KONYA ARKEOLOJİ MÜZESİ NDEKİ ROMA DÖNEMİ MEZAR STELLERİ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANA BİLİM DALI KLASİK ARKEOLOJİ BİLİM DALI KONYA ARKEOLOJİ MÜZESİ NDEKİ ROMA DÖNEMİ MEZAR STELLERİ Miyase ÖZDEMİR EMEKLİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ KONYA-2015

2 1

3 2

4 ÖNSÖZ Mermerden, taştan, kilden yapılan mezar stelleri sanatkarın elinde şekillenerek o dönemin kültürel, sosyal ve ekonomik yapısı hakkında bize bulunmaz nimetler sunmaktadır. Yaşam bir cümle olup, ölüm ise noktasıdır demiş bir düşünür. Mezar taşları yani diğer bir deyişle steller bu noktanın sessiz ve birinci kanıtlarıdır. Mezar toprağı üzerinde duran steller bir zamanlar yaşayan, gülen ve gezen insanın ölüsü ile artık birbirlerini tamamlayan iki dost gibidirler. Sanki mezar taşları sadık bir sevgilidir, altında yatan ölüyü bekleyen 1 Önemli uygarlıklara beşiklik eden Konya, arkeolojik ve tarihsel açıdan da zengin bir potansiyele sahiptir. Bölgenin kültürel, sosyal ve ekonomik yaşantısındaki değişikliklerin stellere nasıl yansıdığı ve yapı malzemesinde nasıl etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Tez çalışmamda bana yardımcı olan sevgili hocam Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ a, Konya Arkeoloji Müzesi nde çalışan arkeolog Sevgi GÜRDAL a, yardımlarını benden esirgemeyen sevgili eşim Ergün EMEKLİ ye ve aileme teşekkür ederim. 1 Şehrazat, Anadolu dan Mezar Stelleri, 7. i

5 ÖZET Konya Arkeoloji Müzesi 1962 de Larende Cad. üzerinde Sahip Ata Külliyesi nin batı yanında teşhire açılmıştır. Müzede eserler, bahçe ve salonlarda sergilenmek üzere zengin bir depoya sahiptir. Bu çalışmamızda Konya ve çevre bölgelerden müzeye kazandırılan Roma Dönemine ait mezar stelleri toplu olarak ele alınmıştır. Giriş bölümünde Lykaonia Bölgesinin antik yazarlar ışığında coğrafi gelişimi, çalışmamızın konusu ve amacı, çalışmamızda izlenen metodlar, Lykaonia Bölgesinin tarihsel gelişimi hakkında bilgi verildi. Stel tipleri kendi içinde alt başlıklar halinde incelenmiş, Mezar Stellerinde görülen eşyalar hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Tez çalışmasının ana kaynaklarından biri olan Mclean, B. H. Greek and Latin Inscription in the Konya Archeological Museum adlı yayındır. Mclean yayınında mezar stelleri, lahitler, ostothekler ve sadece kitabeli olan eserleri ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamım Helenistik dönemden farklı olarak Roma dönemine ait mezar stellerinin ikonografik ve stilistik gelişimini incelemektir. Tüm çalışmalar sonucunda elde edilen bilgiler, harita, tablo ve levhalarla desteklenerek sunulmuştur. ii

6 SUMMARY Konya Archaeology Museum was opened to display next to the western owner Sahip Ata Complex on the street Larende in The museum; works, has a rich repository to be exhibited in the garden and lounge. This is my work, Konya and provided to the museum of Roman tomb steles from the surrounding region are discussed in public. In the introduction It describes the geographical development of Lykaoni region in the light of ancient writers, subject matter and purpose of our study, the methods followed in our study were informed about the historical development of Lykaoni region. Stellar types examined in sub-titles in itself, a brief description of goods has been observed in the Grave Stele. The main source of the thesis Mclean belonging to "Greek and Latin Inscription in the Konya Archeological Museum" is broadcast from. McLean broadcast, grave steles, sarcophagi, and is only rated ostotheks works in detail with inscriptions. I study different from the Hellenistic period to the Roman period tomb steles is to examine the iconographic and stylistic development. The information obtained from all study, maps are provided and supported by the table plate. iii

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... i ÖZET... ii SUMMARY... iii İÇİNDEKİLER... iv KISALTMALAR VE SİMGELER... vi MEZAR STELİ LİSTESİ... vii I. GİRİŞ Çalışmanın Konusu ve Amacı Çalışmanın Bölümleri ve İzlenen Metod... 3 II. TARİHİ GELİŞİM... 4 III. MEZAR STELLERİNDE GÖRÜLEN EŞYALAR IV. STEL TİPLERİ Tek Resim Alanlı Steller a. Alınlıklı Steller b. Baştabanlı Steller Katlı Steller a. Alınlıklı Steller SONUÇ KAYNAKÇA KATALOG MEZAR STELLERİ TEK RESİM ALANLILAR ALINLIKLI OLANLAR (TA) BAŞTABANLI OLANLAR (TB) iv

8 1.3. SAPTANAMAYANLAR (TX) KATLI STELLER ALINLIKLI OLANLAR (KA) SAPTANAMAYANLAR (KX) SADECE KİTABELİ OLAN STELLER (SK) RESİMLER TABLOLAR v

9 KISALTMALAR VE SİMGELER bkz. cm. Bakınız Santimetre g. Görülebilen G İ.Ö. K KA Kat. KB km. KX Genişlik İslamiyet ten Önce Kalınlık Mezar Steli, Katlı ve Alınlıklı Katalog Mezar Steli, Katlı ve Baştabanlı Kilometre Mezar Steli, Katlı ve Üst Yapısının Nasıl Sona Erdiği Saptanamayan Lev. Levha m. Metre M.Ö. M.S. no. res. SK TA TB TX Milattan önce Milattan sonra Numara Resim Mezar Steli, Sadece Kitabeli Olanlar Mezar Steli, Tek Resim Alanlı ve Alınlıklı Mezar Steli, Tek Resim Alanlı ve Baştabanlı Mezar Steli, Tek Resim Alanlı ve Üst Yapısının Nasıl Sona Erdiği Saptanamayan vd. Y Ve diğerleri Yükseklik vi

10 MEZAR STELİ LİSTESİ MEZAR STELLERİ 1. TEK RESİM ALANLILAR 1.1. ALINLIKLI OLANLAR (TA) Resim 1-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 2-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 3-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 4-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 5-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 6-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 7-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 8-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 9-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 10-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 11-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 12-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 13-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 14-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 15-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 16-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 17-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 18-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 19-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 20-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 21-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: vii

11 Resim 22-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 23-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 24-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 25-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 26-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 27-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 28-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: BAŞTABANLI OLANLAR (TB) Resim 29-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 30-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 31-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 32-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: SAPTANAMAYANLAR (TX) Resim 33-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 34-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 35-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 36-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 37-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 38-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 39-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: KATLI STELLER 2.1. ALINLIKLI OLANLAR (KA) Resim 40-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 41-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 42-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: viii

12 2.2. SAPTANAMAYANLAR (KX) Resim 43-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: SADECE KİTABELİ OLAN STELLER (SK) Resim 44-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 45-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 46-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 47-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 48-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 49-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 50-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 51-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: Resim 52-Konya Arkeoloji Müzesi Env. No: ix

13 I. GİRİŞ Çalışma alanımızı, doğuda Kapadokia, batıda Pisidia, kuzeyde Phrygia, güneyde İsauria ve Kilikia bölgelerinin arasında kalan Lykaonia Bölgesi kapsamaktadır. Konya, Phrygia ile Lykaonia arasında sınırdır 2. Xenophon, Phrygia nın son kenti olarak İkonion u (Konya) 3 gösterir 4. Dana ya (Niğde civarındaki Kilesihisar-Kappadokia şehri) kadar uzandığını söyler. Bölgenin Kilikia nın kuzeyinde yer aldığını ve burada bağımsız dağlıların yaşadığını belirtir 5. Lykaonia Bölgesi nin coğrafyasına değinmek istiyoruz. Antik yazarlardan Strabon, bölgenin şehirlerini ve sınırlarını belirlemek yerine batısı Phrygia, doğusu Kapadokia, kuzeyi Galatia, güneyi Toroslarla çevrili bölgedir diye söz ederek, sadece komşu bölgelerden bahsetmektedir 6. İsauria Bölgesi nin bazı şehirlerini Lykaonia Bölgesi içinde göstermesine rağmen, bölgeyi ilk defa Strabon sınırlamıştır diyebiliriz 7. Antik kaynaklar içinde, şehir sayısını da belirtmesi açısından bölge hakkındaki en iyi tanımlamayı Plinius belirtmektedir 8. Plinius, (Tetrahia ex Lykaonia Prensliği nden) bahsederken İkonion başta olmak üzere Toroslardaki Thebase ve Galatia ile Kapadokia hududundaki Hyde yi de içine alan on dört şehirden söz eder. Plinius un tanımladığı eyalet sistemi (Tetrahia ex Lykaonia) İ.S.I.ve II. Yüzyıl da Galatia ve Lykaonia bir eyalet kabul edilirken, Bizans döneminde bu bölgeler Galatia I, Galatia II (Galatia Salutaris veya Galatia Salutaria) ve Lykaonia bölgelerine 2 Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2009, Sayı 21 (Karamanda eski çağlara ait kültürel unsurlar ve turizm açısından önemi, Doç. Dr. Mehmet Kurt, s170) 3 Konya adının kaynağı hakkında geniş bilgi için bak. Zoroğlu, 1984, 137vd. ;Dülgerler, 1984, 9vd. 4 Xenophon, Anabasis, Xenophon, Anabasis, 17. (Xenophon, burada, İkonion a geldikten sonra, Lykaonia (bak. Ruge, RE, X, Lykaonia 2, 2254) içinde beş gün boyunca ilerlediklerini bu sırada Kilikia kraliçesinin Menon ve askerleri eşliğinde en kısa yoldan ülkesine gönderildiğinden söz eder). 6 Strabon, XII, 11,10. 7 Strabon, XII, 1. 8 Plinius, Naturai History V., 95. 1

14 ayrılmıştır 9. Bu üç eyaletin sınırları (Galatia I, Galatia II ve Lykaonia) kuzeyde Patnos dağlarına, güneyde Toros dağlarına, batıda yukarıda üst ve orta Sakarya nehirlerinden başlayarak, aşağıda Beyşehir Gölüne, doğuda yukarıda Kızılırmak ın (Halys) ilerisinden aşağıda Tuz Gölüne (Tatta Limme) ve Lykaonia Ovası nın doğusuna kadar uzanmaktaydı 10. Lykaonia Bölgesi nin sınırları hakkında en geniş bilgiyi Belke Restle vermektedir. Lykaonia nın İsauria Bölgesi ile olan güney sınırını genelde Toroslar ın sırtı izliyordu. Toroslar ın kuzey sırtını Bozkır a kadar izleyip, Suğla (Trogitis) Gölü nü dolanıp, Giden Gelmez Dağı na (Geyik Dağları) ulaşıyordu. Lykaonia nın Pamphyliya ve Pisidia bölgeleriyle olan batı sınırını, Geyik ve Küpe dağlarını izleyerek Lykaonia sınırındaki Vasada ve Amblada şehirlerini geçip Beyşehir (Karalis) Gölü nün güney kıyısına kadar devam ediyordu. Pisidia ile Lykaonia nın sınırı Beyşehir Gölü nün kıyısındaki Kuşluca köyünden Eflatun Pınar ın kuzeyi arasında uzanmaktaydı Çalışmanın Konusu ve Amacı Çalışmanın konusu, Lykaonia önemli yerleşkelerinden bir tanesi olan Konya ili; kuzeyinde Kadınhanı, kuzeydoğusunda Cihanbeyli-Altınekin, kuzeybatısında Ilgın, batısında Beyşehir, güneyinde Çumra, güneybatısında Seydişehir-Bozkır, güneydoğusunda Karaman ili yer almaktadır. Müzeye getirilen eserlerin birlikte değerlendirilmesi ile bölgenin ve bölge sanatının Lykaonia bölgesi içindeki yerini tespit etmektir. 9 Özlü, 1994, Belke Restle, 1984, Belke Restle, 1984,

15 Konu kapsamı içerisinde çalışma alanımızda bulunan eserleri incelenip, çevre bölgelerde bulunan veya müzelerde sergilenen eserlerle karşılaştırmaları yapılıp, değerlendirmektir. Amacımız; Konya (iconium) ve çevre bölgelerden getirilen mezar stellerini tek tek incelemektir. Bölgenin coğrafi, kültürel ve ekonomik yapısındaki gelişmelerinin mezar stellerine yansımasını belirlemektedir Çalışmanın Bölümleri ve İzlenen Metod Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında antik yazarlar ışığında, bölgenin antik coğrafi sınırlarının nereleri kapsadığını belirledik. Sonra, çalışmamızın konusunun neyi kapsadığını ve amacımızın ne olduğunu belirttik. Giriş kısmında çalışmamızın bölümlerini ve bu bölümleri oluştururken izlediğimiz yöntemler hakkında bilgi verdik. Giriş bölümünde son olarak da çalışma alanımızda doğrudan veya dolaylı olarak bilgi veren antik ve modern kaynakları kronolojik sıraya uygun bir biçimde vermeye çalıştık. II. aşama da ise, çalışma alanımızın tarihi gelişimi anlamak için, çalışma alanımızı kapsayan Lykaonia Bölgesi nin tarihi ve tarihi gelişimini vermeye çalıştık. III. bölümde, mezar stellerinde görülen eşyalar hakkında kısa bilgiler verilmiştir. IV. bölümde ele aldığımız figürlü mezar stellerinin stel tipleri başlığı altında, tek resim alanlı steller ve katlı steller olarak kendi içinde alt başlıklar altında topladık. Sadece kitabeli olan eserlerin ölçüleri alınıp tercümeleri yapıldı. Katalog Bölümümüzde ise, buluntular başlığı altında topladığımız eserleri, yaptığımız gruplamayı esas alarak tanımlayacak, özelliklerini belirtecek ve ölçüleri hakkında bilgi vereceğiz. Bununla birlikte okunabilen yazıtlar irdelenecek ve tercümelerini vermeye çalışacağız. Çalışmamız, Katalog Bölümünde yer alan eserlerin fotoğrafları ile sonra erecektir. 3

16 II. TARİHİ GELİŞİM Prehistorik, yani tarih öncesi devirler için Konya nın durumu hakkında, son yıllarda yapılan arkeolojik araştırma ve kazılar, bize az da olsa, yeni bilgiler vermiştir. Paleolitik, yani taş devrine ait eserlere, Konya ve çevresinde, şimdilik rastlanmamıştır. Bu çağa ait eserlerin, Tuz Gölünün doğu yönünde, Isparta ili sınırları içindeki Bozönünde, Ankara-Eskişehir dolaylarında yer yer bulunması, buraların Konya bölgesine komşu olması bakımından, Konyanın da bu devirlerde az veya çok meskun olduğunu gösterir. Fakat bu devrin, Konya da ne zaman başladığı ve ne zaman sonra erdiği hakkında, henüz kesin bir bilgimiz yoktur. Konya ve çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalar neticesinde Konya nın Beyşehir İlçe sine bağlı Çukurkent Köyü Höyüğünde, Konya Alaaddin Tepesi ve Konya İli sınırları içerisinde birçok höyüklerde neolitik çağ buluntularına rastlanmıştır 12. Bu çağ buluntularının en önemlisi, Çumra ya bağlı Küçükköy civarındaki Çatal Höyük te Arkelog J. Mellaart 1961 yılında yaptığı kazılar sırasında ele geçmiştir. Burada yaşayan Neolitik Çağ insanları (Mezolitik devir insanlarının mağaraları süsledikleri gibi) kerpiç evlerinin iç duvarlarını; kırmızı aşı boya, siyah boya ve av hayvanlarının resimleriyle (freskler) süsledikleri, Hasan dağında çıkan (obsidiyen) çakmak taşından av aletleri, çeşitli taş ve kemiklerden ev ve süs eşyaları, pişmiş toprak ve taştan heykeller (idoller) yaptıkları görülmektedir. Avla geçinen bu insanların, ormanların kaybolmasıyla başka yerlere göç ettikleri sanılmaktadır. Neolitik Çağ, Anadolu da kalkolitik çağı takip eder. Konya ili sınırları içindeki höyüklerde örneğin Konya şehrinin güneybatısındaki Bayat Köyü (Hatip 12 Remzi Oğuz Arık, Ankara-Konya-Eskişehir Yazılıkaya gezileri, T. Tarıh Kurumu Bs., Ankara, Ayrıca bak. J. Mellaart, Excavations at Çatal Hüyük (Anatolian Studies, XII. 1962). 4

17 Bucağına bağlı) ve Saksak (Çumra Çarıklar Köyü civarı), Seydişehir Höyük, Kanal Höyük 13, Kızılviran Höyük gibi önemli kalkolitik dönem yerleşmeleri bulunmuştur. Mellaart 14, Suğla (Trogitis) Gölü ve Çarşamba Havzası nda ilk Tunç Çağı yerleşmelerinden bahseder. Rekdemir Höyük, Akçalar Höyük, Karabukak Höyük, Gökhüyük, Ortakaraviran Höyük bu yerleşim merkezlerinin başlıcalarıdır. H.Bahar ın 15, Seydişehir Höyük II de 16 yaptığı çalışmalarda, burada Demir Çağına ait boyalı ve gri keramikleri bulmuştur. Seydişehir Höyük II, Konya Koruma Kurulu nun tarih ve 3321 no lu kararı ile I. Derecede Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir 17. Anadolu da ilk siyasi mekan birliği Hititlerle başlar. İ.Ö yılları arasında Anadolu nun büyük bir kısmını ellerinde bulunduran Hititler, gerek içte, gerekse dışta bir çok savaşlar yapmış ve üstün bir medeniyet kurmuşlardır 18. Hitit İmparatorluğu nu sürekli rahatsız eden Arzawa Krallığı ve Arzawa Krallığı nın yeridir. Hitit belgelerinde geçen aşağı-yukarı-öte-beri gibi ifadelerle ve Hitit coğrafi yer adlarından yararlanarak bu sorun çözülmeye çalışılmaktadır. Asur ve Mısır belgeleri de araya girince, Orta Anadolu nun İ.Ö. 2. bindeki konumunun belirsizliği daha da büyümektedir Suğla Gölü nün kuzeyinde yer alan bu höyüğün keramikleri, Hacılar Neolitik kaplarıyla bezeme ve şekil gibi ortak niteliklere sahiptir.keramikler hakkında detaylı bilgi için bak. Mellaart, Anat.St.IV,1954, 181, hrt:2.; Anat.St.VIII, 1958, 150vd. ;Anat.St.XI, 1961, 161.;Mellart, bu ortak niteliklere dayanarak, bu iki komşu kültürlerin çağdaş olduğu görüşünü benimser. Mellaart, Anat.St.VIII, 1958, 150vd. 14 Mellaart, Anat.St.IV, 1954, ;Belleten XXII.87, vd. ;Anat.St.XI, 1961, Bahar, 1999, Mellaart, 1952 yılında bölgede yaptığı araştırmalarda, bölgenin Demir Çağı nda yoğun bir yerleşime sahne olduğunu belirtir.seydişehir Höyük I de Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı buluntularının varlığından bahseder. (Mellaart, Anat.St.IV, 1954, ;Anat.St.XIII, 1963, 199, Fig.I ). Bahar ın 1999 yılında yaptığı çalışma Seydişehir Höyük II dedir. Bu höyük Mellaart ın 1952 yılında çalışma yaptığı Seydişehir Höyük I den farklıdır.bunun için Bahar, Mellaart ın çalıştığı höyüğü Seydişehir Höyük I diye adlandırırken, kendi çalıştığı höyüğe de Seydişehir Höyük II diye isim vermiştir. 17 Karaman Kültür Envanteri, Sıra No: Mehmet Önder, Mevlana Şehri Konya, Geniş bilgi için bak. Doğanay, 2003, 83vd. 5

18 Hitit metinlerinden anlaşıldığı kadarıyla Hitit coğrafi sınırlarını sürekli tehdit eden Arzawa Krallığı nın yeri uzun süre araştırmacıları meşgul etmiştir. Arzawa konusunu ilk defa Hitit tarih ve coğrafyasıyla yakından ilgilenen E.Forrer ele almıştır. Forrer 20, Arzawa nın Kilikia da olabileceğini söylerken, Goetze 21, Forrer e karşı çıkarak Kilikia nın batısı ile Karia Bölgesi arasında olması gerektiğini savunur. Bossert 22, Arzawa yı Anadolu nun güney bölgesine, Garstang 23, Antalya yöresine yerleştirmektedir. Özsait 24, Laroche 25 ve Akurgal 26 ise Arzawa nın Lykaonia, Pisidia, Pamphylia ve İsauria bölgelerinde olduğunu kabul etmektedirler. Kınal 27 ise Arzawa ülkesini Büyük Menderes ile Köprü Çay (Eurimedon) arasına yerleştirmektedir. Hitit belgelerinden bazıları, Arzawa bölgesinden Luwia olarak söz etmektedir 28. Ten Cate 29, Pamphylia, İsauria ve Lykaonia bölgelerinin güneyinden Luwia olarak bahsetmektedir. Ten Cate ye göre, Dağlık Kilikia ve İsauria bölgeleri, Likya bölgesinden sonra Luwice unsurların ikinci yayılma alanıdır. İsauria Bölgesi sınırları içinde Beyşehir (Karalis) Gölü, Suğla (Trogetis) Gölü ve Artanada (Dülgerler-Hadim) çevresinde Luwice isimlere rastlanmıştır 30. Luwiler in etkisi Roma çağına kadar devam etmiştir 31. Lykaonia Bölgesi nin Göller Bölgesi, Batı Anadolu ve Akdeniz e ulaşan yolların üzerinde olması Hititler in bu bölgede egemenlik kurmak istemelerinin başlıca nedenleridir. 20 Forrer, 1926, 49vd. 21 Goetze, 1928, 148vd. 22 Bossert, 1942, Garstang, AJA 47, Özsait, 1980, Laroche, 1966, Akurgal, 1961, Kınal, 1953, 10vd. 28 Akurgal, 1961, Ten Cate, 1965, 192vd. 30 Sterret, 1988, 20vd. 31 Ten Cate, 1961, 34vd. 6

19 Hititler döneminde, Çarşamba suyu (Hulaya Nehri) boyunca güney-batı Anadolu ya seferler yapılmıştır. Bu dönemde Çarşamba Suyu Havzası önemli bir askeri yol konumundadır. Hititler, Akdeniz Bölgesine özellikle Kıbrıs (Alişiya ya) ulaşımda Lykaonia Bölgesi nden geçmek zorundaydılar. Yalburt, 32 Eflatunpınar ve Fasıllar 33 Su Anıtları nın ve son yıllarda saptanan Hatıp 34 Su Anıtı nın Hititler döneminde Boğazköy ile Akdeniz in bağlantısını sağlayan bir yol üzerinde yer aldığı sanılmaktadır. Ayrıca İvriz ve Emirgazi 35 anıtları, Mellaart ın 36 Suğla Gölü çevresinde yaptığı yüzey araştırmaları Ortakaraviran höyüklerinde ele geçen İ.Ö.2. binyıl buluntuları Hititler in bölgedeki hakimiyetinin en somut belgeleridir. Ayrıca Tuz Gölü civarındaki Acem Höyük te, Zoldere (Hatunsaray), Alibey Höyüğü (Çumra), Çorca (Cihanbeyli), Akören (Akviran), Çarıklar Köyü (Çumra) höyüklerinde Hitit dönemine ait çanak çömlekler tespit edilmiştir 37. İ.Ö.8. yy da Orta Anadolu da Kralları Midas önderliğinde Phryg Krallığı kurulmuştur. Bugün Konya Arkeoloji Müzesi nde sergilenen ve Konya Alaaddin Tepesi 38 kazısında çıkarılan Phryg seramikleri, Konya nın güney batısındaki Gödene Köyü örenlerinde, Konya nın kuzeyinde yer alan Sızma 39 Kasabası ndaki Kybele kutsal alanı, 2000 yılında A. Baldıran ve B. Söğüt Lykaonia Bölgesi nde Kybele kültüyle ilgili Beyşehir ve Seydişehir de yaptıkları araştırmalarında Seydişehir in Dikilitaş köyünde ve Elvas Tepe nin zirvesindeki kayaların üzerinde Kybele kültüyle ilgili 32 Temizer, 1984, Mellaart, 1962, Ermişler, Konya Gazetesi, Karauğuz, 2000, 1vd. 36 Mellaart, 1958, Mehmet Önder, Mevlana Şehri Konya, Alaaddin Tepesi nde, 1941 yılında Oğuz Arık tarafından sondajlar yapılmıştır. Fakat henüz kazılarla ilgili rapor yayınlanmamıştır. Kazılarda bol miktarda Demirçağı keramiği elde edilmiştir. Alaaddin Tepesi hakkında geniş bilgi için bak. (Akurgal, 1955, 1vd. ;Bahar, 1999, 22vd. ;Alp, 1984, 41). 39 Sızma Höyük te 1924 yılında Robinson kazılar yapmıştır. Burada Kybele ye Zizime adıyla tapınılmaktadır. Antik yerleşim hakkında bak. Arık, 1956, 23vd. ;Bahar, 1999, 19vd. ;Bölgeden Konya Arkeoloji Müzesi ne çok sayıda Roma Devri Kybele heykelciği vardır. (Can, 1990, 1vd). 7

20 libasyon çanakları ve stel oyukları bulmuşlardır 40. Ayrıca Beyşehir in Karahisar köyünde Gavur Mezarı diye tanımlanan mevkide Kybele Açık Hava Tapınağı bulunmuştur. H.Bahar ın Konya civarındaki Kybele kültüyle ilgili çalışmasında da bölgede kaya basamaklarına, sunu çanaklarına ve stel oyuklarına rastlanması, kökeni Anadolu olan bir geleneği, Ana Tanrıça geleneğini yansıtan Kybele nin bölgede varlığına işaret etmektedir. Ayrıca Lykaonia nın güneyinde Dağlık Kilikia da da Dibektaşı 41 ve Domuztepe de 42 Kybele kültü bulunmuştur. Batı Anadolu da kontrolü ele geçiren Lydia Devleti 7. yy da en parlak dönemini yaşar 43. Lydia Devleti nin sınırları doğuda Halys ırmağı güneyde ise Toroslara kadar genişlediği tahmin edilmektedir. Heredot, güneyde Likya ve Kilikia bölgelerinin Lydia eğemenliğine girmediği fakat Pamphilia Bölgesi nin Lydia eğemenliğine girdiğinden söz eder. Bu dönemde Lykaonia Bölgesi, Phryg ve Kilikia bölgelerinin arasında yer alıyordu. Persler, 546 yılında Lydia Devletine son vererek yaklaşık 334 yılında Makedonyalı İskender in Anadolu ya gelmesine kadar Anadolu yu satraplıklara ayırarak yönetmeye çalışmışlardır 44.Bölgenin Pers dönemindeki adı olan Lykaonia nın Hititler dönemindeki Lukkadan kaynaklandığı ileri sürülmektedir. 45 Daskyleion, Lydia ve Karia önemli Pers satraplık merkezi olmuşlardır 46. Anadolu nun Pers işgali döneminde bölgenin durumunu daha iyi anlamak için Xenophon a bakmak gerekir. Xenophon, (İ.Ö ) Anabasis adlı eserinde İ.Ö.401 yılında Pers kralı Artaxerxeses in kardeşi Kyros, Spartalı paralı askerler ile Pers tahtını ele geçirebilmek için Batı Anadolu da Sardesten başlayan bir seferden söz eder. Anadolu da ordunun geçtiği yerler hakkında geniş bilgi vermiştir. Bu bilgiler ışığında Kyros un ordusu, bu dönemde Phrygia ve Lykaonia bölgeleri arasında kalan 40 Baldıran-Söğüt, 2000, 1vd. 41 Swoboda-Knoll, 1935, 45-69vd. ;Bean-Mitford, 1970, 114-no: ;Bahar, 1991, 44. ;Zoroğlu, 1994, 305. Lev Bahar, 1999, 15. Lev: Strabon, XXII, 527, 628, Erzen, 1940, 167vd. 45 Bahar-Koçak,2004, Akurgal, 1961, 167vd. 8

21 İconion a (Konya) uğramıştır 47. Kyros, İkonion da üç gün kalır, oradan beş günlük bir yürüyüş yaparak doğuya ilerler. Geldikleri yer düşman ülkesi olduğundan Kyros, ordusunun yağma yaptığından söz eder 48. Bu da bize Lykaonia ve güneyindeki İsauria Bölgesi nin Persler tarafından tam itaat altına alınmadığını gösterir. Lykaonia Bölgesi nin batı sınırını teşkil eden Pisidia Bölgesi, Özsait in iddiasına göre Pers hakimiyetine girmemiştir. İskender İssos savaşından sonra Anadolu yu satraplıklara ayırır. Kral muhafızlarından Nikanaros un oğlu Balakros u Kilikia satraplığına atar 49. Balakros, isyancı kentler, Pisidia, İsauria, Laranda üzerinde kontrolü sağlamak ister, fakat Balakros İ.Ö.324 yılında İsaurialar tarafından öldürülür 50. Bunun üzerine İskender in komutanlarından Perdikkas, İsauria ve Laranda ya bir ceza seferi yapmakla görevlendirilir. Diodoros, Perdikkas ın İsaurialarla yaptığı savaşı şöyle anlatır Perdikkas ve kral Philipp, Ariarathes i mağlup ettiler. Kapadokia satraplığını Eumenes e bırakarak Pisidia ya geldiler. İki kenti tahrip etmeye karar verdiler. Bu kentler Laranda ve İsauria idi. Laranda ilk hücumda alındı, halkının çoğu kılıçtan geçirildi, çoğu da esir edilip köle olarak satıldı. İsaurialar ın kenti güçlü surlarla çevrilmiş ve yiğit savaşçılarla korunuyordu. Onlar iki gün boyunca savaştılar ve adamlarının pek çoğunu kaybettiler. Perdikkas ın askerleri de birçok kayıplar vermişti. Kalabalık bir ordu karşısında çok az kalan askerlerle şehirlerini koruyamayacaklarını anlayan İsaurialılar şerefsiz bir ölüm yerine şerefli bir ölümü tercih ettiler. Önce kadın ve çocukları evlerine kapattılar ve evlerini ateşe verdiler. Sonra hazinelerini ateşe attılar bu durumu gören Perdikkas ın askerleri kente hücum ettiler fakat surları koruyan askerler tarafından geri püskürtüldüler. Perdikkas ın kaybı çok oldu. İsaurialar alevlere atlayarak kendilerini de yaktılar ve kül oldular. 47 Xenophon, AnabasisII, Xenophon, AnabasisII, Diodoros, XVIII, 21vd. 50 Diodoros, XVIII, 22vd. 9

22 Güneş doğunca Perdikkas ın askerleri kenti yağma ettiler. Ateş söndükten sonra da bol miktar da altın ve gümüş topladılar 51. Diodoros un bahsettiği bu savaştan, İsauria kentinin daha Helenistik dönemin başında zengin ve güçlü olduğunu, sur ve kulelerle çevrildiğini anlamaktayız. Bu savaşın, İsauria kentinin kuzeyinde ve Pisidia bölgesi nin doğusunda yer alan çalışma alanımızda nasıl bir etki yarattığı konusunda elimizde somut bir veri yoktur. İskender in, İ.Ö.323 yılında ölümünden sonra bölge, çeşitli genareller arasında el değiştirmiştir. İ.Ö.133 yılında Bergama Kralı III. Attalos vasiyet yoluyla topraklarını Roma ya bırakır böylece Roma, Anadolu ya ilk adımını atar. Roma, Lydia, Karia ve Phrygia topraklarında Anadolu da ilk eyalet olan Asia Eyaletini kurar. Bu bölgelerin dışında kalan Pontus, Kilikia, Lykaonia, Pisidia ve Pamphylia yı ise Anadolu da müttefiki olan Kappadokia Kralı V. Ariarathes e bırakır 52. İ.Ö.129 yılında III.Attalos un ölümünden sonra Lykaonia Bölgesi, Romalılar yanında Aristonicus ile yaptığı harpte tutsak düşen Kappadokia Kral ı V. Ariarathes in çocuklarına bağlanır. Tüm yaşamlarını korsanlık üzerine kuran ve Toros dağlarını üs olarak kullanan İsaurialılar, Roma ordusunu sürekli huzursuz ediyorlardı. Roma, bölgeyi huzura kavuşturmak gerekçesiyle İ.Ö.103 yılında Praetor (Maliye Bakanı) M. Antonius u bir sefer yapmakla görevlendirir, bu seferin hemen ardından İ.Ö.102 yılında Kilikia Provincia sı kurulur. 53 M. Antonius, bölgede fazla başarılı olamadı. Kurulan bu eyaletin sınırları, Pamphylia, Pisidia, Lykaonia ve Kappadokia ya kadar uzanmıştır. İ.Ö.92 yılında Lucius Sula, bölgeye proconsül (Eyalet Valisi) olarak atanır 54. Bölgedeki korsan sorunu Sulla zamanında da çözülememiştir. Strabon 55, İ.Ö yıllarında Kilikia proconsüllüğüne Puplius 51 Diodoros, XVIII, 22vd. 52 Jones, 1971, Livius, XXXVII, 56vd. 54 Atlan, 1970, Strabon, XII, 59. ;XIV,

23 Servilius Vatia nın atandığını belirtir 56. P.Servilius Vatia dan önce Pamphylia Bölgesi nin tamamına Zenicetes adlı bir eşkıya şefi hâkimdir 57. P.S.Vatia, Zenicetes in hâkimiyetine son verdikten sonra İsauria ya yürümüştür. P.S.Vatia, İsauria ya saldırırken İsaurialılar a komşu olan ve Suğla Gölü civarında oturan Homanadlar ve Sedasaisleri etkisiz hale getirmiştir. Demek ki P.Servilius a kadar Akdeniz ve Konya Ovası İsauria lı korsanların kontrolü altındaydı. Vatia, bölgede Roma nın egemenliğini ilk kez gerçekleştirdiği için kendisine galiplere verilen unvan anlamında İsauricus ünvanı verilir 58. Bundan sonra bölge Kilikia Eyaletine bağlanır. Leontopolis te (Bozkır) bulunan bir yazıttan P.S.Vatia nın yendiği İsauria kentinin İsauria Vetus (Eski İsauria) şehri olduğu anlaşılmıştır 59. Strabon 60, Kappadokia ve Lykaonia bölgeleri hakkında, İkonion (Konya) kenti için, Kappadokia ile Lykaonia yı Kilikia Tracheia dan ayıran yerdedir ve bölgeye hâkim bir durumda uzanır. Lykaonialılarla Kappadokialılar arasında sınır, Lykaonialılar a ait Koropissos Kapadokia, Lykaonia ve Dağlık Kilikia nın sınır olduğunu anlıyoruz. Kappadokia için Lykaonia arasındaki sınır için sabit bir kent gösterilirken, Lykaonia ve Dağlık Kilikia arasında sınır olarak herhangi bir kent verilmemiştir. Her iki İsauria kentini (İsauria Palai, İsauria Vetus) Lykaonia Bölgesi içinde gösteren ve buraların haydut yatağı olduğunu ifade eden Strabon, kendi döneminde Lykaonia Bölgesini biraz daha güneye uzatmıştır. Bu dönemde Lykaonia ve İsauria sınırını sabit noktalarla belirleyemiyoruz. Strabon un, Kappadokia ve Lykaonia Bölgesi ile ilgili ifadelerinden, o dönemde Dağlık Kilikia ve İsauria Bölgesi ile ilgili ipuçlarına da varılabilir. Roma, P.S.Vatia nın bölgedeki korsanlık faaliyetini bitirememesi sonucunda, Roma Senatosu Lex Gabina kanunu ile İ.Ö.67 yılında Pompeius u bölgeye 56 Sevin, 2001, Ormerod, 1951, 354vd. 58 Strabon, XII, 569. ;XIV, ;Sevin, 2001, Hall, 1972, Strabon, XII,

24 komutan olarak atar. Pompeius komutasındaki Roma donanması, Coracesium (Alanya) açıklarındaki büyük bir deniz savaşında bin üçyüzden fazla gemiyi ateşe verip korsanların yerleşim yerlerini tahrip etti ve korsanları Soli ve Dyme gibi kentlere yerleştirdi 61. Kırk gün gibi kısa bir sürede korsan sorununu çözdü ve Soli de Pompeius adına Pompeipolis kenti kuruldu 62. Pompeius, korsanları imha ettikten sonra, bölgede bazı düzenlemeler yaptı. İ.Ö.64 yılında Kilikia Eyaletinde yaptığı düzenlemelere göre Eyalet, Kilikia Pedias, Kilikia Tracheia, Pamphylia, Pisidia, İsauria ve Lykaonia olarak altı bölgeye ayrılmıştır. Pompeius un yaptığı düzenlemeler sonucunda İsauria, İkonium merkezli Lykaonia birliği içinde yer almış olabilir 63. İ.Ö.43 yılından önce bölge, Galatia Eyaleti nin Sınırları içine alınmıştır. Bölgelerin sürekli Eyaletlerin arasında yer değiştirmesi, topraklarının azaltılıp çoğaltılması belki de Roma İmparatorluğu nun Anadolu uluslarına hâkim olmak için uyguladığı bir taktiktir. İ.Ö.39 yılında Galatia Krallığı nın başına Amyntas getirildi. İ.Ö.36 yılında Polemon un hâkim olduğu krallık bölgesi Amyntas ve Cleopatra arasında paylaşılmıştır 64. Kuzey kısımlar Amytas ın, güney kısımlar ise, Cleopatra nın payına düşmüştür. İ.Ö.31 yılında M. Antonius ile Octavianus arasında yapılan Actium savaşından sonra, İsauria bölgesi Amyntas ın eline geçmiştir. Amyntas önceleri M.Antonius tarafını tutmuş ve savaştan hemen önce de Octavianus tarafına geçmiştir 65. Actium Savaşı nın galibi, Roma nın tek hakimi olan Octavianus, Amyntas ın topraklarına dokunmadığı gibi İ.Ö.36 dan beri Cleopatra nın olan Dağlık Kilikia yı da Amyntas a verir 66. Böylece Galatia, Lykaonia, Pisidia ve Dağlık 61 Strabon, XIV, 665.; Atlan, 1970, 141vd. 62 Koşay, 1968, Bahar, 1995, 238.; Doğanay, 2003, Strabon, XII, 569.; Magie, 1950, Strabon, XIV, Sevin, 2001, 215.; Taşlıalan, 1999,

25 Kilikia, Amyntas Krallığına dâhil olmuş oldu. Amyntas ın kurduğu devletin başşehri İconium (Konya) olmuştur 67. Octavianus, Actium Savaşı ndan sonra tek hâkim olarak gerekli düzenlemeleri yapar ve Roma nın idaresini Senato ya bırakarak ayrıcalıksız vatandaş olarak yaşamını sürdüreceğini bildirir. Bunun üzerine Senato ona dini yönden kutsal bir anlam taşıyan Augustus adını vererek idaredeki etkinliğini sürdürmesini ister. Böylece Roma da İmparatorluk devri (İ.Ö.27-İ.S.395) başlamış olur 68. Amyntas, Romalılar adına Anadolu da büyük bir ün kazanmıştır. Çünkü Toroslar üzerinden Akdenize yani, önemli liman şehri Side ile Pamphylia ya hâkim olmak için Toros geçitlerini ellerinde bulunduran İsaurialılar ı ve Homanadlar ı etkisiz kılması gerekiyordu. Bunun için de öncelikle Laranda ve Derbe yi alır, sonra İsauria ya yönelir. İsauria dan Toroslar a geçer ve Homanadlar ın üzerine yürür. Amyntas, Homanadlar ülkesi şefini öldürür bunun üzerine şefin hanımının kurduğu tuzağa düşerek Amyntas ölür 69 (İ.Ö.25). Homanadlar 70, Suğla (Trogitis) Gölü kenarlarından Toroslar ın yüksek tepelerine kadar uzanan bölgelerde oturan savaşçı bir kavimdir. Eski bir yerleşim merkezi olan, Seydişehir in köyü Çatmakaya(Arvana) yakınlarındaki Tınaz Tepe dağlarında ve mağaralarında yaşamışlardır. Bu vahşi kabile halkı da Romalılara huzur vermemişlerdir. 67 Levıck, 1967, Taşlıalan, 1991, Strabon, XII, Homanadlar ın, oturduğu bölge için; Strabon, Suğla (Trogitis) Gölü nün doğu ve kuzeyindeki dağlık araziyi işgal eden bir kabile olduklarını ve batıda Katenna ile Selge den itibaren güneydoğuda Dağlık Kilikia ya ve doğuda Lykaonia ya kadar yayılmış olduklarını (Strabon, XII, 569) belirtirken, Ramsay, (Ramsay, 1960, 370), bu halkın memleketi olarak Suğla Gölü nün güneyini işaret eder ve siyasi birliklerinin olmadığını, küçük şehirlere ve köylere bölünmüş olduğunu bu yüzden de sikke basmadıklarını söyler. Levick, (Levick, 1967, 204vd.) ve Magie, (Magie, 1950, 1303vd.) Homanadlar ı, Suğla Gölü nün güneyine yerleştirir. Calder-Bean, tarafından oluşturulan bir haritada Suğla Gölü nün kuzeyinde bulunur. (Calder-Bean, 1958, 19vd). ;Özsait, (Özsait, 1980, 61) ise, aşılması güç olan dağlık arazi Homanadlar ın memleketi olmalıdır diye belirtir. 13

26 İsaurialılar ın komşusu olan Homanadlar üzerine İ.Ö.6. yılında P.S.Quirinus bir sefer yapmıştır. Strabon 71 bu sefer için, Roma nın Suriye valisi Sulpicius Quirinius, bu insanları aç bırakarak mahvetti ve bunlardan dört bin kişiyi yakalayarak onları civardaki kentlere dağıttı ve böylece ülkeyi hayatlarının baharında olan kendi insanlarından yoksun bıraktı der. Strabon un da anlattığı gibi Quirinus, Toros dağlarının dar vadilerinde Homanadlar ı sıkıştırmış ve tüm geçit yerlerini keserek üç veya dört yıl boyunca açlığa mahkûm etmiştir. Sonunda teslim olmak zorunda kalan Homanad lardan 4000 kadar esir, tıpkı Korsanlar Savaşında olduğu gibi nüfusu az olan bölgelere Romalılar tarafından sürülmüşlerdir 72. Böylece başkent Homana yı İ.Ö.4-3 yıllarında Romalılar ele geçirmiştir. Anadolu ya hâkim olmuş eski imparatorluklardan hiçbirisi Romalılara gelinceye kadar güneydeki dağlık mıntıkayı, Torosların bütün silsilesini, daha doğrusu yaylasını fethetmeye muktedir olamamışlardı. Homanadlar ın yaşamakta olduğu coğrafyayı ele geçirmeye kimsenin cesareti olmamıştı 73. Strabon 74, Amyntas ın cesur çalışmalarından şöyle bahseder: Çünkü o, Pisidia Antiocheiasına ve Apameia Kybotos yanındaki Apollonia ülkesine kadar olan yerlere ve dağın yanındaki bazı topraklara ve Lykaonia ya sahip olduğundan, Toroslar dan Phrygia ya ve Kilikialılar a ait topraklara yayılan Kilikia ve Pisidialılar ı imha etmeye uğraşıyordu ve vaktiyle zapt edilemez denilen yerleri, bu arada Kremna yı almıştı, hatta Kremna ile Sagalassos arasında bulunan Sandalion u zapt etmek için çaba dahi harcamadı. Roma imparatoru Augustus, bölgeyi kontrol altına alabilmek için bölgede bir takım koloniler kurmuştur. Bu kolonileri kurmasının nedenleri de; önemli liman şehri Side ile, doğal geçitler vasıtasıyla Beyşehir (Karalis) Gölü havzasından, kuzeyde Antiocheia-Apollonia-Apameia ya uzanan karayolunu güvence altına almak ve 71 Strabon, XII, Levick, 1967, Sayme, 1948, 571vd. 74 Strabon, XII,

27 Homanadlar ı yok ederek topraklarını ele geçirmekti 75. Homanadlarla yapılan savaştan önce, Homanadlar memleketine ulaşımı sağlayacak, ayrıca zapt edilen yerleri de güvenle elde tutmak için düzenli bir yolun yapımı gerekiyordu. Bu amaçla Galatia Eyaleti valisi Cornutus Arrutius Aquila tarafından Via Sebaste ni 76 yapımına başlandı. Octavianus, Actium Deniz Savaşından (İ.Ö.31) ve Amyntas ın ölümünden sonra İ.Ö.25 yılında Galatia Eyaletini kurmuş 77, Galatia yı aynı zamanda Pisidia, Lykaonia ve Pamphylia ile birleştirmiştir 78. İ.Ö.38 yılında Caligula tarafından Dağlık Kilikia ile Lykaonia, Kommagene kralı IV.Antiochos ile Iotape ye verildi 79. Kommagene kralı IV.Antiochos ve iki oğlu nun zamanında üzerinde, Lykaonon yazılı paralar basılmıştır ve bu paralar Laranda da basılmıştır 80. Roma idaresini kısa zamanda benimseyen Cladius (İ.S.41-54) Lykaonia nın şehri olan İconium a kendi adını vererek şehrin adını Cladiconium (İ.Ö.47) olarak değiştirdi. Galba döneminde (İ.S.68-69), Roma imparatorluğunun Anadolu daki eyaletlerinin sınırlarının belirmesi çerçevesinde, bölge sürekli olarak eyaletler arasında el değiştirmiştir. İ.S.63 yılı ile Vespasian ın imparator olduğu İ.S.72 yılları arasında Anadolu da ki Roma Eyaletleri sınırları Calder ve Bean 81 tarafından oluşturulan bir haritada detaylı olarak belirtilmiştir. Galatia Roma egemenliği döneminde, Pisidia, Lykaonia, Doğu Phrygia, Paphlagonia nın iç kesimleri ve Pontus un Trapezos a değin uzanan bölümlerini içeren Küçük Asia da ki eyaletlerin en geniş kapsamlı olan eyaletiydi. İmparator Vespasianus (İ.S.69-79) zamanında, Kappadokia ile birleştiyse de bu çok büyük 75 Taşlıalan, 1999, Via Sebaste yolundan daha sonra bahsedecegiz. 77 Levick, 1967, 29. ;Sevin, 2001, Levick, 1967, 29vd.; Akşit, 1976, 48.; Özsait, 1985, IV. Antiochos un sınırı, batıda Pamhylia ve Lykaonia ya kadar uzanıyordu. 80 Özlü, 1994, Calder-Bean, 1958, 19vd 15

28 birleşik eyalet II.yüzyılın başlarında İmparator Traianus (İ.S ) zamanında yeniden birbirinden ayrıldı 82. İmparator Hadrianus (İ.S ), Lykaonia nın kenti olan İconium u Roma kolonisi haline getirdi. Bu koloninin ismi, İconium sikke ve kitabelerinden öğrendiğimize göre (COLONİA AELİA HADRİANA AUGUSTA İCONENSİUM) oldu (İ.S ). Hadrian zamanından kalma kitabede Lykaonia, Galatia Eyaletine bağlı olarak gösteriliyor 83. İ.S yılları arasında imparator olan Antoninus Pius döneminde Lykaonia ile İsauria, Galatia Eyaletinden ayrılarak Dağlık Kilikia Eyaletine devredilirler ve birlikte büyük bir eyalet oluştururlar 84. İ.S.II.yüzyılın ikinci yarısı Suğla (Trogitis) Gölü ve çevresi Lykaonia eyaletine bağlanır. Bu dönemde bölgenin popüler adı İsauria Bölgesi olarak bilinmektedir. Severusler döneminde, Kilikia Bölgesinde yol onarım faaliyetleri artmış özellikle Olba ile Korykos arasındaki yol 85 tamir edilmiştir 86. Kilikia Bölgesinde yer alan Tarsus, Severus Alexander yönetimindeyken, Kilikia, İsauria ve Lykaonia vilayetlerinin metropolisi olmuştur 87. Roma İmparatorluğu, İ.S.3. yy ın ortalarından itibaren sarsılmaya başlar, bunu fırsat bilen İsaurialılar, tekrar korsanlık faaliyetlerine başlarlar. Zozimos un 88 anlattığına göre, İsaurialı bir eşkıya şefi olan Lydius, Pisidia ve Pamphylia bölgelerine saldırır ve Cremna yı kuşatarak, Cremna ya yerleşir. Bunun üzerine Lydius, başka bir İsaurialı tarafından öldürülmüştür. Bir türlü amacına ulaşamayan Roma İmparatorluğu, eyaletlerde yeniden sistem değişikliği yapar. Roma bu değişiklikleri, İmparator Diocletianus (İ.S Sevin, 2001, 216. ;Hall, Anat.St.XVIII, Magie, 1950, Ramsay, 1960, 47.; Ayrıca o dönem hakkında bilgi almak için bak. Hall, Anat.St.XVIII, French, 1980, 698vd. 86 French, 1980, 698vd. 87 Mitford-Andrews, 1980, Zozimos, I, 69vd. 16

29 305) döneminde yapmıştır 89. Anadolu, 12 Dioces e (bölgeye) ayrılır. İ.S yıllarında Pamphylia nın doğusunda bulunan kentler, Pisidia ve isauria bölgeleri arasında paylaştırılmıştır. 90 Pisidia Bölgesi, Konya Ovası nı geçerek Karadağ a kadar uzandı ve Antioch metropolitliğine yükseltildi. Justinian zamanında, İsauria Bölgesi nin sınırları doğuda Suğla (Trogitis) Gölü nün güneyinde Lykaonia ve Pamphylia nın sınırlarıyla kesişir. İsauria Bölgesi nin Sınırları Justinian döneminde en geniş haline ulaşmıştır 91. Lykaonia nın kuzey kısmı, III.asrın sonlarına kadar Galatia ya aitti. Bunu, S.Euttochius un Maximian ( ) zamanına ait hikayelerinde görebiliriz. Burada Vasada, Lystra ve Antiocheia nın evvelce Galatialılara ait olduğu ortaya çıkar. Diocletia nın eyalet taksimatında III. asrın sonunda Lykaonia adına rastlanmaz; çünkü Lykaonia Pisidialılarla İsaurialılar arasında paylaşılmıştır 92. İ.S.4. yy ın başlarında Hristiyanlığın Roma da resmi din olmasıyla putperest tapınaklar kiliseye çevrilir Hall, Anat.St.XVIII, 1968, 59vd. 90 Ramsay, 1960, 458vd. ;Akºit, 1970, Hall, 1968, Ramsay, ABSA 9, 249vd 93 Ostrgorsky, 1997, 43vd. 17

30 III. MEZAR STELLERİNDE GÖRÜLEN EŞYALAR Mezar stellerindeki eşya kabartmaları, stel sahibinin kadın veya erkek figürlerine ait olduğuna dair bize önemli ipuçları vermektedir. Stellerdeki eşyalar, bazen hizmetkârların elinde 94 veya kabartma alanında doğrudan doğruya fonda gösterilmiştir 95. Kadın mezar stellerinin ölü eşyaları: yün sepeti 96, ayna, tarak (calamistrum), öreke, mücevher çekmecesi, koku şişesidir. Yün sepeti (calathos) kadın tarafında, bazen de geride fonda, alçak kabartma olarak gösterilmiştir. Ayna (speculum) dairevi olup, mücevher kutusu (pyxis) konik kapaklıdır. Bu kutular genel olarak büyüktürler, kozmetikten çok mücevher kutusu olarak kabul edilir 97. Stellerde güvercin, ölünün ruhunu simgeler. Bu nedenle ölen kişi kuşu elinde tutar 98. Stellerdeki ölen kişinin bu kuşu taşıyan kişi olduğunu hemen söyleyebiliriz. Yukarıda tüm unsurları kapsayan 99 bir kadın figürüne ait olan mezar stelinde, elinde güvercin tutan mezar sahibi yüksek arkalıklı bir diphros üzerinde oturmaktadır.. Steldeki kadın figürünün önünde veya arkasında duran hizmetçi kız figürleri, stel sahibinin eşyasını taşımaktadırlar 100.Ortada diphros üzerinde oturan kadın figürünün elindeki kuş; karşısındaki hizmetkarın sağ eliyle uzatmış olduğu üzümden yemektedir. Stel sahibinin arkasında duran hizmetçi figürünün bir elinde ayna, diğer elinde ise kozmetik kutusu yer almaktadır. Üst kısımda tarak, sandık öreke (yün eğirmek için kullanılır) koku kabı gibi kadın figürlerine ait eşyaları alçak kabartma olarak 94 Kat. No: TB2 95 Kat. No: TB Kadınlar için kullanılan içi yun dolu sepetin ölen kadının ruhunu taşıyan kap olduğu ya da ev ıçindeki günlük işlerıni, doğurganligini, çalışkanlığı ve mükemmeliyeti ile ilişkıli olduğu düşünülmektedır. (Newbold 1925:365 vd.; Wuje wski 1991:13-15.) 97 N.Fıratli Yunan ve Roma Mezar Stelleri s F.Johansan,The Attic Grave-Reliefs Copenhangen-1951-s.17 Res:4(Burada da kadın kucağında çocuğunu tutuyor), Kat. No: TB2, TX5 99 Kat. No: TB2 100 Kat. No: TB2 18

31 görmekteyiz 101. İğ ve örekenin olması ev içindeki günlük işlere işaret etmektedir 102. TA 26 TB4stellerinde, erkek figürleri elinde (volumen) rulo demeti tutar 103. Bu da o kişinin ilmi bir yeri ve mesleği olan bir kişi olduğunu anlamamıza yarar. Üçgen alınlıklarda başını sağa ve sola çevirmiş kartal motifi 104 betimlenmiştir. Roma çağı mezar stellerinin mobilya eşyası ise, ölü yatağı dediğimiz (kline) önündeki masa, oturan kişinin sandalyesi ve ayaklarının altındaki taburedir. Kline, cenaze ziyafetinde ölünün yattığı sedir şeklindeki yerdir. Yüksek iki katlı bir tabure üzerinde klinenin ayakları gösterilmiştir. Klinenin yüksek arkalığının gösterilme özelliği Roma çağına aittir 105 Klinenin önündeki masa, ziyafetin ana simgesidir. Masa ayakları aslan ayağı veya çift tırnaklı hayvan ayağıdır. Roma çağında daha kaba ve gittikçe çizgi halinde gösterilmiştir 106. Cenaze ziyafetinin arka fonunda ağaç motifi vardır. Bu da ziyafetin açık havada yapıldığını göstermektedir 107. Kahramanlara mahsus eşyalarda; kalkan, miğfer, hançer 108, zırh ve ucu sivri mızrak 109 betimlenmiştir. Çelenk motifi 110, Yarım ay motifi 111, Gemi maketi 112, Üzüm salkımı, 113 Pan 114, boğa figürü 115, Aslan figürü 116 görülmektedir. 101 Ayhan ALP, Konya arkeoloji müzesindeki roma çağı mezar stelleri, s K.Görkay, Zeugma in light of New Resecarch, içinde K.Konuk (der) Stephanephoros de L economie Antigue a L Asie Mineure Hommages a Raymond Descat (Bordeux, Ausonius): Stel sahibini görsel olarak desteklemede erkekler icin kartal betimi kullanılmıştır. Kartal,güç ve ölümsüzlüğü sembolize etmesinin yanında mezar stellerinde ölen kişinin ruhuna yol gösteren,onu gökyüzüne çıkaran bir taşıyıcı veya ölen kişiyi güneşe ulaştıran bir simge olarak düşünülmektedir.(cumont1917:34vd.;newbold 1925: ;Wujewski 1991:45) 105 Kat. No: TB3 106 Ayhan ALP, Konya arkeoloji müzesindeki roma çağı mezar stelleri, s Kat. No: TB3 108 Kat. No: TA6 109 Kat. No: TX2 110 Kat. No: TA3, TA5 111 Kat. No: TA4, KA3 112 Kat. No: TB3 113 Kat.No:T TA28,TB2,TX5 114 Kat.No:TA27 19

32 IV. STEL TİPLERİ Steller dikdörtgen ve kare formundadır. Hemen bütün alınlıklı stellerde baş tarafa doğru bariz şekilde daralırlar 117. Yalnız kitabeli olan steller alınlıksızdır. Kabartma sahası kemerli bir niş içerisindeki olan steller daha çok ayakta duran şahıslar tasvir edilmiştir 118. Ancak cenaze ziyafeti olan Kat.No:TB3 stelinde kline üzerinde uzanan erkek figürü görülür. İskemlede oturan bir kadın figürü 119, kadın büstü 120, Kemerli bir niş içerisinde bir erkek ve bir kadın büstü yer alır 121. Steller tek resimli alanlı ve katlı steller olarak iki ana gruba ayrılıp, kendi içlerinde gruplama yapılmaya çalışıldı. 1. Tek Resimli Alanlı Steller Resim alanı tek panoya ayrılmıştır. Bu panolar genelde üstte alınlık ve alınlık altında resim alanı şeklindedir. Sütunlar genelde dor başlıklı ve kaideli olup, podyum kısmında yazıt veya kadın ve erkek figürlerine ait kişisel eşyalarda resmedilmiştir. Mezar stellerinde sıkça kullanılan tepe ve yan akroterlerle süslenmiş üçgen alınlıklar bize daha çok ion düzenindeki tapınakların ön ve yan yüzlerini hatırlatmaktadır 122. Mezar stellerinde üst yapı olarak alınlığın kullanımı ilk kez Arkaik dönemde görülmekle birlikte daha sonra yaygınlaşarak devam eder Kat. No: TA Kat. No: TA6, TA Fıratlı 1965: Fıratlı 1965:271; Kat. No: TA5, 14, 15, 16, 25; KA1, 2, 3; TA5 119 Kat. No: TA Kat. No: TA18, Kat. No: TA Şahin 2000, Neumann 1979, 31, Taf, 17a 20

33 a. Alınlıklı Steller Alınlıklı steller içinde alınlıklı, tympanonu bezemeli olanlar en yaygın alt grubu oluşturmaktadır. Tympanonu bezemeli olan stellerde rozet motifi 124, medusa başı 125 kanatlarını dışa doğru açmış kartal motifinin başı; sağa ve sola dönük olabilir 126. Bağlı çelenk motifi 127 cepheden betimlenmiş erkek büstü 128, Aslan figürü ve yün sepeti 129, ayakta betimlenmiş kadın figürü 130, kadın büstü 131, üzüm salkımları 132, Hayvan figürlü bir stelde, tüm steli kaplayan saldırgan boğa kabartması bulunmaktadır. Stelin tepesindeki rozet motifi, dik inişli üçgen formunda ve yanlarda helezonlar seklinde kıvrılmaktadır 133. Alınlıklı stellerde 25 stelin 5 inde yazıt üstte, 11 inde yazıt alttadır. Alınlıksız stellerde ise 5 stelin 1 inde altta, 2 sinde yazıt üstte yer almaktadır. Ortadaki resim alanında, tek erkek figürü 134, tek oturan kadın figürü 135, tek kadın büstü 136, bir kadın ve erkek figürü 137, bir erkek ve kadın figürünün büstü 138, iki kadın ve bir çocuk figürü 139, kadın-erkek ve çocuk figürü 140, iki erkek ve bir kadın figürü 141, iki 124 Kat. No: TA1, 8, 9, 18, 21, 22, Kat. No: TA Kat. No: TA1, 2, 3, 12, 13, 14, Kat. No: TA3 128 Kat. No: TA Kat. No: TA Kat. No: TA3, Kat. No: TA4 132 Kat.No:TA Alp, Ayhan Konya Arkeoloji Müzesindeki Roma Çağı Mezar Stelleri 47; Kat. No: TA Kat.No:TA Kat.No:TA Kat.No:TA8, Kat.No:TA9,16,20, Kat.No:TA24,TA Kat.No: TA Kat.No:TA5,12 21

34 kadın-erkek ve çocuk figürü 142, iki kadın-iki erkek figürü,bir erkek-bir uşak figürü 143,pan figürü 144 betimlenilmiştir. b. Baştabanlı Steller Tek resimli alanlı baştabanlı stellerde, resim alanın her iki yanını sınırlayan dor başlıklı sütunlar yer almaktadır. Kat.No: TB 1 stelinde sütunlar bitkisel bezemeli, TB2 stelinde sütunlar yivlidir, çift fascialı bir baştaban, taban kısmında alçak bir podyum bulunmaktadır. Kat.No TB 3,4 stellerinde enine doğru genişleme söz konusudur. Kat.No: TB4 stelin yüzeyi sadeleşip mimari elemanlardan tamamen arındırılmıştır. Özellikle Roma çağında bu tür basit stel tiplerinin artması şüphesiz halkın maddi durumunun pek de iyi olmadığının göstergesidir Katlı Steller Mimari frizleri anımsatır şekilde ancak yan yana değil alt alta yerleştirilen, resim alanları iki katlı olup, birbirinden bağımsız konular işlenilmiştir. Kat.No:KX4 stelimizde üstteki resim alanında bir savaşçı figürü, alttaki resim alanında ise iki kadın figürü yer almaktadır. Resim alanlarının boyutları figür sayılarındaki artış ve azalışa bağlı olarak farklılık göstermektedir. Kat.No:KA 1 stelinde üstteki resim alanında üç figür, alt panoda ise dört figür yer alır. KA2 stelinde üstte dört figür, alt panoda ise iki figür bulunmaktadır. KA3, üstte iki figür alttaki panoda ise dört figür yer alır. Katlı steller doğudan alınmış bir formdur ve batının ilk tanışması, savlandığı 141 Kat.No:TA Kat.No:TA Kat.No:TA Kat.No:TA Şahin 2000, 10 22

35 gibi İ.Ö 5.yy da Pers sanatının etkisi ile değil de Miken örneğinin gösterdiği kadarıyla eskiye gitmelidir 146. Katlı steller içinde alınlıklı olan üç eserimiz mevcuttır. Kat.No:KA4 stelin üst kısmı kırık olduğu için katlı steller içinde bilinmeyen gruba alacağız. a. Alınlıklı Steller Kat.No:KA1 ve KA2 stellerin üst panodaki resim alanı kemerle sona ermektedir. KA1 stelinde kemerin üst kısmında bitkisel motifler ve köşe palmetleriyle resmedilmiştir. KA3 steli üçgen alınlıklı olup, köşe akroterleri mevcuttur.alınlığın her iki köşesinde kuş motifi yer almaktadır. Alınlığın ortasında keçi motifi(?)bulunmakta olup iki panoya ayrılmıştır. Her iki resim alanın alınlık kısmında medusa başı resmedilmiştir. 146 Şahin 2000, 11 23