Ö Z E L E G E L İ S E S İ

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER Sayfa 1. TEŞEKKÜR GİRİŞ COĞRAFİ KONUM A) Krallar Vadisi B) Mısır ın Yaşlı Efendisi Nil C) Takvim SİYASİ YAŞAM...11 A) Siyasi Tarih...11 a. Akrep Zekhen İle İki Taçlı Narmer b. Yukarı Mısır Dönemi c. Eski Krallık Dönemi d. Orta Krallık Dönemi e. Yeni Krallık Dönemi f. Geç Dönem g. Mısır da Asur Egemenliği h. Mısır da Pers Egemenliği i. Helenler ve Yıkılış B) Firavunlar ) Amenhotep IV / Akhenaton 2) Tuthankamon 3) Ramses II 4) Kleopatra C) Kadeş Ateşkes Antlaşması...18 D) Devlet Yapısı...19 E) Ordu Teşkilatı DİN VE İNANIŞ...20 A) Tanrı Kavramı...21 B) Mabetler...23 C) Rahipler...23 D) Dini Ayinler ve Büyücülük...24 E) Ölümden Sonraki Yaşama İnanış ve Mumyalama SOSYAL YAŞAM...25 A) Tarihte Mısır Kadını...25 B) Mısır da Moda...26

3 C) Özel Yaşam...26 D) Aile Kavramı...26 E) Konut Kavramı...27 F) Takılar...27 G) Kozmetik BİLİM...27 A) Gökbilim...28 B) Matematik...28 C) Tıp ve Cerrahlık SANAT...29 A) Heykelcilik...29 B) Eğlence...29 C) Müzik...30 D) Yazı, Dil ve Edebiyat ) Nasihatler 2) Atasözleri 9. MİMARİ ESERLER...32 A) Mısır Piramitleri ) Piramitlerin İnşa Ediliş Amaçları Neydi? 2) Piramitlerin Özellikleri 3) Giza Piramitleri 4) Sakkara Piramitleri B) Büyük Sfenks...36 C) Tapınaklar ) Karnak Tapınağı 2) Luksor Tapınağı 3) Phılae Tapınağı 4) Dendera Tapınağı 5) Ramses III Tapınağı 6) Abu Simbel Tapınağı 10. SONUÇ KAYNAKÇA RESİM KAYNAKÇASI...43

4 TEŞEKKÜR Projemizi hazırlarken bize yardım eden, fikir veren ve her zaman destekleyen Tarih öğretmenimiz Perihan Betül Ernas Salman a ve ailelerimize teşekkür ederiz. 11/C sınıfından Simten Demirkol a projemizin başından beri bize destek verdiği, bu konudaki bilgi ve önerilerini bizimle paylaştığı için ve de tüm arkadaşlarımıza sunumda bizi destekledikleri için teşekkür ederiz.

5 GİRİŞ Bu projeyi seçmeden önce Mısır Medeniyeti denince aklımıza ilk olarak piramitler, Nil nehri ve firavunlar geliyordu. Hepimiz Mısır Medeniyeti nin çok büyük ve o zamanın koşullarına göre çok gelişmiş bir medeniyet olduğunu biliyorduk. Ancak yinede kafamızda bu medeniyetle ilgili cevaplanmamış pek çok soru vardı. Örneğin bugünün teknolojisi ile bile yapılması çok zor olan pek çok yapı bundan binlerce yıl önce nasıl yapılmıştı? Gerçekte Mısırlılar nasıl insanlardı? Nasıl bir toplum yapısına sahiptiler? Onların yaşayış tarzları ile bizimki arasındaki benzerlikler nelerdi? İşte bunlar gibi pek çok soruya cevap aramak ve bu medeniyetin sırlarını öğrenmek için tarih projesi olarak Mısır Medeniyeti nin incelenmesini aldık ve kendimizi hiç ummadığımız bir dünyanın içinde bulduk.

6 COĞRAFİ KONUM Mısır ın değişik bir coğrafi yapısı vardır: Yüzölçümünün %96 sı çöller ve kayalık dağlarla kaplıdır. Yaşanabilecek ve ekilebilecek tek bölgesi, ülkenin kuzeyinden güneyine doğru inerek topraklarını ikiye bölen daracık bir vadi, olağanüstü verimli, upuzun, yemyeşil bir vahadır. Haritaya bakılınca ülke bir yamuk biçiminde görünür: Kuzey kenarında yüksek, düz, körfezsiz Akdeniz kıyıları 1000 km boyunca uzanır. Doğu kenarında Süveyş kanalı ile Kızıldeniz yer alır; uzunluğu 1800 km.yi bulan kıyılar bazen alçak ve kumlu, bazen de yüksek ve kayalıktır. Süveyş kıstağının ötesinde, Asya kıtasına bağlı sayılan, İsrail devletine komşu küçük Sina yarımadası da Mısır ındır. Batıda Libya ya olan 1160 km.lik sınır, aşağı yukarı baştan sona, bir coğrafi boylamı izler: Sollum körfezinden, 1100 km.lik Mısır-Sudan sınırını çizen 22 o Kuzey enlemine kadar uzanan 25 o Doğu boylamı. Kısacası, Mısır bir çöl ülkesidir. Ama genellikle düşünüldüğü gibi engebesiz, düz bir alan değildir: Libya çölünün güneybatı ucunda, Kızıldeniz in bütün kıyıları boyunca ve Sina yarımadasının güneyinde, dağlık bölgeler göze çarpar. Nil vadisi ülkeyi, 22 o enleminden 30 o enlemine kadar, bir başka deyişle Nasır gölünden aşağı yukarı Kahire nin 20 km kuzeyine kadar, ikiye böler. Yüksek bölgelerden alçak kesimlere büyük çavlanlardan atlayarak geçen ırmak, Mısır topraklarına ancak ikinci çavlanda girer ve başka kol almadan, birkaç geniş yay çizerek denize kadar uzanır. Doğal kolların tümü, yüzyıllar boyunca sulama kanallarına dönüştürülmüştür; eski halinde kalan tek kol Bahr Yusuf, Nil den Asyut ta ayrılır; 335 km boyunca kıvrıla kıvrıla ilerledikten sonra, Libya çölünde, deniz yüzeyinin altındaki El- Fayyum çöküntüsünde son bulur. Güney Nübye nin yer aldığı yukarı kesimde Nil, 2-5 km eninde dar bir vadi oluşturur. Bu bölgede tarım ve yerleşmeye ayrılmış topraklar, sınırlı ve kesintilidir. Assuan ın kuzeyinde vadi genişler; iki yanındaki yükseltiler m arasında değişir. Batı kıyısındaki yamaçlar daha yumuşak görünümlü, yavaş yavaş alçalan kumlu basamaklar halindedir; doğu kıyısındaki yamaçlarsa yüksek ve diktir, yalnızca sarp vadilerle kesilir. Vadi boyunca aşağı doğru inildikçe, yamaçlar genişleyerek yerlerini deltaya bırakırlar; Kahire bölgesinden hemen sonra delta, iki uçtaki Dimyat ve Reşid kolları arasında, yüzölçümü km 2 yi bulan bir alanda yayılır; iki büyük kanaldan ve sulama amacıyla yapılmış çok sık bir yapay kanal ağından oluşmuştur; kıyı kumulları çizgisinin gerisinde, suları az çok tuzlu bir dizi göl yer alır. Mısır ın gerek tarım, gerek sanayi alanında çalışan halkının büyük bölümünün yaşadığı bu yöre, dünyanın en kalabalık yerlerinden biridir. Nil vadisi, çölü iki kesime ayırır: Irmak ile Libya çölü; Süveyş kanalına ve Kızıldeniz e kadar uzanan Doğu çölü ya da Arap çölü. Doğu çölü, Nil e doğru alçalan, deniz kesiminde birkaç sarp vadiyle kesilen yüksek bir dağ sırasıyla sınırlı bir yüksekovadır. En yüksek tepeler 2000 m.yi bulur. (Mısır ın en yüksek doruğu, Sina yarımadasında Cebel Katherina dır: 2641 m) Doğal çevre çok düzensizdir: Eskiden sularını Nil e boşaltan, ama günümüzde kurumuş olan vadiler; derin yarıklar; Etbai

7 dağlarının doğu yamacındaki dik ve kısa vadilerdir. Bunlarda sularını eskiden Kızıldeniz e boşaltırken, günümüzde kurumuşlardır. Çok daha geniş ve kurak olan Batı çölünün başlıca özelliği, geçiş yollarından ya da akaçlama vadilerinden bütünüyle yoksun olmasıdır. Doğu çölünden daha alçak olmakla birlikte, yükselti açısından tekdüze sayılmaz. Kumluk alanlar, uzun kumul dizileri ve çukurluklar oluşturur; buralara dolan sular yöreyi tarıma ve yerleşime elverişli kılar. Aslında yerleşmeye elverişli tek bölge, Nil vadisi ve deltasıdır; toprak burada ırmağın iki kolunun Etiyopya Yüksekovalarından taşıyıp getirdikleri bir çamur tabakasıyla örtülmüştür. Topraklarının coğrafi yapısından ötürü Mısır da tipik çöl iklimi egemendir; ama Akdeniz kıyısında biraz daha yumuşak bir iklim görülür. Çöllerde iklim genellikle birbirinin aynıdır: Yüksek yerler dışında, güneye doğru inildikçe sıcaklık ve kuraklık artar, yağış çok azdır. Genel olarak Mısır ın çevre koşulları yaşama hiç de elverişsiz sayılmaz: Havanın kuruluğu, güneşin parlaklığı, gökyüzünün berraklığı, sağlıklı bir iklimin kanıtlarıdır. Yağışların azlığından, arazinin yeterince nemli olmamasından, tuz birikintilerinden ve kabuklarından ötürü, bitki örtüsü son derece cılızdır. Batı çölünde hemen hiç bitkiye rastlanmaz; biraz olsun yağış alan Doğu çölünde ise, çeşit çeşit dikenli çalılıklar, hekimlikte kullanılan bazı kokulu otlar, hatta ağaçlar görülür.

8

9 2. HARİTA GELECEK KRALLAR VADİSİ Eski Mısır'da amaç bu dünya için değil bundan sonraki için hazırlık yapmaktı. Dolayısıyla tüm firavunların ana çabası kendileri için mezar yapmaktı. Her kral tahta geçer geçmez mezarı üzerinde çalışmaya başlıyordu. Gömüldükten sonra da kısa süre içerisinde soyguncular tarafından boşaltılıyordu bu mezarlar. Özellikle Eski Krallık döneminde kilometrelerce uzaktan görünen piramitler yaptıran firavunlar hem bunların yapımının çok uzun sürmesi ve pahalı olması hem de çabuk soyulmaları nedeniyle hanedanlıklar sırasında mezar yeri olarak Luksor'un batısındaki küçük bir vadiyi seçmeye başladılar. Luksor'dan Nil'in batı kıyısına geçildiğinde bir süre sonra sulak alanlar biter ve firavunların sonraki hayata hazırlandıkları bölgeye gelinir. Ön planda yaptırmış oldukları cenaze tapınakları vardır. Bunların en ünlüsü olan Hatshepsut tapınağının

10 dayandığı tepenin ardında ise küçük ve döne döne gidilen uzun bir vadinin sonunda firavunların mezarlarına ulaşılır. Krallar Vadisi yaklaşık 1 km x 3 km büyüklükte tepelik bir alan. Gize'deki üç büyük piramidin alanı ile kıyaslandığında küçük sayılabilir ancak burada 62 tane mezar olduğu düşünülecek olursa neredeyse her köşe başında görülecek bir eser var denebilir. Aslında bu 62 mezardan sadece 33 tanesi firavunlara aittir (gerisi ya erkek çocukları ya da önemli devlet adamlarına ait) ve sadece bir tanesi soyulmadan günümüze ulaşmıştır. Sağ taraftaki ilk mezar Ramses IV'ün mezarıdır. Babası Ramses III bir suikasta kurban gittiğinden hazırlıksız olarak yakalanan genç firavun özellikle ekonominin kötü olduğu bir zamanda başa geçmiş olduğundan Ramses IV'ün mezarı basit bir yapıdır. 88 m uzunluğundaki mezarın en derin noktası girişe göre yaklaşık olarak 20 m aşağıdadır. Bu alanın genişliği ise yaklaşık 3.5 metredir. Tüm bu hacmin yerler hariç her tarafı yazılar ve resimlerle kaplanmış durumdadır. Mezarların yapımı sırasında önce uzun koridorlar açılırdı, sonra bu koridorların duvarları düzeltilirdi, düzeltilen duvarların üzerine ince bir sıva atılırdı, sonra da bu sıvanın üzerine resimler yapılırdı. Tüm bu işlemler firavunun hayatı boyunca devam ettiğinden uzun yaşayan firavunların mezarları da daha geniş ve derin oluyordu. Ramses IV'ün mezarı da ortalama bir mezardır. Üç geniş koridordan geçtikten sonra ön lahit odasına varılır, buradan da lahit odasına geçilir. En sonda ise hazine odası vardır. Koridorların duvarları önce firavunun tanrılara olan bağlılığını anlatılır, sonra da ne derece doğru ve dürüst bir yönetici olduğunu. Daha sonra da öteki dünyada uyandığında ihtiyaç duyacağı bilgilerin yer aldığı kutsal kitaplardan (Ölüler Kitabı, Göklerin Kitabı gibi) pasajlar yer alır. Eğer firavun beklenenden önce ölecek olursa ya başka birisi için hazırlanan bir mezara gömülür veya mezar tam tamamlanmadan gömülmek zorunda kalınırdı. (mumyalama işlemi 70 gün sürdüğü için işçiler fazla mesai yapmak zorunda kalabiliyorlardı).

11 Tüm ayinlerin sonunda mumya getirilip en son bölümdeki lahitin içerisine konur ve mezar firavunun tüm mal varlığı ve öteki dünyada ihtiyaç duyacağı malzemelerle doldurularak kapatılır. Çok önemsiz bir kral olduğundan mezarının içindekiler günümüze ulaşmış olan Tutankhamon'un mezarı da bulunduğunda böylesine tıka basa doldurulmuş durumdaydı. Küçük yaşta tahta çıkan Tutankhamon 18 yaşında öldürüldüğünde onu acilen rahip Eje (Ay) için hazırlanmış olan mezara gömmek zorunda kalmışlardır. Tutankhamon'un mezarı Ramses VI'nın mezarının altına doğru kazılmıştır. Ramses VI'nın mezarından yuvarlanan taşlar girişini örtmüş olduğundan dolayı hırsızlara yem olmadan 1923 yılından Howard Carter tarafından bir şans eseri olarak bulunana kadar saklı kalmayı başarmıştır. Unutulmaması gereken en önemli nokta, her ne kadar Mısır'la ilgili olarak hemen hemen her yayının kapağında Tutankhamon'un görüntüsü yer alsa da Tutankhamon en önemsiz firavunlardan bir tanesidir, tek özelliği mezarının günümüze soyulmadan ulaşmış olmasıdır.

12

13 MISIR IN YAŞLI EFENDİSİ NİL Eski Mısırlılar, yaşamlarının ve çalışmalarının vazgeçilmez koşulu olan Nil in yıllık taşkınlarına akıl erdiremediklerinden, ırmağın iyi yürekli bir tanrı olduğuna inanmışlardı. Yüzyıllardır ulaşım yolu olarak yararlanılan Nil ırmağı üstünde, daha Romalılar zamanında, hatta belki daha da önceleri araştırmalar, incelemeler yapıldı. İmparator Neron, Nil in kaynağını bulmak için iki askeri birlik gönderdi. Ama ırmağın kaynağı ancak 19. yy da bulunabildi; 1860 ta özellikle İngilizlerin çabalarıyla, Nil in Victoria gölünden doğduğu anlaşıldı. Burundi, Raunda ve Tanzanya daki engebelerin sularını alarak Victoria gölünü besleyen Kagera ırmağı kaynak kolu sayılırsa, 6671 km.lik çığırıyla Nil dünyanın en uzun ırmağıdır; kaynakları Zaire, Uganda,Kenya, Etiyopya arasında uçsuz bucaksız bir havza oluşturur. Ekvator bölgesinden çıktıktan sonra dağlık bir bölgeden geçen ırmak daracık boğazlar ve çavlanlar arasından kuzeye doğru ilerler. Sudan a girince eğim azalır; çok sayıda ağır akarsuyun düzlük bir araziye doğru akmasıyla, uçsuz bucaksız bir bataklık, suların akışını engelleyen gerçek bir bitki labirenti oluşturur. Nil, kuzeye doğru tırmanırken sağ yanından Sobat ırmağını alır,bu akarsu sodyum bakımından zengin olduğundan, Nil in sularını beyazımsı bir renge boyar: Beyaz Nil adı buradan gelir; sonra bir savanalar ve ormanlar bölgesini, daha sonrada geniş ve verimli bir ovayı geçerek Hartum a varır ve sağ yanından en büyük kolu olan Mavi Nil i alır. İki görkemli ırmağın birleşmesi, insanı büyüleyici bir görüntü yayılır: Masmavi bir ırmakla beyaz bir ırmak birbirlerine karışırlar ve ortaya iki temel rengin birleşimi olan, yosun yeşiliyle karışık ünlü Nil yeşili çıkar. Hartum u geçtikten sonra Nil, granit kayalardan bir yatağa sıkışarak Nübye nin çölsü topraklarını aşar, sağdan son kolu olan Atbara yı alır. Bu kesimde 200 m.lik düzey farkını, altı çavlan atlayarak aşar; çavlanların ilki Assuan yakınlarında Mısır topraklarındadır. İkinci çavlanla birinci çavlan arasında ırmak uzunluğu 500 km, yüzölçümü 6000 km 2 olan Nasır gölünün yapay havuzunda genişler. Assuan barajının tepesinden, Nil in tebeşir tabakalı yüksekovaların arsındaki yeşil bir vadide durgun aktığı görülür. Kahire nin birkaç kilometre ilerisinde Nil, alçalarak deltaya dönüşür; burası sık bir yapay kanallar ağıyla kaplanmış, iki yanı büyük Dimyat ve Reşid kollarıyla sınırlanmış, verimli bir ovadır; her iki kol da, aşağı yukarı bütün aşağı Mısır a su sağlayan bir barajla kesilmişlerdir. Nil in belli dönemlerindeki taşkınları, yüzyıllardır ülkeyi yaşama elverişli kılan başlıca öğedir; bu taşkınlara Etiyopya yüksekovalarına ilkbahar ve yaz aylarında düşen yağışlar neden olur; suyu Mavi Nil ve Atbara ırmakları taşır. Assuan barajı yapılmadan önce, Mısırlılar taşkının yaklaştığını suyun renginin Etyopya dağlarının çamuruyla koyulaşmasından, suların alçalacağını ise, suyun renginin yeşile dönmesinden anlarlardı. Irmağın suları yatağına çekilince çamurlu toprağa hemen tohum atılırdı. İklim koşulları yoğun tarıma elverişliydi; yılda ancak bir kez, nisan ayında ürün alınır, hasattan sonra toprak yeni taşkına kadar dinlenmeye bırakılırdı. Irmağın çok ya da az kabardığı, baskınlara ya da kıtlıklara yol açtığı pek görülmezdi. Günümüzdeyse bu tempo kökünden değişmiştir. 19. yy.ın ortalarından, yani İngilizlerin girişimiyle deltanın başladığı yere bir dizi set ve baraj yapılmasından bu yana,

14 sulama düzeni sürekli olarak geliştirilip genişletilmiş, ırmağın bütün çığırı boyunca kanallar, akaçlama setleri, barajlar düzenlenmiştir. Ama gerçek köklü önlem, yakın dönemde alınmıştır: Assuan daki ilk setten 7 km ötede yapılan, 5 km genişliğinde ve 110 m yüksekliğinde dev bir baraj. Ortaya çıkan Nasır gölü, günümüzde dünyanın en büyük yapay gölüdür ve Sudan topraklarında kişinin oturduğu bir alanı kaplamış, dolayısıyla yöre halkı başka yere taşınmak zorunda kalmıştır; Mısır da da, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan eski anıtları başka yere aktarmak için büyük çabalar harcanmıştır. Ama Mısır tarımı, bu çalışmaların büyük yararını görmüş, taşkınlarla rastlantıya bırakılmış olan tarımda, ekili alanlar hektar genişletilmiş ve dönüşümlü tarım yapma olanağı doğmuş, elektrik enerjisi üretimiyle kişi başına düşen elektrik tüketimi iki katına çıkarılmış, birçok temel sanayiye enerji sağlanmış, ayrıca Nil de ulaşım koşulları da iyileştirilmiştir. Ne var ki, barajın olumsuz sonuçları da olmuştur: Bazen aşağı yukarı bütün çamuru tutarak kimyasal gübre kullanımının gitgide artmasına yol açmakta, bunun sonucunda da suları boşaltılmadığından tuz oranı artan toprak, hızla yozlaşmaktadır; ayrıca, sıcaklığın yüksek olması, Nasır gölü bölgesinde buharlaşmayla önemli su yitimine neden olmuş, ürünlerinden elde edilen gelir azalmıştır. MISIR DA TAKVİM Mısırlılar, yıldız ve gezegenlerle ilgilenmişlerdir. Bu konudaki bilgileriyle çok ayrıntılı takvimler hazırlamışlardır. Bu takvim Sopdet adlı bir yıldız göre oluşturulmuştu. Sopdet in ufuk çizgisinde her yıl aynı zamanda kaybolduğunu ve bundan 70 gün sonra tam gün doğumundan hemen önce yeniden ortaya çıktığını fark etmişlerdi. Bu da Nil sularının yükseldiği yıllık su baskınlarının başladığı sırada gerçekleşmişti. Bu tarihi, yılbaşı kabul ettiler. Bir başka takvimse, ay dönümüne göre oluşturulmuştu. Romalılar, Mısır ı işgal ettiklerinde bundan o kadar çok etkilenmişlerdi ki hemen benimsemişlerdi. Bu takvim Avrupa nın her yanında 16.yy.a kadar kullanılmıştır. Mısırlılar takvimlerinde yılı 30 ar günlük 12 aya bölmüşlerdir. Bu 12 ay dışında her yıla 5 gün ilave ediyorlardı. Böylece Mısırlıların takvimi şimdi olduğu gibi 365 gündü. Takvimlerini Sirius yıldızına göre ayarlamışlardı. Takvimlerinde güneş yılına göre tedrici bir kayma bulunmasına ve güneş yılını da bilmelerine karşın, takvimlerini güneş yılıyla ayarlamışlardı. Tam tersine, güneş yılını kendi takvimlerine uydurmuşlardı. Neden Sirius yıldızını seçmişlerdi de güneşi değil? Bu sorunun açıklaması bugüne kadar yapılamamıştır. Tek açıklama Sirius un helyak doğuşunun, Nil in taşması sırasına (Temmuz ayı) rastlaması ve bir nevi taşkının habercisi olmasıdır. Mısırlıların ayrıca bir de dini takvimleri vardı. Ay yılına dayanan bu takvimi, dini bakımdan önemli günleri belirlemek için kullanıyorlardı. Mısır uygarlığında zaman birimi olan saat, bugün olduğu gibi, dünyanın kendi etrafında dönüşünün 24 de biri değildi. Mısırlılar, dinsel bazı inançlarla gündüzü 12 ve geceyi de yine 12 eşit parçaya bölmüşlerdi. Gece ve gündüz uzunluklarının mevsimlere göre değişmesi, bir gün önceki zaman aralıklarını ertesi gün geçersiz kılıyordu. Mısırlıların saat düzeni, yılda sadece iki kez, gece ve gündüzün eşit olduğu gün dönümlerinde bugün kullandığımız saat düzeniyle aynı oluyordu. Zaman aralıklarının her gün değiştiği bir sistemde, zamanı doğru olarak gösterecek bir saatin tasarım ve yapımı ancak bugün ulaşılan teknolojik olanaklar çerçevesinde düşünebilecekken; Mısırlılar, çok değil daha sene öncesinin teknolojisiyle bile olanaksız gibi görülebilecek bu çok zoru, bundan 35 asır önce gerçekleştirmişlerdi. Bu bir su saati olup, bir örneği M.Ö yılları arasında yaşayan III. Amonhotep zamanında inşa edilen Amon tapınağında bulunmaktadır.

15 Netice olarak günün 24 saate bölünmesi Mısırlılardan başlayarak bugünlere kadar gelmiştir. Helenistik Çağ da bu saatler Yunanlıların elinde, Mezopotamya sayı ve kesir sistemlerinin yardım ve etkisiyle 60 ar kısma, yani dakikalara, dakikalar da saniyelere bölünmüştür. SİYASİ YAŞAM SİYASİ TARİHİ AKREP ZEKHEN İLE İKİ TAÇLI NARMER Aşağı ve Yukarı Mısır, tarih öncesi çağların sonuna doğru, sınırları belirlenmemiş yeşil alanlarda kaynaşma süreci içine girmişlerdi. Arkeolojik buluntulara göre Yukarı Mısır'ın dağınık Sepatları merkezi bir yönetim altında birleşme girişimlerinin simgesi akrep olması nedeniyle "Akrep Kral" olarak bilinen Zekhan tarafından başlatıldığı sanılmaktadır. Onun bu çabasını bıraktığı yerden devam ettiren ve sınırları delta bataklıklarına doğru genişleten diğer kral ise Narmer'dir. Bunlardan özellikle Narmer'in Hierakompolis deki mezarında bulunan kayan taştan yapılmış bir adak paletinde, Mısır ın birleşmesi yönünde yaptığı girişimlere ait tasvirler ve başında her iki ülkenin simgeleri bulunan tacı taşıdığı görülmektedir. İlk birleşik taç Aşağı Mısır'a ait (Deshret) ile Yukarı Mısır'a ait (Hedjet) içice geçirilerek bütünleştirilmiş, böylelikle iki Mısır çok anlamlı bir şekilde birleştirilmiştir. Fayyum A (M.Ö ): Fayyum Gölünün kuzey kıyılarında bir liderin yönetiminde çiftçi ve avcı aileler yaşamaktaydı. Bu kültür sürecinde Mısır'ın ilk yerleşik halk topluluklarını oluşturdukları görülür. Merimda (M.Ö ): Deltanın batısındaki Merimda'da yapılan kazılarda çok geniş bir alanı kaplayan 600 yıl süreli bir yerleşim ortaya çıkmıştır. El-Omari (M.Ö ): Hof vadisi yakınında bulunan bu kültür sürecine ait bir sitede sazdan ağaçlardan yapılmış oval barınak kalıntıları bulmuşlardır. Ma'adi (M.Ö ): Çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşan yerleşik düzene en fazla uyum sağlamış ve krallık kültürünün öncüsü olabilecek özellikte bir kültürdür. YUKARI MISIR DÖNEMİ Burada günümüzden yaklaşık 6500 yıl öncelerine ait 3 kültürel tarih süreci ve bölge belirlenmiştir. Badarian (M.Ö ): Bu bölgedeki ilkel yerleşimlerde hayvan derisinden yapılmış çadırlarda oturan, post ve hayvan derisinden yapılmış giysileri kullanan, avcılıkla geçinen "Semisedentary" insan toplulukları yaşamaktaydı.

16 Naqada I (Amratian) (M.Ö ): Bu süreçte, Abydos ve Hierakompolis'de penceresiz oval kulübelerde yaşayan daha gelişmiş topluluk örnekleri ortaya çıkmıştır. Naqada II (Garzean) (M.Ö ): Bu dönemin en önemli özelliği, Yukarı Mısır ın giderek gelişmesi ile kuzey deltadan günümüzdeki Nubye bölgesine yapılan göçler ve Abydos'un güneyinde oluşan yoğun yerleşimlerdir. İki bölge halkının kaynaşmaya başladığı bu dönemde ticaret ve el sanatları gelişmiştir. Düz damlı dört köşe kerpiç evlerin yanı sıra Hierakompolis de bir tapınak inşa edilmiştir. Naqada II kültürü süresinde, Nil kıyılarında üretim faaliyetleri yoğunlaşmıştır. Erken dönemlerdeki bu gelişmeler daha sonraki yüksek uygarlığın habercisidir. ESKİ KRALLIK DÖNEMİ Eski Mısır kaynakları ülkeyi birleştiren ilk kral olarak Menes'i kabul ederler. Bu kralla birlikte, Mısır tarihi ve Hanedanlar Döneminin başladığı kabul edilir yıl gibi çok uzun olan bu sürenin ve ardı ardına gelen yaklaşık 31 hanedanın kolay kavranabilmesi için, Mısır tarihi "eski, "orta" ve "yeni" olmak üzere üç ana bölüme ayrılmıştır. Bunlarda kendi içinde ara bölümlere ayrılmışlardır. Palermo taşı, hanedanlar öncesi dönemde 120 kadar kral ismi verir. Mısır birliğinin sağlandığı ve 5 hanedanın hüküm sürdüğü bu erken döneme ait siyasi belgeler yeterli olmadığı için çok büyük belirsizlik vardır. Bu dönem bazı hanedan çekişmelerine rağmen kuzey ve güneyin birleştirilmesi, firavun denilen hükümdarların monarşik yönetimlerine başlamaların, ilk yasaların, yazının, takvimin, dinin, kültürün, sanat biçimlerinin temelini oluşturan yüksek düzeydeki Mısır Uygarlığın doğuşudur. Menes'in kurduğu I. ve II. Hanedan döneminde, önceleri Abydos yakınlarında olduğu sanılan Tinis kenti yönetim merkeziydi ama daha sonra iki ülkenin tam sınırında bulunan Menfis kenti önem kazandı. III. Hanedanın II. firavunu Zoser, Sakkara'da basamaklı ilk taş piramit grubunu yaptırdı. Bu kompleksin ünlü mimarı; Mısır tarihin ünlü devlet adamı, aynı zamanda hekim, şair, din adamı ve baş vezir olan Imhoteptir. IV. Hanedanın kurucusu Snofru kendisi için Dashur'da iki piramit ve ölüler kompleksi yaptırmıştır. Daha sonra gelen firavunlar Mısır ın Büyük Gize Piramitlerini yaptıran Keops, Kefren, Mikerinos'dur. Kefren ise kendi piramidinin yanına koruyucu Sfenks'i yaptırmıştır. Eski Krallık dönemi firavunları, Sina yarımadası ve Nubian'in güney kesiminde güvenli tampon bölgeler ve kendi denetimlerinde ticaret yolları yaptırdılar. Mısır gemileri Kızıldeniz, Somali ve Doğu Akdeniz adalarına ticari seferlerde bulundular. Lübnan dan Sedir çamı, Afrika'dan fildişi ve değerli taşlar ile Sina dan bakır cevheri getiriliyordu. V. Hanedanın son firavunu Unas'dan sonra firavunların denetiminin azalması nedeniyle bölgelerin merkezden kopma eğilimleri baş gösterdi. I.Ara Dönem (M.Ö ) ve Eski Krallığın Çöküşü: Bu dönem 4 hanedandan oluşmaktadır. Eski Krallık döneminde sağlanan birlik, ara dönemin başlangıçında ortaya çıkan siyasi ve yönetimsel olumsuzluklarla beraber dağılmaya başladı. Ardından gelen kuraklık, kıtlık, yoksulluk, baskıcı ve anarşi ile birlikte feodallerin toprak kavgalarını önleyemeyen merkezi yönetim parçalandı ve Eski Krallık çöktü. Böylece Aşağı Mısır'da IX.Hanedan, Yukarı Mısır'da X. Hanedana ait firavunlar, ülkenin tümüne ve ya kendi bölgelerine egemen olmaya çalıştılar. Orta Krallık dönemine kadar süren bu olumsuzluklar, özellikle Yukarı Mısır ın giderek kötüleşen durumuna rağmen, firavunlar geleneksel güçlerini ve otoritelerini devam ettirebildiler. Büyük boyutlu olmasa da piramitlerin, mezar ve tapınakların yapımı sürdü. Ülke dış güçlere karşı korundu. Ticaret ve dış ilişkiler devam ettirildi.

17 ORTA KRALLIK DÖNEMİ I.Ara Dönem (M.Ö ): Teb Kökenli, Antef'in (X.Hanedan) yeniden Mısır'da birliği sağladı. Ondan sonra II.Mentuhotpe, öncelikle dağınık orduları bir bakanlık ve tek askeri şef altında birleştirerek ülkenin özlemini duyduğu barışı ve huzur ortamını sağladı. XI. hanedanın son firavunu V.Mentuhotpe 'nin ölümü ve çıkan iç karışıklıklar sırasında darbeyle yönetime el koyan vezir I.Amenemhat XII. hanedanı kurdu. 50 yaşında iktidarı ele alan kral I.Amenhotep ülke güvenliğine ve kalkınmasına çok önem verdi. Karada ve denizde askeri seferler düzenledi. Dış saldırılara karşı "Prens Duvarları" olarak ünlenen kale dizilerini inşa ettirdi. Devlet adamları ve krallar için hazırlattığı yönetim kuralları bu konuda dünyadaki ilk yazılı belgedir. O ve ondan sonra gelen firavunlar Giza'nin güneyinde Listht denilen siyasi ve askeri yeni bir merkez kurarak ülkeyi buradan yönettiler. Orta Krallık dönemindeki en ilginç durum eski mısır metinlerinde firavunların kendilerini "Aşağı ve Yukarı Mısır Kralı" olarak ilan ettikleri ve böylece iki ülke ayrımını sürekli vurgulamalarıdır. Bu vurgulama coğrafi olabileceği gibi, ara dönemlerde görülen bölünmelere karşı bir güç ve birlik gösterisi olarak da düşüne bilinir. II.Ara Dönem - Hiksoslar (M.Ö ): XII.Hanedanın karanlık bir biçimde ortadan kalkmasıyla, ülke 2. defa bir ara dönem ve bölünme sürecine girer. XIII.Hanedanın ilk firavunu Wegaf ve ardılları Yukarı Mısır'da Teb Bölgesinde, XIV.Hanedanın güçsüz firavunları, Aşağı Mısır'da hüküm sürmekteydiler. Ancak kendilerini bekleyen acımasız Asya kökenli Hiksos ayaklanma ve istilasına karşı çaresiz kaldılar. Hiksoslar Aşağı Mısır ı ele geçirdiler ve deltanın doğusunda oluşturdukları Avaris kentinde XV.Hanedanı kurdular. Hiksoslar 150 yıl Mısır'da egemen oldular ve zamanla Mısır kültüründen etkilendiler. Hiksoslardan kurtulmak için Teb'li firavun II.Sekenenretao'nun Hiksos kralı Apophis'e karşı başlattığı savaşı, oğlu Kamose devam ettirdi. Onun ölümünden sonra kardeşi I.Ahmose, Hiksosları ülkesinden çıkartarak Filistin'e oradan da Suriye'ye kadar sürdü. YENİ KRALLIK (MÖ ) I.Ahmose ülkeyi Hiksos işgalinden kurtaran ve XIII. hanedanı kurarak yeni bir dönem başlatan firavun oldu. Yaklaşık 500 yıl boyunca 3 hanedanın hüküm sürdüğü bu uzun dönem "Yeniden Kuruluş", "Amarna" ve "Ramsesler" olmak üzere üç süreçten oluşur. Yeni Krallık dönemindeki monarşi ülkede birliği sağlamış, Akdeniz'de, Ön Asya'da, Afrika'da güvenlik ve egemenlik alanları genişletilmiş, yeni ekonomik kaynaklara sahip olmuş, tarihindeki en varlıklı, en üretken ve en güçlü konumuna gelmiştir. I.Ahmose'nin yeniden yapılandırma süreci ardından gelen I.Amenhotep ve özellikle I.Tutmosis, Hiksos işgalinden alınan derslerle Ön Asya'da Filistin i, Afrika'da Nubian ve Sudan ı birer eyalet olarak Mısır ın egemenlik alanı içine aldılar. I.Tutmosis öldüğünde, II.Tutmosis tahta çıktı ama karısı onun yerini aldı. Mısır ın II. kadın firavunu olan Hatçepsut, 60 yaşında öldüğünde III.Tutmosis beklediği yönetimi eline aldı. Mısır tarihinin en savaşçı firavunu oldu. Kadeş'e ardarda seferler düzenledi. Daha sonraki firavun II.Amenhotep babasının oluşturduğu imparatorluk politikasını sürdürmüştür. Hattiler ve Mitaniler ile iyi geçinmiş barışçıl bir politika izlemiştir.

18 XVIII. Hanedanın IX. firavunu IV. Amenhotep diğer firavunlara karşı farklı bir yaklaşım gösterdi ve çok tanrılı dinlere karşı tek Güneş'e (Aten) taptı. Teb'i terk ederek merkezi çölde kurduğu ve adına "Güneşin Ufku" anlamına gelen "Akhet-Aten" dediği yere nakletti. Kendiside "Aten'in Hizmetinde " anlamı olan Akhenaton adını aldı. Mitani kralının karısı ile evlendi. Güzelliği ve zarafetinden dolayı karısına da Nefertiti adı verildi. Firavunun ölmesi ile Amon rahipleri baskı ile halkı çok tanrılı dine geri döndürdüler. Akhenaton'un ardından Smenkhare ve Tutankamon başa geçtiler. Tutankhamon un çok küçük yaşta ölmesi yüzünden onun komutanı olan Horemhep yönetimi ele aldı. Kendisinin de varis bırakmadan ölmesi sonucunda ordularının ünlü komutanı olan I.Ramses XIX. hanedanın ilk firavunu oldu. Ardından gelen oğlu I.Seti dönemi boyunca Asya dan gelen saldırılarla savaştı. Adı "Güneş Tanrısı Ra'nin Donattığı" anlamına gelen eski Mısır ın en büyük ve en ünlü firavunu olan II.Ramses'in başa geçmesi ile Mısır 66 yıl sürecek olan parlak bir döneme girdi. Bu dönemde Hattilerle savaşan Mısır, Kadeş önlerinde Hattilerle tarihin ilk yazılı antlaşması olan "Kadeş Antlaşmasını" imzaladılar. II.Ramses ten sonra zayıflayan Mısır Asya'dan gelen istilacılarla uzun süre savaştı.124 yılda 11 Ramses daha firavun olarak Mısır ı yönetti. Yeni Krallık döneminin sonlarına doğru III.Ramses'in sistemi ayakta tutan gayretlerine karşın ondan sonraki XX. Hanedan yıkım ve felaketin habercisi olmuştur. GEÇ DÖNEM(M.Ö ) Mısır ın eski merkezi güçünü yitirmesiyle içerden ve dışardan kısa aralıklarla ortaya çıkan yerli ve yabancı güçler Mısır yönetimine el koyabilmekteydi. XXV. Hanedanı kuran Schabaka, Mısır geleneklerine bağlı olarak yönetimi yeniden düzenledi. Barış ve huzur geri geliyor gibiydi. Oğlu Schabataka ve sonraki firavun Tharka da bu geliştirmeleri sürdürdülerse de bu defa da Asur tehlikesi kapılarını çaldı. MISIR'DA ASUR EGEMENLİĞİ Ön Asya da giderek güçlenen Asur devleti, Suriye ve Filistin'i elde etmek için uzun yıllardan bu yana Mısır'ın zayıflamasını beklemekteydi. Bu krallığın gücünden çekinen Tharka, Asur'u yıpratmak amacıyla öteden beri Asya'da ayaklanmalar ve kışkırtmalar düzenlemekteydi. Asur'un buna yanıtı hızlı ve sert oldu. Kral Assarhadon 671 yılında Sina çölünü ve deltayı geçerek Menfis kentine girdi. Yukarı Mısır'a gitmesine gerek kalmadan Teb liler de ona bağlılıklarını duyurdular. Bundan güçlükle kurtulunca Tharka, Assarhadon'un ülkesine dönmesinden sonra yönetimi tekrar ele aldı. Ancak 3 yıl sonra yeni Asur kralı Asurbanipal Mısır'a tekrar yürümüş bu defa güneye kaçan Tharka yi izlemek üzere Teb'e kadar inmiş Amon inancının merkezini yağmalamıştı. Asurbanipal bu zengin ülkeyi kendisine bağlı yöneticilere haraç karşılığı devrederek ülkesine geri döndü. Bunlardan biri olan Psammeth Asur'u tanımadı ve XXVI. hanedanını kurdu. Batı Anadolu nun güçlü devleti Lidya'dan destek istedi. Lidyalılar ve Mısırlılar Asurluları sürerek onları Mısır dan çıkardılar. Ama yaklaşan bir tehlike daha vardı bu da Perslilerdi. MISIRDA PERS EGEMENLİĞİ (MÖ ) XXVI.hanedanın V.firavunu Amasis zamanında, ülkede refah o kadar artmıştı ki Nil vadilerinin çiftçileri, kentlileri, tüccarlar ve devlet hazinesi zenginliğe kavuşmuştu. Doğuda beliren Pers tehlikesine karşı sınırlarda gerekli önlemleri almasına karşın Amasis'in ölümüyle yerine geçen III.Psammeth, Amasis kadar başarılı olamamış Pers istilasına göz yummuştur. Bundan sonra gelen firavunlar hep Pers kökenli olmuştur ta ki Nübyeli bir

19 komutan XXXI.hanedanlığı kurana dek.bundan sonrada Pers egemenliği Mısır da kaybolmuştur. HELLENLER VE YIKILIŞ Pers istilasından sonra Mısır a gelen Büyük İskender bir kurtarıcı gibi karşılandı. İskender'in beklenmedik ölümünden sonra Mısır toprakları onun generallerinden Ptolemaioslara kaldı. Mısır ve Hellen geleneklerinin bir sentezi olan yeni bir kültür anlayışı ile Akdeniz ekonomi dünyası ile yakın bir ilişkiye girildi.bu amaçla başkent Menfis den İskenderiye ye taşındı. Zira bu hanedanın egemenliği sömürgeciliğe dayanmaktaydı. Geleneksel Mısır merkeziyetçiliği ile ülkeyi yöneten ve denetleyen Ptolemaioslar'ın Mısır a getirdiği en büyük yenilik İskenderiye yi bir ticaret limanı olarak geliştirmeleriydi. Bu hanedanın firavunları güneyde Yukarı Mısır boyunca uzanan vadi çevresinde geleneksel Mısır mimari tarzında çok güzel tapınaklarda inşa ettirdiler.bunlardan bazıları bugün bile ayakta kalmayı başarabilmiştir. Son kraliçe VII.Kleopatra ile Mısır da Hanedanlar dönemi son bulmuştur. FİRAVUNLAR AMENHOTEP IV / AKHENATON (M.Ö ) Akhenaton diğer tanrıların özelliklede politik ve ekonomik anlamda çok güç kazanan Amon rahiplerinin gücünü elinden almak amacıyla dinde radikal bir karar alarak tek tanrılı(monoteistik) bir din anlayışını getirdi. Bu dinde firavun tek ve mutlak güç olmuş bas rahibin yerini almıştır. Tanrı Aton tek tanrı,sembolü olarak da güneş diski kullanılmıştı. Hiyerogliflerde anlaşıldığı kadarıyla insanlar dönemde Aton ve Kraliçe Nefertiti'ye de tapmışlardır. Nefertiti daha önceki tanrıça sembollerinin yerini almıştır. Daha önceki tüm tanrıların özelikle de tanrı Amon'un adı her yerden çıkarılmış anıtlardan silinmiştir. Akhenaton dini geliştirmek için yeni bir başkente ihtiyacı olduğunu anlayarak yeni bir başkent inşa ettirmiştir. Yeni şehir Akhetaton, Teb'in 300 km kuzeyinde Nil in doğu kıyısındadır. Bu şehrin orta kısmı tamamlandığında hükümdarlığının 6. yılında Amenhotep IV adını Akheneton olarak değiştirdi. Bu şehirde Akheneton karısı kraliçe Nefertiti ve altı kızı kendilerini yeni dine verdiler. Artık tapınmalar karanlık tapınak köşelerinde değil gün ışığında yapılır olmuştu. Tanrı Aton'un öğretisinde diğer tanrılarda olduğu gibi katı bağışlamaz tutum yoktu, insanlara bütün canlıların yaşamalarını olanak veren güneşe tapmaları öğütlüyordu. Dindeki bu yumuşama

20 ve özgürlük havası dönemin sanatına da yansıdı resimler katı bir kusursuzluk yerine daha çok gerçekçiliğe ve doğa sevgine yöneldi. Şiir ve müzik daha hümanist bir hava almıştı. Akheneton öldükten sonra yeterince önem verilmeyen ordu ve hakları elinden alınan rahipler sınıfı birleşerek Akhenaton a karşı koydular. Akheneton dan sonra gelen firavunlar şehri yerle bir etti ve eski dini sisteme dönülmüş oldu. TUTHANKAMON (M.Ö ) Tutankhamon çok küçük yaşta Kraliçe Nefertiti'nin kızı Prenses Ankhesenpaaten ile evlenmişti ve o da Aton un dinine inanmıştı ama saltanatın başlarında Amon mezhebine geri döndü. Ama Amon Tanrısı ile barışmaya çalısması Tutankhamon u lanetten kurtaramamıştır. On dokuz yaşlarında iken ölmüştür. Bazı kaynaklara göre Tutankhamon un generali Horemheb iktidarı ele geçirmek için onu öldürmüştür. Mezarı ustalıkla gizlenmiştir, 1922 sonlarında Huvard Karter ve Lord Karnarvon tarafından bulunmuştur. Mezarının yanındaki iki küçük tabutta ölü doğmuş bebeklerin, çok sevdiği eşi Ankesenamun'un çocukları olduğu sanılıyor. Bunun yani sıra hayvan mumyaları da bulunmuştur. Mezarında bulunan lambada ise, gün ışığı ile bir şey görünmeyen, ancak zifiri karanlıkta ikisinin burun buruna figürleri bulunmaktadır. Mezarında inanılmaz derecede zenginlik bulunduğu halde hakkında en az bilgi edinilebilen firavunlardandır. RAMSES II (M.Ö ) Ramses II, Kral Seti I in oğludur. Başlangıçta ülkeyi babasıyla birlikte yönetmiştir. Eski Mısır firavunlarından en uzun saltanat sürenlerinden birisidir. Ülkenin başına geçtiğinde deneyimli bir yönetici ve komutandı. 67 yıl saltanat sürmüştür. 80 yıldan uzun bir zaman yaşadı. Hükümdarlığı süresince Mısır askeri gücünün ve zenginliğinin doruğuna ulaştı. Ramses II özellikle şehir şehir dolaşarak binalar ve tapınaklar inşa etmiştir. İnşaatları arasında en iyi bildiğimiz, özellikle Karnak taki ve Abu Simbel deki tapınaklar ve Ramesseum Tapınağı onun büyüklük ve sanatının delilleridir. Bütün anıların içinde ismini kabartma resim ve yazılarla kazımıştır. Memfis'teki yönetimi ve başkenti Delta bölgesine taşıdı. Bu bölge sulaktı ve askeri harekata geçmek için uygun bir yerdi. Daha sonra Pi-Ramses adında yeni

21 bir şehir yarattı. 25 yaşında en büyük profesyonel orduyu oluşturdu piyadeden oluşuyordu. Askeri bağlılıklarının en ünlüsü, Hititlere karşı Kadeş Savaşı dır. Savaşa mısır askeri katıldı. Firavun kendi kendini kamufle etti. Ancak Hititler tarafından pusuya düşürüldü. Sonra güçleriyle geri çekilip, korundu. Takviye birliklerin gelmesiyle tekrar saldırıya geçti ve başarılı oldu. Her iki tarafın bu savaşı kazandığı iddia edildi. Ramses II çoğu anıtlarda kazandı diye kaydedilmiştir. Bu savaşın sonucunda tarihte ilk kez bir ateşkes antlaşması imzalanmıştır. Kadeş Antlaşması diploması biliminin başlangıcıdır. Ancak Hitit ile Mısır arasındaki problemler yıllar sonra Ramses II bir Hitit prensesiyle evlenmesiyle sonuçlandı. Ramses II öldükten sonra, Krallar Vadisi ne gömüldü. Nil nehrinin batı tarafında tepelerde Luxor un karşısında modern kasabaya yerleştirildi. Mezarında Ramses II nin mumyası bulunamadı ve fakat 1881 yılında Teb in batı tarafında Der-il Bahri deki kral mezarları arasında bulundu. Mumya şimdi Kahire deki, Mısır Müzesi ndedir. KLEOPATRA (M.Ö ) Kleopatra saltanatı, Roma İmparatorluğu nun gücünün ve Mısır saltanatının sonu anlamına gelmektedir. Kleopatra isminin anlamı Babasının Şerefi demektir. M.Ö 69`da İskenderiye de doğdu. Aslen yunanlı olan Kleopatra babası XI.Ptolemaios`un vasiyeti üzerine erkek kardeşi Ptolemy XIII ile evlendi ve onunla birlikte tahta çıktı. Halkın kendisini benimsemesi için kendini Mısır dinine verdi. Bir süre sonra kardeşinin aradan çekilmesi ile Kleopatra tek başına iktidar koltuğuna oturdu. Tahta çıktığı sıralarda Mısır siyasal ve toplumsal bakımdan büyük sarsıntılar geçiriyordu ve iç karışıklıklar çıkmıştı. Kleopatra kurnazlığı sayesinde önce Roma İmparatorluğu na yöneldi ve Mısır çıkarlarına uygun bir anlaşma ile ülkesini içinde bulunduğu zor durumdan kurtardı. M.Ö 48 yılında Roma İmparatoru Sezar İskenderiye ye geldi. Kleopatra ya aşık oldu ve uğruna yaşamını, servetini ve siyasal gücünü riske sokarak Kleopatra nın ve Mısır ın haklarını savundu. Kleopatra nın Sezar dan bir çocuğu oldu. Kleopatra nın en büyük hayali iki imparatorluğu birleştirip Büyük İskender in hayali olan bilinen tüm dünyaya sahip olmaktı. M.Ö 44`de Sezar ölünce bu hayallerini ertelemek zorunda kaldı. Sezar ölünce Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı. Octavius (Sezarın yeğeni) ve Marcus Antonius kendi aralarında imparatorluğu paylaştılar. Doğu Marcus tarafından yönetilmeye başladı ve Marcus un ilk işide Mısır ı ziyaret oldu. Marcus Antonious Kleopatra ya delice aşık oldu ve Kleopatra tekrar yarıda bıraktığı planları hayata geçirmek için harekete geçti. Antonius Fenike, Suriye, Klikya nın bir bölümü, Kıbrıs

22 ve Arabistan ı Kleopatra ya verdi. Bu Roma tarafından iyi karşılanmadı ve Octavius Mısır a savaş açtı. Actium da yapılan savaşta Kleopatra ve Marcus ağır yenilgiye uğradılar ve kaçmak zorunda kaldılar. Antonius un ölmesi sonunda Octavius İskenderiye yi ele geçirdi. Çaresiz kalan Kleopatra kendi kendini bir engerek yılanı ile zehirleyerek intihar etti. Sezarium, Marcus Antonius şerefine Kleopatra tarafından inşa edilmişti. Ayrıca Kleopatra nın İğneleri olarak bilinen iki dikilitaşa sahiptir. KADEŞ ATEŞKES ANTLAŞMASI Hitit İmparatorluğu her zaman kuzeyde Mısır için bir tehlike oluşturmaktaydı. İki devlet sürekli birbirlerine saldırarak birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışıyorlardı. Bu durum Kadeş Savaşı ve onun sonrasında imzalanan ve tarihin ilk yazılı barış antlaşması olması açısından büyük önem taşıyan Kadeş Barış Antlaşması ile sona erer. Aynı zamanda diplomasi biliminin de başlangıcıdır. Kadeş Barış Antlaşması Mısır İmparatoru Ramses II ve Hitit İmparatoru Hattuşil III arasında imzalanmıştır. Antlaşmanın iki metni vardır. Biri gümüş tablet üzerine yazdırılıp, Hatti Kralı tarafından mühürlenerek Ramses e gönderilmiş ve bu metin temel tutularak hiyeroglif ile Karnak ve Ramesseum mabetlerine yazılmıştır. İkincisi; Ramses tarafından Hatti Sarayı na gönderilen Akatça metindir ve Hattuşaş (Boğazkale) arşivinde bulunmuştur. Mısır a gönderilen gümüş tablet mevcut değildir. Ramses in Hattusil e gönderdiği Akatça metin; Mısır ın büyük kralı Ramses, Hatti nin büyük kralı Hattuşil ile aralarında kardeşliği devam ettirmek için bir anlaşma yapmıştır. Mısır ın büyük kralı Ramses, Hatti nin büyük kralı Hattuşil ile barış ve kardeşliği ilan eder. Tanrılar, iki memleket arasında düşmanlığa asla izin vermemişlerdir. Ramses Hatti ye karşı asla düşmanlık göstermeyecektir. Ramses bizzat, Hattuşil ile beraber iki hükümdar arasında barışı temin maksadıyla bu anlaşmayı yapmıştır, ikisi birbirine kardeş olmuştur ve şimdi eskiden olduğundan daha fazla kardeştirler. Ramses, Hattuşil in dostudur. Oğulları, Hattuşil in oğullarının kardeşleri olacaklardır ve ebediyen barış içinde yaşayacaklardır. Ramses, Hatti memleketini herhangi bir şey almak için istila etmeyecektir. Hattuşil, Mısır a herhangi bir şey almak için girmeyecektir. Böylece, Samas ve Tesub un iradeleri Mısır ve Hatti nin kardeşliğini resmen ilan ederler. Ramses bugünden itibaren barışı koruyacaktır. Mısır ve Hatti ebediyen barış ve kardeşlik içindedir. Eğer bir düşman Hatti ye karsı yürürse ve Hattuşil Ramses e Bana yardıma gel diye haber gönderirse, Ramses ordusunu ve savaş arabalarını ona gönderecektir ve eğer Hattuşil, kendi halkına kızar ve onlar da isyan ederlerse, Ramses ordusunu ve savaş arabalarını Hattusil in asileri üzerine gönderecektir. Eğer bir başka düşman Mısır a karşı yürür ve Ramses de kardeşi Hattusil e Gel bana yardim et diye haber gönderirse, Hattuşil bu düşmanı öldürmek için ordusunu gönderecektir.

23 (Sonraki kısımlar Akatça metinde bozuktur...) Hattuşil tarafından gönderilen gümüş tabletten tercüme edilen Mısırca metin saltanatının 21. yılında Ramses Pi-Ramses de iken gümüş bir tablette yazılı anlaşmayı aldı. Önceleri, iki devlet arasında düşmanlığa tanrılar asla izin vermemişlerdi. Bununla beraber, Muvattalis Mısır la savaş yaptı. Fakat Hattuşil aralarında ebediyen düşmanlığı önlemek için bu anlaşmayı yapmıştır. Hattuşil bizzat Ramses ile bu anlaşmayı yapmıştır. Muvattalis ölünce, Hattuşil Ramses ile barış içindedir ve Hatti kralının oğullarının oğulları ile ebediyen barış içinde olacaklardır. Hatti kralı Mısır a, Ramses Hatti memleketine hiçbir surette girmeyecektir. Hattuşil Subbililiuma ve Muvattalis zamanında mevcut olan anlaşmayı tanır ve kabul eder. Ramses, iki hükümdarın beraberce yaptıkları barısı ebediyen koruyacaklardır. Eğer Mısır dan bir büyük adam kaçarsa ve Hatti memleketine iltica ederse, Hatti kralı onu kabul etmeyecek ve Ramses e teslim edecektir. Eğer halk içinden bir veya birkaç kişi, Hatti ye birisinin hizmetine girmek üzere kaçarsa, bunlar Hatti memleketine kabul edilmeyip, Mısır kralı Ramses e iade edilecektir. Eğer Hatti memleketinden bir büyük adam, Ramses in memleketine iltica ederse, Mısır kralı onu kabul etmeyerek Hatti hükümdarına teslim edecektir. Eğer halk içinden bir veya birkaç kişi, Mısır da bir hizmetkarlığa girmek için kaçarsa, Mısır kralı onları kabul etmeyecek ve Hatti kralına iade edecektir. Hatti ve Mısır ın, bu gümüş tablet üzerindeki maddelerinde gösterilen şartlara kim riayet etmezse, Hatti nin ve Mısır ın tanrıları onun evini, memleketini, hizmetkarlarının da mahvetsin, fakat, kim bunlara riayet ederse, aynı ilahlar onu refah içinde bulundursun, mallarını ve hizmetkarlarını korusun. DEVLET YAPISI Mısır tarihinin en eski devirlerinde devlet şekil ve hükümet teşkilatı, bazı işgaller geçirmesine rağmen esas olarak değişmemiştir. Firavun: Eski Mısır da hükümdara Firavun adı verilirdi. Firavun tanrıların oğlu olarak görülürdü. Bu nedenle dinin en büyük reisidir. Önemli dini törenleri yönetir. Daima ülkenin mutlak hakimidir. Savaşlarda ordunun başındadır, başkomutandır. Ancak idare işleri arttığında özellikle yeni krallık dönemlerinde Firavun birçok yetkisini yüksek rütbelerdeki memurlara bırakmıştır. Vezir: Firavundan sonra merkez teşkilatının başı vezirdir. Vezir firavuna adalet ve idare işlerinde yardım ederdi. Amon-baş rahibi dini işleri yürütmekte firavuna yardım ederdi. Nubye ve Asya daki topraklar da eyaletlere ayrılmış, firavun tarafından her eyalete valiler atanmıştır.

24 ORDU TEŞKİLATI Yeni Krallık dönemi başlamasıyla beraber,akınlar yapma ve bir imparatorluğa sahip olma isteği ordunun yeniden düzenlenmesi gerekliliğini ortaya çıkardı. Atlar ve at arabaları orduya katildi. Gönüllü askerler toplanıp eğitildi ve ordu genişletildi. Ordu her biri 4000 piyade ve 1000 at arabalı askerden oluşan tümenlere ayrılmıştı.her tümene bir tanrı adı verilmişti.tümenlerde ayrıca her biri 200 piyadeden oluşan 20 bölüğe ayrılmıştı. Bölüklerse,aynı kışlayı paylasan 10'ar kişilik birliklere ayrılmıştı. Her bir bölüğe 25 tane çift kişilik at arabası bağlıydı.at arabalı askerler gerek donanımları, gerekse sahip oldukları yetenek ve eğitimlerinden dolayı ordunun en seçkin topluluğuydular. Eski ve Orta Krallık dönemlerinde Mısır ordusu kralın korumaları ve paralı askerlerden kurulu ufak bir güçten oluşuyordu.insanlar acil durumlarda orduya çağrılırlardı. Fakat çoğunun askeri eğitimi yoktu. Bu yüzden pek bir ise yaramazlardı. Silahlar ve Eğitim: Mısır askerleri savaş baltası, gürz, mızrak, kılıç, hançer, yay ve ok gibi bir çok silah türüyle savaşabilir durumda olmalıydı. Bununla beraber her birlik belli bir silahın kullanımında uzmanlaşmaya yönelebilirdi.genç askerlere, uzun yürüyüşlerin de yapıldığı zorlu bir eğitim verilirdi. DİN VE İNANIŞ Eski Mısır da din kavramını şu beş madde altında inceleyebiliriz: 1. Tanrı kavramı 2. Rahipler 3. Mabetler 4. Dini ayinler ve büyücülük 5. Ölümden sonraki yaşama inanış ve mumyalama Bu maddeler incelenirken iki çeşit belgelerden yararlanılır. Bunlar; Hiyerogliflerle olan her türlü dini metinler, mabet ve mezar duvarlarındaki dini inanışlar ve ayinlerin tasviri. Klasik bazı tarihçilerin; Herodot, Sicilyalı Diodor ve Strabon gibi, Mısır ın eski dini hakkındaki gözlem ve rahiplerden duyduklarını yazmalarıdır. Mabetlerde, mezarlarda her çeşit tanrıların heykelleri, heykelcikleri veya çizilmiş, boyanmış resimleri. Eski Mısır medeniyetine ait mabet harabelerinde, mezarlarda bu çeşit tanrı heykel ve resimlerine rastlanmaktadır. Bunlar bazalt ve granitten olan heykellerden başka, bronz ve altından heykelcikler, çeşitli hayvan başlarıyla temsil edilen tanrı ve tanrıçaları göstermektedir. 1. TANRI KAVRAMI Mısır ın tarih önceki devirlerindeki din düşünceleri, totem esasına dayanır. Birer siyasi ve idari bölme olan Eski Mısır ın Nom ları, totem olan hayvan isimlerini taşırdı. Mesela çakal,

25 köpek, yılan, şahin nomları gibi. Eski Mısırlılarda bu tanrılar önemli bir yer işgal etmişlerdir. Onların heykellerini, resimlerini yaparak şekillendirmişlerdir. Mısırlılar genellikle çok tanrılı dine inanmışlardır. Ancak bazı dönemlerde tek tanrılı düşünce reformu yapılmaya çalışılmış, devamsız bir hareket olarak kaydedilmiştir. Mısır tanrıları konularını gökten, topraktan, sudan, bitkilerden, hayvanlardan ve insanlardan alırlar. Mısırlılara göre her şeyin başı gök tanrısındadır ve bütün eski tarih boyunca, gök ve Nil tanrıları en büyük önemi taşımışlardır. Gök tanrılarının ismi ve şekli değişmekle beraber, gökyüzündeki yıldızlar, güneş ve ay en eski ve devamlı tanrılar arasındadır. Sonra yeryüzü tanrıları gelir ki, toprak, su ve ağaçlar bunların sembolüdür. Hayvanlar alemi ise Mısır tanrıları arasında en kalabalık yeri işgal ederler. Bu hayvanlar, bazen bizzat kendileri veya bir özel işaret ile, bazen de sadece başları ile insan vücudu üzerinde temsil edilmişlerdir. Mısır da aynı kavramı ifade eden tanrılar, başka başka isimlerde de anılmışlardır. Mesela Hor, Ra, Aton isimleri hep güneşi temsil eden tanrılardır. Bunun sebebi siyasi merkezlerin değişmesidir. İlk temsil edilen tanrılar MÖ 4000 ortalarında başlamıştır. Mısır ın dini fikirleri belirten ilk belgelerden biri MÖ 2625 yılında Saqqara piramitlerindeki, Kral Unas ın mezarında olan yazıdır. Heliyopolis te yer tutan ve güneş temeline dayanarak Ra adini taşıyan mabut bulunur. Her tanrı belli bir gücü belli bir kavramı temsil ederdi. Eski Mısır daki başlıca tanrılar şunlardır; Amen (Amon): "Amen" saklı olan demektir. Teb'in baş tanrısıdır. Eşi Amenet'le birlikte ilk tanrılardan biridir. Kutsal hayvanları kaz ve koçtur. Orta Krallık döneminde sadece yerel bir tanrıydı ama Tebliler Mısır'a hakim olunca Amen önemli bir tanrı oldu. 18.Hanedan'dan itibaren tanrıların kralı oldu.ünlü Amen tapınağı Karnak, dünyanın en büyük dinî yapısıdır. Amen-Ra : Amen in rahipleri tarafından sunulan birleşik tanrıdır. Amaçları Amen in takipçisi olan Yeni krallıkta daha önceki güneş kültünün tanrısı olan Ra ile bir bağ kurmaktı. Bu tip birleşmelerde tanrılar iç içe girerler böylece Ra nın içinde Amen in temsil ettiği gücün var olduğuna inanılır. Horus: Nur tanrısıdır ve güneşi temsil eder. Gökyüzünün burçları üzerinde görünür ve bir atmaca seklinde göklerde uçar. Atmaca da Hor adını taşımaktadır. Güneşle ay tanrının iki gözü sayılır. Hor iki kuvvetli kanatla gösterilir. Bu kanatlarda iki müthiş yılan vardır ve ağızlarından ateş püskürür. Kainatı aydınlatan ve canlandıran Horus kardeşi zulüm ve acı tanrısı olan Set ile devamlı mücadelededir. Hep Horus kazanır ama Set yok olmaz.

26 Set: En eski dönemlerde Set, Aşağı Mısır ın koruyucu tanrısıydı ve çölün şiddetli fırtınalarını sembolize eder. Bu fırtınaları Aşağı Mısır lılar yatıştırmak için yöntemler aramışlardır. Yukarı Mısır Aşağı Mısır ı yendiğinde ve ilk hanedana girildiğinde, Set Yukarı Mısır ın Hanedanlık tanrısı Horus un şeytani düşmanı olarak bilinmeye başlandı. Mısır'ı çöllerden gelen yabancılardan koruduğuna inanılır. Ra: Güneşi ifade eden tanrılardan biridir. Ra insanlar arasında oturmaz, sahip olduğu kayığı ile ebedi bir tarzda semada yüzer durur. Zulmetle devamlı mücadele ederdi. Hator: Mısır ın çok eski bir tanrıçasıdır, inek tanrı. Sık sık İsis le eşdeğer tutulmuştur. Hator Edfu da Horus un partneri olarak tapılmıştır. Teb de ölümün tanrıçası olarak düşünülmüştü. Ayrıca o aşkın, dansın, alkolün ve yabancı toprakların koruyucusuydu. İsis: En önemli tanrıçadır. Anneliği, tedaviyi ve büyüyü simgeler. Evrendeki en güçlü büyücüdür. Osiris'in karısı Nephthys'in ikiz kardeşidir. Horus'un annesi, Amset'in koruyucusudur. Isis Horus'u çocukluğu boyunca Set'den korumuştur. Egemenlik bölgesi Abidos'tur. Maat: Adalet tanrıçasıdır. İsmi adalet, evrensel düzen anlamına gelir. Kafasında bir devekuşu tüyü taşır. Bu tüy diğer dünyada, Osiris'in mahkemesinde,ölünün kalbi karşısında bir terazide tartılır. Bu tartılmaya göre ölünün ruhu cezalandırılır veya ödüllendirilir. Ptah: Memphis te tapılıyordu (M.Ö.3100). Ptah evrenin yaratıcısı olarak görülmüş. Öbür dünyada erkeklerin ruhlarının yerleşeceği vücutları şekillendirir. Başka mitlere göre Thoth un emrine çalışıyordu ve Thoth un açıklamalarına uygun olarak cennetleri ve dünyayı yaratmaktı. Osiris: Ölülerin koruyucusu ve yargılayıcısıdır. Abidos'da hüküm sürmüştür. Ra dünyayı terk ettiğinde dünyayı yönetmeye başladı ama Set onu öldürdüğünde Isis onu tekrar canlandırdı. Böylece Osiris yeraltı dünyasının hükümdarı oldu. Oğlu Horus onun intikamını