MESLEKİ ETİK VE KURALLARI

Transkript

1 MESLEKİ ETİK VE KURALLARI

2 MESLEK KAVRAMI Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş olarak tanımlanmaktadır. 2

3 Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır. 3

4 Her meslek için ; tanım, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir. 4

5 Etik kavramının günümüzde çözüm oluşturmaya çalıştığı sorunların ilk tartışılmaya başlandığı zamandan çok da farklı olmadığını ancak, günümüzde etiğe olan ilginin, işin felsefi boyutundan çok, çeşitli mesleklerde ve alanlarda etik normların oluşturulmasına yöneldiğini yinelemek gerekir. 5

6 Bu tespit işin felsefesiyle artık ilgilenilmediği anlamına gelmemekte, ancak, uygulamaya yönelik fikir üretiminin daha ağırlıklı olmaya başladığına işaret etmektedir 6

7 Günümüzde meslek etiklerine yaklaşımda iki önemli akım belirleyici niteliktedir. Ödevci olarak da ifade edebileceğimiz deontolojik yaklaşımlar, özünde ne yapmamız gerektiğini sorguladığımız yaklaşımlardır. 7

8 Buna karşılık sonuçsalcı yaklaşımlar ise temelde kararın, eyleme geçirilmesi ile doğacak sonuçların değerlendirilmesine yönelik yaklaşımlardır. Sonuçsalcı yaklaşım bir eylemin etik olup olmamasını sonuçlarına göre değerlendirirken, deontolojik yaklaşım eylemin kendisi üzerinde yoğunlaşmaktadır. 8

9 Sonuçsalcı yaklaşımda iyi ya da kötü olan eylemlerin sonuçlarıdır ve toplam fayda, yani, en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin sağlanması esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Deontolojik yaklaşımlarda ise yaşama hakkı, güvenlik, özel yaşama saygı, özel mülkiyet gibi hakların gözetilmesi, toplumsal yaşamda veya iş yaşamında bunların zarar görmemesi esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). 9

10 Meslek Etiklerinin en eskisi tıbbi etiktir. Son yıllarda ise her bir meslek ve hizmet alanında etik kuralların oluşturulması yönünde bir çaba var. Bunlara bazı örnekler aşağıdaki listede verilmiştir. Akademik etik Araştırma etiği Bilimsel etik Basın etiği Biyoetik 10

11 Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ; Eğitim, Gelişim, Uyum disiplinin sağlanması, gibi bu üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir. 11

12 Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur vardır ki bunlar; Belge, Uygulama standartları ve etik kuralları ile Mesleki örgütünün bulunması bir işe mesleki değer kazandırmaktadır. 12

13 Genel anlamda etik ve meslek alanlarıyla ilişkisi; Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı, dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür. 13

14 Etik, çeşitli soru ve sorunları sorar ve bunları inceler; birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasıl davranması ("uygulamalı etik"), birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı ("normatif etik"), Birisinin etiğin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("metaetik") 14

15 Meslek Etiği Tanımı; Mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur. 15

16 Meslek Etiğine Uygun davranışları Etkileyen Faktörler SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK İş Ahlakına Uygun ya da Uygun Olmayan Davranış İŞLETME ÖZELLİKLERİ 16

17 ETİKSEL SORUNLAR : ETİKSEL İKİLEM ETİKSEL SAPMA olarak iki genel kategoride toplanmaktadır. 17

18 Etiksel ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki tarafın da tartışabilir doğru yanları olması durumunda ortaya çıkar. Etiksel sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar. 18

19 Etiksel sapmayı ortaya çıkaran iki önemli neden : a.kişilerin bencil davranmayı seçmesi b. Toplumun ahlaki değerlerinden farklı kişisel ahlaki standartlara sahip olması İşletmeler etik ile ilgili olarak en çok ahlaki ikilemlerle karşı karşıya gelmektedirler. 19

20 Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; 1. İlgili olayın tespit edilmesi, 2. Olaylarda etik konularının tanımlanması, 3. İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, 4. İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, 5. Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, 6. Uygun davranışa karar verilmesi. 20

21 ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ Mesleki değerleri, etik ve tutumların içeriğinde meslek mensubuna aşağıdaki konular verilerek yönlendirilmelidirler; etik sisteminin doğası, yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların farklılıkları doğruluk, objektiflik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik (gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma, mesleki davranış ve teknik standartlara uyma, 21

22 bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramları, etik, meslek ve sosyal sorumluluk, yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki ilişkileri kapsayan etik ve yasalar, etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş kapsamda toplumsal sonuçları, işletme ve yönetim bağlamında etik, itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve çözüm yolları 22

23 Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktör vardır. Bunlar; Yasal düzenlemeler, Özgür seçim hakları ve Etik olgusudur. 23

24 Meslek ahlakı ilkeleri uyulma zorunluluğu bulunmayan altı tane temel ilkeden oluşmaktadır. Bu altı temel ilke şöyle sıralanmaktadır: Sorumluluk: Meslek mensuplarının müşterilerine, işverenlerine ve kamuya olan sorumluluklarıdır ki bu dış denetçi için bağımsız denetçi- müşteri ilişkisi, işverenler için iç denetçi- işletme ilişkisi olarak örneklendirilir. Kamu Yararı: Meslek mensupları kamu yararına uygun davranmayı ilke edinmeli, kamunun güvenine önem vermeli ve mesleğine yakışır bir uzman gibi davranmalıdır. Dürüstlük: Toplumun güvenini sağlamak ve korumak açısından meslek mensupları mesleki yetki ve sorumluluklarını dürüstlük bilincini özümsemiş kişiler olarak yerine getirmelidirler. 24

25 Tarafsızlık ve Bağımsızlık: Meslek mensupları mesleklerini icra ederken her türlü çıkar çatışmasından uzak kalarak tarafsızlığını korumalıdır. Denetim ve tasdik işi sırasında gerçekte ve görünürde bağımsızlıklarını koruma yönünde davranmalıdır. Mesleki Özen Gösterme: Meslek mensupları gerekli teknik ve ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler. İhtiyaç duymaları halinde konusunda uzman kişilerden yardım talep etmelidirler. Hizmetin Kapsamı ve Niteliği: Meslek mensupları yaptıkları denetim ve tasdik işlemlerinin dışında üstlenecekleri diğer hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakına uygun davranmalıdırlar. 25

26 Özet olarak Temel mesleki etik ilkeler olarak, dürüstlük, tarafsızlık, mesleki yeterlilik ve bilgi, gizlilik, mesleki davranış biçimi belirlenmiştir 26

27 Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütü şu 10 temel niteliği göz önünde bulundurmalıdır: Mesleki faaliyet için örgüte başvuran kişilerin niteliklerinin incelenmesi Ahlak olgusuna paralel olarak önemli olduğunu ve uygun davranış beklendiğini gösteren duyuruların hazırlanması Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek ahlakına uygun olmayan davranışları tanımlayan resim düzenlemeleri kapsayan meslek örgütü politikalarının oluşturulması 27

28 Meslek örgütünün genel değerlerinin, amaçlarının ve nasıl ahlaki kararlar verilmesi gerektiğini tanımlayan yazılı meslek ahlaki kurallarının geliştirilmesi, Kararların alınabilmesi için örgüt bünyesinde meslek ahlakı komitesi kurulması, Bu komite ise,çelişkili durumlarda karar alma ve ilgili konularda son söz sahibi olmalı, 28

29 Kararları yazılı olarak duyurma ve daha önceki kuralları hatırlatmalı, En az altı ayda bir rapor hazırlamalı ve bunları meslek örgütü üst yönetimine sunmalı Meslek ahlakı politikalarında gerekli olduğu düşünülen değişikliklerden meslek örgütü üst yönetimini haberdar etmeli, 29

30 Meslek mensuplarının düşüncelerini açıkça ifade edecekleri örgüt içi mekanizmalar geliştirmeyi amaçlamalıdır Meslek ahlakına uygun meslek örgütü kültürü oluşturulurken ve bu olguya uygun davranışlar ödüllendirilmeli, Meslek ahlakına uygun olmayan davranışlar ise cezalandırılırken meslek mensupları arasında eşit davranılmalıdır. 30

31 Meslek mensuplarının rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan davranışlarda bulunabilecekleri göz önüne alınarak engelleyici önlemler alınmalıdır. Örgüt içinde her düzeydeki meslek mensubu için sistematik eğitim programları geliştirilmelidir. Bu programlar çerçevesinde meslek mensuplarına neyin doğru-neyin yanlış olduğu değil, bir davranışın diğer meslek mensupları ve ilgili taraflar üzerindeki yaratacağı etkiler de öğretilmelidir. 31

32 Meslek mensupları tek başlarına verdikleri kararlarda ahlak olgusunu çok fazla olarak göz önünde bulundurmazlarken, grup halinde karar verirken ahlak olgusuna çok daha fazla dikkat etmektedirler. 32

33 Kaynaklar 1. Baumann, Z., (2011), Postmodern Etik, 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2. Gündüz, G., Sayık, F., Yedek, S., (2008) Etik Açıdan Gebeliğin Sonlandırılması ve Fetüs Hakları, Androloji Bülteni, Sayı 33 s , ( erişim: 17 Ağustos Gözlükçüler ve Optisyenler Konfederasyonu web sayfası ETIK-AHLAK-VE-DEONTOLOJI--294.html, erişim: 20Ağustos Kuçuradi, İ., (2009), Felsefi Etik ve Meslek Etikleri, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan: Harun Tepe, s , Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara. 5. Dünyada ve Türkiye de İş Etiği ve Etik Yönetimi (2009) TÜSİAD/T , İstanbul 33