EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETİCİLERİN KALİTESİ

Transkript

1 Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 13, Sayı: 2, Sayfa: , ELAZIĞ-2003 EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRETİCİLERİN KALİTESİ The Quality Of Teachers In Educatıon System Çetin SEMERCİ F.Ü. Eğitim Fakültesi EBB öğretim üyesi,elazığ Özet Bu çalışmanın amacı, eğitim sisteminde öğreticilerin kalitesine ilişkin ipuçları vermektir. Öğretmenlik kutsal bir meslektir. Araştırma ile birlikte öğretmenlik görevini yürüten öğretim üyeleri de bu kutsallık içinde yer almaktadır. Öğretmen ve öğretim üyelerinin öğretmenlik meslek bilgilerinin geliştirilmesi kalite için bir zorunluluktur. Diğer taraftan fedakarca çalışan öğretmen ve öğretim üyelerinin hiçbir zaman hakları ödenemeyecektir. Anahtar kelimeler: Kalite, öğretmen, öğretim üyesi. Abstract The aim of this study is to give some clues about the quality of teachers in education system. Teaching is a holy profession. Teaching staff at universities, who perform teaching as well as making researches, are included in this framework. It is necessary to develop the knowledge of teaching profession of both teachers and faculty staff to reach quality. On the other hand it is impossible to pay for the efforts of both teachers and university teachers. Key words: Quality, teacher, teaching profession. 24 Kasım 2000 Öğretmenler Günü nde F.Ü. Eğitim Fakültesi nin Düzenlediği Panelde sunulmuş ve 2002 yılı için makale olarak güncellenmiştir

2 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) Giriş Öğreticilik mesleği kutsaldır. Bu kutsallığın bilincinde eğitim-öğretim faaliyetlerini yürüten ilköğretim ve liselerde öğretmenler, üniversitelerde ise öğretim üyeleridir. Öğrencilerin kaliteli yetişmesi, öğreticilerin kalitesine bağlıdır. Bu panelde kalite olgusu çerçevesinde öğretmelerin öğreticiliği, öğretim üyelerinin öğreticiliği ve öğreticilerin yetiştirilmesi konularına değinilecektir. Öğretmenlerin Öğreticiliği 24 Kasım Öğretmenler Günü öğretmenin mesleki saygınlığını vurgulamak ve kalitesini irdelemek günüdür. Biliniyor ki; öğretmen olmazsa ulus olmaz. Atatürk e göre Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir. Öğretmenden, eğitimciden yoksun bir millet henüz millet adını almak istidadını kazanmamıştır. Ona alelade bir kitle denir. Millet denemez. Bir kitle, millet olabilmesi için mutlaka eğitimcilere, öğretmenlere muhtaçtır. Onlardır ki, bir topluluğu gerçek millet haline koyarlar (Boğaziçi Üniversitesi, Tarihsiz). Öğretmenlerimiz bu nedenden dolayı, güçlü, yeterli, istekli, gayretli ve sürekli gelişmeci ve kalite inancına sahip olmalıdır (Cafoğlu, 1996: 136). Diğer taraftan, eğitim öğretim faaliyetlerinin daha kaliteli olabilmesi için yöneticilerin, bu faaliyetlerde öğrenmenin çok önemli olduğunu bilmesi ve öğretmenlerin kendilerini önemli olduklarını hissettirmesi gerekir. Bunun için de, her öğretmene eşit fırsat tanınması, güvenli bir çalışma ortamı oluşturulması, açık ve dürüst iletişim kurulması ve kararlara katılması gerekmektedir. Bu durumda, ülkesini seven, fedakarca çalışan öğretmen iş doyumunu sağlayarak, çocuklarımızın daha iyi yetişmesini sağlayacaktır. Bu durumda, öğretmenlerin mevcut maaşları 10 kat artırılsa bile, onların hakları gerçekten ödenemez. Öğretmenlerle ilgili yapılan bir araştırmada, öğretmenlere kalite eğitimi verilmiştir. Bu eğitimde mesleki tecrübesi 1-10 yıl arasında olan öğretmenler öğrenmeye istekli, 21 yıl ve üzerinde olan öğretmenler öğrenmeye isteksiz görünmüşlerdir. Eğitim sonunda kendilerinin önemli olduğunu hisseden öğretmenlerin oranı yüzde 40, insan olduğumu hatırladım diyen öğretmenlerin oranı yüzde 20 dir (Cafoğlu, 1998: 69-71). Diğer taraftan sınıfta kaliteyi sağlayacak öğretmen geçen ve kalanı ayırma amaçlı not verme yerine öğrenciye rehberlik ve yardım amaçlı not verme yi kullanmalıdır. Bir başka deyişle 204

3 Eğitim Sisteminde Öğreticilerin Kalitesi... geçme/kalma felsefesi öğrenme/geliştirme ile yer değiştirmelidir (Aşcıgil, 1998: 73-74). Öğretmenlerin öğreticiliğinde, araştırıcı olması, derslerine hazırlıklı gelmesi, işlevsel ders planlarına sahip olması, çocukları sevmesi ve değer vermesi bir kalite göstergesidir. Öğretim Üyelerinin Öğreticiliği Türkiye de öğretim üyesi ve araştırmacı kavramları birbirine karıştırılmaktadır. Öğretim üyeliği temel olarak eğitim-öğretimle ilgili, araştırıcılık ise bilimsel araştırmalarla ilgili kavramlardır. Öğretim üyelerinin iki temel görevi vardır: Bilimsel araştırma yapmak ve öğreticilik. Ne yazık ki, öğretim üyeleri çoğu zaman ikinci görevlerini ya görmezlikten gelmişler ya da pek dikkate almamışlardır. Oysa, eğitimöğretim görevi, birinci derecede öncelikte olmalıdır. Çünkü, bilimsel araştırmaları üniversite dışındaki kurumlarda da yapmak mümkündür. Eğitim ise yalnızca üniversitelerde yapılmaktadır. Öğrencisi ve eğitim-öğretim görevi olmayan hiç kimseye öğretim üyesi denilemez, çünkü; bunlar ön şarttır. Öğretim üyesinin aynı zamanda bilimsel araştırmacı oluşu bu ön şartın daha nitelikli olarak yapılmasına yöneliktir. Nitekim gelişmiş ülkelerde bilimsel araştırmaların yüzde i üniversite dışında yapılmakta olup, öğretim görevleri bulunmadığı için hiç birisine öğretim üyeliği unvanı verilmemektedir (Köksoy, 1997: 73-75). Diğer taraftan 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu nun (YÖK) 22. maddesi öğretim üyelerinin görevlerini net olarak ortaya koymaktadır(yök, 1981:5361): Öğretim üyelerinin görevleri: a. Yükseköğretim kurumlarında ve bu kanundaki amaç ve ilkelere uygun biçimde ön lisans, lisans ve lisansüstü düzeylerde eğitim-öğretim ve uygulamalı çalışmalar yapmak ve yaptırmak, proje hazırlıkları ve seminerleri yönetmek, b. Yükseköğretim kumlarında, bilimsel araştırmalar ve yayımlar yapmak, c. İlgili birim başkanlığınca düzenlenecek programa göre, belirli günlerde öğrencileri kabul ederek; onlara gerekli konularda yardım etmek, bu kanundaki amaç ve ana ilkeler doğrultusunda yol göstermek ve rehberlik etmek, 205

4 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) d. Yetkili organlarca verilecek görevleri yerine getirmek, e. Bu kanunla verilen diğer görevleri yapmaktır. Kanun maddesinden görüldüğü gibi öğretim üyesinin aynı zamanda öğreticilik, bir başka deyişle öğretmenlik görevi de vardır. Derse hazırlıksız giren veya hiç girmeyip ders ve sınavları asistanlarına emanet eden, öğrencilere zaman ayırmayıp danışmanlık yapmayan bir hocanın unvanı ne olursa olsun kurumuna ve öğrencilerine vermiş olduğu hizmetin kaliteli olduğundan söz edilebilir mi? En yakın müşterileri yani öğrencileri bu hizmetten memnun kalır mı? Türk yükseköğretiminin kalite ile ilgili en büyük çelişkisi ve yanlışı eğitimöğretimin temel taşları olarak kabul edilen öğretim üyelerinin vermiş oldukları eğitimöğretim hizmetlerinin kalitesinin ölçülmesi, değerlendirilmesi yerine öğretim üyelerinin araştırıcı olarak kişisel niteliklerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine daha çok önem verilmiş olmasıdır. Bunun bir sonucu olarak öğretim üyelerinin ölçme ve değerlendirme becerilerinin eksik olduğunu gösteren araştırmalar vardır. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nün 117 si profesör olan toplam 192 öğretim üyesi üzerinde yaptığı bir araştırma da, öğretim üyelerinin, öğrenci başarısını geçerli, güvenilir ve objektif sınavlarla değerlendirmediği ortaya çıkmıştır. Burada önemli sorunlar, öğretim üyelerine Öğreticilik formasyonunun kazandırılması ve Bilim adamı olmasının yalnızca araştırma yapabilme ile sınırlı görülmesi dir (Demirtaşlı, 1998: ). Bu anlamda, kaliteli bir değerlendirme, objektiftir, süreklidir, gelişmeyi ölçebilir ve çok yönlüdür (Çalı; Yalçın ve Diğerleri, 1998: ). Araştırmacı tarafından Fırat Üniversitesinde sürdürülen bir çalışmada, Sosyal Bilgiler Enstitüsünden 7 Fen Bilimleri Enstitüsünden 37, Sağlık Bilimleri Enstitüsü nden 19 olmak üzere toplam 63 doktora öğrencisinin iki eğitim formasyon dersine ilişkin görüşleri alınmıştır. Bu iki ders Öğretimde Planlama ve Değerlendirme (3 2 4) ve Gelişim ve Öğrenme (3 0 3) dir (YÖK, 2000a; Semerci, 2001). 206 Araştırma bulgularından bazıları şunlardır: 1. Doktora öğrencilerin % 32 si bayandır. 2. Öğretim elemanlarının tek görevi araştırıcılık olmalıdır fikrine yüzde 40 oranında katılmaktadırlar. Demek ki yüzde 40 lık bir grup öreticiliği benimsememekte ve eğitim formasyon derslerinin iptal edilmelerini istemektedirler. 3. Doktora öğrencilerinin yüzde 70 i araştırıcı öğretim üyesi ile öğretici öğretim

5 üyesinin ayrılması gerektiğini düşünmektedir. Eğitim Sisteminde Öğreticilerin Kalitesi Doktora öğrencilerinin yüzde 43 ü öğretim elamanların günlük ders planı yapmalarına karşı çıkmaktadır. 5. Öğretmenlik doğuştan gelir, sonradan öğretilemez diyenlerin oranı yüzde 25 tir. 6. Öğretim elemanlarının usta-çırak ilişkisine göre yetişmesi gerekir diyenlerin oranı yüzde 22 dir. 7. Doktora öğrencilerinin yüzde 54 üne göre eğitim dersleri öğrencilerin daha iyi yetiştirmemizi sağlamamaktadır. 8. Doktora öğrencilerinin yüzde 62 sine göre, eğitim dersleri öğretim üyelerine de (Prof.,Doç.,Yrd.Doç) verilmelidir. 9. Eğitim derslerinden derse uygun öğretim yöntemini seçmeyi öğreniyoruz görüşüne, araştırmaya katılanların yoğunluk olarak yüzde 40 ıkararsız kalmışlardır. Çünkü, bu araştırma deneklere dönem başında uygulanmıştır. Araştırma devam etmektedir. 10. Eğitim formasyon derslerinin verilmesi öğretim kalitesini yükseltir diyenlerin oranı yüzde 54 dür. Ancak özellikle Fen ve Matematikçiler bu görüşe katılmama eğilimindedir. 11. Öğretim elemanlarının derste denetlenmesi gerekir görüşüne karşı gelenlerin oranı yüzde 60 dır. En fazla karşı gelenler fen ve matematik alanındadırlar (% 654). Kararsızlar ise yüzde 16 dır. 12. Eğitim formasyon derslerinin verilmesi gerektiğine yüzde 40 oranında bir katılım vardır. Öğreticilerin Kaliteli Yetiştirilmesi Öğreticilerin kaliteli yetiştirilmesinde eğitim fakültelerine büyük görevler düşmektedir. Bu görevlerden bazıları, kalite ve standartlara inanma, uygulamalara ağırlık verme, yüzeysel öğrenmeler yerine derin öğrenmeler sağlama ve benzerleridir. Ancak, YÖK Milli Eğitim Bakanlığımızın Ziraat Fakültesinden-su Ürünleri ve Açık Öğretim Fakültesine kadar mezun olan her öğrenciyi öğretmen yapma çabaları nedeniyle eğitim fakültelerinin saygınlığı ve önemi azalmıştır. Öğrenci öğretim yılına kadar Eğitim Fakültesini neden seçeyim, zaten dört yıllık fakültelerden çoğunu bitiren öğretmen olabiliyor diye düşünüyordu. Eğitim Fakülteleri olarak beklentimiz, YÖK te veya Milli Eğitim Bakanlığımızda bir karar alınırken dekanlıklarımızdan görüş sormaları 207

6 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) ve bilgi istemeleridir. Bu görüş ve bilgiler doğrultusunda hareket edilmesi gerekmektedir. Eğitim Fakülteleri dışındaki fakültelere 1 Haziran 2000 den itibaren sınıf öğretmenliği sertifikası verilmemektedir (YÖK, 2000b). Yeni kararlara göre, Tezsiz Yüksek Lisans programı uygulanmaya başlanmıştır. Bu program ile Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü kuruluncaya kadar Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Fen Bilimleri Enstitüsü aracılığıyla alan (branş) öğretmeni yetiştirilmeye başlanmıştır. Sosyal Alan öğretmenlikleri ile Fen ve Matematik Öğretmenliklerine kimlerin başvuru yapabileceği aşağıda verilmiştir (YÖK, 1998): Felsefe Grubu Öğretmenliği (Felsefe, Sosyoloji, Bilim Tarihi), Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği (Türk Dili ve Edebiyatı, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları), Coğrafya Öğretmenleri (Coğrafya, Hidrojeoloji Mühendisliği, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği, Jeofizik Mühendisliği, Jeoloji Mühendisliği, Maden Mühendisliği), Tarih Öğretmenliği (Arkeoloji ve Sanat Tarihi, Sanat Tarihi, Tarih, Kamu yönetimi). Biyoloji Öğretmenliği (Bahçe Bitkileri, Bitki Koruma, Biyokimya, Biyoloji, Gıda Bilimi ve Teknolojisi, Gıda Mühendisliği, Moleküler Biyoloji ve Genetik, Tıbbi Biyolojik Bilimler, Zootekni), Fizik Öğretmenliği (Elektrik Mühendisliği, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Elektronik Mühendisliği, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği, Fizik, Fizik Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği), Kimya Öğretmenliği (Biyokimya, Gıda Mühendisliği, Kimya, Kimya Mühendisliği), Matematik Öğretmenliği ((Elektrik Mühendisliği, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Elektronik Mühendisliği, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Matematik, Matematik-İnformatik, Matematik Mühendisliği). SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç Öğretmenlik mesleği kutsal bir meslektir. Araştırma ile birlikte öğretmenlik 208

7 Eğitim Sisteminde Öğreticilerin Kalitesi... görevini de yürüten öğretim üyeleri de bu kutsallık içinde yer almaktadır. Bu durumda öğreticilik kalitesinden bahsedildiğinde öğretmen ve öğretim üyesi akla gelecektir. Öğreticilikte daha kaliteli olabilmek için önce kaliteye inanmak ve gelişmeye açık olmak gerekir. İlköğretimden üniversiteye kadar tüm kurumların varoluş nedenleri öğrencilerdir. Öğrenci bu kurumların müşterileridir. Öğrencilerin farklı alternatifleri olsa ve sizin kurumunuz da kalitesiz bir eğitim verirse öğrenci kurumunuzu seçmez ve kurumunuz kapanır. Bu anlamda kalitede temel felsefe (Kalder, 1999: 15). İnsana saygı, Sıfır hata (en az hata), Veriye dayalı bilgiyle yönetim, Öğrenci (müşteri) odaklılık, Yönetici, öğrenci, veli işbirliği, Sıfır hiyerarşi, İletişim, Mutlak başarı ve Sürekli gelişmedir. Yukarıdaki temel felsefeyi dikkate alan bir öğreticinin ülke gençliğine kazandıracağı çok şey vardır. Öneriler Aşağıda bazı önerilere yer verilmiştir: 1. Öğretmenlere hizmetiçi eğitimlerle sürekli kaliteli eğitim-öğretim konularında seminerler verilmelidir. 2. Kalite konularında Milli Eğitim Müdürlükleri üniversitelerde özellikle Eğitim Fakülteleri ile sürekli işbirliği yapmalıdır. 3. Mühendis yetiştirebilirsiniz, doktor yetiştirebilirsiniz, tüm alanlarda payda da yetiştirme kavramı vardır. Öyleyse, öğretim üyelerinin öğreticilik becerilerinin geliştirilmesi gereklidir. 4. Üniversitelerde yeni kurulan Kalite Komisyonları nın görev ve yetkileri artırılmalıdır. Yılda en az bir defa kalite değerlendirmelerinin yanında ara değerlendirmeler de yapılmalıdır. 209

8 F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi (2) KAYNAKÇA Aşcıgil, S.F. (1998). Toplam Kalite Yönetiminin Öğrenci Değerlendirmesinde Bazı Yansımaları, Yükseköğretimde Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Uygulaması Sempozyumu (18-19 Aralık 1998). (Editör: Prof.Dr. Mithat ÇORUH). Ankara: H.E.V. Boğaziçi Üniversitesi, (Tarihsiz). konusma.html (10 Kasım 2000 de indirildi). Cafoğlu, Z. (1996). Eğitimde Toplam Kalite Modeli. İstanbul: Serçe Matbaacılık (Avni Akyol Ümit Kültür ve Eğitim Vakfı). Cafoğlu, Z. (1998). TKY ve İnsan, Yükseköğretimde Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Uygulaması Sempozyumu (18-19 Aralık 1998). (Editör: Prof.Dr. Mithat ÇORUH). Ankara: H.E.V. Çalı, Ş.; Yalçın, A.S.; Erdogan, N.; Sarıkaya, Ö. Ve Kalaça, S. (1998) Marmara Üniversitesinde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulunda Eğitim Kalitesinin Yükseltilmesine Yönelik Bir Uygulama, Yükseköğretimde Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Uygulaması Sempozyumu (18-19 Aralık 1998). (Editör: Prof.Dr. Mithat ÇORUH). Ankara: H.E.V. Demirtaşlı, N.Ç. (1998). Eğitimde Kalite Kontrol Süreci Olarak Ölçme ve Değerlendirme: Sorunlar ve Öneriler, Yükseköğretimde Toplam Kalite Yönetimi Prensiplerinin Uygulaması Sempozyumu (18-19 Aralık 1998). (Editör: Prof.Dr. Mithat ÇORUH). Ankara: H.E.V. Kalder (1999). Kalite Notları, İstanbul: Kalder. Semerci, Ç. (2001). Doktora Öğrencilerinin Eğitim Derslerine İlişkin Görüşleri. AİBÜ X. Eğitim Bilimleri Kongresi, Haziran 2001, Bolu. Köksoy, M. (1997). Yükseköğretimde Kalite ve Türk Yükseköğretimi İçin Öneriler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Vakfı. YÖK, (1981) Sayılı Kanun. 06/11/1981, Sayı: 17506,Sayfa:5361, Tertip:5, Cilt:21, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme Yayın Genel Müdürlüğü. YÖK, (1998). Yürütme Kurulu Kararları. 20/05/2998, Oturum No:19, Karar: YÖK, (2000a), Lisansüstü Eğitim.07/04/2000. B.30.0.APK:0: / YÖK, (2000b). Öğretmenlik Sertifika Programları. 16/06/2000, B.30.0.EÖD