T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2630 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1598 SİYASAL İLETİŞİM. Yazarlar

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2630 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1598 SİYASAL İLETİŞİM Yazarlar Öğr.Gör. Bilge SANDIKÇIOĞLU (Ünite 1) Öğr.Gör.Dr. Atılım ONAY (Ünite 2) Arş.Gör. Fuat ÖZDİNÇ (Ünite 3, 4) Prof.Dr. Nejdet ATABEK (Ünite 5) Arş.Gör. Ömer KUTLU (Ünite 6, 7) Yrd.Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Ferruh UZTUĞ Yrd.Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Yılmaz Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Siyasal İletişim ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Temmuz 2012 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. Tarihsel Gelişim Süreci içinde Siyasal İletişim Siyasal İletişimin Tanımı ve Temel Kavramları Siyasal İletişim ve İdeoloji Siyasal İletişim, Siyaset ve İktidar Kamuoyunun Oluşumu Siyasal Kampanya Süreci Türkiye de Siyasal Kampanyalar ve Seçmen Analizi Yeni Medya ve Siyasal İletişim iii

4 Önsöz Siyaset, insanlık tarihinin tüm birikimlerine etki eden bir olgu olarak her zaman düşünce ve uygarlık tarihinin temel bir parçası oldu. Günümüz dünyasında da bu etkin ve belirleyici rolü çok boyutlu olarak sürüyor. İnsan ve toplum etkileşiminin, yöneten ve yönetilenler ilişkisinin her açıdan ilgilendiği bir alandan söz ediyoruz. Siyaset tarihi kitle iletişimin gelişimine paralel farklı bir seyir izledi. Matbaanın keşfiyle başlayan süreçte iletişimin toplumsal hayat üzerinde etkisi farklı bir görünüm kazandı. Bugün, yöneten yönetilen ilişkisi bağlamında demokrasi bilincinin hayata geçmesinden, seçim kampanyalarına kadar uzanan çok geniş bir yelpazede iletişim olgusu siyasetin merkezine yerleşti. Günümüzde haber medyası, internet, sosyal medya gibi kavram ve olgular toplumsal hayatın içindeki işlevini artırdıkça siyasetin fikri ve uygulama biçimleri de değişiyor. Bu açılardan bakıldığında iletişimin yönetilmesi ve sürdürülmesi siyasetin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Siyaset ve iletişim ilişkisini farklı boyut ve biçimlerde çok yönlü tanıtmayı amaçlayan kitap, günümüz dünyasını anlamlandırma konusunda da bakış açılarımızı zenginleştirmeyi hedefliyor. Siyasal iletişim; insanın toplumsaldaki varlığı ve iletişimin kendisi kadar uzun bir geçmişe sahiptir. Yüzyıllardır toplumsal ilişkilerde, yönetenler kendi başarılarını vurgulamak, pekiştirmek için çeşitli yollar denemişlerdir. Bu yöntemlerin hepsi yönetilenleri yönetirken, yöneten konumunu sürdürmek amaçlı yönetilenlerin ikna edilmesi için yapılan faaliyetlerdir. Hiç kuşkusuz kitle iletişim araçlarının gelişimi ve bu araçların çok sayıdaki insana mesaj taşıması, iletişim, ikna, yönetim yaklaşımlarını ve kullanılan yöntemleri de derinden etkilemiştir. Elinizdeki kitap uzaktan eğitim ilklerine göre kendi kendinize öğrenme açısından tasarlandı. Üniteler içindeki yönlendirmeler, kitap dışı kaynaklar, farklı okumalar konulara ilişkin kavrayışlarınızı daha da zenginleştirecektir. Bu çalışma biçimiyle hem akademik anlamda daha başarılı hem de entelektüel birikiminizi güçlendireceksiniz. Bu kitabın ortaya çıkmasında başta yazarları olmak üzere farklı farklı bir çok kişinin emeği var. Yazarlarımızın özverili katkılarının yanı sıra burada ismini anamadığımız bir çok çalışana teşekkür ederiz. Editörler Prof.Dr. Ferruh UZTUĞ Yrd.Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Siyasal iletişim kavramını tanımlayabilecek, Siyasal iletişimle ilgili ifadeleri anlatabilecek, Siyasal iletişimin gelişim dönemlerini sırasıyla aktarabilecek, Her bir siyasal iletişim döneminine ait özgün koşulları betimleyebilecek, Siyasal iletişimin her bir dönemindeki gelişmeyi açıklayabilecek, Elektronik iletişim mecralarıyla siyasal iletişim dönemini yorumlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İdeoloji Yöneten-Yönetilen İktidar Meşrutiyet Devletin İdeolojik Aygıtları Kitle İletişim Araçları Kamuoyu Parlamenter Sistem Propaganda Aday İmajı Seçmen Seçim Sistemi İletişim Kampanyası Siyasal Parti Baskı Grupları Sivil Toplum Tüketim Toplumu İkna İçindekiler Giriş Siyaset ve Siyasal İletişim Siyasal İletişimin Gelişim Dönemleri 2

7 Tarihsel Gelişimi İçinde Siyasal İletişim GİRİŞ İnsanlar temelde dil aracılığıyla etkileşim ve iletişim ortamları yaratırken; bulundukları ortamda da bu şekilde var olmaktadırlar. İnsanlar diğerleriyle bir araya gelerek maddi ve manevi anlamda çeşitli üretimler gerçekleştirirler. Gerek maddi gerekse manevi anlamda gerçekleştirilen bu üretimler insanların, dolayısıyla da toplumların yaşamlarının biçimlenmesine yön verirken aynı zamanda da onların kültürlerinin oluşmasına temel oluşturmaktadır. İnsan yaşayışına değinen, hemen her türlü yayında, yöneten ve yönetilen ilişkisi temel konu olarak yer almaktadır. Siyaset bilimi dilinde, yönetenlere, iktidar adı verilmektedir. İktidar, yönetme gücünü meşru kılar, yönetilenlere uygular. Sözkonusu gücün niteliği, nasıl meşru hale geldiği, nasıl uygulandığı, siyasal sistemin ne olduğu kadar oradaki insanların, o sistemi nasıl algıladığıyla da ilgilidir. Bugün, insanın yaşam hakkı adına yapılanlara ve söylenenlere bakıldığında; yaşama hakkı adına insanın yaşam hakkının önemsenmediği durum ve olayları görebilmemizin nedenlerinden biri de, bizlerin algılama biçimlerinden yani; değer yargıları, inançları, geçmişi, inanışları, deneyimi, eğitimi, kültürü, zekâ düzeyi, kişilik tipi, gibi özelliklerimizdir. Dolayısıyla, yöneten ya da yönetilen olsun ya da olmasın; içinde bulunduğu yer ve koşulları her ne olursa olsun her insanın bakışı, görüşü, davranışları şu ya da bu şekilde birbirinden farklıdır. Siyaset bilimi dilinde, her insanın hayatını kendi algılama biçimine göre yaşadığını; kendine has özne ile kurduğu iletişim şekli, onun gücünü meşru bir şekilde devamlı kılan bir araç işlevini görmektedir. İdeoloji kuramları, her türlü iletişimin ve tüm anlamların toplumsal-siyasal bir boyutu olduğunu ve bunların toplumsal bağları dışında anlaşılamayacaklarını vurgulamaktadır. Bu ideolojik işleyiş, daima verili düzeni kayırır; çünkü iktidarı elinde bulunduran sınıflar, yalnızca malların değil aynı zamanda fikirlerin ve anlamların da üretimini ve dağıtımını kontrol etmektedirler (Fiske, 2003;226). Demokrasi, yönetenlerin siyasal kararlara katılımını sağlayacak yöntemlerin bulunmasını gerekli kılmaktadır. Demokrasi kuramına göre siyasal katılım, her türlü toplumsal hedefi ve bunları gerçekleştirmek için kullanılacak yolları belirleyen bir süreci temsil etmektedir. Siyasal iletişim; insanın toplumdaki varlığı ve iletişimin kendisi kadar uzun bir geçmişe sahiptir. Yüzyıllardır toplumsal ilişkilerde, yönetenler kendi başarılarını vurgulamak, pekiştirmek için çeşitli yollar denemişlerdir. Bu yöntemlerin hepsi yönetilenleri yönetirken, yöneten konumunu sürdürmek amaçlı yönetilenlerin ikna edilmesi için yapılan faaliyetlerdir. Hiç kuşkusuz kitle iletişim araçlarının gelişimi ve bu araçların çok sayıdaki insana mesaj taşıması, iletişim, ikna, yönetim yaklaşımlarını ve kullanılan yöntemleri de derinden etkilemiştir. Özellikle, siyasal iletişimin ağırlığı ve yoğunluğu artmıştır. Endüstri Devrimi sonrasından itibaren siyasal partilerin yapılanması nasıl zaman içinde değişiklik geçirdilerse, iktidara gelme çabalarında önemli rol oynayan yöntemlerde de değişiklik görülmüştür. Siyasal partilerin, yönetime talip olarak halk tarafından oy kulanarak seçilerek, iktidar olabilme ve yönetme etkinliklerinde, siyasal iletişimle gerçekleştirilen ikna önce propaganda yaklaşımıyla uygulanmış daha sonra, propagandaya, reklamcılık, halkla ilişkiler, lobi gibi farklı yaklaşım ve yöntemler eklenmiştir. Siyasal mesajları seçmenlere ve yönetilenlere ulaştırmak isteyen siyasal partiler, iletişim aracı olarak, partizan gazeteler, gazete ve broşürler, afişlerle kamuoyu oluşturmak ve bayraklar, filamalar, rozetler, düğmeler, eşarplar, fularlar dağıtarak seçmenlere ulaşmak yoluna gitmişlerdir. Siyasal partilerin seçmenleri 3

8 kendilerine oy vermeye ikna etme bakımından, yemek vermeleri, sohbet toplantıları düzenlemeleri, mitingler, törenler düzenlemeleri, seçmenlerin partileri desteklemeleri için eğlendirici ortamlar sunmaları; siyaset anlayışından siyasal iletişime yansıyan, temelinde insanın toplumda, toplumdaki kişilerin organizasyonunda etkili unsurlardaki farklılaşmadan kaynaklanmaktadır. Kitabımızın ilk ünitesinde Siyasal İletişimin başlangıcından bugüne kadar olan yolculuğunu; siyaset, toplum temelinde, yöneten ve yönetilenler ekseninde, ikna, ikna yöntemleri, iletişim, ikna edici iletişim, kitle iletişim araçları, iletişim kuramları, ikna kampanyaları, ikna edici iletişim kampanyaları; kampanya yöntemleri, ilgili kavramlar, örnek olaylarla birlikte açıklayacağız. İnsan-toplum ilişkisinde, siyasetin gerçekleştirilme biçiminde de, iletişim olmazsa olmaz, temel unsurdur. SİYASET VE SİYASAL İLETİŞİM Eskiçağdan günümüze kadar düşünürler toplum hayatı, yönetim biçimleri ve en iyi yönetim biçiminin hangisi olduğu gibi konularda farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Bu düşünürlerin toplum hayatının esasları, çeşitli yönetim sistemleri, en iyi yönetim şeklinin hangisi olduğu ya da olabileceği konularında sistemli bir şekilde ortaya koydukları değişik görüşler, bugün siyaset felsefesi olarak adlandırılan disiplini meydana getirmiştir ve bu felsefe altında toplanan siyasal fikirler ve siyaset teorileri uzun süre politika biliminin başlıca konusunu ve temelini oluşturmuştur (Kapani,2002;22-23). Şimdiki zamanın ufku dil aracılığıyla kurulur. Bu dil geçmişin izini taşır. Dil şimdiki zamanda olan geçmişteki yaşamdır ve geleneğin var olmasını kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlamaktadır. Aslında herhangi bir topluluğu meydana getiren;,insanların bir araya gelme nedeninin temelinde yer alan dil oyunları; dilin bir yandan geleneği sürekli kılarken bir yandan da gelenek temelinde bir araya gelen topluluğun hem kendisini hem de geleneği yaşatmasının nedenidir. Wittgenstein a göre dil oyunları, dilsel kurallar, nesneler, durumlar ve yaşam tarzları arasındaki birbirinden ayrılamaz birliktir (Wittgenstein, 1953; akt. Mouffe, 2010;35). Bu bakış açısıyla, siyaset, söz konusu bir geleneğin anahtar terimlerine uygun yeni kullanımlar yaratması ve bu yaratılmış olanların; yeni, farklı yaşam tarzlarını olanaklı kılan yeni dil oyunlarındaki kullanımları aracılığıyla anlaşabilen imaların izlenmesidir (Mouffe, 2010;35). Habermas a göre: Her türlü medya ile 20.yy da şekillenen dünya, yalnızca görünüşte bir kamusal alandır. Burjuva kamusal alanı yapıları değiştiğinden, siyasal işlevleri de değişime uğramıştır. Siyasal partiler, kamuoyunu medya teknikleriyle güdüp yönlendirerek, seçmenleri görüşler arasında değil, parti liderleri arasında bir seçim yapmaya zorlamışlardır (Tokgöz, 2008;151). Seçmen tercihlerinin belirlenmesinde önemli bir etmen olan bir diğer husus da hiç şüphe yok ki, siyasal iletişim ve politik psikoloji çalışmalarının kesişme noktalarından biri olan kamuoyudur. Siyaset bilimcilerin kamuoyunu, kanıların toplanması ve açığa çıkması ya seçim sonuçları ya da kamu siyasasının isteği doğrultusunda belirlenmesi şeklinde açıkladıkları görülmektedir. Buna karşılık sosyal bilimciler, psikologlar, sosyologların kamuoyunu açıklamak bakımından ortak noktaları, kanıların biçimlendirilmesi, yoğunluğu ve etkisidir. Kamuoyu ise, iletişim bilimcileri de ilgilendiren bir kavramdır. Siyaset bilimciler için kamuoyu demokrasi bakımından ön planda yer alırken; sosyologlar kamuoyuna bir grup olarak, sosyal psikologlar ise kişisel olarak bakmaktadırlar (Tokgöz, 2008;182). İktidarın sürekliliğinin sağlanması için, iktidar kavramıyla birlikte gelen güç, otorite, kontrol gibi yetkilerin ve bizatihi iktidarın kendisinin yeniden üretilmesi gerekmektedir. Althusser in (2006) iddia ettiği gibi iktidar, baskı aygıtları ile zor kullanarak bu işlevi yerine getirebileceği gibi ideolojik aygıtlar la ve bir anlamda rıza üretimine dayalı olarak da iktidarın devamlılığını sağlayabilir. Enformasyonla örülü post-endüstriyel toplumlarda, bilgi ve bilginin dağıtımına bağlı olarak kurulan iktidar ve güç ilişkileri günümüzde baskıdan ziyade ikna etme stratejisini gerektirmektedir. Çünkü bilginin dağıtımına hükmetmek ve bilginin içeriğinde belirleyici olmak neticede bilgiyi kontrol edenlerin bilgi sinin güvenilir ve geçerli olmasında etkili olmaktadır. Böylelikle bilginin kontrolü, beraberinde gücün elde bulundurulmasının teminatı haline gelmektedir. 4

9 Burada bilgi; ikna nın, bilinç ve rıza üretiminin bir aracı/parçası olmaktadır. İktidar ve güç ilişkilerinin/çatışmalarının insanlığın var olduğu günden beri toplumsal hayatın bir parçası olduğu göz önünde tutulursa sosyal yapı itibariyle değişen bir şey yoktur. Değişen sadece yöntemler ve elde edilen neticelerdir. Tarihsel olarak bakıldığında iktidarı elde etmek ve sürekliliğini sağlamak adına çeşitli yöntem ve stratejiler geliştirilmiştir. Günümüzde ise, özellikle enformasyonun hayatın akışını yönlendirdiği bir çağda, enformasyona ve dolayısıyla kitle iletişim araçlarına dayalı siyasal iletişim stratejileri belirleyici bir rol oynamaktadır. Siyasal iletişimin bir alt yöntemi/uygulaması olarak kabul edilen ve propaganda ile reklamcılık anlayışlarının bir bileşkesi olarak ortaya çıkan siyasal reklamcılık, bu anlamda değerlendirildiğinde hem iktidar üreten bir etkinlik hem de iktidarın sürekliliğinde rol oynayan bir iletişim faaliyeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü siyasal reklamlar, hem bir fikrin tanıtılmasında, açıklanmasında ve topluma yayılmasında işlevsel bir öneme sahipken aynı zamanda ideolojik bir araç olarak; meşrulaştırma, örtme, doğrulama, kınama, rasyonalize etme, ötekileştirme, yandaş kazanma ve yol gösterme gibi bazı işlevleri de taşımakta ve yerine getirmektedir. Demokrasi, yönetenlerin siyasal kararlara katılımını sağlayacak yöntemlerin bulunmasını gerekli kılmaktadır. Demokrasi kuramına göre siyasal katılım, her türlü toplumsal hedefi ve bunları gerçekleştirmek için kullanılacak yolları belirleyen bir süreci temsil etmektedir. Siyasal katılım yollarının bireysel düzleminde ortaya çıkan haklardan biri oy kullanmadır. Halk egemenliği kavramına dayanan oy hakkı, halkın kendi iradesini aracısız ve doğrudan açıklama olanağı sağlamaktadır. Bireyler, yöneticilerini seçme ve doğrudan ya da dolaylı yönetim kararlarında etkili olabilme olanağını oy hakkı ile elde edebilmektedir. Yöneticilerin, yönetilenlerce belirlenmesini sağlayan hukuki bir işlem olarak seçim, oy hakkının kullanılmasının temel aracını oluşturmaktadır. Seçimler sadece yönetim erkinin liderlere ya da partilere devredilme aracı olmayıp aynı zamanda yönetim biçiminde duyulan güveni artırıcı ve pekiştirici bir işlevi de yerine getirmektedir. Seçimler yönetilenlerle yöneticiler arasında bir iletişim biçimi olarak da kabul edilebilir. David Easton un siyasal sistem modeli içinde yer alan geri besleme süreci, bu tür bir değerlendirmenin temelini oluşturmaktadır. Geri besleme, iletişim sürecinde kaynağın gönderdiği iletiye hedef kitlenin verdiği tepki ya da cevap olarak kavramsallaştırılabilir. İletişimin başarısı geri beslemenin gözetlenip; doğru şekilde kullanılması ile doğrudan ilgilidir. İletişim sürecindeki temel kavramsal siyasal sistem içinde de karşılıklarını bulur. Bu süreç kabaca yönetenlerin kaynak, yöneticilerin alıcı olduğunun kabul edilmesine dayanır. Easton un siyasal sistem modelinde kullandığı temel kavaramlar girdi, çıktı ve geri beslemedir. Siyasal sistemin çıktıları olarak siyasal otoriteler tarafından gerçekleştirilen faaliyetler gösterilebilir. Siyasal otoritelerin karar vermelerini tesadüfi olmaktan çıkararak, siyasal faaliyetlere sistematik bir görüntü kazandıran en önemli değişken ise geri beslemedir. Geri besleme süreci, sistemin varlığını sürdürebilmesinde son derece yaşamsal bir öneme sahiptir. Bu durumda seçim, iki taraf arasında iletişim; değiş-tokuş kavramlarıyla çözümlenebilir hale gelmekte ve yöneticilerle yönetenler arasında iletişimi sağlayarak, siyasetçilere siyasaları ve uygulamalarıyla ilgili seçmenlerin tepkilerini ulaştıran bir geri besleme süreci olarak değerlendirilmektedir (Cotteret ve Emeri, 1995). Siyasal partiler, ortak görüşü paylaşan insanların örgütlü olarak halk adına iktidarı kullanması bakımından; seçimler ise oy verme davranışlarını, oyların güvenilirliğini, siyasal adayların belirlenmesini ve demokratik ortamın geliştirilmesi açısından önem taşımaktadır (Kavanagh, 1983: 76,9). Halkın işlevi, demokratik değerlere bağlı, yetenekli, uzman liderler ile seçkinleri seçmek, kararları alacak ve tercihleri yapacak olan azınlığı oylarıyla iş başına getirmektir. Politik kadrolar da, politikalarını meşrulaştırmak ve halka onaylatmak amacıyla çeşitli ikna metotlarına başvurmaktadırlar (Oktay, 1993;77). Halk adına, ülkeyi yönetecekleri ve kitleleri temsil edecekleri belirlemede başvurulan bir yol olan seçim, oy hakkının kullanılmasının da temel amacını oluşturmaktadır (Kışlalı, 2000;220). Seçimler sırasında kullanılan bilgilerin önemli bir gövdesi de siyasal kampanya lardır. Çağdaş demokratik sistemlerde seçimler, siyasal faaliyetlerin ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilir. Seçim dönemleri, yönetilenler ile siyasal otorite arasında etki-bilgi akışının yoğunlaştığı ve geri besleme çemberlerinin genişlediği dönemlerdir. Bu dönemlerde üretilen çıktıların seçmenlere, seçmenlerin ürettiği çıktıların da siyasal otoriteye iletilmesinde ve yorumlanmasında aracı çevre kuruluşları diyebileceğimiz siyasal birimler, siyasal iletişim kanalarını oluşturmaktadır (Nedimoğlu, 1990). Yönetenler ve 5

10 yönetilenler arasında etki-bilgi akışını, diğer bir değişle iletişimi sağlayan birimler olarak haber medyası, profesyonel iletişim ajansları vb. çağdaş demokrasilerde yaşamsal bir öneme sahiptirler. Bu bağlamda, her zaman siyasal süreçte bulunan iletişim, seçim dönemlerinde daha da yoğun olmaktadır. Siyasal iletişim kampanyalarıyla siyasi partiler daha fazla oy toplayabilmek ve kararsız seçmenleri kendilerine çekebilmek için en etkili yöntemleri kullanmaya çalışmaktadırlar. Amaç, hedef kitleyi istenilen noktada eyleme geçirmeye yöneliktir. Yeni siyaset koşullarının eskisine göre, iki temel farklılığı içerdiği belirtilmektedir: Bu farklılıklardan ilki, siyasetin bir sanat olmasından çok bir bilim olmasıdır. Siyasi partiler ya da adaylar seçmenlerinin kendilerinden neler beklediklerini masa basında yapılan tahminlerle belirleme kolaylığını yitirmislerdir. Bu ve benzer konularla ilgili kararların ancak sağlıklı araştırmalar sonucunda elde edilmis bilgilerden yararlanılarak alınması gerekmektedir. Günümüz siyasi kosullarının, geçmişteki koşullarla karsılaştırıldığında ortaya çıkan ikinci farklılığı, siyasi parti ya da adayların seçmenleriyle iletişim kurmada kitle iletisim araçlarını yoğun bir sekilde kullanmalarıyla açıklanmaktadır (Uztuğ, 2002: ). 20. yüzyılın kitle iletişim araçlarında tür ve sayı bakımından artış, siyasal iletişimde önemli değişikliklere neden olmuştur. Tarihsel açıdan 1950 li yıllara kadar egemen olan propaganda tabanlı seçim stratejileri, hızlı bir değişimle siyasal iletişim mantığı içerisindeki siyasal kampanyalara dönüşmüş, adaylardan partiye, ideolojiden inanca geniş bir yelpazede değerlendirilen, seçim stratejileri ve taktikleriyle üretilen kampanyalarla şekillendirilmiştir (Aktaş, 2004: 17). Bu boyutuyla yönetilenlerle yöneticiler arasında bir iletişim biçimi olarak değerlendirilen seçim, geliştirilecek ve uygulanacak olan siyasaların onayının yönetilenlerce verilmesi sürecinde temel bir rol oynamaktadır. Karar verici olarak seçmenler, seçenekleri değerlendirmede bilgiye gereksinim duymakta; kararlarını oluşturtururken, farklı kaynaklardan gelen bilgileri değerlendirmektedirler. Sözkonusu bilgiler, seçim döneminin öncesinden başlayarak seçim dönemine kadar uzanan uzun bir iletişim zinciriyle seçmenlere ulaşmaktadır. Farklı mecralarda, başta iktidar ve muhalefet partileri olmak üzere, seçime katılan partilerin birbirlerine yönelik eleştirileri yer almaktadır.. Bu nedenledir ki basın, denetleyici bir rolü de üstlenerek dördüncü kuvvet nitelendirilmesi ile demokrasinin vazgeçilmez bir ön koşulu olma rolünü farklı sosyal mecra kanallarına rağmen kısmen korumaktadır. Siyasal partiler nasıl zaman içinde değişiklik geçirdilerse, iktidara gelme çabalarında önemli rol oynayan yöntemlerde de değişiklik görülmüştür. Siyasal partilerin iktidar olma çabalarında günümüzde önemli bir konumda olan siyasal propaganda ve reklamcılık da zaman içinde evrim geçirmiştir. Siyasal mesajları seçmenlere ulaştırmak isteyen siyasal partilere, partizan gazeteler, gazete ve broşürlerle destek verirken, siyasal partiler bayraklar, flamalar, rozetler, düğmeler, eşarplar, fularlar dağıtarak seçmenlere ulaşmak yoluna gitmişlerdir. Siyasal partilerin seçmenleri kendilerine oy vermeye ikna etme bakımından, yemek vermeleri, sohbet toplantıları düzenlemeleri, mitingler, törenler düzenlemeleri, çeşitli şarkıları eğlendirici olmanın ötesinde siyasal açıdan önem taşır. Demokrasiler, vatandaşlarla siyasi adaylar arasında kurulan bir diyalogdur. Seçim kampanyaları ise bu diyalogun en bariz ve en sesli kısmını oluştururlar. Renkli ve büyük bir çekişmeye sahne olan kampanyalar vasıtasıyla adaylar; seçmenleri, kendilerine oy vermeleri ve davalarını desteklemeleri için ikna etmeye çalışmaktadırlar (Lau & Pomper, 2002: 47). Kitleleri iknaya dayalı bu iletişim şekli öncelikle propaganda olarak adlandırılırken, kitle iletişim araçları ve uygulamalarının giderek yaygınlık kazanmasıyla birlikte siyasal reklamcılığa dönüşmüştür. Siyasal iletişim, bir ikna stratejisi olarak hem propagandanın tarihsel deneyiminden faydalanmakta hem de reklamın tüketiciler nezdinde elde ettiği başarıları ve yöntemleri kullanmaktadır. Siyasal iletişim yöntem ve yaklaşımları, günümüzde özellikle de seçim dönemlerinde giderek yaygınlaşırken, siyasi çıkar odaklarının uygulamalarının haklılaştırılmasında ve meşrulaştırılmasında ideolojik bir araç olarak kullanılmaktadır. Günümüzde özellikle, siyasi partiler tarafından seçim dönemlerinde gerçekleştiren siyasal iletişim, pazarlama iletişimindeki, kampanya yaklaşımıyla gerçekleştirilmektedir. Buna göre; siyasal iletişim kampanyası, sayı, yaşanan coğrafya gibi demografik ya da psikografik özelliklere göre saptanmış hedef kitleye (siyasal parti için seçmen), kitle iletişim araçları yoluyla belirli bir amaçla ve 6

11 program dâhilinde, konusunda uzman kişiler tarafından hazırlanan mesajların, yine bir plan dâhilinde, belirli bir zaman aralığında, aktarıldığı/uygulanarak geribildirimin takip edilip- ölçüldüğü, hedef kitlenin ikna olması için yürütülen, iletişim faaliyetleri dir. İçinde yaşadığımız yüzyıl bakımından siyasal iletişim yazılı, basılı, elektronik ortamlardaki uygulamalarla sürdürülmeye devam edilmekteyken; aynı zamanda da, bilgisayar ve internet teknolojisi; internet ve internetteki sosyal mecralar daki uygulamaların yer aldığı; sanal ortam daki iletişim faaliyetlerini de eklemek gerekmektedir. SİYASAL İLETİŞİMİN GELİŞİM DÖNEMLERİ Belirli bir toplumsal ortama doğan insanın orada toplumsallaşması ve içine doğduğu toplumun koşullarına hazırlanmasında temel araçlardan biri yine dildir. İnsanın, içine doğduğu toplumun koşullarına uyumlanması demek, o toplumda geçerlilik gösteren kuralları, simgeleri, imgeleri algılaması, öğrenmesi ve kavramasıdır. Bu da ancak dil aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Buna göre dil ile toplumsallaşma süreci arasında doğrudan bir ilişki vardır. Daha doğrusu dil, toplumsallaşmanın önemli bir öğesidir. Basit şekillerde gerçekleştirilen anlatımlarla birlikte insanoğlu, yaşamında kullanmaya başladığı simgelerle unutkan, kapasitesi sınırlı olan belleğini genişletmeye yönelmiştir. Hiç kuşkusuz, bu süreç, insanoğlunun artan ulaşım ve iletişim olanaklarına bağlı olarak, daha sonraları mekânın sınırlayıcı engellerini kırmaya doğru yol almıştır. İletişim teknolojileri olarak yazı, basım teknikleri, kitle iletişim araçları, bilgisayar ve internet, yazılı, basılı, elektronik ve sanal ortamda kendilerine zamanla yer bulurlarken, aynı zamanda güç/iktidar, pazar ve piyasa ilişkilerine de yön vermişlerdir. İnsan topluluklarında, savunma ve güvenlikle ilgili toplumsal düzeni sağlamak, temel ihtiyaçtır. Ticaret bunlardan sonra yer almaktadır. Söz konusu, üç ihtiyacın karşılanması için din/inançla ilgili tanrı ve tanrıların söylediklerini kutsal bir niteliğe kavuşturarak; bunları insanların kolayca benimsemesi ve nesilden nesile aktararak; kalıcı hale getirmekle ilgili çeşitli yaklaşımlar sergilenmiştir. İnsanoğlunun hayatını sürdürmesine ilişkin tecrübeleri; topluma yön veren kişiler -yöneticiler- ve bunlara bağlı kayıtlar; insanoğlunun doğa ile kurduğu ilişkide merkezi bir rol oynayan insanüstü ve doğaüstü varlıklar, tanrılar ile kurulan ilişkileri anlatan efsaneler, yazı ile kayıt altına alınır olmuştur. Yazının bulunması ile kültür aktarımı için, bilgi nin, kaydedilmesi mümkün hale gelmiştir. Yazının, MÖ 3000 li yıllarda bulunduğu varsayılmaktadır. Toplumsal yaşamda, tarım ve hayvancılıkla ilgili kayıtların tutulması gerçeğinden hareketle, yazıya ve sayılara gereksinim artmıştır Siyasal iletişimin rolü ve önemi işte bu dönemlerde belirlenmiştir. Çünkü insanlar ve topluluklar dâhilinde de olsa güç/iktidar ilişkilerinin nasıl yapılanacağı sorunu ön plana çıkmaya başlamıştır. Adam Ferguson un unutulmaz sözünde tarih, insan eyleminin bir sonucudur ama insan tasarımı sonucu meydana gelmemiştir. Çağdaşı olan Adam Smith, beşeri olayları şekillendiren görünmez bir el den söz etmektedir. Yarım yüzyıl sonra Hegel, tarih içinde özgürlüğün ilerleyişini açıklamak için aklın kurnazlığı na başvurmaktadır. Yaklaşık aynı dönemde Tocqueville benzer bir iddia ortaya koyarak demokrasinin ilerleyişinde, demokrasinin başarısı için çalışanlar kadar demokrasinin hizmetinde asla hayal etmeyenler, demokrasi için savaşanlar kadar onun düşmanı olduğunu ilan edenler, yani herkes rol almıştır demektedir. Birkaç yıl sonra Marx, insanların kendi eylemlerine yabancılaşma sından söz etmiştir: Kendi üzerimizde maddi bir güç olarak ürettiğimiz bu birlik kontrolden çıkmakta, beklentilerimizi önlemektedir, hesaplarımızı sıfıra çekmekte olan sosyal etkinliğin bu katılaşması bugüne kadarki tarihi gelişmelerin baş faktörlerinden biridir (Elster, 2010: ). Siyasal iletişim uygulamaları, insanoğlunun toplum yaşamında kendini ve çevresini savunması, toplumdaki ilişkileri düzenlemesi; din le ilgili kutsal söylemi oluşturması, ticaretin işleyişi ve ticareti yapılan ürünlerin belirlenmesi bakımından kayıt tutması, paranın kullanımı ve bunlarla bağlı diğer faaliyetlerle ilişkilendirerek değerlendirilebilecek bir kavramdır. Siyasal iletişim faaliyetleri asker, din, ticaret zeminlerinde yükselen; üçlü saç ayağı üzerinde konumlanmaktadır. Siyasal iletişim uygulamaları ile anlatılmak istenen nedir? 7

12 Siyasal iletişim uygulamaları, insanoğlunun toplum yaşamında kendini ve çevresini savunması, toplumdaki ilişkileri düzenlemesi; din le ilgili kutsal söylemi oluşturması, ticaretin işleyişi ve ticareti yapılan ürünlerin belirlenmesi bakımından kayıt tutması, paranın kullanımı ve bunlarla bağlı diğer faaliyetlerle ilişkilendirerek değerlendirilebilecek bir kavramdır. Siyasal iletişimin ön plana çıkması ile ilişkili gelişme ve bunun siyasal iletişim açısından önemini açıklayınız. Bir toplumun var olmasının ön koşulu dilin varlığıdır. Nitekim insanlar toplumsal bir ortam içerisinde bir araya geldiyse ve böylece toplumsal dediğimiz büyük yapının oluşması mümkün olduysa, kaynağı; dil dir. Sözcüklerle konuşmanın gelişimi bilgilerin bellekte saklanması ve toplumun üyeleri tarafından paylaşılmasını olanaklı hale getirmiştir. Sözel İletişim, Konuşma İnsanın toplumsal ortamdaki varlığını sözel ve sözel olmayan biçimlerde gerçekleştirmesi, iletişim i belirlemektedir. Sözel olan iletişimle kastedilen, insanın, konuşması dır. Yazının bulunmasından önce insanoğlu, kültür aktarımını sesle-konuşma yoluyla sağlamaktaydı. Sonradan kâğıda geçireceği sözcüklerle konuşması; insanları, toplumla birlikte yaşayan varlıklar olarak ileriye taşımış ve onlara toplumu oluşturarak, birlikte üretme/yok etme olanağını sağlamıştır. İnsanlık, konuşması sayesinde, kültür ünü; tarihini hikâyeler, masallar, mitler ya da efsaneler biçiminde nesilden nesile aktarmayı başarmıştır. Böylece, her nesil ateşi yeniden keşfetmek zorunda kalmamıştır. Resim 1.1: İnsanoğlu konuşan sözcükle kendini ifade etme ve toplumdaki insanlarla ilişki kurma olanağı sağlamıştır. İletişim açısından ideoloji: geniş ve kapsamlı iletişim ağları içinde biçimlendirilen simgeler ve simgeleştirme kümesidir. Belli, ortak bir kültürel çevreden gelen bireylerin, belirli bir nesneyi, olayı algılama ve tanıma biçimlerinde, belli bir yakınlık vardır. Bir başka deyişle, paylaşılmış yaşam ortamları (bireylerin nesneleri, olayları tanımlamakta kullandıkları zihinsel haritalar arasında da benzerlik yaratmaktadır. Bu aynı zamanda ideolojinin de bir paylaşımıdır (İnceoğlu, 2010;90). Toplumun üyeleri olarak; bir arada yaşayan insanların oluşturduğu köyde/kabilede hayatta olan en yaşlı kişi; topluluğun geçmişini ve deneyimlerini yeni nesle aktarma görevini üstlenmektedir. Yaşanmışlık bilgisine sahip olan, yaşı en büyük olan kişi olduğundan; uzun yaşamak kişiye güç sağlayan bir araç olmuştur. Toplumlar, yaşlı üyelerine itaat davranışı geliştirmişler ve onlara farklı biçimlerde saygı göstermişlerdir. 8

13 İletişimin yazının bulunmasından önce; sözel olarak, konuşma yoluyla sağlandığı topluluklarda, güçlü ve itaat edilen insan neye göre belirlenmektedir? Walter J. Ong ın 1982 de söylediği gibi konuşulan sözcük bugün de vardır ama geçmişteki sözlü kültürlerde olduğu gibi değildir. Sözlü kültürler ve daha sonrası için konuşulanlar birer deneyimdir, birer olaydır. Bugün ise, bu sadece insan zihninde ve hafızasında bir devamlılık göstermekte ve sadece tekrar edildiğinde yeniden yaşama imkânı bulmaktadır. İnsanoğlunun simgesel düşünme ve mantık yürütme yeteneğini geliştirmesi, kendileri için önemli buldukları doğa olaylarını, bu olaylarla ilgili inançları, belki de büyüyle karışık bir şekilde korkularını ifade etme yollarını aramasıyla mümkün olmuştur. Yaşadığı dönemin teknolojisini kullanma yönünden sözden yazıya geçiş ise, insanoğlunun kendi sözlerini, korkularını, sevinçlerini paylaşmak, toplumsal yaşamı derleyip toplamak, düzene koymak, deneyimlerini geleceğe aktarmak için gerçekleştirilmiştir. Yazı nın Bulunması ve Yazılı Dil İnsanoğlunun yaşamında yazı, aslında söz uçtuktan sonra kalan tortuya benzetilebilir. Resimle anlatımın temelini oluşturan simgelerin kullanımı, insanoğlunun sözlü iletişim aşamasına resim ise daha sonra yazıyla iletişim aşamasına taşınmasını beraberinde getirmiştir. MÖ 3000 den itibaren yazı, hiç kuşkusuz, insanoğlunun yaşamında önemli bir toplumsal gelişim çizgisini oluştururken; yazıyı yazabilme, yazıcı diye adlandırılan aracıların toplumsal yaşamda varlıklarının tanınmasıyla mümkün olabilmiştir. Resimle anlatım ya da görsel nitelikli ilk metinlerin içerikleri, yazıcıların kendilerine göre, doğada bulunan nesneleri bir anlam bütünlüğü oluşturabilmek bakımından yan yana getirmeleriyle ortaya çıkmıştır. Resimle anlatım temeli, anlamının ne olduğu şekillere ve simgelere dayanırken, yazıcılar tarafından sahip oldukları bilgi, beceri üzerinden ayrıcalık kazanma, belki de bilgi tekeli diye adlandırılabilecek bir depolama mekanizmasının oluşturulmasını beraberinde getirmiştir. Yazıcılar, adı konmayan siyasal iktidarın bir parçası olurken siyasal iletişim açısından önemli roller üstlenmeye yönelmişlerdir. Eski Mısır uygarlığında mısırlı yazıcıların başı ve aynı zamanda Yazı Tanrısı Thot un yazıcılara okuma yazma yeteneğini bahşetmesiyle, yazıcıların konumu daha açık hale gelmiştir. Aslında, bu durum Eski Mısır da rahip sınıfının iktidarlarını nasıl uzun süre koruduğuna da açıklık getirmektedir (Törenli, 2005, 24). Yazı hem iktidarın taşıyıcısıdır hem de iktidarın kuruluşuna hizmet etmektedir. İktidarın kuruluşuna temel oluşturan yazı, aynı zamanda egemenlik ilişkilerinin sündürülmesinde ve meşru gösterilmesinde rol oynamaktadır. Siyasal iletişim bakımından güç/iktidar ilişkisinin hangi yönde olduğunu göstermesi bakımından yazı önemli bir göstergedir. Güçlü olan, bilgi kaynaklarına da sahiptir. Bilgi kaynaklarını ve bilgiyi, herkesin kullanımına sunuyor mu, yoksa bilgi kaynaklarını denetimi altına alarak, sadece belirli bir zümrenin mi bunlara erişimine olanak tanıyor, vb. sorular; iktidar ve niteliği hakkında görüşlerimizin temelini oluşturmaktadır. Yazılı dilin kullanımının siyasal iletişim açısından önemini açıklayınız. Bugün alfabe adını verdiğimiz simgeler fonetik yazının temelini oluştururken alfabe MÖ yıllarından itibaren yaşama geçirilmiştir. Alfabe, yazılı dilin öğrenilme sürecini hızlandırmış, anlatım sınırlarını genişletmiş, içerik kaydetme ya da taşıma kapasitesini artırma konusunda arayışlara önemli bir adım oluşturmuştur (Törenli, 2005; 25-26). Alfabe, hiyeroglifte olduğu gibi görsel özellikler taşımaz. Alfabe ile kişi bilgiyi toplamakta ve saklamaktadır. Biriktirilen farklı niteliklerdeki bilgiler ile daha öncekilerin ne yapmaya çalıştıkları ve nasıl yapmaya çalıştıkları anlaşılmaya çalışılmaktadır. Yazılı sözcükler daha karmaşık yasal sistemler geliştirmemizi ve gücü merkezileştirmemizi sağlamıştır. Bilginin sahibi olmak günümüzde olduğu gibi, geçmişte de güç ün sahibi olmak anlamına geliyordu. Batı Uygarlıkları özelinde; söz konusu güç sadece ve sadece yazılı sözcükleri kullananların elinde birer araç olma özelliklerini uzun süre korumuşlardır. Bu araçları kullanma hakkına sahip olanlar, Batı Uygarlığı nda, krallar, imparatorlar, feodal lordlar ve kilise olmuştur. 9

14 Eski Yunanistan ve Roma da az sayıda insan okuma ve yazma bilmekteydi ve bunlar kaynakları geniş, her türlü imkâna sahip, zengin insanlardı. Günümüzde de hala tartışılmakta olan sorunların temeli o günlerde atılmıştır. Maddi kaynaklara sahip olan, bilgiye de sahip olur ve onu da kendi özel mülkiyeti sınırları içine alarak istediği şekilde kullanır. Dolayısıyla, bilgi, sahip olunan ve diğerleriyle paylaşılmayan bireysel mülk tür düşüncesi çoğunluk tarafından da kabul edilir hale gelmiştir. Elbette, çoğunluktan kastımız; bilgiyi özel mülkü haline getirenlerin oluşturduğu çoğunluktur. Bilgi, güçtür. Tarihin her döneminde, düzeyi ve kullanma yöntemi birbirinden farklılık göstermekle birlikte, bilgi, yönetenin, hükmedenin hakimiyetinde ve kontrolündeki diğer maddi kaynaklardan birisi olmuştur. Çünkü, geçmişe dönük olarak, bu durumla ilgili tavır araştırıldığında, bilgiyi özel mülkü haline getirenlerin çoğunluğu oluşturduğu gözlenmektedir. Dün olduğu gibi bugün de bilginin, sahip olunan ve diğerleriyle paylaşılmayan bireysel bir mülk olması devam etmektedir. Krallar iktidarlarını, kendi kurallarını, yasalarını sözlü olmaktan çıkararak, yazılı hale getirerek kurmuşlardır. Bu şekilde, yazıda sadeleşme sürecini başlatmışlardır. Özellikle, krallar yazıcılarla, din adamları sınıfı arasındaki kesimlerden, askerlerden, özgürleşmiş kölelerden yeni üyelerin eklenmesini sağlamışlardır. Din adamları arasında yer alan yazıcıların egemenliğini kurabilmişlerdir (Törenli, 2005, 29). Yazı nesneleşmiş sözün yerini alırken Eski Roma da iktidarın dikilen anıtlarla somutlaştırılması bakımından kullanılmıştır. Bu bağlamda yazı, kamu yöneticilerinin ilk ve güçlü biçimleriyle, imparatorluklarda yer alan kayıt altına alma, bürokratik kuralları bir sonraki döneme aktarma, insan belleğinin kısıtlamalarını aşma, zamanın mekânın denetimini ele geçirme, ekonomik ve siyasal yönetimde denetimi etkinleştirme gibi amaçlarla kullanılagelmiştir. Siyasal iletişim uygulamaları olarak nitelenebilecek yukarıdaki uygulamalar, günümüzde de farklı biçimlerde süregelmektedir. Harold Innis, yazının, iletişim tarihi bakımından yapılan değerlendirmelerde önemli bir yeri olan iktidarın bir parçası haline geldiğine değinerek böylece yazının iktidarın kuruluşuna temel oluşturduğuna işaret etmektedir. Aynı zamanda, egemenlik ilişkilerinin sürdürülmesi ve meşru gösterilmesinde yazının oynadığı rolü dikkatten uzak tutmamaktadır. Nitekim erken dönemlerden itibaren, yazıyla birlikte, kültürel malzemenin elle çoğaltılması siyasal iktidarın korunmasına ilişkin olarak, din ve hukuk açısından, içerik açısından denetim mekanizmasına yönelmeyi de beraberinde getirmiş bulunmaktadır. Sansür uygulamasının ilk örneğine MÖ 443 tarihinde Roma da rastlanılmaktadır (Törenli, 2005, 31). Eski Roma da Senato nun aldığı kararların halka duyurulması bakımından, şehrin en işlek yerlerine yazılı kitabeler halinde ilan edilmesiyle birlikte yazı, Roma iktidarların meşrulaştırılması aracı olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Roma da resmi gazete niteliğindeki Acta Diurna ile Senato tutanaklarından olan Acta Senatus un MÖ 50 li yıllarda, Konsül sıfatıyla Jul Sezar tarafından yayınlattırılması, MÖ 443 ten itibaren başlayan gelişmelerin bir devamı niteliğinde görülebilir. Eğitim ve eğlence aracı olarak okuma yazmanın yaygınlaşmasına kitaplar katkıda bulunmuşlardır. Kitapların hazırlanmasında kullanılan parşömenin rolünden de söz etmek gerekir. Parşömen yazı yüzeyi olarak, merkezi yönetim dışındaki yerel nitelikteki yapılanmalarda, dini oluşumlar olan manastırlarda birbirinden kopuk birimlerin iletişimine özgü sorunları aşarak bütünleşmelerine katkıda bulunmuştur. Henüz, bir deneyim olarak sözcük, yazının bulunduğu toplumlarda sürüyor. Ong un (1967) söylediği gibi: Eski İbraniler ve Hıristiyanlar sadece konuşulan sözcüğü değil alfabeyi de biliyorlardı...fakat onlara ve ilk zamanlardaki bütün insanlara göre, sözcük, yazılı olduğunda bile, normal olarak 20.yy teknoloji insanına göre konuşulan sözcüğe daha yakındı. Bugün, sözcüğün hala konuşulan sözcüğün kökünde olduğunun farkındalığını yeniden kazanmak için çoğu kez uğraşmak zorundayız. Eski insanların böyle bir problemi yoktu: Sözcüğü yazılı olduğunda bile sesteki başlıca bir olay olarak hissetti. Böylece, sözcük, yazılı olduğunda bile, deneyimsel bir fenomen olarak kalarak; yine fenomen olarak algılanmaya devam etti. 10

15 Yazılı Dil: Kâğıda Geçirilen Sözcük Yazıyı çoğaltmak için kalıpların hazırlanmasında kâğıdın kullanılması siyasal iletişim açısından önemli bir aşamayı gösterir niteliktedir. Kâğıt ilk kez MÖ 105 te Çin de kullanılmaya başlanırken, merkezîleşmeyi hedefleyen bir bürokrasinin gereksinimlerini karşılamak amacıyla devreye girmiştir. Aynı zamana kâğıt, Çin de imparatorluk döneminde sözlü kültür yerine daha basit ve anlaşılır bir iletişim sistemi olan yazılı kültüre geçiş sürecini de hızlandırmıştır. Bununla birlikte Çin de kâğıdın bulunuşu rastlantı değildir. Kâğıt, önce Çinliler tarafından üretilirken; zaman içinde Müslüman Araplar üretici konuma gelmişlerdir. Semarkand da başlayıp zamanla Avrupa ya kadar uzanacak olan İpek Yolu aracılığıyla, kâğıt talebi karşılanmış; kâğıt değerli bir mal olarak talep görmüştür. Müslüman dünyasının Uzakdoğu ile coğrafi yakınlığı, ticari ilişkileri, İslam dininin öğrenmeye verdiği değer gibi nedenlerle, Müslümanlar kâğıt üretimini kendilerine göre yönlendirmişlerdir. Bağdat ta kurulan kâğıt değirmenlerinin kâğıt üretiminde aşama kaydetmesinin ardında çeşitli nedenler bulunmaktadır. Bağdat bir kere parşömen yapılan kaynaklara uzakta yer alırken, ikinci önemli neden parşömen yapımında kullanılan domuz derisinin İslamca haram sayılmasıdır. Moğol istilasından sonra Bağdat ın kâğıt üretimi bakımından üstünlüğü kırılmıştır. Bu durum, kâğıt üretiminde uzmanlaşmış işgücünün Avrupa nın hem kâğıt üretimiyle tanışmasını hem de kâğıt üretimini ele geçirilmesini beraberinde getirmiştir. Kâğıt üretiminin Avrupa da yaygınlaşması, yaklaşık olarak 1275 te başlayan ticaret devrimi yanında birçok alanda görülen gelişmelere de yön vermiştir. Bugün dahi kâğıt kullanımı bankacılılıkta sigorta ve poliçe için kullanılan belgelere duyulan güvenin artmasına katkıda bulunurken, yerel dillerde yazılmış dini kitapların temin edilmesinde, posta pullarının devreye girmesinde kolaylık sağlamıştır. Avrupa da manastırlarda kâğıdın devreye girmesi el yazmacılığına ivme kazandırırken, dini kurumlar yanında eğitim kurumlarının sayısının artmasını beraberinde getirmiştir. Yazılı Dil: Basım ve Basım Tekniklerinin Devreye Girmesi Kâğıt ve elyazmaları yanında ayrıca yine Uzakdoğu da Çin ve Kore de devreye giren basım işlemlerinin öneminden söz etmek gerekir. Basım teknikleri, elle çoğaltma işlemlerini mekanik hale getirerek üretim süresini kısaltırken emek yoğunluğunu azaltmıştır. Baskı teknikleri, MS 11. yüzyılda Çin den sonra Kore ve Japonya da da yaygınlık kazanmıştır. On üçüncü yüzyılda Çin de çeşitli geziler yapan gezgin Marco Polo, 1295 te Çin den dönerken blok baskıda kullanılan tahta kalıpları beraberinde getirmiştir. Resim 1.2: İnsan yazıyla kültürü nesilden nesile aktararak, güçlü konuma gelebilmiştir. 11

16 Blok baskının Avrupa da 16. yüzyıla kadar kullanıldığı söylenebilir. Jan Gutenberg ise, üzüm sıkmak için kullanılan tahta baskı makinesinden geliştirdiği baskı makinesiyle kâğıt üzerinde baskı almayı başarmıştır. Kimine göre 1450, kimine göre 1456 da Gutenberg in devreye soktuğu tahta baskı makinası, insan gücü yanında mekanik gücün basım işinde kullanımını sağlamıştır. Gutenberg in gerçekleştirdiği baskı makinesi, belirli bir zaman süresinde Avrupa da yaygınlık kazanmıştır. Yazı insanoğlunun yaşamında nasıl önemli bir kültürel olguysa, siyasal iletişim açısından basım insanoğlu için o denli önemlidir. Basım teknikleri, insanın düşüncelerinin, fikirlerinin çoğaltılarak kalıcı hale gelmesine, saklanabilmesine yeni bir boyut eklemiştir. Yazı insanın örgütlenmesi ve toplumsal düzenleme yönünden temel değişikleri beraberinde getirmiş, toplumda işbölümünün hızlanmasına neden olmuştur. Yeni sınıflar ve meslekler toplumsal yaşamda yazıyla birlikte oluşmaya başlarken, basım işlemleriyle elle yazılmış metinleri elinde bulunduranların önemini azaltmıştır. Baskı işlemleri, yazılı metinler bakımından denetimin artık yazarın kendisine ait olmasını sağlamıştır. Yazıcı yerine artık yazar ön plana çıkarken, baskı teknikleriyle birlikte siyasal iletişim açısından yeni açılımlar görülmeye başlanmıştır. Yazının hiç kuşkusuz en temel özelliği iletişim sürecindeki iki temel özelliği değiştirebilmesidir. Yazardan zaman ve mekân olarak uzak olana izleyici öğesini yazı oluştururken, soyut kavramları özümleme ve değerlendirme bakımından deneyim sahibi olmayan toplumların katmanlarına bilgiyi enformasyon olarak iletilebilmiştir. Bir şey yazılı hale gelince, bunun birleşimi ne olursa olsun, artık her tarafa yayılmaya başlamakta, eşit olarak anlayanların da, anlamayanların da eline geçebilmektedir diyen Socrates i anmak belki bu noktada yerinde olacaktır. Basım işlemleri, toplum katmanları arasında okuryazarlığın yayılmasında en önemli aracı olan yazılı metinlerin kolaylıkla hazırlanmasında ve dağıtılmasında fazlasıyla işlevsel olmuştur. Rönesans ve Reform hareketleri birlikte insanlığa yeni bir yön verirken, Avrupa da yeni bir görünüm de ortaya çıkmaya başlamıştır. Baskı teknolojileri kullanarak toplanmış bilgiyi basma ve dağıtma işlemleri, kral, prens, imparator ve kilisenin halkın neyi bilmesi gerektiği konusunda denetim uygulamalarına başvurmalarına neden olmuştur. Daha doğru deyişle, halkın üzerinde yönetimi elinde tutanlar, kendi siyasal iktidarları için basımevini ve burada basılan metinleri tehlikeli olarak görmeye başlamışlardır. Uyguladıkları denetim yöntemleriyle, kendilerine göre halkın düşünce ve inanç açısından uyanması yönünde engeller getirmeyi uygun görmüşlerdir. Getirilen engeller, uygulanan denetimler, daha sonraları halkın halklar ve özgürlükler mücadelesini gündeme getirecektir. Gazetenin/Yazılı Basının Doğuşu On dördüncü yüzyıldan başlayarak Avrupa da Hollanda, Almanya İtalya da tüccarlar ve bankerler kendileri için istihbarat sağlamak için haber mektuplarının yayınlanması yolunu seçmişlerdir. Buna karşılık Avrupa da krallar ve prensler kendi durumlarıyla ilgili haberleri halka duyurmak için haber kâğıtları dağıtmak yoluna gitmişlerdir. Haber mektuplarında genelde ticaret, savaş haberleri yer almakta ve parayla satılmaktadır. Haber kâğıtları, kralın tahta çıkması, evlenmesi, ölümü, çocuğunun olması, salgın hastalıklar, cadıların yakılması, turnuvalar hakkında yayınlanmışlardır. 17. yüzyılda haber kâğıtları ve haber mektupları ilk gazetelerin yayınlanmasına kadar işlevlerini sürdürmüşlerdir. Yazı, baskı makinesi, yönetim/yönetilen ilişkilerinde olduğu gibi, kilise gelişen ticaret üzerinde etkili olmuştur. Görülen bu etki ise, siyasal iletişim uygulamaları bakımından gelişmeleri ve yenilikleri beraberinde getirmiştir (Tokgöz, 2006, 59-61). Yüzyıllar boyunca düzenli iletişimi kendi denetiminde ve tekelinde tutan merkezi yönetimler; prenslikler, krallıklar, imparatorluklar ve kilise, aydınlanma geleneği içinde biçimlenen yeni iletişim araçları olan kitap, gazete, dergiyi denetim altına almak için büyük çaba göstermişlerdir. 12

17 Aristokrasinin yanında ekonomik iktidara aday olan burjuvazinin gelişmesi, Amerikan Bağımsızlık Savaşı, Fransız Devrimi, aristokrasi, hatta kilise için demokratik yönetim seçeneğinin kabulünün zorunluğunu beraberinde getirmiştir. Endüstri devrimiyle birlikte ekonomik gücü elinde bulundurmaya başlayan, daha sonra kapitalist diye adlandırılacak tüccarların siyasal iktidara aday olma istekleri, basın üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması, basına daha fazla özgürlük tanınması yönünde olmuştur. 19. yüzyılın başından itibaren İngiltere de Endüstri Devriminin yanında ulaşım, iletişim, gazetecilik yönünden devrimler, 17. yüzyıldan beri seçkinci bir anlayışla yayınlanan gazeteler bakımından önemli değişikliklerin gerçekleşmesine ön ayak olmuştur. Gazeteler endüstri devrimiyle birlikte 1830 lardan itibaren her türlü katmana dönük haber verme/yapma anlayışını benimsemişlerdir. Halka dönük gazetecilik anlayışı devreye girerken gazeteler kitle gazetesine dönüşmüşlerdir. İletişimde devrimi simgeleyen telgraf, telefonla birlikte gazetecilik bugün de kullanılan haber yazma kurallarını kullanmaya yönelmiştir. Vurgulanması gereken diğer bir önemli nokta ise, gelişen iletişim teknolojisinin gazetecilik bakımından günümüzde önemi yadsınmayacak olan haber ajanslarını yaşama geçirmesidir. Gelişen iletişim teknolojileri, gazetenin teknolojik kurum olarak toplumda yer almasını sağladığı gibi gazeteciliğin öne çıkan bir meslek olmasını da gündeme getirmiştir. Böylelikle gazete toplumda hem teknolojik hem de toplumsal bir kurum olarak yerini almıştır. Endüstri devrimi sadece kapitalist sosyo-ekonomik yapılanma açısından üretim teknolojisini elinde bulunduran sermayedar sınıfın yükselişini değil, aynı zamanda toplumsal sınıflar arasındaki ilişkilerin değişmesini hızlandırmıştır. Bileşenleri arasında girişimcilik, yönetim, teknoloji becerilerinin bulunduğu beceriler kümesini kullanan sermayedar sınıf, güçlü sermaye gereksinimi nedeniyle, üretim araçlarının tekeller bünyesinde toplanmasına, nüfusun büyük kentlerde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Üçüncü temel iletişim yeniliği, 1400 lerin sonunda Gutenberg in buluşu olan, baskıda kullanılan hareketli harflerdir. Sıradan insanlar için yazılı kelimelerin gücünün dağılmasının büyük etkileri oldu. Kısa bir zaman içinde bu gücün ortaya çıkmasını Rönesans izledi. Çünkü bilgi yayılabildi ve paylaşılabildi, bilim hızla ilerledi. Bilim insanları birbirlerinin yazdıklarını okudu ve bu kişilerin yaptıkları üzerine kendi çalışmalarını inşa etti. Din, baskı makinesiyle büyük oranda etkilendiği halde, bilgi papazlar için sınırsızdı. Baskı makinesinden önce, kilise dışından birkaç insan okuyup yazabiliyordu. Kitaplar çok pahalıydı ve bilgi kilisenin içine aldığı bir güçtü. İncil, diğer kitaplar, broşürler ve dini makaleler ucuz ve doğru olarak yeniden basıldığı zaman bu güç yayıldı. Rönesans gibi Reform da bu güç ve bilginin yayılmasının kaçınılmaz bir sonucudur. O dönemde insanlar Martin Luther in yazdıklarını okuyabilirdi ve baskı makinesi olduğundan, Luther in kilise uygulamasının belli özelliklerine karşı itirazları çoğaltıldı ve birçok insana dağıtıldı. Bu süreç Protestan dininin çeşitli biçimleri için grup bölümlemeleri ile devam etti. Hükümetler bilginin yayılması konusunda hazır değildi ve yakın zamanda çoğu, gücü kontrol etmede ve bilgiyi korumada kendilerine yardım etmesi için bir sansür politikası oluşturdu. Amerikan kolonilerinde yer alan bir Alman matbaacı olan John Peter Zenger, basın özgürlüğü fikrini oluşturan Britanya Kolonisi Valisi hakkında bir makale eleştirisi basarak kargaşa yaratmaya çalıştı. Tuhaf olan, Zenger eleştirinin yazılması için değil, basılması için çalıştı. Britanya Hükümeti her matbaacıyı gayri resmi bir sansürcü haline sokacak bir etki içinde, matbaacıları yayınladıklarından şeylerden sorumlu tuttu. Zenger, bir daha kışkırtıcı broşürleri bile okuyamadı. Politik kampanya iletişiminde televizyon radyo ve gazete dışında mesaj içeriklerinin taşındığı bir diğer medya seçeneği olarak açık hava, temel olarak afiş ve bilboard gibi araçlarını kullanımı karşımıza çıkmaktadır. Televizyonun çok vurucu ve etkileyici olmasına karşılık, açık hava reklam aracı olarak nitelendirilen afişte hem vuruculuk hem de bir ölçüde süreklilik bulunmaktadır. Televizyon belirli bir zamanın kendisine ayrılmasını gerektirirken, afiş seçmene kendini zorla kabul ettirmektedir. Hiç beklenmeyen anda, bir otobüs ya da dolmuş beklerken karşılaşılmaktadır (Topuz, 1977:102). Konuşulan kelimelerin gücü gibi, yazılı kelimelerin gücü de belli oranda azalmıştır. 13

18 Basılı sözcüğü, yöneten ve yönetilen açısından farklı açılardan değerlendirmek mümkündür. Basılı sözcük; bir yandan; insanların fikir ve düşüncelerini önceki dönemlere nazaran, göreceli olarak daha açık olarak belirtebilme ve paylaşabilme yolunu etkileyen, okur yazarlığa katkı sağlamıştır. Böylece insanlar düşünebildiği, sorgulayabildiği ve düşüncelerini yazabildiği, bunları diğer insanlarla daha kolay paylaşabildiği için; Rönesans ve Reform Hareket lerinin etkisine benzer ama ondan daha üst düzeyde; insanın yaratıcı dehasını gözler önüne sermiştir: Bilim adamları bilgili toplumlarla deneylerinin sonuçlarını paylaşabilmişlerdir. Sanatçılar enerjilerini artık yalnızca dini konulara ayırmaya ihtiyaç duymuyordu müzikal konular ucuz ve doğru olarak basılabildi ve bir başkasının çalışmalarından öğrenen besteciler arasında değiştirilebildi. Özellikle birinci Dünya Savaşı öncesinden itibaren işlerlik kazanarak; günümüze kadar uzanan; kitlesel kültür ortamında, bir toplum, topluluk ya da grup içindeki bireylerin benzer kültürel göstergelere maruz bırakılması, buna bağlı olarak da algılamalarının büyük ölçüde benzeşmesi söz konusu olmaktadır. Adorno ve Horkheimer in deyimiyle kültürün kitlesel nitelikte üretilmesine ve tüketime sunulmasına elverişli bir ortam olan kültür endüstrisi ve bilinç endüstrisi ortamında asıl amaç, insanların bilinçlerinin belli bir doğrultuda ve yönde biçimlendirilmesidir. Bu da genelde kitlesel nitelikteki kültür endüstrisinin de içinde biçimlendiği piyasa ekonomisinin egemenliğini elinde bulunduranların istek, amaç ve beklentileri doğrultusunda bir yönlendirme olmaktadır. Dolayısıyla da kitle kültürü ortamında ortaya çıkan kültürel göstergeler genelde bu amaca uygun yapısal ve işlevsel özellikler taşırlar. Öyle ki kültür endüstrisinin üretim ve tüketim ilişkileri ortamında biçimlenen ve gündelik yaşamın, beslenmeden, giyinmeye, çalışmadan eğlenceye hemen tüm kesitlerini kuşatmış bulunan kitle kültürü, toplumdaki insanların tümünü belli beğeni düzeylerinde, belli haz arayışlarında ve algılayışlarında, belli tüketim alışkanlıklarında, kısacası belli bir yaşam biçimi içerisinde buluşturma, dolayısıyla da aynılaştırma amacına uygun bir ortamdır. Bu da beraberinde, insanların birbirlerinden farklı yaşam deneyim alanlarının zamanla kesişmesi ve benzeşmesi, buna bağlı olarak da onların algılama biçimleri arasındaki farklılıkların zamanla azalması, hatta ortadan kalkması sürecini getirmektedir. Bu durum da yukarıda belirtildiği gibi piyasa ekonomisini, dolayısıyla da kültür endüstrisini elinde bulunduran kesimlerin bu yöndeki iktidar alanlarını genişletme amaçlarına uygun bir yönelim olarak değerlendirilebilir (İnceoğlu, 2010: 90-91). Elektronik İletişim Teknolojilerinin Devreye Girmesi Yazılı ve basılı ortamda sürdürülen siyasal iletişim uygulamaları yanında, on dokuzuncu yüzyıldan itibaren; elektronik ortam sunan teknolojiler de söz konusu uygulamaları nitelik ve nicelik yönünden etkilemiştir. Elektronik iletişim teknolojileri, yirmi birinci yüzyılda da kitle iletişimin de etkinliğini korumaktadır. Bu uygulamalara günümüzde sanal ortamda gerçekleşenleri eklemek yanlış olmayacaktır. Elektronik sözcük, ilk kez,1844 yılında telgrafla birlikte doğmuştur. Telgraf gönderilirken çizgi ve nokta olarak kodlanan, telgrafçının anahtarına çeşitli sinyallerle harf ve boşluklar halinde gelip giden elektriksel iletilerle kullanılmaktadır. Bunun yerini daha sonra, 1876 da konuşulan kelimeleri elektronik iletilere dönüştüren telefon almıştır. Kısaca, bundan sonra radyo ya da yazılan ve daha sonra da söylenen sözcükleri elektronik olarak ses dalgalarına dönüştüren telsiz telgraf geldi. Telgraf, radyo, telefon gibi elektronik sözcüklerin yaşam tarzlarında nasıl etki ettiğini kavrayabilmek için bu gelişmelere yüz yıllık bir perspektiften bakarak incelemek gerekmektedir. Telgraf uzak mesafeler arasındaki iletişim sürecini oldukça hızlandırmıştır. Telgraftan önce, başka bir ülkeden bir mesajı en erken on gün içinde alabiliyorken; bu süre, telgrafla birkaç dakikaya inmiştir. Bir anlamda elektronik sözcükler uzaklığı yok etmekle kalmamış, aynı zamanda süre, zaman kaybı sorununu da kısmen ortadan kaldırmıştır. Telgraf kapitalist sistemin askeri üstünlük kurma, askeri araştırma-geliştirme gereksinimleri yoluyla askeri-endüstri işbirliğini besleme, sivil kullanıma uygun ürünlerinde zamanı geldiğinde (telsiz, uydu, internet ve diğerlerini) ticari kullanıma açma ve bu yolla endüstriyel ticari başarı sağlama ilkesi çerçevesinde el ele yürüyen yapılanmaları olanaklı kılan bir teknoloji olarak karşımıza çıkmaktadır. 14

19 Telgraf, telefon, bunlara ait yerüstü ve denizaltı kablolar pazar/piyasa mekanizması üzerinde etkili olmuştur. Aynı zamanda telgraf ve telefon, gazete, dergi, yirminci yüzyılda radyo gibi habercilik yapan kitle iletişim araçlarının etkinliğini artırırken; toplanan haberlerin basım yerlerine hızla iletilmesini sağlamışlardır. Bu durum, ayrıca, günümüzde de hâlâ önemini koruyan haber ajanslarının toplumda yerlerini alması bakımından da önemlidir. Avrupa da Havas, Reuter, Wolff, ABD de Assosiated Press gibi haber ajanslarının devreye girmesinde, kurumsal anlamda haberlerin toplanmasında, dağıtılmasında, ulusal/uluslararası ölçekte haber dağıtımının gerçekleşmesinde telgraf ve telefonun katkıları yadsınamaz. Telgraf, telefon, telsiz, telsiz telefon yanında daktilo, hesap makinası, klişe işlemleri, asansör gibi çeşitli bürolara özgü yeni buluşlar, sadece gazetecilerin değil, haber ajanslarının daha etkin bir biçimde çalışmalarına katkıda bulunmakla kalmamış, ulusal, uluslararası şirketlerin gereksinim duyduğu zaman ve mekâna olduğu kadar işgücünün esnek kullanımına dayalı örgütsel uygulamalara da kapıların açılmasını sağlamıştır lardan itibaren radyo yoluyla iletişim açısından denemeler sürmekle birlikte, radyonun bir kitle iletişim aracı olarak devreye girmesi Birinci Dünya Savaşı ndan sonra gerçekleşmiştir. Fazlasıyla can ve mal kaybının olduğu Birinci Dünya Savaşı ndan sonra, Avrupa da Almanya ya tamirat borçları ödettirilirken maddi ve manevi bakımından yıkılmış bulunan insanlara eğlence amaçlı yayın yapan radyonun devreye girmesi ilaç gibi gelmiştir. Halka eğlence içerikli yayınlar sunan radyonun yayınında, 1930 lu yıllarda hem sözlü hem de yazılı yayın yapabilecek televizyonun deneme yayınları başlamıştır. 20. yüzyılın kitle iletişim araçlarında tür ve sayı bakımından artış, siyasal reklamcılıkta ve propaganda da önemli değişikliklere neden olmuştur. Gazetelerde parti ve adaylar için siyasal reklamların kullanılması, radyonun propaganda amaçlı kullanımı, gazeteler yanında siyasi haberlerin önce radyoda daha sonrada televizyonun siyasal reklamlara ve siyasal tartışmalara açılması, siyasal kitle iletişim açısından seçmenlerin karşılaştıkları mesajların artışını göstermektedir. Radyo söylenmiş sözcükleri elektronik ortamda çoğaltmaya yönelirken televizyon hem sözel hem de görsel bir kitle iletişim aracı olarak devreye girmiştir. Radyonun sözlü kültür bağlamında, yazılı kültür karşısında önemli olması bir yana, ilk kez deneme aşamasındaki radyo yayınları Rus-Japon Savaşı nda kullanılmıştır. Birinci Dünya Savaşı ndan sonra radyo, eğlence amaçlı olarak kullanılması bir yana, propaganda aracı olarak kullanılagelmiştir. Radyo reklam ve halkla ilişkiler uygulamalarının, seçim kampanyalarının hem arananı hem de vazgeçilmezi olmuştur. Radyo, Birinci Dünya Savaşı sonrasında, ABD de başkanlık seçimleri kampanyalarında da kullanılmıştır. Almanya da Nazilerin iktidara gelmesinde, Latin Amerika da ABD nin CIA örgütü tarafından solcu liderlere karşı yürütülen siyasal karalama kampanyalarında radyo önemli rol oynamıştır. Ayrıca radyo, bir yandan eğlence kültürüne hizmet etmekle kalmamış hem Nazilerce Almanya da, hem de ABD de reklam ve halkla ilişkiler uygulamalarının temel araçlarından biri olmakta gecikmemiştir. Radyo yayınlarında, siyasal aday ses özelliğiyle ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda adayın kendi sesini kullanması, seçmenlerle daha samimi iletişim kurulmasını sağlamaktadır. Ancak, adayın sesinin mikrofona uygun olmaması istenmeyen sonuçlar doğurabilmektedir. Sözsüz iletişim içinde dilin sözsüz yönlerinden en önemlisi olan sesin, adayın inanılırlığını, güvenirliğini, kendine duyduğu güveni ya da güvensizliği, heyecanlarını alıcılara geçirebileceği unutulmamalıdır (Uztuğ, 1999: 185) yılında İngiltere de BBC tarafından gerçekleştirilen ilk düzenli televizyon yayınları, İkinci Dünya Savaşı nın çıkmasıyla fazla ilerleme ve ivme kazanamamıştır. İkinci Dünya Savaşı ndan sonra televizyon yayınları düzenli olma yolunda önemli aşamalar kat etmiştir den itibaren dünyada televizyon yayınlarının yaygınlık kazandığını söylemek mümkündür. Böylelikle, radyo yayıncılığı yapan kuruluşlara yönelen reklamlar, İkinci Dünya Savaşı ndan sonra ağırlıklı olarak televizyon yayınlarına kaymıştır. Gazete, dergi, radyo, televizyon birlikte çalışıp birebirleri ile rekabet eder hale gelmişlerdir. 15

20 On dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren gazeteler teknolojik olanakları kullanarak, gün içerisinde birden fazla gazete basarak halkın üzerindeki zaman sorunun aşmaya çalışmışlardır. Hafta sonu ekleriyle okuyucu kitlesi çeşitlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca gazetelerin dağıtımı bakımından coğrafi engelleri aşmak, pazar ölçeğini genişletme çabaları hızlandırılmıştır. Bütün bunlar yapılırken on dokuzuncu yüzyıldan başlayarak gazetecilikte sermaye/teknoloji yönünden ticari tekeller oluşmuştur. Tekellerin oluşması, kâr sağlamak noktasında gazetelerin kapitalist sistemdeki konumunu belirlemiştir. Tekelci yapılanmanın giderek artması gazetelerin ekonomik endişelerin ya da çıkarların ön planda olduğu bir alan olarak görülmesini beraberinde getirmiştir. Gazetecilik günümüzde halen tekellerle birlikte kârlılık ölçüsüne göre yoluna devam ederken, eğlence mecrası olarak düşünülen, fakat zamanla habercilik yapmaya yönelen radyo ve televizyonda tekeller egemen olmaya başlamıştır. Çağdaş toplumların medya demokrasilerinde, bireyin algılamalarının kendi haline bırakılamayacağı gerçeği, daha 1930 lu yıllarda fark edilmiştir. Walter Lippmann 1922 de yayınladığı kitabında kamuoyu, imaj, demokrasi gibi kavramlardan söz ederken birilerinin, küçük azınlıkların çoğunluklar adına düşündüklerinden, birtakım imgeler ve imajlar oluşturarak onlara sunduklarından ve onların da bunları aynen alıp kullanmaya yönlendirildiğinden söz etmektedir. Lippmann, özellikle de o yıllarda kitlesel bir niteliğe bürünmeye başlamış olan gazete, radyo ve sinema gibi kitle iletişim araçları yoluyla insanlara, kendilerinin olmayan, kendi yaşamlarında yeri bulunmayan birtakım gerçekliklerin, başkalarının yaşamlarına ilişkin birtakım kesitlerin sunularak insanların, bunları, kendi gerçeklikleri gibi algılamalarının sağlanmasına çalışıldığına dikkat çeker. Lippmann ın dikkat çektiği ve çoğunlukla da kitle iletişim araçları yoluyla aktarılan yaşamların, yaşam deneyimlerinin, pratiklerin, onları ancak bu araçlar yoluyla tanıyan, algılayan insanların yaşamında gerçek anlamda bir yerleri yoksa temsili gerçeklikler olmaktan öte bir anlam taşımaları mümkün değildir. Bu da söz konusu yaşam kesitlerinin, pratiklerin ve deneyimlerin simgesel bir algı ortamında ve temsili anlamda paylaşılması demektir (İnceoğlu, 2010: 74). İkinci Dünya Savaşı ndan sonra siyasal iletişim alanında yapılan uygulamalar, gerçekleşen olayların temasının, ilk olarak gazete ve radyo arasındaki karşılıklı olarak gerçekleşen, daha sonra aralarına katılan televizyon ile üçü arasında gerçekleşen bir rekabetten kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Yaşanan kapışmaların ise siyasal iletişim açısından değerlendirilmesinin yapılması gerçekten önemlidir (Innis, 1986). Gazeteler, on dokuzuncu yüzyılın ortalarında Birinci Dünya Savaşı nın sonrasına, hatta 1920 lerin sonlarına kadar halkı haberli kılma, bilgilendirme hakkını, olanağını, hatta ayrıcalığını elinde tutan toplumsal ve teknolojik kurumlar olagelmişlerdir. Önce radyo, daha sonra televizyon gazeteciliğin tahtını sarsmış olmakla birlikte, gazetecilik bir kurum olarak toplumdaki konumunu ve siyasal iktidarla olan ilişkisini sürdürmüştür. Gazete; televizyonla mücadelesini sürdürürken kablolu televizyonun, uydu teknolojisinin, bilgisayarların, internetin devreye girmesine tanık olmuştur/olmaktadır. Buna karşın, yeni teknolojilerin kapitalizmin verimlilik ve birikimi artırma yönündeki arayışlarıyla ilişkili olarak uygulamalarda ortaya çıkan gereksinmeleri gidermek amacıyla devreye sokulduklarını, gazeteninse, ortaya çıkış nedeninin muhalefet etmek, yönetilenlerin çıkarlarını korumak amaçlı olduğu unutulmamalıdır. Televizyon gerek gündem belirlemesi, insanların tutum ve düşüncelerine yön vermesi; gerekse de adayların görüntülerini seçmenlerin oturma odasına kadar götürmek suretiyle aday imajı oluşturması özelliğiyle (Kaid, 1997: ; Atkin ve ark, 1973: 211; Oktay, 2002: 163), siyasal iletişim kampanyaların en vazgeçilmez aracı olarak kabul edilmektedir (Kalender, 2003: 31). Televizyonlarda siyasal reklamcılığın yapılması hem yeni bir aracın siyasal reklamcılığa açılması hem de siyasal reklamcılıkta tercih edilen kitle iletişim aracının televizyona olması açısından önemlidir. Televizyon sahipliği ve kullanımı yaygınlaştıkça, gerek siyasal reklamcılık, gerekse gazetecilikte görülen değişim bakımından, siyasal iletişimle televizyon ilişkisi üzerinde durulmaya başlamıştır li yıllarda Amerikan televizyonundaki gelişmelerle birlikte, siyasal partiler de bu yeni iletişim aracından yararlanmaya başlamışlardır. Ne var ki özel TV ortaklıkları adaylara ancak ücret karşılığı konuşma imkânını tanımışlardır. Partiler piyasaya yeni çıkmış bir ürünü tanıtır gibi ücret ödeyerek 16