Yerel Yönetimler ve Harcama Sorumluluğu Yerel Yönetimler ve Gelir Toplama Sorumluluğu Yönetimlerarası Kaynak PaylaĢım Sistemleri Türkiye de Yönetimlerarası Kaynak PaylaĢım Sistemi YEREL YÖNETĠMLERDE BORÇLANMA Borç Yönetimi Ġç Borçlanma DıĢ Borçlanma Borçlanma Sınırı YEREL YÖNETĠMLERDE BÜTÇELEME Yerel Yönetimlerde Ġyi Bir Bütçe Sisteminin TaĢıması Gereken Özellikler... 49

4 6.2. Yerel Yönetimlerde Bütçeleme Süreci YEREL YÖNETĠMLERDE KATILIMCI BÜTÇE Katılımcı Bütçe Kavramı Porto Allegre Deneyimi: Katılımcı Bütçenin Doğum Yeri Diğer Deneyimler Katılımcı Bütçenin Ön KoĢulları Katılımcı Bütçenin Faydaları Katılımcı Bütçeyi Bekleyen Riskler YEREL YÖNETĠMLERDE MALĠ KONTROL Ġç Kontrol Ġç Denetim DıĢ Denetim Yerel Yönetimlerde Hesap Verilebilirlik YEREL DÜZEYDE MALĠ SAYDAMLIK Saydamlığın ġartları Saydamlığın Yasal Altyapısı Yerel Düzeyde Saydamlık Uygulaması ve Saydamlığı Etkileyen Faktörler SONUÇ EK 1: ĠL ÖZEL ĠDARESĠ KANUNU EK 2: BELEDĠYE KANUNU EK 3: BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ KANUNU EK 4: MAHALLĠ ĠDARE BĠRLĠKLERĠ KANUNU EK 5: BELEDĠYE GELĠRLERĠ KANUNU EK 6: ĠL ÖZEL ĠDARELERĠNE VE BELEDĠYELERE GENEL BÜTÇE VERGĠ GELĠRLERĠNDEN PAY VERĠLMESĠ HAKKINDA KANUN EK 7: MAHALLĠ ĠDARELER BÜTÇE VE MUHASEBE YÖNETMELĠĞĠ

5 GĠRĠġ Maliyenin öznesi olan devlet (ekonomideki adıyla kamu sektörü) temelde beģ unsurdan oluģur. KAMU KESĠMĠ = Merkezi Yönetim + Yerel Yönetimler + Sosyal Güvenlik KuruluĢları + KĠT ler + Fonlar Türkiye de 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ise kamu kesimini temelde ikiye ayırmıģtır. Bir tarafta devletin iktisadi iģletmeleri vardır ki, bunlar özerk bütçeli kuruluģlardır. Diğer tarafta ise genel yönetim kapsamında yer alan merkezi yönetim kuruluģları, yerel yönetimler ve sosyal güvenlik kuruluģları vardır. KAMU KESĠMĠ Genel Yönetim KĠT ler Merkezi Yönetim Genel Bütçeli Ġdareler Ġktisadi Devlet TeĢekkülleri Kamu Ġktisadi KuruluĢları Özel Bütçeli Ġdareler Düzenleyici ve Denetleyici KuruluĢlar Yerel Yönetimler Sosyal Güvenlik KuruluĢları Genel yönetimin bir parçası olan yerel yönetimler (mahalli idareler), merkezi yönetimin yerelde sunması gerektiği mal ve hizmetleri sunmakla görevli olan kamu tüzel kiģiliğine haiz idarelerdir. Türlerine göre değiģmekle birlikte seçilmiģ ve atanmıģlardan oluģabilen yerel yönetimlerin söz konusu hizmetleri sunması, hem teknik açıdan daha kolay hem de ekonomik açıdan daha etkindir. Merkezi yönetimin bazı hizmetleri sunma yetkisini yerel yönetimlere devretmesi elbette mali anlamda da bazı yetkilerin devredilmesini gerektirmektedir. Bu nedenle de yerel yönetimlerin kendilerine ait bir bütçeleri (gelirleri ve harcamaları) bulunmaktadır. Yerel hizmetleri sunma yetkisinin verilmesi aynı zamanda harcama yapma 1

6 yetkisinin de verilmesidir. Yerel yönetimler tarafından yapılan harcamaların finansmanı için de gelir kaynaklarının yaratılması gerekir. Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki bu kaynak paylaģım mekanizması (mali tevzin) farklı Ģekillerde olabilmektedir. Vergi toplama yetkisinin doğrudan yerel yönetimlere devredilmesi, merkezi yönetimin topladığı vergi gelirlerinin belirli bir payının yerel yönetimlere aktarılması, merkezi yönetim bütçesinden yerel yönetimlere ödenekler ayrılarak transferler yapılması, yerel yönetimlerin bazı spesifik hizmetlerinin maliyetinin merkezi yönetimce karģılanması ve hatta yerel yönetimlere borçlanma yetkisinin verilmesi yönetimler arası kaynak paylaģım sistemlerini oluģturur. Yerel Yönetimler Maliyesi dersinin amacı, yukarıda bahsi geçen yerel hizmetler için yapılan harcamalar ve bu harcamaların finansmanı için elde edilen gelirlerin yapısını incelemektir. Bu nedenle öncelikle teorik olarak yerel yönetim kavramı incelenmiģ ve yerel yönetim türleri ile yerel yönetimlerin varlık nedenleri anlatılmıģtır. Türkiye de yerel yönetimlerin yasal ve anayasal çerçevesinin ardından idari yapıları incelenmiģtir. Yerel yönetimlerin harcama yapma ve gelir toplama sorumlulukları, borçlanmaları ve bütçeleme süreçleri de ders kapsamında yer almaktadır. 2

7 1. YERĠNDEN YÖNETĠM VE YEREL YÖNETĠMLER: TEORĠK ÇERÇEVE 1.1. Yerel Yönetim Kavramı Yerel yönetim, merkezi yönetimce yerine getirilen kamusal fonksiyonlardaki yetki ve sorumluluğun merkezi yönetim altındaki diğer kamu birimlerine veya özel sektöre aktarılmasıdır. (Ülkenin yönetim Ģekline bağlı olarak, kimilerinde merkeze bağlı olarak kimilerinde merkezden bağımsız olarak ama nihayetinde yerel hizmetleri yöneten birimlerdir). Yerinden yönetim, yerel yönetim, adem-i merkeziyet (decentralization) kavramları genellikle birbirleri yerine kullanılan kavramlardır. Yerel yönetim kavramı 2 türlü tanımlanabilir: 1. Yetki GeniĢletmesi: Yetki devri (delegation) veya yetki yayılması (deconcentration) olarak da ifade edilir. Bir yerde toplanmıģ olan (merkez) yetkinin merkezden uzakta bir örgüte aktarılması söz konusudur. En önemli özelliği, bu yetkinin merkez adına kullanılmasıdır. Bu nedenle de genellikle üniter devlet yapısındaki yerinden yönetim kavramına daha yakın bir ifadedir. 2. Gerçek Yerinden Yönetim: Yasalar uyarınca oluģturulmuģ yönetim organlarının yine yasaların belirlediği ya da merkeze bırakılmıģ olanlardan baģka iģlevleri görebilmeleri için hukuki, siyasi ve mali yetkilerle donatılmalarıdır. Federal devlet yapılarında görülen yerel yönetimler buna örnek olabilir. Hem yetki geniģletmesine, hem de gerçek yerinden yönetime dayanan yönetim birimleri yetkilerini merkezin izin ve iradesi ile alırlar. NOT: Ġdari vesayet, merkezi yönetimin bazı yetkileri yerel yönetimlere vermesi, yerel yönetimlerin merkezi yönetimler tarafından denetlenmesidir Yerel Yönetim Türleri Siyasi Yerinden Yönetim Yetkileri en geniģ olan yerel yönetim türüdür. Bu tür yönetim biçimlerinin kendi meclisleri, yasa koyma, yargılama, güvenlik ve vergi toplama gibi genelde merkezi yönetime özgü yetkileri bulunmaktadır. Bu tür sistemler federal devlet yapılarında ve etnik, kültürel farklılaģmanın güçlü olduğu toplumlarda görülür. O bölgede yaģayanların kararlarda daha fazla söz sahibi olmasını esas alır. 3

8 Yarı özerk yönetim biçimleridir. (Üniter devletlerde, yerel yönetimler yarı özerk birimler değil, sadece birer kamu tüzel kiģisidirler.) Ġdari Yerinden Yönetim Yerel yönetimleri yürütmeye iliģkin yetkilerin kullanımı açısından ele alır. Ġki türlüdür: a. Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim: Bazı kamu hizmetleri merkez dıģında bağımsız bir örgütçe yerine getiriliyorsa, bu örgüt merkezde olsa dahi merkez dıģında faaliyet gösterdiği için, bunlara hizmet yönünden yerinden yönetim birimleri denir. (Coğrafi anlamda düģünülmüyor, hizmet bağlamında ele alınıyor). Üniversiteler, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği örnek olarak gösterilebilir. b. Yer Yönünden Yerinden Yönetim: Bir yörede yaģayanlara, ortak ve yerel nitelikte ihtiyaçlarını karģılamak üzere, kendi organlarını kurma konusunda özerklik verir. Bunlar merkezden ayrı malvarlıklarına, az çok bağımsız gelir kaynaklarına ve özel bütçelere sahiptir. (Coğrafi unsurlar göz önünde bulunduruluyor; belli bir bölgedeki insanların temel ve ortak ihtiyaçlarının sunulmaktadır). Belediyeler, köy yönetimleri örnek olarak gösterilebilir Mali Yerinden Yönetim (Mali YerelleĢme) Yerinden yönetimin önemli özelliklerinden biri, kendilerine verilen sorumluluğu yerine getirecek mali kapasiteye sahip olmalarıdır. Bu mali kapasite, yerinden yönetim biriminin kendi gelir kaynakları olabileceği gibi, merkezden aktarılan kaynaklar da olabilir. Söz konusu mali kapasitenin geniģ olması veya mali kapasitenin oluģturulması ve kullanılması konusunda inisiyatifin yerel birimlerin elinde olması mali yerelleģme olarak adlandırılabilir. Mali YerelleĢmenin Unsurları: Kullanıcı ücretleri yolu ile hizmet maliyetlerinin yerinden karģılanması Hizmet ve altyapı üretiminin yöre halkının mali veya bedensel katkısı ile finanse edilmesi ve/veya karģılanması Emlak ve satıģ vergileri gibi yollarla yerel gelir yaratılması Merkezi yönetimin topladığı vergi gelirlerinden yerel yönetimlere pay ayrılması Yerel yönetimlere borçlanma yetkisi verilmesi ve/veya yerel yönetim borçlarının merkezi yönetimce garanti edilmesi Ekonomik Yerinden Yönetim Kamunun sahip olduğu yetki ve sorumlulukların özel sektöre devredilmesidir. Ġki Ģekilde olabilir: 4

9 ÖzelleĢtirme: ÖzelleĢtirme iki türlü olabilir. Bunlardan birincisi, önceden kamunun ürettiği bir mal veya hizmetin özel sektörce yürütülmesi Ģeklinde ortaya çıkabilir. Burada kamu mülkiyetinin özel sektöre devri söz konusudur. Ġkincisi ise hizmetin mülkiyeti kamuda kalmakla beraber, hizmetin yerine getirilmesinin özel sektöre verilmesi olarak ortaya çıkar. Yap-iĢlet-devret veya iģletme hakkı devri gibi kamu-özel ortaklıkları buna örnek olarak verilebilir. Deregülasyon: Özel sektörün daha önce kamunun tekelinde olan bir sektöre giriģindeki engellerin kaldırılması Ģeklinde ortaya çıkar. Böylece rekabetin önündeki engellerin kaldırılması amaçlanır Yerel Yönetimlerin Varlık Nedenleri Ġdari Nedenler Yerel yönetimlerin varlık nedenleri idari bir gerekliliktir. Daha yerel düzeyde sunulması mümkün olan kamusal hizmetlerin her zaman merkezden sunulması beklenemez. Bu nedenle de bu hizmetler yerel yönetim birimleri tarafından sunulur. Dolayısıyla günümüzde merkezden yönetim ve yerinden yönetim birbirinin karģıtı olan değil, birbirlerinin güçsüz yanlarını tamamlayan yönetim biçimleri olarak karģımıza çıkmaktadır. Yerinden yönetimler birçok hizmetin halka sunulmasında çabukluk ve kolaylık sağlar. Ayrıca yerel toplulukları oluģturan bireylere kendi sorunlarını çözmenin türlü yollarını deneme olanağını verir. Merkezi yönetimin, yereldeki ihtiyaçları değerlendirmede yetersiz kalması, hizmeti götürmede gecikmesi de bazı hizmetlerin yerelden yapılmasını gerekli kılar. Temizlik, kanalizasyon, otopark, çevre, kent içi yol yapımı, açık ve yeģil alanlar, gıda maddelerinin sağlık denetimi, kent içi ulaģım gibi konular yerel hizmetler olarak algılanmaktadır Toplumsal Nedenler Yöre halkının demokratik, katılımcı eğilimlere sahip olması, o yörede yerel yönetim talebini artırır. Her Ģeyin devletten beklendiği devletçi ve merkeziyetçi eğilimlerin güçlü olduğu yerlerde, yerel yönetim geleneğinin tam oturduğu söylenemez. Nüfus yoğunluğu da yerel yönetimlerin geliģmesinde önemli bir etkendir. Nüfus yoğunluğu az ise yerel yönetimler kolayca geliģemez Ġktisadi Nedenler Yerel yönetimlerin ekonomik nedenlerden olduğunun en önemli gerekçesi kaynak tahsisindeki etkinliktir. Buna göre, bir kamu harcamasının yapılmasına iliģkin karar verecek 5

10 olan idari birim, o harcamadan etkilenecek olan yöreye ne kadar yakın ise, hem o harcama kararı yerel ihtiyaçlara merkeze oranla daha duyarlı olur, hem de yerel hizmet talebi o harcama ile merkeze göre daha kolay ve etkin karģılanır. YerelleĢmeye iliģkin ikinci ekonomik neden, kamu otoritesinin yaratıcılığı ve rekabetçi özelliklerini geliģtireceği yönündedir. Üçüncü neden de insanların kendileri için öncelik taģıyan ihtiyaçlara yönelik hizmetlerin bedelini ödemeye ve bu tür kararlara katılmaya daha fazla eğilimli olmalarıdır Son Dönem YaklaĢımlar: YönetiĢim, Avrupa Birliği ve Yerindenlik Ġlkesi YönetiĢim: Geleneksel devlet yetkilerinin yerel düzeyde özel sektör ve sivil toplum ile birlikte kullanılmasının amaçlandığı ileri sürülmektedir. Yeni yaklaģımların temel hareket noktası katılımcılık, ortak karar verme (sivil toplum örgütleri ve özel sektörle birlikte hareket etmesi), hizmetlerden yararlanma imkânlarını her gruba eģit olarak sağlayabilme; yöneticilerin saydam, hesap verebilir, performansa dönük bir sorumluluk mekanizması içinde hareket ermesini sağlamaya yönelik olmalıdır. Unsurları: Yerel yönetimlere daha fazla gelir aktarılması Kendi gelirlerini yaratma ve vergi koyma kapasitelerini geliģtirmeleri Borçlanma kapasitelerinin artırılması Belediye borç piyasalarının geliģtirilmesi DıĢa açılım Yerindenlik (Subsidiarity): 1992 de Avrupa Birliği nin Maastricht AntlaĢması yla gelen kurallardan biridir. Bir hizmetin halka en yakın yerel birimce verilmesi anlamına gelmektedir. Bölgeler Komitesi: 1992 de Avrupa Birliği nin Maastricht AntlaĢması yla gelen kurallardan biridir. Küçük bölgelerin varlığını korumaya yönelik kurulan bir komitedir. Bu kavramlar yerelleģmeyi olumlayan yaklaģımlardır. YerelleĢmenin olumsuz olduğunu düģünenler, yani bu kavramlara getirilen eleģtiriler Ģu Ģekilde özetlenebilir: Ekonomik istikrarı bozabilir. Ekonomik büyümeyi geciktirebilir. Bölgesel eģitsizlikler artabilir. 6

11 2. TÜRKĠYE DE YEREL YÖNETĠMLERĠN YASAL VE ANAYASAL ÇERÇEVESĠ Türkiye de yerel yönetimlerin yasal ve anayasal yapılarını incelemeden önce kısa bir tarihçesini vermek doğru olacaktır. Batı da yerel yönetim birimlerinin sunduğu hizmetlerin Osmanlı Devleti nde meslek örgütleri, vakıflar vb. örgütler tarafından sunulduğu görülmektedir. Osmanlı da ilk belediye 1855 yılında Kırım SavaĢı sonrası Ġstanbul da kurulmuģtur tarihli Ġdare-i Umumiye-i Nizamnamesi ve 1876 tarihinde hazırlanan Vilayet Belediye yasası ile Ġstanbul dıģına belediye kurulması giriģimleri baģlamıģtır. Bir yerel yönetim birimi olarak il özel idarelerinin oluģumu ve geliģimi 1850 sonrası döneme gitmektedir. Ġl özel idarelerinin bugünkü yapısını oluģturan düzenleme ikinci meģrutiyeti izleyen 1913 tarihli Ġdare-i Umumiye-i Vilayet adlı geçici yasanın özel yönetimlerle ilgili bölümüdür yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti üniter bir devlet sistemini öngörmüģtür Anayasası devlet yapısını ve örgütlenmesini daha merkeziyetçi bir yapıya dönüģtürmüģtür. Cumhuriyetle birlikte il özel idaresi, belediye ve köy olmak üzere üç kademeli bir yerel yönetim sistemi getirilmiģtir Anayasal Çerçeve Ülkemizde devletin yapısı ve temel görevleri Anayasa da belirlenmiģtir. Anayasa da devlete yüklenen görevler hem merkezi düzeyde hem de yerel düzeyde devleti oluģturan kamu idarelerince yerine getirilmektedir. Türkiye de yerel yönetimlerin idari ve mali özerkliği vardır, siyasi özerkliği yoktur. Bu nedenle de yerel yönetimlerin yasa çıkarma yetkileri yoktur. Anayasa nın Devlete Yüklediği Görev ve Sorumluluklar Devlet Anayasa da vatandaģlarına tanınan hakları ve yaģamak için gerekli ortamı sağlamakla görevlidir. Bu görev, kanunlarla belirlenen sınırlar çerçevesinde hem merkezi yönetim, hem de yerel yönetimlerce yerine getirilmektedir. Anayasa nın tanıdığı sosyal ve ekonomik hakların baģında ailenin korunması gelmektedir. Anayasa nın güvence altına aldığı diğer bir husus da, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaģama hakkıdır. Bu iki husus mahalli müģterek ihtiyaçların karģılanmasını zorunlu hale getirmektedir. Anayasa da Ġdare Anayasa da idare, kuruluģ ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. Ġdarenin kuruluģ ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzel 7

12 kiģiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur. (Türkiye de yerel yönetimlerin kamu tüzel kiģiliği vardır). Yasa yapma yetkisi merkezi yönetime aittir. Yerel yönetimler yasalara aykırı olmamak kaydıyla, görev alanlarına giren hususlarda düzenleme yapmak üzere yönetmelik ve diğer düzenlemeleri yapabilirler. Yerel yönetim birimlerinin eylem ve iģlemleri de yargı denetimine açıktır. Anayasa da yerel yönetimler, il, belediye veya köy halkının mahalli müģterek ihtiyaçlarını karģılamak üzere, kuruluģ esasları kanunla belirlenen ve karar organları yine kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluģturulan kamu tüzel kiģiler olarak tanımlanır. Yerel yönetimlerin seçimleri, 5 yılda bir yapılır. Belirli Ģartları taģıyan her vatandaģ, yerel yönetimlere aday olma ve oy kullanma hakkına sahiptir. Seçimler serbest, eģit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetimi ve denetimi altında yapılır. Görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruģturma veya kovuģturma açılan mahalli idare organları veya bu organların üyelerini, ĠçiĢleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar görevden uzaklaģtırabilir. Kaynak PaylaĢımı Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki kaynak paylaģımı, kamu mali yönetim sistemlerinin en önemli konusudur. Söz konusu kaynak paylaģımı yerel yönetimlere gelir elde etme hakkı tanınması, yerel yönetimlere vergi toplama yetkisi verilmesi, yerel yönetimlere bütçeden doğrudan ödenek aktarılması ve merkezi yönetimin topladığı vergilerden yerel yönetimlere pay aktarması Ģeklinde olabilir. Anayasa nın 127. maddesinin son fıkrasında yer alan mahalli idarelere görevleri ile orantılı gelir kaynaklarının sağlanacağına iliģkin hüküm, kaynak paylaģım sisteminin önemini vurgular. Zira ülkemizde kaynak paylaģımına iliģkin yasal düzenlemeler mevcuttur. Yerel Yönetimlerin Özerklik Açısından Değerlendirilmesi Anayasa ya göre Türkiye de yerel yönetim tanımına büyükģehir belediyeleri dâhil belediyeler, il özel idareleri, yerel yönetim birlikleri ve köyler girmektedir. Belediye Kanunu na göre, Belediye; beldenin ve belde sakinlerinin mahalli müģterek nitelikteki ihtiyaçlarını karģılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluģturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kiģisidir. 8

13 Federal devlet sistemine dâhil ülkelerde idari ve mali özerkliğe ilave olarak siyasi özerklik de yerinden yönetim birimi sayılma Ģartlarından birisi olarak sayılmaktadır. Siyasi Özerklik, yerel yönetim biriminin yürütme, yasama ve yargıda serbest hareket etmesi anlamına gelmektedir. Türkiye de yerel yönetim birimlerinin siyasi özerkliği yoktur. Ülkemizde siyasi yönetim sistemi federal değil, üniterdir. Ġdari Özerklik, yerel yönetim biriminin, kuruluģ kanununda verilen yetkilere dayanarak karar alması anlamına gelmektedir. Türkiye de yerel yönetimler, kuruluģ kanunlarında kendilerine verilen yetkiler kapsamında karar alma ve uygulama yetkisine sahiptirler. Türkiye de yerel yönetim birimlerinin idari özerkliği bulunmaktadır. Mali Özerklik, yönetim biriminin kendi gelir ve giderleri ile ayrı bir bütçesinin olması anlamına gelmektedir. Türkiye de yerel yönetim birimleri mali özerkliğe sahiptirler. NOT: Ġdari vesayet (yönetsel vesayet), idari ve mali özerkliğe sahip yerel yönetim birimlerinin merkezi yönetim tarafından denetlenmesidir. Türkiye de idari vesayetin ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından denetlenebileceği anayasa ve yasalarda hüküm altına alınmıģtır Yasal Çerçeve Yerel Yönetimlerin Yönetimini Düzenleyen Yasalar Anayasa nın verdiği yetki çerçevesinde; Belediyelerin kuruluģ ve sınırları, görev, yetki ve sorumlulukları, organları, teģkilatı, gelir ve giderleri, bütçesi, borçlanma ve ekonomik faaliyetleri 5393 sayılı Belediye Kanunu nda; BüyükĢehir belediyelerinin kuruluģ ve sınırları, organları, teģkilatı ve personeli, gelir ve giderleri, bütçesi 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu nda; Yerel yönetim birliklerinin kuruluģu, tüzüğü, görev ve yetkileri, organları, gelirleri, giderleri 5355 sayılı Mahalli Ġdare Birliği Kanunu nda düzenlenmiģtir. Yerel Yönetimlere Tahsis Edilen Kaynakları Düzenleyen Yasalar Türkiye de yerel yönetimlere çeģitli kanunlara kaynak tahsisi yapılmıģtır. Bu kaynakların bir kısmı doğrudan belediyeler tarafından tahsis edilmekte, bazıları ise merkezi yönetim genel bütçe vergi gelirlerinden yapılan transferde olduğu gibi, transfer olarak yerel yönetimlere aktarılmaktadır. Yerel yönetimlere doğrudan tahsis edilen gelirler esas olarak 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu nda düzenlenmiģtir. Kanun da belediyelerin gelirleri; vergi gelirleri, harç 9

14 gelirleri, harcamalara katılım payı ve ücret gelirleri olmak üzere dört bölümde tanımlanmıģtır. Bunların dıģında faiz ve ceza gelirleri, kiralar, bağıģlar, her türlü giriģim, iģtirak ve faaliyetler karģılığı sağlanacak gelirler belediyelerin gelirleri arasında sayılmıģtır. Yerel yönetimlere, ilgili kanunlarda tanımlanan öz gelirler dıģında, merkezi yönetim tarafından da gelir transferi yapılmaktadır. Yerel yönetime yapılan transferlerden birisi genel bütçe vergi gelirlerinden pay ayırmak, diğeri de merkezi yönetim bütçesine ödenek konulmak (denkleģtirme ödeneği) suretiyle iki Ģekilde yapılmaktadır. Yerel yönetimlerin yasal çerçevesini görmek için 5302 sayılı İl Özel İaresi Kanunu nu; 5393 sayılı Belediye Kanunu nu; 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu nu; 5355 sayılı Mahalli İdare Birliği Kanunu nu ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu nu okuyunuz. 10

15 3. TÜRKĠYE DE YEREL YÖNETĠMLER 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nda yerel yönetim birimlerinin, yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal faaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ile bunların kurdukları birlik ve idareyi kapsadığı hüküm altına alınmıģtır sayılı Kanun da yerel yönetim tanımına köyler dâhil edilmemiģtir Ġl Özel Ġdaresi Ġl halkının mahalli müģterek nitelikteki ihtiyaçlarını karģılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluģturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kiģisidir. Ġl özel idaresinin görev alanı il sınırlarıdır. Ġl özel idarelerini diğer yerel yönetimlerden ayıran temel özellik, il özel idaresi organlarının seçilmiģ ve atanmıģ kiģilerden oluģmasıdır. Ġl özel idaresinin üst yöneticisi olan vali atanarak göreve gelir. Diğer yerel yönetim birimleri ise tamamen seçilmiģ kiģilerden oluģur. NOT: Türkiye de toplam 51 il özel idaresi vardır. BüyükĢehir belediyesi olan illerde il özel idaresi bulunmamaktadır Ġl Özel Ġdaresinin Görev ve Sorumlulukları Tüm Ġl Sınırları Ġçindeki Sorumlulukları: Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret Ġlin çevre düzeni planı, bayındırlık ve iskân Toprağın korunması, erozyonun önlenmesi Sosyal hizmet ve yardımlar Yoksullara mikro kredi verilmesi (il özel idarelerini belediyelerden ayıran unsur) Çocuk yuvaları ve yetiģtirme yurtları Ġlk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karģılanmasına iliģkin hizmetler vermek Belediye Sınırları DıĢındaki Sorumlulukları: Ġmar, yol, su, kanalizasyon Katı atık, çevre Acil yardım ve kurtarma Kültür, turizm, gençlik ve spor Orman köylerinin desteklenmesi Ağaçlandırma, park ve bahçe tesisi 11

16 Ġl Özel Ġdaresinin Yetkileri Kanunlarla verilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmek için her türlü faaliyette bulunmak, Gerçek ve tüzel kiģilerin faaliyetleri için kanunlarda belirtilen izin ve ruhsatları vermek ve denetlemek, Kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek, Hizmetlerin yürütülmesi amacıyla, taģınır ve taģınmaz malları almak, satmak, kiralamak veya kiraya vermek, takas etmek, bunlar üzerinde sınırlı ayni hak tesis etmek, Belediye sınırları dıģındaki gayri sıhhi müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermek ve denetlemek gibi görev ve yetkilere sahiptir. NOT: Yerel yönetim birimleri kamu tüzel kiģiliğine sahip olduğu için, yönetmelik çıkarma yetkisine sahiptir Ġl Özel Ġdaresine Yasayla Tanınan Ġmtiyazlar Ġl özel idaresinin mallarına karģı suç iģleyenlerin devlet malına karģı suç iģlemiģ sayılacağı; Ġl özel idaresinin proje karģılığı borçlanma yoluyla elde edilen gelirleri, vergi, resim ve harçları, Ģartlı bağıģlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan mallarının haczedilemeyeceği; Ġl özel idaresinin kamu hizmetlerine ayrılan veya kamunun yararlanmasına açık, gelir getirmeyen taģınmaz malları ile bunların inģa ve kullanımlarının her türlü vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarından muaf sayılacağı hususları il özel idarelerine kanunla tanınan imtiyazlardır. Ġl özel idaresinin görev, sorumluluk, yetki, imtiyaz ve muafiyetlerini öğrenmek için 5302 sayılı İl Özel İaresi Kanunu nun 6, 7 ve 8. maddelerini okuyunuz. 12

17 Ġl Özel Ġdaresinin Organları Ġl Genel Meclisi Ġl özel idaresinin karar organıdır. Ġldeki seçmenler tarafından seçilmiģ üyelerden oluģur. Ġl genel meclisi kendi üyeleri arasından bir baģkan seçer. Ġl genel meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az olamaz. Ġl Genel Meclisinin Görevleri ve Yetkileri: Stratejik plan, yatırım ve çalıģma programlarının görüģülmesi ve karara bağlanması, Bütçe ve kesin hesabın kabul edilmesi (bütçenin hazırlanması ve uygulanması görevleri valiye aittir), Ġl çevre düzeni planı ile belediye sınırları dıģındaki alanları imar planlarının görüģülmesi ve karara bağlanması, Borçlanmaya karar verilmesi, Mevcut bir iktisadi iģletmeye ortak olunmasına veya iktisadi iģletmeden ayrılmaya izin verilmesi, TaĢınmaz alımına, satımına, trampa edilmesine, tahsisine, tahsis Ģeklinin değiģtirilmesine veya tahsisli bir taģınmazın akar haline getirilmesine izin verilmesi, Ġl özel idaresi yatırımlarının yap-iģlet veya yap-iģlet-devret modeli ile yapılması, Ġl özel idaresine ait Ģirket, iģletme ve iģtiraklerin özelleģtirilmesine karar verilmesi, Ġl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmeliklerin kabul edilmesi Ġl Encümeni Ġl encümeni üyeleri; valinin baģkanlığında, il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği 5 üye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği 5 üyeden oluģur. Vali Meclis Üyelerinden Birim Amirlerinden

18 Encümen üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların eģitliği durumunda baģkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Çekimser oy kullanılamaz. Ġl Encümeninin Görev ve Yetkileri: Stratejik plan ve yıllık çalıģma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüģ bildirmek, Yıllık çalıģma programına alınan iģlerle ilgili kamulaģtırma kararlarını almak ve uygulamak, Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek, Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak, Kanunda öngörülen cezaları vermek, Vergi, resim ve harçlar dıģında kalan ve miktarı 5 milyar TL ye kadar olan ihtilafların sulhen halline karar vermek, TaĢınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve tahsisine iliģkin kararları uygulamak, süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek, Belediye sınırları dıģındaki umuma açık yerlerin açılıģ ve kapanıģ saatlerini belirlemek ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak Vali Ġl özel idaresinin baģı ve tüzel kiģiliğinin temsilcisi validir. Valinin Görev ve Yetkileri: Ġl özel idaresi teģkilatını sevk ve idare etmek, Ġl özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak, Ġl özel idaresini stratejik plana uygun olarak yönetmek, Ġl özel idarelerinin kurumsal stratejilerini oluģturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak, Ġl özel idaresini devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek, 14

19 Ġl encümenine baģkanlık etmek, Ġl özel idaresinin taģınır ve taģınmaz mallarını idare etmek, Ġl özel idaresinin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek, Ġl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak, Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dıģında kalan aktarmaları yapmak, Ġl özel idaresi personelini atamak, Ġl özel idaresi, bağlı kuruluģları ve iģletmelerini denetlemek, Ġl halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak. NOT: Bütçeyi vali hazırlar, Ġl Genel Meclisi ne sunar. Ġl Encümeni inceler ve Ġl Genel Meclisi ne görüģ bildirir. Ġl Genel Meclisi onaylar ve Vali uygular. Ġl özel idaresinin tüm organlarını öğrenmek için 5302 sayılı İl Özel İaresi Kanunu nun maddelerini okuyunuz Ġl Özel Ġdaresi TeĢkilatı ve Personeli Ġl Özel Ġdaresi Kanunu na göre, il özel idaresi teģkilatı; genel sekreterlik, mali iģler, sağlık, tarım, imar, insan kaynakları, hukuk iģleri birimlerinden oluģur. Genel sekreter, il özel idaresi hizmetlerini vali adına ve onun emirleri yönünde, mevzuat hükümlerine, il genel meclisi ve il encümeni kararlarına, il özel idaresinin amaç ve politikalarına, stratejik plan ve yıllık çalıģma programına göre düzenler ve yürütür. Ġl özel idaresi teģkilatı ve personel istihdamını öğrenmek için 5302 sayılı İl Özel İaresi Kanunu nun 35. ve 36. maddelerini okuyunuz Ġl Özel Ġdaresinin Gelir ve Giderleri Ġl özel idaresinin gelirleri: Kanunlarla gösterilen il özel idaresi vergi, resim, harç ve katılma payları. Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar. Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler. 15

20 TaĢınır ve taģınmaz malların kira, satıģ ve baģka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler. Ġl genel meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karģılığı ücretler. Faiz ve ceza gelirleri. BağıĢlar. Her türlü giriģim, iģtirak ve faaliyetler karģılığı sağlanacak gelirler. Diğer gelirler. Ġl özel idaresinin giderleri: Ġl özel idaresi binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler. Ġl özel idaresinin personeline ve seçilmiģ organlarının üyelerine ödenen maaģ, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete iliģkin eğitim harcamaları ile diğer giderler. Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karģılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler. Ġl genel meclisince belirlenecek ilkeler çerçevesinde köylere veya köylerin aralarında kurdukları birliklere yapılacak yardımlar. Ġl özel idaresinin kuruluģuna katıldığı Ģirket, kuruluģ ve birliklerle ilgili ortaklık payı, üyelik aidatı giderleri. Faiz, borçlanmaya iliģkin diğer ödemeler ve sigorta giderleri. Yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar. Dava takip ve icra giderleri. Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri. Avukatlık, danıģmanlık ve denetim hizmetleri karģılığı yapılacak ödemeler. Yurt içi ve yurt dıģı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve diğer proje giderleri. Sosyo-kültürel ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler. 16

21 Özel idare hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araģtırması giderleri. Doğal afet giderleri. Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler. Ġl özel idaresinin gelir ve giderlerini öğrenmek için 5302 sayılı İl Özel İaresi Kanunu nun 42. ve 43. maddelerini okuyunuz Belediyeler Belediyelerin iki temel özelliği bulunur. Bunlar; Karar organlarının seçmenler tarafından seçilerek oluģturulması Ġdari ve mali özerkliğe sahip olmalarıdır Belediyenin KuruluĢu ve Sınırları Belediye Kanunu nun 4. maddesine göre nüfusu 5000 ve üzerinde olan yerleģim birimlerinde belediye kurulabilir. Nüfusu ne olursa olsun, il ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Köylerin veya muhtelif köy kısımlarının birleģerek belediye kurabilmeleri için, meskûn sahalarının, merkez kabul edilecek yerleģim yerinin meskûn sahasına azami 5000 metre mesafede bulunması ve nüfusları toplamının 5000 ve üzerinde olması gerekir. Belediyelerin kuruluģu ve sınırlarını öğrenmek için 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12. ve 13. maddelerini okuyunuz Belediyenin Görev ve Sorumlulukları Mahalli müģterek nitelikte olmak Ģartıyla; imar, su ve kanalizasyon, ulaģım gibi kentsel altyapı; coğrafi ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeģil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliģtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Hizmetlerin yerine getirilmesinde öncelik sırası, belediyenin mali durumu ve hizmetin ivediliği dikkate alınarak belirlenir. 17

22 Belediyenin Yetkileri Belde sakinlerinin mahalli müģterek nitelikteki ihtiyaçlarını karģılamak amacıyla her türlü faaliyet ve giriģimde bulunmak, Kanunların belediyeye verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, belediye yasakları koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek, Gerçek ve tüzel kiģilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya ruhsatı vermek, Toplu taģıma yapmak, Katı atıkların toplanması, taģınması, ayrıģtırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak, Toptancı ve perakendeci halleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, iģletmek, iģlettirmek veya bu yerlerin gerçek ve tüzel kiģilerce açılmasına izin vermek, Gayri sıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek, Beldede ekonomi ve ticaretin geliģtirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satıģ yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek, Gayri sıhhi iģ yerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer iģ yerlerini kentin belirli yerlerine toplamak, Kara, deniz, su ve demir yolu üzerinde iģletilen her türlü servis ve toplu taģıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek Belediyeye Tanınan Ġmtiyazlar Belediye mallarına karģı suç iģleyenlerin devlet malına karģı suç iģlemiģ sayılması, 2886 sayılı Devlet Ġhale Kanunu nun 75. maddedeki ecrimisilin takip ve tahsili ve tahliyeye iliģkin hükümlerinin belediye taģınmazları hakkında da uygulanması, Belediyenin proje karģılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, Ģartlı bağıģlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi, resim ve harç gelirlerinin haczedilememesi, Belediyenin kamu hizmetlerine ayrılan veya kamunun yararlanmasına açık, gelir getirmeyen taģınmazları ile bunların inģa ve kullanımları her türlü vergi, resim, harç, katılma ve katkı paylarından muaf tutulacağı konularında imtiyazlar tanınmıģtır. 18

23 Belediyelerin görev, yetki ve sorumluluklarını öğrenmek için 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 14., 15. ve 16. maddelerini okuyunuz Belediyenin Organları Belediyenin organları belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye baģkanından oluģmaktadır Belediye Meclisi Belediyenin karar organı olup, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilmiģ üyelerden oluģur. Belediye meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az olamaz. Oylamada eģitlik çıkması durumunda meclis baģkanının bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Gizli oylamalarda eģitlik çıkması durumunda oylama tekrarlanır, eģitliğin bozulması durumunda meclis baģkanı tarafından kura çekilir. Belediye baģkanı, hukuka aykırı gördüğü meclis kararlarını, gerekçesini de belirterek yeniden görüģülmek üzere 5 gün içinde meclise iade edebilir. Yeniden görüģülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüģülmesi istenip de belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleģir. Belediye baģkanı, meclisin ısrarı ile kesinleģen kararlar aleyhine 10 gün içinde idari yargıya kavuģabilir. Kararlar kesinleģtiği tarihten itibaren en geç 7 gün içinde mahallin en büyük mülki idare amirine gönderilir. Mülki idare amirine gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girmez. Mülki idare amiri hukuka aykırı gördüğü kararlar aleyhine idari yargıya baģvurabilir. Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri: Stratejik plan ile yatırım ve çalıģma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüģmek ve kabul etmek, Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak, Belediyenin imar planlarını görüģmek ve onaylamak, büyükģehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni planını kabul etmek, 19

24 Borçlanmaya karar vermek, Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-iģlet veya yap-iģletdevret modeli ile yapılmasına karar vermek, Belediyeye ait Ģirket, iģletme ve iģtiraklerin özelleģtirilmesine karar vermek, Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek, Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek, Mahalle kurulması, kaldırılması, birleģtirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiģtirilmesine karar vermek, Belediye tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek, Ġmar planlarına uygun Ģekilde hazırlanmıģ belediye imar programlarını görüģerek kabul etmek Belediye Encümeni Nüfusu in üzerindeki belediyelerde belediye encümeni, belediye baģkanı, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere belediye baģkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği üç üye olmak üzere toplam yedi kiģiden oluģur. Belediye BaĢkanı Meclis Üyelerinden Birim Amirlerinden Diğer belediyelerde ise belediye encümeni, belediye baģkanı, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere belediye baģkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere toplam beģ kiģiden oluģur. Belediye BaĢkanı Meclis Üyelerinden Birim Amirlerinden Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Belediye encümeni, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Encümen toplantılarında, çekimser oy kullanılamaz. Encümen baģkan ve üyeleri, münhasıran kendileri, ikinci derece dâhil kan ve kayın hısımları ve evlatları ile iģlerin görüģüldüğü encümen toplantılarına katılamazlar. 20

25 Belediye Encümeninin Görev ve Yetkileri: Stratejik plan ve yıllık çalıģma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüģ bildirmek, Yıllık çalıģma programına alınan iģlerle ilgili kamulaģtırma kararlarını almak ve uygulamak, Kanunlarda öngörülen cezaları vermek, TaĢınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine iliģkin meclis kararlarını uygulamak, süresi 3 yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek, Umuma açık yerlerin açılıģ ve kapanıģ saatlerini belirlemek Belediye BaĢkanı Belediye idaresinin baģı ve belediye tüzel kiģiliğinin temsilcisidir. Belediye baģkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilir. Belediye BaĢkanının Görev ve Yetkileri: Belediye teģkilatını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak, Belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, Belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluģturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak, Belediyenin taģınır ve taģınmaz mallarını idare etmek, Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek, Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dıģındaki aktarmalara onay vermek, Belediye personelini atamak, Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak. Belediyelerin tüm organlarını öğrenmek için 5393 sayılı Belediye Kanunu nun maddelerini okuyunuz. 21

26 Belediye TeĢkilatı ve Personeli Belediye Kanunu na göre belediye teģkilatı, norm kadroya uygun olarak yazı iģleri, mali hizmetler, fen iģleri ve zabıta birimlerinden oluģur. Belediye personeli, belediye baģkanı tarafından atanır. Birim müdürlüğü ve üstü yönetici kadrolarına yapılan atamalar ilk toplantıda belediye meclisinin bilgisine sunulur. Belediyelerin teģkilatı ve personelini öğrenmek için 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 48., 49. ve 50. maddelerini okuyunuz Belediyenin Gelir ve Giderleri Belediyenin gelirleri: Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları. Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay. Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler. TaĢınır ve taģınmaz malların kira, satıģ ve baģka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler. Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karģılığı ücretler. Faiz ve ceza gelirleri. BağıĢlar. Her türlü giriģim, iģtirak ve faaliyetler karģılığı sağlanacak gelirler. Diğer gelirler. Not: BüyükĢehir belediyelerinde büyükģehir sınırları ve mücavir alanları içinde belediyelerince tahsil edilen emlak vergisi tutarının tamamı ilgili ilçe ve ilk kademe belediyeleri tarafından alınır. Bunlardan büyükģehir belediyesine veya özel idareye ayrıca pay kesilmez. Belediyenin giderleri: Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler. 22

27 Belediyenin personeline ve seçilmiģ organlarının üyelerine ödenen maaģ, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete iliģkin eğitim harcamaları ile diğer giderler. Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri. Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karģılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler. Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler. Belediyenin kuruluģuna katıldığı Ģirket, kuruluģ ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderleri. Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına iliģkin giderler. Faiz, borçlanmaya iliģkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri. Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar. Dava takip ve icra giderleri. Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri. Avukatlık, danıģmanlık ve denetim hizmetleri karģılığı yapılacak ödemeler. Yurt içi ve yurt dıģı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri. Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler. Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araģtırması giderleri. Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler. ġartlı bağıģlarla ilgili yapılacak harcamalar. Ġmar düzenleme giderleri. Her türlü proje giderleri. Belediyelerin gelir ve giderlerini öğrenmek için 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 59. ve 60. maddelerini ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu'nu okuyunuz. 23

28 3.3. BüyükĢehir Belediyeleri BüyükĢehir Belediyesi; sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluģturulan kamu tüzel kiģisini ifade eder BüyükĢehir Belediyesinin KuruluĢu ve Sınırları Toplam nüfusu den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükģehir belediyesine dönüģtürülebilir. BüyükĢehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır. Ġlçe belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin mülki sınırlarıdır. NOT: Mevcut uygulamada 30 büyükģehir belediyesi vardır. BüyükĢehir belediyesi olan illerde il özel idaresi bulunmamaktadır BüyükĢehir Belediyesinin Görev ve Yetkileri Ġlçe belediyelerinin görüģlerini alarak büyükģehir belediyesinin stratejik plânını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak; Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla, büyükģehir belediye sınırları içinde 1/5.000 ile 1/ arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükģehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değiģiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiģtirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek; nazım imar plânının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmayan ilçe belediyelerinin uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmak veya yaptırmak; Kanunlarla büyükģehir belediyesine verilmiģ görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje, yapım, bakım ve onarım iģleriyle ilgili her ölçekteki imar plânlarını, parselasyon plânlarını ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak; BüyükĢehir belediyesi tarafından yapılan veya iģletilen alanlardaki iģyerlerine büyükģehir belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda iģletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek; BüyükĢehir ulaģım ana planını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; 24

29 BüyükĢehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımını sağlamak, kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara iliģkin yükümlülükler koymak; ilân ve reklam asılacak yerleri ve bunların Ģekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi iģlerini gerçekleģtirmek; Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak; Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; gayrisıhhî iģyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer iģyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inģaat malzemeleri, hurda depolama alanları ve satıģ yerlerini, hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satıģ ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taģınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükģehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taģınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine iliģkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, iģletmek veya iģlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara iliģkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iģletmek veya iģlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak; Gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuarlar kurmak ve iģletmek; BüyükĢehir belediyesinin yetkili olduğu veya iģlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine getirmek; Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, iģletmek, iģlettirmek veya ruhsat vermek; BüyükĢehrin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, iģletmek veya iģlettirmek; gerektiğinde amatör spor kulüplerine nakdî yardım yapmak, malzeme vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında spor müsabakaları düzenlemek, yurt içi ve yurt dıģı 25

30 müsabakalarda üstün baģarı gösteren veya derece alan sporculara, teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere belediye meclis kararıyla ödül vermek; Gerektiğinde mabetler ile sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, kamu kurum ve kuruluģlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü bakımını, onarımını yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak; Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taģıyan mekânların ve iģlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inģa etmek; BüyükĢehir içindeki toplu taģıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iģletmek veya iģlettirmek, büyükģehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dâhil toplu taģıma araçlarına ruhsat vermek; Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve iģletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak; Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlık tesis etmek, iģletmek, iģlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek; Her çeģit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, iģletmek veya iģlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek; Ġl düzeyinde yapılan plânlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili plânlamaları ve diğer hazırlıkları büyükģehir ölçeğinde yapmak; Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetiģkinler, yaģlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliģtirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, iģletmek veya iģlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluģları ve sivil toplum örgütleri ile iģbirliği yapmak; Merkezî ısıtma sistemleri kurmak, kurdurmak, iģletmek veya iģlettirmek; Afet riski taģıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluģturan binaları tahliye etme ve yıkım konusunda ilçe belediyelerinin talepleri hâlinde her türlü desteği sağlamak. 26