Konya il merkezindeki ergenlik öncesi ve ergen çocuklarda aşırı ağırlık ve şişmanlık durumunun demografik özelliklerle ilişkisi

Transkript

1 Konya il merkezindeki ergenlik öncesi ve ergen çocuklarda aşırı ağırlık ve şişmanlık durumunun demografik özelliklerle ilişkisi Meryem Anamur Uğuz 1, Said Bodur 2 1 Çocuk sağlığı ve hastalıkları hemşiresi, Numune Hastanesi, Konya 2 Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Konya Amaç: Bu çalışma, Konya il merkezindeki ergenlik öncesi ve ergen çocuklarda aşırı ağırlık ve şişmanlık durumunun demografik özelliklerle ilişkisini saptamak amacıyla yapıldı. Yöntem: Konya il merkezindeki ilköğretim okulları arasından rasgele seçilen iki ilköğretim okulunun ikinci kısmından yaşlardaki toplam 496 çocuk araştırma kapsamına alındı. Veri toplama aracı olarak çocukların demografik özelliklerini sorgulayan bir anket uygulandı. Çocukların boy-ağırlık ölçümleri yapılıp vücut kütle indeksi (VKİ) değerleri hesaplandı ve uluslar arası kriterlere göre aşırı ağır ve şişman olanlar belirlendi. Bulgular: Adölesanlarda aşırı ağır ve şişman olma oranları % 17.8 ve % 3,8 bulundu. Aşırı ağır/şişman olma ile ilişkili faktörler ergen döneme girme, şişman anne ve kardeş varlığı, annenin öğrenimi, babanın mesleği, ailenin ekonomik düzeyi idi. Sonuç: Adölesan çocuklarda aşırı ağır/şişman olma sıklığı nispeten yüksektir. Adölesan dönemde ağırlık izlemi yapılmalı, okul eğitimi yoluyla sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite desteklenmelidir. Aileler de uygun beslenme davranışları konusunda bilgilendirilebilir. Anahtar kelimeler: Aşırı ağırlık, şişmanlık, adölesan, çocuk, demografi, Konya The relationship between overweight or obesity and demographic features in pre and post pubertal children in Konya Objective: This study was carried out for determination the relationship between overweight or obesity and demographic features in year-old children in the city center of Konya. Methods: A total number of 496 children from two elementary schools selected out of schools by stratified random sampling method were included in the survey. For data collection, a survey including the children s demographical characteristics was carried out and body mass index (BMI) values were obtained by measuring the heights and weights of the children. Overweight or obese children were determined according to the international cut off points for BMI (32). Results: The frequency of overweight and obese adolescent was 17.8% and 3.8%. The factors related overweight/obese were pubertal period, presence of obese brother/sister and economic status of family. Conclusion: The frequency of overweight is relatively high among adolescents. Percentage of BMI should monitor in adolescents and support healthy nourishment and physical activity through education in school. Also, their families may be informed about proper nutritional behaviors. Key words: Overweight, obesity, adolescent, children, demography, Konya :1-7 Çocukluk çağındaki şişmanlık ile yetişkin dönemdeki şişmanlık arasındaki bağlantı çocukluktaki aşırı ağırlık ve şişmanlığı daha önemli hale getirmiştir (1). Yazışma adresi: Prof. Dr. Said Bodur, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Konya e-posta: sbodur@myway.com Çocukluk döneminde aşırı ağır ya da şişman olanların ileri yaşlarda da şişman olma riski vardır (2). Çocuk ve adölesanlarda vücut ağırlığının aşırı artması ile birlikte trigliserit, LDL kolesterol ve sistolik kan basıncı yükselmekte, tip II diabette artış olmaktadır (3-5). Bu çocuklarda ayrıca, kendini beğenmeme, kendini sevmeme, sigaraya yönelme, 1

2 yalnızlık duygusu, sinirlilik, üzüntü duyguları hâkimdir (6). Altı-18 yaş arası dikkate alındığında, gelişmiş ülkelerde aşırı ağır olma oranı % 16-64, şişmanlık oranı % 2-40 arasında değişmekte iken (5,7-9) gelişmekte olan bazı ülkelerde bu oranlar sırasıyla % ve % 6-26 dır (10-12). Türkiye nin farklı bölgelerinde yapılan çalışmalarda yine 6-18 yaş çocukların % 8-14 ü aşırı ağır, % 3-31 i şişman bulunmuştur (13-15). Obezite, sadece erişkinlerde değil çocuklarda da giderek artmaktadır (7,8,16,17). Örneğin, İngiltere de yapılan bir araştırmaya (18) göre 1984 yılında 4-11 yaş erkek çocuklarda aşırı ağır olma prevalansı % 10 ve obezite prevalansı % 1, aynı yaş kızlarda aşırı ağır olma % 9 ve obezite % 1 iken 10 yıl sonra bu oranlar sırayla erkek çocuklarda % 14 ve % 3, kızlarda % 14 ve % 2 olmuştur. Birleşik Devletlerde de çocuklarda aşırı ağır olma prevelansı hızla artmaya devam etmektedir (9). Adölesan dönemde obezitenin yaş, cinsiyet, ekonomi gibi demografik özelliklerle ilişkili olduğunu bildiren çalışmalar (5,8,14,19) vardır. Ancak, bu ilişki toplumdan topluma değişiklik gösterebilir. Çocuk ve gençlerdeki şişmanlık çalışmalarının büyük çoğunluğu vücut kütle indeksinin (VKİ) belirli persantilleri kesim noktası alınarak yapılmıştır. Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü yaş adölesanlarda referans popülasyonun 85. persantili ve üzerinde olanları aşırı ağır olarak tanımlamıştır (20). Uluslararası Şişmanlık Çalışma Grubu (IOTF) da aşırı ağır ve şişmanlık için kesim noktasını 85. ve 95. persantil olarak almıştır (21). VKİ vücut yağı ile yüksek korelasyona sahip (22) olup yağlanan çocuklarda vücut kompozisyonunu tahmin etmede kullanışlı görülmektedir (23). Bu çalışma, Konya il merkezindeki ergenlik öncesi ve ergen çocuklarda aşırı ağır veya şişman olma ile demografik özelliklerin ilişkisini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Yöntem Evren ve Örneklem: Konya da 2005 yılında yapılan kesitsel araştırmanın örneklemi, il merkezindeki ilköğretim okullarından (İÖO) tabakalı rasgele yöntemle seçildi. Ekonomik durumu iyi olan aile çocuklarını temsilen rasgele bir özel (Diltaş) İÖO ve ekonomisi orta ve alt kesim çocuklarını temsilen rasgele bir kamu (Orgeneral Bedrettin Demirel) İÖO olmak üzere iki ilköğretim okulundaki 6., 7. ve 8. sınıf (tahminen yaş arası) öğrencilerin tamamı araştırma kapsamına alındı. Kent merkezinde yaşayan öğrencilerin demografi ve yaşam biçimlerinin nispeten homojen olduğu varsayılarak iki okuldaki heterojenite ile yetinildi ve her sınıf bir küme kabul edildi. Örneklem büyüklüğü; Türkiye de adölesanlarda şişmanlık oranını (% 3-30) (13-15) dikkate alarak % 95 güven düzeyinde (α=0.05), rölatif % 50 lik sapma içinde saptayacak şekilde ve hipotez testinin gücü % 90 olacak biçimde formülle hesaplandı. Küme örnekleme etkisi 2 alınarak (251 2) çalışmaya 502 çocuk alınması planlandı. Ölçümlerin yapıldığı günlerde sınıfta bulunan öğrencilerin tamamı çalışmaya alındı ve örneklem büyüklüğü 496 olarak gerçekleşti. Araştırmaya dâhil edilen çocukların yaşa göre cinsiyet dağılımı benzer olup sadece 16 yaşta erkek oranı daha yüksekti (P= 0.026). Araştırmanın değişkenleri: Bağımsız değişkenler, çocuğun yaşı, cinsiyeti, kardeş varlığı, ergenlik dönemine girip girmediği, anne-babanın şişman olup olmaması, şişman kardeş varlığı, anne ve babanın öğrenim düzeyi ve mesleği ile ailenin ekonomik durumudur. Özel okuldaki öğrenci ailelerinin ekonomik durumu iyi, devlet okuluna gidenlerin orta ve alt düzey kabul edildi. Ebeveynin şişmanlık durumu ile ilgili bilgi, çocuklara anne-babanın boy ve ağırlığı sorularak VKİ ne göre elde edildi. Bağımlı değişken ise VKİ idi. Verilerin toplanması: Araştırmanın yapılabilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı ndan yazılı izin alındı. Ayrıca sınıf öğretmeni ve öğrencilerin sözlü onamı alındı. Çalışmaya katılmak istemeyen çocuk olmadı. Veri toplamada anket ve ölçüm yöntemi birlikte kullanıldı. Demografik sorgulamayı içeren anket formu araştırmacı gözetiminde sınıflarda uygulandı. Çocukların tümünde boy uzunluğu, vücut ağırlığı ve vücut yağ yüzdesi aynı araştırmacı tarafından ölçüldü. Boy ölçümünde 1 mm duyarlı tahtaya sabitlenmiş ve üst kısmında hareketli bir gösterge bulunan boy ölçer kullanıldı. Boy ölçümü, çocukların ayakları çıplak, yere düz basacak şekilde ve topukları birleşik olarak, boy ölçere baş arkası, sırt, kalça ve omuzların teması sağlanarak, baş dik ve karşıya 2

3 bakar pozisyonda, saçlar üzerine gösterge ile bastırarak yapıldı. Ağırlık TBF-410 model Tanita cihazı ile 500 gr sabit elbise darası monitöre girilerek yalnız okul formalarıyla ve çıplak ayakla cihazın üzerine çıkmaları yoluyla ölçüldü. Verilerin analizi: Her çocuk için VKİ hesaplandı. Her çocuk için elde edilen VKİ değerleri yaşa göre düzenlenmiş uluslar arası kesim değerleriyle karşılaştırılarak aşırı ağır ve şişman olanlar belirlendi (21). Elde edilen veriler ortalama±standart sapma ve yüzde şeklinde özetlendi. Verilerin istatistiksel analizinde ki-kare testi, t testi, varyans analizi ile Tukey HSD testi, Mann-Whitney U testi ve Spearman korelasyon ile backward lojistik regresyon analizi kullanıldı ten küçük P değerleri önemli kabul edildi. Bulgular Araştırma kapsamındaki çocukların 271 i (% 55) erkek, 225 i (% 45) kız idi. Erkek çocukların yaş ortalaması 13.3±1.3, kız çocuklarının yaş ortalaması 12.9±1.1 idi (P>0.05). Çocukların 188 i (% 38) prepubertal, 308 i (% 62) pubertal dönemdeydi. Pubertal döneme girme oranı yönünden cinsiyete göre fark yoktu (P= 0.151). Erkek çocukların boy ortalaması 156.8±11.9 cm, kızlarınki 154.1±8.3 cm (P=0.032); erkek çocukların ağırlık ortalaması 49.3±13.8 kg, kızların ise Tablo 1. Çocukların yaş ve cinsiyete göre ağırlık, boy ve VKİ ortalamaları Ağırlık Boy VKİ 48.0±10.5 kg (P=0.585) bulundu. Erkeklerde ve kızlarda yaş ile ağırlık ve boy arasında orta derecede ( rs = 0.45 ile 0.68 arası, P=0.000) yaş ve VKİ arasında zayıf ( rs = 0.26 ile 0.30 arası, P=0.000) bir doğrusal ilişki bulundu. Yaşa göre incelendiğinde 15 ve 16 yaşta ağırlık ve boyda cinsiyete göre farklılık saptanırken, VKİ ortalamalarının her yaşta cinsiyete göre fark etmediği saptandı (P>0.05). VKİ ortalaması erkeklerde 16 yaşta diğer yaşlara göre önemli derecede yüksek, kızlarda 11 yaşta önemli derecede düşüktü (P<0.05). Puberteye giren erkeklerde ve kızlarda VKİ ortalamaları girmeyenlerden daha yüksekti (Tablo 1) yaş çocuklar arasında aşırı ağır olma sıklığı % 17.8; şişmanlık sıklığı ise % 3.8 idi. Hesaplamalarda aşırı ağır ve şişmanların toplam oranı olan % 21.8 oranı kullanıldı. Aşırı ağır/şişman oranlarında yaş ve cinsiyete göre önemli farklılık gözlenmezken (P>0.05), puberteye giren çocuklarda prepubertal olanlara göre aşırı ağır/şişman olma oranları (% 13.3 e karşılık % 26.6, P=0.000) daha yüksekti (Tablo 2). Kız çocuklarında VKİ değerlerinin annenin VKİ ile korelâsyonu r s =0.27 (P=0.000) düzeyinde iken, erkek çocuklarında VKİ değerlerinin babanın VKİ ile doğrusal ilişkisi saptanamadı (P>0.05). Kız ve erkek çocuklarının aşırı ağır/şişman olmasıyla anne ya da babanın şişman olması arasında ilişki saptanamadı (P>0.05). Yaş (n) Erkek (271) Kız (225) Erkek Kız Erkek Kız 11 (40) 38.2± ± ± ± ± ±2.4 e 12 (143) 42.3± ± ± ± ± ± (132) 47.6± ± ± ± ± ± (116) 52.5± ± ± ± ± ± (42) 58.9± ±6.8 a 168.6± ±6.6 b 20.8± ± (23) 68.2± ±2.8 c 173.3± ±8.1 c 22.7±3.9 d 22.5±2.0 Prepubertal 18.4± ±3.3 Postpubertal 20.3±3.7 f 20.7±3.2 f Genel 49.3± ± ± ±8.3 a 19.6± ±3.4 a Erkeklere göre P<0.05, b P<0.01, c P<0.001 d yaşlara göre P<0.05 e yaşlara göre P<0.05 f Puberte öncesine göre P<

4 Tablo 2. Yaş, cinsiyet ve ergenlik durumuna göre aşırı ağır/şişman oranları Aşırı ağır/şişman Yaş n Erkek Kız Toplam Prepubertal Postpubertal a a Genel a Prepubertal döneme göre P<0.01 Aşırı ağır/şişman olma oranı ailesinin ekonomik durumu iyi çocuklarda ve şişman kardeşi bulunanlarda daha yüksek bulundu. Demografik özelliklerden tek çocuk olma, anne-babanın sağ olma durumu, anne-babanın öğrenimi, baba mesleği ve annenin çalışma durumuna göre çocukların aşırı ağır/şişman olma oranlarında farklılık saptanamadı (P>0.05) (Tablo 3). Özetle, ayrı ayrı incelendiğinde yaş çocuklarda aşırı ağır/şişman olma durumunu etkileyen demografik özellikler puberteye girmiş olma, ailenin ekonomik durumunun iyi olması ve şişman kardeş varlığıdır. Çocukların aşırı ağır/şişman olma durumu ile ilişkili olduğu düşünülen ve bu çalışmada ele alınan onüç değişkenle yapılan lojistik regresyon analizine göre de aynı üç faktörün aşırı ağır/şişman olmada etkili olduğu tespit edildi: Şişman kardeş varlığı, ailenin ekonomik durumunun iyi olması ve çocuğun ergenlik dönemine girmiş olması. Bu faktörlerin odds oranları 1.7 ile 2.0 arasındaydı (Tablo 4). Tablo 3. Çocuklarda aşırı ağır/şişman olmanın (AA/Ş) bazı değişkenlerle ilişkisi Demografik değişken n AA/Ş oranı χ 2 P Ekonomik durum İyi Orta/kötü Kardeş durumu Tek çocuk , Kardeşi olan Şişman kardeşi Olan Olmayan Anne-baba İkisi de sağ En az biri ölü Anne öğrenimi Yüksekokul Ortaokul ve altı Baba öğrenimi Yüksekokul Ortaokul ve altı Anne mesleği Ev hanımı Çalışan Baba mesleği Tüccar İşçi-memur-esnaf Genel Tartışma ve sonuç Çalışmada ekonomik durumu iyi olan kesim çocuklarını temsilen bir özel, ekonomisi orta ve alt kesim çocuklarını temsilen de bir kamu ilköğretim okulunun altıncı, yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin, pre ve postbubertal çocuklar evrenini temsil ettiği varsayılmıştır. Ayrıca, öğrencilerin anket sorularına doğru cevap verdiği, kullanılan vücut yağ analizörünün doğru ölçüm yaptığı, okula Tablo 4. Aşırı ağır/şişman olma ile ilgi faktörler ve odds oranları Değişkenler B St. hata P Odds Oranı % 95 GA Ergenlik durumu (Ergen) 0,702 0,260 0,007 2,018 1,213-3,357 Ekonomik durum (İyi) 0,681 0,247 0,006 1,976 1,216-3,209 Şişman kardeş (Var) 0,546 0,164 0,001 1,727 1,251-2,384 Sabit -3,654 0,480 0,000 0,026 4

5 gelmeyen öğrencilerin temsil düzeyini etkilemediği varsayıldı. Araştırmanın sadece il merkezindeki okullardan ikisinde yapılması ve çalışmanın yapıldığı günlerde okula gelmeyen öğrencileri kapsamaması araştırmanın sınırlılıklarındandır. Ancak küme etkisi kullanarak örnek hacminin büyütülmesi sonuçların güvenilirliği ve toplumu temsiline katkı sağlamıştır. Anketin bir ön çalışmasının uygulanmış olması, anketlerin tümünün aynı araştırmacı tarafından uygulanması ve tüm ölçümlerin aynı cihazla ve aynı araştırmacı tarafından yapılması verilerin güvenilirliğini arttırdığı kabul edilmiştir. Türkiye nin bazı bölgelerinde yapılan çalışmalarda bulunan aşırı ağır ve şişman olma oranları % 6 ile % 31 arasında (13,15) değişmektedir. Bu çalışmanın bulgusu (% 21.8) ortanın üstünde bir sıklığa sahiptir. Türkiye kökenli olup Hollanda da yaşayan çocuklarda aşırı ağır olma oranlarının daha yüksek (% 23-% 30) olduğu bildirilmiştir (25). Kuzey İrlanda (26) ve S. Arabistan (11) da bu çalışmadakinden düşük olarak yaş aralığında çocukların % oranında 85. ve üzeri persantilde olduklarını bulmuşlardır. Pubertal dönemde puberteye girmeyen çocuklara göre aşırı ağırlık/şişmanlık oranı daha fazladır (Tablo 2 ve 4). Puberteyle birlikte meydana gelen hormonal değişiklikler sonrasında vücut kompozisazyonunda da değişiklikler olması beklenir. Esmailzadeh (13), Ankara da yaptığı çalışmada erkeklerin % 62 sinde yaştan sonra ağırlık artışı olduğunu saptamıştır. Öner ve arkadaşları (24) nın Edirne de yaptıkları araştırmada 12 yaşındaki kız ve erkek çocukların 17 yaşındakilerden daha zayıf oldukları saptanmıştır. Hispanik-Amerikan çocuk ve adölesanlarda da ilerleyen puberta ile birlikte ağırlık artışı tespit edilmiştir (4). Buna göre puberteyle birlikte VKİ değerlerinde artış beklenebilir. Adölesan çocuklarda cinsiyete göre aşırı ağır olma oranları arasında fark yoktur (Tablo 2). Öner ve arkadaşları (24) yaş çocuklarda erkek ve kızların aynı oranlarda aşırı ağır ve şişman (% 11 ve % 2) olduklarını saptanmıştır. Esmailzadeh (13) nin bulgularına göre de erkek ve kızlarda şişmanlık oranları birbirine yakındır. Buna karşılık Sancak (15) kızlarda şişmanlığın iki kat daha fazla olduğunu ileri sürmüştür. Benzer şekilde Kuzey İrlanda (26), İngiltere (18), Hindistan (10) ve İsviçre (27) de yapılan çalışmalarda erkek ve kız çocuklarda aşırı ağırlık/şişmanlık oranları benzer bulunurken; Suudi Arabistan (11), İran (12) ve Kanada (5) daki bazı araştırmalarda şişmanlık oranı kızlarda daha yüksek bulunmuştur. Kız çocuklarında yaşla birlikte vücut yağ dokusunun artması sebebiyle aşırı ağır olma oranının daha fazla olması beklenebilir. Ancak, kız çocukları obezitenin psikolojik baskısından daha fazla kaçınıyor, olabilirler. Buna karşılık, Türkiye ve başka ülkelerdeki bazı araştırmalarda (8,14,28,31) erkek çocuklarda şişmanlık oranı daha fazla bulunmuştur. Bu çalışmada, çocukların yaşı ile VKİ arasında zayıf bir doğrusal korelasyon olsa da (Tablo 1) aşırı ağırlık/şişmanlık oranı ile yaş arasında ilişki gösterilememiştir (Tablo 2). Bu yaşlarda yaşla birlikte hem vücut ağırlığının hem de boy uzunluğunun artması beklendiğinden yaşa göre şişmanlık oranlarının önemli değişikliğe uğramaması, anlaşılabilir bir sonuçtur. Adolesan dönemde yaş ile şişmanlık oranlarının değişmediğini bildiren çalışmalar (18,27) yanında, okul çocuklarında aşırı ağırlık ve şişmanlığın yaşla birlikte arttığını gösteren çalışmalar (8,10,31,32) da vardır. Addor ve arkadaşları (29) her iki cinsiyette 9 yaş çocuklarda aşırı ağır olma oranı % iken yaşta % 9-10 a düştüğünü tespit etmişlerdir. Akış ve arkadaşları (30) ise aşırı ağır olmanın kızlarda yaşla birlikte arttığını, erkeklerde ise azalma eğiliminde olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bu çalışma ekonomik düzeyin artmasının aşırı ağır olma için risk olabileceğini göstermektedir (Tablo 2 ve 4). Ekonomik düzeyin artması, kalorisi yüksek gıdaların tüketimini ve hareketsizliği beraberinde getirebilir. Koçoğlu ve arkadaşları (14) ile Ramachandran ve arkadaşları (10) da obezitenin üst ekonomik düzeyde daha fazla görüldüğünü tespit etmişlerdir. Bunun aksine, düşük ve orta ekonomik düzeydeki çocuklarla (19) V ve IV ncü sosyal sınıflardaki gençlerde (33) şişmanlık riskinin fazlalığına dikkat çekilmiştir. Ebeveynin birinin veya her ikisinin hayatta olmaması ile aşırı ağır olma arasında ilişki bulunamamıştır. Annenin olmama nedeni ile beslenme düzeninin bozulacağı düşünüldüğünde annesiz çocukların daha zayıf olması beklenebilir. Ancak ebeveyni olmayan çocuk sayısının az olması beklenen farkı ortaya 5

6 koymada yeterli olmayabilir. Ayrıca beslenme tarzı da ebeveynin olup olmamasından bağımsız olabilir. Annenin ve babanın öğrenim durumu çocuğun aşırı ağır olmasını etkilememektedir (Tablo 3). Anne ve babanın öğrenim düzeyi arttıkça şişman çocuk sağlıklı çocuktur anlayışından uzaklaşıp, besin gereksinimlerine yönelik dengeli beslenme davranışının artması beklenir. Ancak, öğrenim düzeyi yüksek aileler, çocuğa daha iyi imkânlar sunarak fazla kalori alması ve bilgisayar oyunları gibi sebeplerle hareketsiz kalmasına sebep olabilirler. Koçoğlu ve arkadaşları (14) yüksekokul mezunu babaların çocuklarında obezite oranının daha fazla olduğunu belirtmiştir. Annenin çalışma durumu ve babanın mesleği çocuğun aşırı ağır/şişman olmasını etkilemiyor. Buradan hareketle şişmanlıkla ilgili olan beslenme ve aktivite durumunun iş ve meslek durumundan bağımsız olduğu söylenebilir. Buna karşılık Ramachandran ve arkadaşlarına (10) göre babası yönetici ve iş adamı olan çocuklarda VKİ ortalaması daha yüksektir. Kız çocukları ile annelerin ağırlıkları arasında zayıf bir ilişkisi varsa da erkek çocuklarla babaları arasında bu tür bir ilişki yoktur. Genetik faktörün obezite üzerine etkili olduğu, en azından aynı ev ortamı paylaşıldığından aynı şekilde beslenildiği düşünüldüğünde ebeveyn faktörü şişmanlıkta etkili olduğu düşünülebilir. Whitaker ve arkadaşları (34) hem annenin hem babanın şişmanlığının çocuğun şişmanlığı üzerinde etkili olduğunu göstermiştir. Esmailzadeh (13) anne, baba veya diğer yakınlarından birinin şişman olmasının düşük sosyoekonomik düzeyde önemsiz, orta ve yüksek sosyoekonomik düzeyde etkili olduğunu saptamıştır. Treuth ve arkadaşları (35) ise çocukların ve ailelerin aşırı ağır olma durumları arasında ilişki bulamamıştır. Özellikle şişman kardeşi olan çocuklarda aşırı ağır olma daha yüksek orandadır (Tablo 2 ve 4). Obezitede kalıtsallık ya da ailesel beslenme tarzının etkisi düşünüldüğünde bu bulgu beklenebilir. Esmailzadeh de (13) obez çocukların kardeşlerinin de obez olma oranını, obez olmayan çocuklara göre daha fazla bulmuştur. Neutzling ve arkadaşları (36) da adölesan şişmanlığında aile hikâyesinin etkili olduğuna vurgu yapmışlardır. Ailenin tek çocuğu olma aşırı ağır/şişman olma üzerinde bağımsız bir etken değildir (Tablo 3). Buna karşılık, ailenin tek çocuğu olanlarda şişmanlığın en üst düzeyde olduğunu saptayan bir çalışma (13) mevcuttur. Tek çocuk olması nedeni ile ebeveynlerin daha çok ilgilenmeleri, beslenmesine daha çok dikkat edilmesi böyle bir eğilime sebep olabilir. Sonuç olarak, Konya il merkezindeki adölesan çocuklarda aşırı ağır/şişman olma oranı orta derecede yüksektir. Çocuğun şişman kardeşinin bulunması, ailenin ekonomik durumunun iyi olması ve ergenlik dönemine girme aşırı ağır/şişman olma oranını artırmaktadır. Buna göre, riskli çocuklara öncelik verilerek adölesan dönemde ağırlık artışı izlenmeli ve kontrol altında tutulmalı, okul eğitimi yoluyla sağlıklı yaşam desteklenmelidir. Kaynaklar 1. Baranowski T, Mendlein J, Resnicow K, Frank E, Weber CK, Banarowski J. Physical activity and nutrition in children and youth: an overview of obesity prevention. Prevent Med 2000;31: Guo SS, Wu W, Chumlea WC and Roche AF. Predicting overweight and obesity in adulthood from body mass idex values in childhood and adolescence. Am J Clin Nutr 2002;76: Manios Y, Kolotourou M, Moschonis G, Sur H, Keskin Y, Kocaoglu B, et al. Macronutrient intake, physical activity, serum lipids and increased body weight in primary schoolchildren in İstanbul. Pediatr Int 2005;47: Mirza NM, Kadow K, Palmer M, Solano H, Rosche C, Yanovski JA. Prevalence of overweight among inner city Hispanic-American children and adolescents. Obes Res 2004;12: Young TK, Dean HJ, Flett B, Steiman PW. Chilhood obesity in a populatin at high risk for type 2 diabetes. J Pediatr 2000;136: Strauss RS. Chilhood obesity and self-esteem. Pediatrics 2000;105:E Rios M, Fluiters E, Perez Mendez LF, Garcia-Mayor EG, Garcia-Mayor RV. Prevalence of childhood overweight in Northwestern Spain: a comparative study of two periods with a ten year interval. Int J Obes Relat Metab Disord 1999;23: Massa G. Body mass index measurements and prevalence of overweight and obesitiy in school children living in the province of Belgian Limburg. Eur J Pediatr 2002;116: Strauss RS and Pollack HA. Epidemic increase in childhood overweight, JAMA 2001;286: Ramachandran A, Snehalatha C, Vinitha R, Thayyil M, Sathish Kumar CK, Sheeba L, et al. Prevalence of overweight in urban Indian adolescent school children. Diab Res Clin Practice 2002;57:

7 11. El-Hazmi MAF, Warsy AS. The prevalence of obesity and overweight in 1-18 year-old Saudi children. Ann Saudi Med 2002;22: Mohammadpour-Ahranjani B, Rashidi A, Karandish M, Eshraghian MR, Kalantari N. Prevalence of overweight and obesity in adolescent Tehrani students, : An epidemic health problem. Public Health Nutr 2004;7: Esmailzadeh L. Ankara da farklı sosyo ekonomik düzeyindeki öğrencilerin obesite (şişmanlık) prevalansı ve etkileyen faktörler. Ankara: Hacettepe Üniv. Yüksek Lisans Tezi; Koçoğlu G, Özdemir L, Sümer H, Demir DA, Çetinkaya S ve Polat HH. Prevalence of obesity among years old students in Sivas-Turkey. Pakistan J Nutr 2003;2: Sancak R, Dündar C, Totan M, Çakır M, Sunter T, Küçüködük Ş. Ortaokul ve lise öğrencilerinde obesite prevalansı ve predispozan faktörler. OMÜ Tıp Derg 1999;16: Trent M. Adolescent obesity: identifying a new group of atrisk youth. Pediatrics Annals 2002;31: Moreno LA, Sarria A, Fleta J, Rodriguez G, Gonzalez JM, Bueno M. Sociodemographic factors and trends on overweight prevalence in children and adolescent an Aragan (Spain) from 1985 to J Clin Epidemiol 2001;54: Chinn S, Rona RJ. International definitions of overweight and obesity for children: A lasting solution? Annals Human Biol 2002;29: Neumark-Sztainer D, Story M, J Hannan P, Croll J. Overweight status and eating patterns among adolescents: Where do youths stand in comparison with the Healthy People 2010 objectives? Am J Public Health 2002;92: WHO. Physical status: The use and interpretation of anthropometry. Geneva: World Health Organization; Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: International survey. BMJ 2000;320: Bray GA, DeLany JP, Harsha DW, Volaufova J, Champagne CC. Evaluation of body fat in fatter and leaner 10-y-old African American and white children: the Baton Rouge Children s Study. Am J Clin Nutr 2001;73: Eisenmann JC, Heelan KA, Welk GJ. Assessing body composition among 3- to 8-year-old children: Anthropometry, BIA, and DXA. Obesity Research 2004;12: Öner N, Vatansever Ü, Sari A, Ekuklu G, Güzel A, Karasalihoglu S, et al. Prevalence of underweight, overweight and obesity in Turkish adolescents. Swiss Med Wkly 2004;134: Fredriks AM, Van Buuren S, Sing RA, Wit JM, Verloove- Vanhorick SP. Alarming prevalences of overweight and obesity for children of Turkish, Moroccan and Dutch origin in The Netherlands according to international standards. Acta Paediatr 2005;94: Yarnell JWG, McCrum EE, Patterson CC, Skidmore P, Shields MD, McMahon J, et al. Prvalence and awareness of excess weight in 13 and 14 year olds in Northern Ireland using recent international guidelines. Acta Pediatr 2001;90: Zimmermann MB, Gübeli C, Püntener C, Molinari L. Overweight and obesity in 6 12 year old children in Switzerland. Swiss Med Wkly 2004;134: Berkey CS, Rockett HRH, Gillman MW, Colditz GA. Oneyear changes in activity and in inactivity among 10- to 15- year-old boys and girls: Relationship to change in body mass index. Pediatrics 2003;111: Addor V, Wietlisbach V, Narring F, Michaud PA. Cardiovascular risk factor profiles and their social gradient from adolescence to age 74 in a Swiss region. Prevent Med 2003;36: Akış N, Pala K, İrgil E, Aydın N, Aksu H. Bursa ili Orhangazi ilçesi 6 merkez ilköğretim okulunda 6-14 yaş grubu öğrencilerde kilo fazlalığı ve obezite. Uludağ Ü Tıp Fak Derg 2003;29: Huang YC, Wu JY, Yang MJ. Weight-for-height reference and the prevalence of obesity for school children and adolescent in Taiwan and Fuchien Areas. J Chin Med Assoc 2003;66: Kanbur NO, Derman O, Kinik E. Prevalence of obesity in adolescent and the impact of sexual maturation stage on body mass index in obese adolescent. Int J Adolesc Med Health 2002;14: Jebb SA, Rennie KL, Cole TJ. Prevalence of overweight and obesity among young people in Great Britain. Public Health Nutr 2004;7: Whitaker RC, Wright JA, Pepe MS, Seidel KD, Dietz WH. Predicting obesity in young adulthood from childhood and parental obesity. New Eng J Med 1997;337: Treuth MS, Butte NF, Wong WW. Effect of familial predisposing to obesity on energy expenditure in multiethnic prepubertal girls. Am J Clin Nutr 2000;71: Neutzling MB, Taddei JA, Gigante DP. Risk factors of obesity among Brazilian adolescents: a case-control study. Public Health Nutr 2003;6: