FRANSIZCA ÖĞRENEN TÜRKLERİN YAPTIKLARI BİÇİMBİLİMSEL VE SÖZDİZİMSEL YANLIŞLARIN ÇÖZÜMLENMESİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANABİLİM DALI FRANSIZCA ÖĞRENEN TÜRKLERİN YAPTIKLARI BİÇİMBİLİMSEL VE SÖZDİZİMSEL YANLIŞLARIN ÇÖZÜMLENMESİ DOKTORA TEZİ Sebahat ALAN Ankara

2 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANABİLİM DALI FRANSIZCA ÖĞRENEN TÜRKLERİN YAPTIKLARI BİÇİMBİLİMSEL VE SÖZDİZİMSEL YANLIŞLARIN ÇÖZÜMLENMESİ DOKTORA TEZİ Sebahat ALAN TEZ DANIŞMANLARI Prof. Dr. Cahit KAVCAR Prof. Dr. Ayşe KIRAN Ankara

3 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİL ÖĞRETİMİ ANABİLİM DALI FRANSIZCA ÖĞRENEN TÜRKLERİN YAPTIKLARI BİÇİMBİLİMSEL VE SÖZDİZİMSEL YANLIŞLARIN ÇÖZÜMLENMESİ Doktora Tezi TEZ DANIŞMANLARI Prof. Dr. Cahit KAVCAR Prof. Dr. Ayşe KIRAN Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı Prof. Dr. Cahit KAVCAR Prof. Dr. Ayşe KIRAN Prof. Dr. Güray KÖNİG Prof. Dr. Özcan DEMİREL Doç. Dr. N. Engin UZUN İmzası Tez Sınav Tarihi:

4 İÇİNDEKİLER Önsöz X Çizelgeler Listesi. XII Şekiller Listesi. XIV Grafikler Listesi.. XV Kısaltmalar XVI 1. GİRİŞ 1.1. Tezin Konusu Tezin Amacı Tezin Önemi Varsayımlar Sınırlılıklar YÖNTEM 2.1. Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi Yanlışların Saptanması Yanlışların Sınıflanması Kurlara ve Türlerine Göre Yanlış Sayısının Belirlenmesi Yanlışların Nedenlerinin Saptanması Verilerin Toplandığı Ortama İlişkin Bilgiler Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER TÖMER de Eğitim Ortamı TÖMER de Kurslar TÖMER de Fransızca Kursları Fransızca Eğitim Materyalleri Fransızca Öğretim Kitabının İçeriği Kullanılan Yöntem ve Teknikler 24 I

5 Fransızca Okutman Kadrosu TÖMER de Fransızca Öğrenen Öğrencilerin Genel Profili Dil Geçmişi Anketinin Değerlendirilmesi Anket Sorularının Çözümlenmesi TÜRKÇE ve FRANSIZCANIN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ ve BİÇİMBİLİMSEL ve SÖZDİZİMSEL ÖZELLİKLERİ 3.1. Türkçe ve Fransızcanın Dünya Dilleri Arasındaki Yeri Biçimsel Sınıflandırma Kaynak Bakımından Sınıflandırma Türkçenin Biçimbilimsel Özellikleri Türkçenin Biçimbirimleri Türkçede Ekler Fransızcanın Biçimbilimsel Özellikleri Fransızcanın Biçimbirimleri Fransızcanın Ekleri Önekler (Les Préfixes) Sonekler (Les Suffixes) Fransızcada Diğer Sözcük Türetim Olanakları Türkçenin ve Fransızcanın Sözdizimsel Özellikleri Türkçenin Sözdizimsel Özellikleri Fransızcanın Sözdizimsel Özellikleri UYGULAMALI DİLBİLİM VE YANLIŞ ÇÖZÜMLEMESİ 4.1. Uygulamalı Dilbilim Ayrımsal (Karşıtsal) Dilbilim Yanlış Çözümlemesi ve Aradil Olumsuz Aktarım ve Olumsuz Aktarım Türleri. 98 II

6 5. ÖĞRENEN YANLIŞLARINA İLİŞKİN BULGULAR 5.1. Biçimsözdizimsel Yanlışlar Tanımlık Yanlışları Yanlış Tanımlık Kullanımı Parça Bildiren Tanımlık Yanlışları (Article Partitif) Bileşik Tanımlık Yanlışları (Article Contracté) İlgeç Yanlışları Sıfat Yanlışları İşaret Sıfatı Yanlışları İyelik Sıfatı Yanlışları (Adjectifs Possessifs) Yanlış İyelik Sıfatı Kullanımı İyelik Sıfatı Yerine Farklı Sözcük Kullanımı Sıfat Uyumlarına İlişkin Yanlışlar Özne-Sıfat Uyumsuzluğu Ad-Sıfat Uyumsuzluğu Sıfat-Ad Uyumsuzluğu Adıl (Nesne Durumunda)-Sıfat Uyumsuzluğu Adlarla İlgili Yanlışlar Çoğul Ad Yapım Yanlışı Tanımlık-Ad Uyumsuzluğu Adın Gereksiz Çoğul Yapımı İyelik Sıfatı-Ad Uyumsuzluğu Sayı Sıfatı-Ad Uyumsuzluğu Adıl Yanlışları İşaret Adılı ve Soru Adılı Yanlışları Kişi Adılı Yanlışları Yanlış Adıl Kullanımı Yanlış Dönüşlü Adıl Kullanımı Adıl Yerine İyelik Sıfatı Kullanımı İlgi Adılı Yanlışları III

7 Belgisiz Adıl Yanlışları Bağlaç Yanlışları Yanlış Bağlaç Kullanımı Bağlaç Yerine İlgeç Kullanımı Eylem Yanlışları Eylem Çekim Yanlışları Ana Eylem Çekim Yanlışları Çekimli Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı Mastar Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı Eylemin Yanlış Zamanda Çekimine İlişkin Yanlışlar Özne-Yüklem Uyumsuzluğuna İlişkin Yanlışlar Sıfat Eylem (Participe Passé) Yanlışları Özne-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu Gereksiz Özne-Sıfat Eylem Uyumu Adıl-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu Nesne-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu Sıfat Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı Sıfat Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı Yanlış Sıfat Eylem Kullanımı Yanlış Yardımcı Eylem Kullanımına ilişkin Yanlışlar Sözdizimsel Yanlışlar Eksik Üye Kullanımı Tanımlık Kullanmama İlgeç Kullanmama İyelik Sıfatı Kullanmama Yardımcı Eylem Kullanmama Adıl Kullanmama Bağlaç Kullanmama Olumsuzluk Belirteci veya Biçimbirimi Kullanmama İlgi Adılı Kullanmama Yüklem (Eylem) Kullanmama Nesne Kullanmama. 238 IV

8 Gereksiz Üye Kullanımı Gereksiz Tanımlık Kullanımı Gereksiz İlgeç Kullanımı Gereksiz İşaret Sıfatı Kullanımı Gereksiz İyelik Sıfatı Kullanımı Gereksiz Nesne Kullanımı Gereksiz Olumsuzluk Biçimbirimi Kullanımı Gereksiz Olumsuzluk Belirteci Kullanımı Gereksiz Bağlaç Kullanımı Gereksiz Belirteç Kullanımı Gereksiz Kişi Adılı Kullanımı Gereksiz Soru Adılı Kullanımı Gereksiz Yan Tümce Kullanımı Gereksiz Yardımcı Eylem Kullanımı Adıllara İlişkin Yanlışlar Adılın Eylemden Önce Kullanımı Belgisiz Adıl (Pronom Indéfini) Personne un Eylemden Önce Kullanımı Çift Adıllı Tümcelerde Adıl Dizilişi Yanlışı Adılın Yardımcı Eylemden Sonra Kullanımı Dönüşlü Eylemin Adılının Yanlış Yerde Kullanımı Adılın Eylemden Sonra Kullanımı Adılın Olumsuzluk Biçimbiriminden Önce Kullanımı Olumsuzluk Biçimbirimine ve Belirtecine İlişkin Yanlışlar Olumsuzluk Biçimbiriminin Eylemden Önce Kullanımı Olumsuzluk Biçimbiriminin Eylemden Sonra Kullanımı Belirteçlere İlişkin Yanlışlar Belirtecin Eylemden Önce Kullanımı Belirtecin Eylemden Sonra Kullanımı Belirtecin Nesneden Sonra Kullanımı Ad-Ad Dizilişine İlişkin Yanlışlar Sıfat-Ad dizilişine İlişkin Yanlışlar 266 V

9 Sıfatın Addan Önce Kullanımı Kısıtlama Biçimbirimine (ne. que.. ) İlişkin Yanlışlar Yanlışların Sayısal Olarak İncelenmesi Biçimsözdizimsel Yanlışlar Eylem Yanlışları Tanımlık Yanlışları Sıfat Uyumu Yanlışları Adıl Yanlışları İlgeç Yanlışları Sıfat Yanlışları Yanlış Yardımcı Eylem Kullanımına İlişkin Yanlışlar Adlarla İlgili Yanlışlar Bağlaç Yanlışları Sözdizimsel Yanlışlar Eksik Üye Kullanımına İlişkin Yanlışlar Gereksiz Üye Kullanımına İlişkin Yanlışlar Belirteçlere İlişkin Yanlışlar Adıl Yanlışları Sıfat-Ad Dizilişine İlişkin Yanlışlar Olumsuzluk Biçimbirimine İlişkin Yanlışlar Ad-Ad Dizilişine İlişkin Yanlışlar Kısaltma Biçimbirimine İlişkin Yanlışlar Yanlışların İstatistiksel Olarak Karşılaştırılması ÖĞRENEN YANLIŞLARININ NEDENLERİNİN İRDELENMESİ 6.1. Biçimsözdizimsel Yanlışlar Tanımlık Yanlışları İlgeç Yanlışları Sıfat Yanlışları İşaret Sıfatı Yanlışları İyelik Sıfatı Yanlışları VI

10 Sıfat Uyumlarına İlişkin Yanlışlar Özne-Sıfat Uyumsuzluğuna İlişkin Yanlışlar Ad-Sıfat Uyumsuzluğuna İlişkin Yanlışlar Adıl (Nesne Durumunda)-Sıfat Uyumsuzluğuna İlişkin Yanlışlar Adlarla İlgili Yanlışlar Çoğul Ad Yapım Yanlışları Sayı Sıfatı-Ad Uyumsuzluğu Adıl Yanlışları İşaret Adılı ve Soru Adılı Yanlışları Kişi Adılı Yanlışları Yanlış Adıl Kullanımı Adıl Yerine İyelik Sıfatı Kullanımı İlgi Adılı Yanlışları Eylem Yanlışları Eylem Çekim Yanlışları Ana Eylem Çekim Yanlışları Çekimli Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı Mastar Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı Eylemin Yanlış zamanda Çekimine İlişkin Yanlışlar Özne-Yüklem Uyumsuzluğuna İlişkin Yanlışlar Sıfat Eylem (Participe Passé) Yanlışları Özne-sıfat Eylem Uyumsuzluğu Gereksiz Özne-Sıfat Eylem Uyumu Sıfat Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı Sıfat Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı Yanlış Sıfat Eylem Kullanımı Yanlış Yardımcı Eylem Kullanımına İlişkin Yanlışlar Sözdizimsel Yanlışlar Eksik Üye Kullanımı Tanımlık Kullanmama İlgeç Kullanmama 321 VII

11 İyelik Sıfatı Kullanmama Yardımcı Eylem Kullanmama Adıl Kullanmama Bağlaç Kullanmama Olumsuzluk Belirteci veya Biçimbirimi Kullanmama Yüklem Kullanmama Gereksiz Üye Kullanımı Gereksiz Tanımlık Kullanımı Gereksiz İlgeç Kullanımı Gereksiz Olumsuzluk Biçimbirimi kullanımı Gereksiz Bağlaç Kullanımı Gereksiz Kişi Adılı Kullanımı Gereksiz Yardımcı Eylem kullanımı Adılın Eylemden Sonra Kullanımına İlişkin Yanlışlar Olumsuzluk Biçimbiriminin Eylemden Sonra Kullanımına İlişkin Yanlışlar Belirteçlere İlişkin Yanlışlar Belirtecin Eylemden Önce Kullanımı Belirtecin Eylemden Sonra Kullanımı Belirtecin Nesneden Sonra Kullanımı Sıfatın Addan Önce Kullanımına İlişkin Yanlışlar SONUÇ VE ÖNERİLER 7.1. TÖMER de Fransızca Öğrenen Türklere Uygulanan Dil Geçmişi Anketine İlişkin Sonuçlar Biçimsözdizimsel ve Sözdizimsel Yanlışlara İlişkin Sonuçlar Yanlışların Nedenlerine İlişkin Sonuçlar Biçimsözdizimsel Yanlışların Nedenlerine İlişkin Sonuçlar Sözdizimsel Yanlışların Nedenlerine İlişkin Sonuçlar Öneriler Fransızca Öğretenlere Yönelik Öneriler 342 VIII

12 Fransızca Öğrenen Türklere Yönelik Öneriler Araştırmacılara Yönelik Öneriler. 346 KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT RESUME EKLER EK 1. Türkiye de Fransızcanın Yabancı Dil Olarak Öğretimiyle İlgili Yapılan Yüksek Lisans ve Doktora Çalışmaları 360 EK 2. Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Ve Uygulama Merkezi TÖMER de Fransızca Öğrenen Türk Öğrencilere Uygulanan Dil Geçmişi Anketi. 368 EK 3. Öğrenenlerin Dilbilgisi ve Yazılı Anlatım Sınav Kağıtları IX

13 ÖNSÖZ Dil öğrenen her öğrenci, öğreniminin herhangi bir aşamasında güçlükle karşılaşabilir ve yanlış yapabilir. Bir yabancı dilde öğrendiklerini yazılı veya sözlü olarak ifade etmek, yanlış yapma olasılığını göze almak demektir. Eğer öğrenci yanlış yaptığında bu yanlışını ayrımsamaz ve düzeltmezse, bu görev öğretene düşer. O da üzerine düşeni yapmazsa, öğrenci bunu doğruymuş gibi algılar ve daha sonra da bu yanlışı tekrarlamaya devam eder, hatta bu yanlış öğrenenin öğrendiği bilgiler arasına yerleşir. Daha sonraki öğrenimleri bu yanlış öğrenmeden olumsuz etkilenir. Bu nedenle, yapılan yanlışların nedenlerinin bilinmesi ve bu nedenleri en aza indirecek çalışmaların yapılması çok önemlidir. Bu tezi hazırlayan bir öğreten olarak biz de, on altı yıldır Fransızca öğretiminin içinde olduğumuz için öğrencilerimizin zaman zaman bazı güçlüklerle karşılaştıklarını ve kimi zaman bu güçlükleri aşmada sıkıntı çektiklerini gördük. Öğrencilerimizin, Fransızca öğrenirken özellikle tanımlık, ilgeç kullanımı ve eylem çekimlerinde çok fazla yanlış yaptıklarını gözlemledik. Yaptığımız araştırmalarda Türk öğrencilerin Fransızca öğrenirken yaptıkları yanlışlar konusunda ayrıntılı bir çalışmaya rastlayamadık. Yapılan çalışmaların, genelde Fransızca ve Türkçenin bazı alanlarda karşılaştırılmasına ve birkaç konuda Türk öğrenenlerin yapabileceği yanlışlara yönelik olduğunu gördük. Bu nedenle, böyle bir tez çalışmasıyla, Türklerin Fransızca öğrenirken yaptıkları biçimbilimsel ve sözdizimsel yanlışları somut bir biçimde ortaya koyarak bu yanlışların nedenlerini araştırmayı amaçladık. Çalışmamız, Türk öğrenenlerin Fransızca öğrenimine katkıda bulunduğu ölçüde amacına ulaşmış olacaktır. Bu çalışmayı yaparken bana her türlü desteği veren ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocalarım ve danışmanlarım Sayın Prof. Dr. Cahit KAVCAR ve Sayın Prof. Dr. Ayşe KIRAN a, Tez İzleme Komitemde bulunan ve yaptığım bu çalışmada beni yönlendiren ve destekleyen değerli hocalarım Sayın Prof. Dr. Güray KÖNİG ve Sayın Prof. Dr. Özcan DEMİREL e, engin bilgisiyle beni yönlendiren değerli hocam, TÖMER Müdürü Sayın Doç. Dr. N. Engin UZUN a, değerli bilgilerinden X

14 yararlandığım Sayın Doç. Dr. Ece KORKUT a, değerli görüşlerinden yararlandığım TÖMER Ankara Şubeleri Koordinatörü Sayın Dr. Gülser AKDOĞAN a, yanlışların sınıflanması konusunda sonsuz yardımını gördüğüm Sayın Dr. Özgür AYDIN a, değerli görüşlerinden yararlandığım Sayın Dr. Aygül ŞIKLAR ÇELİK e, bu çalışmam sırasında verileri elde etmem konusunda bana yardımcı olan TÖMER Kızılay Şubesi Fransızca Bölümü Öğretim Elemanlarına ve bölüm öğrencilerine, beni her zaman yüreklendiren ve destekleyen, verilerin bilgisayar ortamına aktarılarak değerlendirilmesi ve istatistiklerinin yapılması konusunda sonsuz yardımını gördüğüm eşim Sayın Murat ALAN a, ve çok küçük olmalarına karşın beni anlamaya çalışarak kendilerince bana çalışma zamanı bırakan oğlum Uğur Arman a ve kızım Bilgesu ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. XI

15 ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge 1: Orta Okulda Yabancı Dil Öğrenilen Şehirler. 35 Çizelge 2: Yabancı Dil Öğrenilen Liselerin Bulunduğu Şehirler.. 37 Çizelge 3: Üniversitede Yabancı Dil Öğrenilen Şehirler.. 39 Çizelge 4: Dil Öğrenilen Dil Merkezleri. 42 Çizelge 5: Dil Merkezlerinde Haftalık Yabancı Dil Öğrenme Saati Sayısı 43 Çizelge 6: Biçimsözdizimsel Yanlışların Türlerine ve Kurlara Göre Dağılımı Çizelge 7: Eylem Yanlışları. 275 Çizelge 8: Tanımlık Yanlışları Çizelge 9: Sıfat Uyumu Yanlışları 277 Çizelge 10: Adıl Yanlışları Çizelge 11: İlgeç Yanlışları 280 Çizelge 12: Sıfat Yanlışları Çizelge 13: Yanlış Yardımcı Eylem Kullanımına İlişkin Yanlışlar Çizelge 14: Adlarla İlgili Yanlışlar 283 Çizelge 15: Bağlaç Yanlışları. 284 Çizelge 16: Sözdizimsel Yanlışların Türlerine ve Kurlara Göre Dağılımı 287 Çizelge 17: Eksik Üye Kullanımına İlişkin Yanlışlar. 290 Çizelge 18: Gereksiz Üye Kullanımı. 293 Çizelge 19: Belirteç Yanlışları Çizelge 20: Adıl Yanlışları 297 Çizelge 21: Sıfat-Ad Dizilişine İlişkin Yanlışlar Çizelge 22: Olumsuzluk Biçimbirimine İlişkin Yanlışlar Çizelge 23: Biçimsözdizimsel Yanlışlarda Temel ve Yüksek Düzey Arasındaki Farklılık Çizelge 24: Biçimsözdizimsel Yanlışlarda Temel 1 ve Temel 5 Arasındaki Farklılık Çizelge 25: Biçimsözdizimsel Yanlışlarda Yüksek 1 ve Yüksek 2 Arasındaki Farklılık XII

16 Çizelge 26: Sözdizimsel Yanlışlarda Temel ve Yüksek Düzey Arasındaki Farklılık Çizelge 27: Sözdizimsel Yanlışlarda Temel 1 ve Temel 5 Arasındaki Farklılık Çizelge 28: Sözdizimsel Yanlışlarda Yüksek 1 ve Yüksek 2 Arasındaki Farklılık Çizelge 29: Biçimsözdizimsel ve Sözdizimsel Yanlışlar Arasındaki Farklılık XIII

17 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Aksan a Göre Ural-Altay Dil Ailesindeki Diller.. 51 Şekil 2: Adalı ya Göre Türkçenin Biçimbirimleri.. 55 Şekil 3: Malstrom a Göre Kurallar Dizgesinin Bileşenleri. 65 Şekil 4: Kıran a Göre Fransızcadaki Bileşik Tümcelerin Oluşumu 75 Şekil 5: Corder a Göre Aradil 96 Şekil 6: Bayraktaroğlu na Göre Ayrımsal Çözümlemenin ve Yanlış Çözümlemesinin Yabancı Dil Öğretimine Uygulanışı. 100 Şekil 7: Frato nun Düzeltme Ödevi Adlı Resmi XIV

18 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Öğrencilerin Yaş Grupları. 27 Grafik 2: Öğrencilerin Cinsiyeti 28 Grafik 3: Öğrencilerin Öğrenim Düzeyi 28 Grafik 4: Öğrencilerin Meslek Grupları. 29 Grafik 5: Öğrencilerin Dil Düzeyleri. 29 Grafik 6: Öğrencilerin Fransızca Öğrenme Nedenleri 30 Grafik 7: Öğrencilerin Yabancı Dil Öğrenmeye Başlama Yaşı. 31 Grafik 8: İlkokulda Yabancı Dil Öğrenimi 32 Grafik 9: İlkokulda Yabancı Dil Öğrenilen Şehirler.. 32 Grafik 10: İlkokulda Yabancı Dil Öğrenilen Okulun Statüsü 33 Grafik 11: İlkokulda Yabancı Dil Öğrenme Süresi 33 Grafik 12: İlkokulda Haftalık Yabancı Dil Ders Saati Sayısı 34 Grafik 13: Orta Okulda Öğrenilen Yabancı Dil. 34 Grafik 14: Yabancı Dil Öğrenilen Orta Okulların Statüsü. 35 Grafik 15: Orta Okulda Yabancı Dil Öğrenme Süresi 36 Grafik 16: Orta Okulda Haftalık Yabancı Dil Ders Saati.. 36 Grafik 17: Orta Okulda Öğrenilen Yabancı Diller. 37 Grafik 18: Yabancı Dil Öğrenilen Liselerin Statüsü..38 Grafik 19: Öğrencilerin Lisede Yabancı Dil Öğrenme Süreleri. 38 Grafik 20: Öğrencilerin Lisede Haftalık Yabancı Dil Ders Saati Sayısı. 38 Grafik 21: Öğrencilerin Üniversitede Öğrendikleri Yabancı Diller 39 Grafik 22: Yabancı Dil Öğrenilen Üniversitelerin Statüsü 40 Grafik 23: Öğrencilerin Üniversitede Yabancı Dil Öğrenme Süreleri 40 Grafik 24: Öğrencilerin Üniversitede Haftalık Yabancı Dil Ders Saati Sayısı 41 Grafik 25: Daha Önce Yabancı Dil Kursuna Giden Öğrencilerin Oranı. 41 Grafik 26: Dil Kursunda Öğrenilen Yabancı Diller 42 Grafik 27: Öğrencilerin Dil Merkezlerinde Yabancı Dil Öğrenme Süresi. 43 Grafik 28: Daha Önce Özel Ders Alan Öğrenciler. 44 Grafik 29: Öğrencilerin Aldıkları Özel Yabancı Dil Ders Saati Toplamı 44 Grafik 30: Biçimsözdizimsel Yanlışların Kurlara Göre Dağılımı Grafik 31: Sözdizimsel Yanlışların Kurlara Göre Dağılımı 288 XV

19 KISALTMALAR A.Ü. : Ankara Üniversitesi AEÇY : Ana Eylem Çekim Yanlışları AEÖK : Adılın Eylemden Önce Kullanımı AESK : Adılın Eylemden Sonra Kullanımı AOBSK : Adılın Olumsuzluk Biçimbiriminden Sonra Kullanımı ASEU : Adıl-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu AYESK : Adılın Yardımcı Eylemden Sonra Kullanımı AYİSK : Adıl Yerine İyelik Sıfatı Kullanımı BAPEÖK : Belgisiz Adıl Personne un Eylemden Önce Kullanımı BAY : Belgisiz Adıl Yanlışları Bkz. : Bakınız C.O.D. : Complément d Objet Direct C.O.I. : Complément d Objet Indirect ÇATADY : Çift Adıllı Tümcelerde Adıl Dizilişi Yanlışı ÇEYMEK : Çekimli Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı D. : Denek DEAYYK : Dönüşlü Eylemin Adılının Yanlış Yerde Kullanımı EYZÇ : Eylemin Yanlış Zamanda Çekimi Fr. : Fransızca GBEK : Gereksiz Belirteç Kullanımı GBK : Gereksiz Bağlaç Kullanımı GİK : Gereksiz İlgeç Kullanımı GİSK : Gereksiz İşaret Sıfatı Kullanımı GİYSK : Gereksiz İyelik Sıfatı Kullanımı GKAK : Gereksiz Kişi Adılı Kullanımı GNK : Gereksiz Nesne Kullanımı GOBBK : Gereksiz Olumsuzluk Biçimbirimi Kullanımı GOBK : Gereksiz Olumsuzluk Belirteci Kullanımı GÖSEU : Gereksiz Özne-Sıfat Eylem Uyumu GSAK : Gereksiz Soru Adılı Kullanımı XVI

20 GTK GYEK GYTK İAY İAY İt. Lat. MEYÇEK NSEU Örn. ÖSEU ÖYU SEYÇEK SEYMEK YAK YDAK YSEK Yun. : Gereksiz Tanımlık Kullanımı : Gereksiz Yardımcı Eylem Kullanımı : Gereksiz Yan Tümce Kullanımı : İlgi Adılı Yanlışları : İşaret Adılı Yanlışları : İtalyanca : Latince : Mastar Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı : Nesne-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu : Örneğin : Özne-Sıfat Eylem Uyumsuzluğu : Özne-Yüklem Uyumsuzluğu : Sıfat Eylem Yerine Çekimli Eylem Kullanımı : Sıfat Eylem Yerine Mastar Eylem Kullanımı : Yanlış Adıl Kullanımı : Yanlış Dönüşlü Adıl Kullanımı : Yanlış Sıfat Eylem Kullanımı : Yunanca XVII

21 1. GİRİŞ 1.1. TEZİN KONUSU Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER de Temel ve Yüksek Seviyede Fransızca öğrenen Türk öğrencilerin yaptıkları biçimbilimsel ve sözdizimsel yanlışların saptanması, en fazla rastlanan yanlışların belirlenmesi, bu yanlışların çözümlenmesi ve nedenlerinin araştırılması tezin konusunu oluşturmaktadır TEZİN AMACI Bu tezin temel amacı, Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER de Temel ve Yüksek Seviyede Fransızca öğrenen çeşitli yaş ve meslek grubundaki öğrencilerin yaptıkları biçimbilimsel ve sözdizimsel yanlışların saptanması ve bu yanlışların çözümlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, anadili ve yabancı dil arasındaki etkileşim, bu etkileşimin Fransızca öğrenimine etkisi araştırılmaya çalışılacak ve aşağıdaki sorulara yanıtlar aranacaktır: 1. Yabancı dil öğretim ortamı nasıldır? (sınıflar, eğitim materyalleri, öğretmen vb.) 2. Fransızca öğreniminde öğrenciler en çok hangi biçimbilimsel ve sözdizimsel yanlışları yapmaktadırlar? 3. Bu yanlışların nedenleri nelerdir? 4. Türkçenin biçimbilimsel ve sözdizimsel özelliklerinin Fransızca öğrenimine etkileri nelerdir? 5. Türklerin Fransızca öğrenirken yaptıkları yanlışlar en aza indirilebilir mi? 1

22 1.3. TEZİN ÖNEMİ Bugün küreselleşen dünyada ülkeler arasındaki siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerin gelişmesiyle birçok uluslararası kuruluş ortaya çıkmıştır. Türkiye de bu kuruluşların bir çoğunun üyesidir ve bu kuruluşlarda ortak iletişim aracı olarak birkaç ulusun dili kullanılmaktadır (Demirel, 1990: 5). Uluslararası ilişkilerin yoğun olduğu bu dönemde Türkiye'de de özellikle bu uluslararası örgütlerde resmi dil olarak kabul edilen batı dillerinden birkaçının öğretilmesine gereksinim duyulmaktadır. Eskiden bir yabancı dil bilmek bir ayrıcalık sayılırken, bugün oldukça normal karşılanan bir durum haline gelmiştir. Çünkü bir işe girmenin temel şartlarından biri de en azından bir yabancı dil bilmektir. Birçok kurum veya kuruluş ise, adaylarda en az iki yabancı dil bilme şartı aramaktadır. Bu nedenle gün geçtikçe yabancı dil bilmenin önemi ve gereksinimi artmaktadır. Tezimizin asıl konusu Fransızca öğretimi olduğundan, Türkiye'deki Fransızca öğretimine kısaca değinmek istiyoruz. Fransızca, ülkemize 1700 lü yılların başında XIV. Louis döneminde girmeye başlamıştır. Çünkü bu dönemde, Fransa Avrupa daki gücünü yitirmiş ve üstünlüğünü İngiltere ye kaptırmıştır. O dönemin güçlü ülkeleri olan İngiltere ve Hollanda, Osmanlı İmparatorluğuyla ticari ilişkilerini mamul madde satıp, Osmanlılardan hammadde alarak sınırlı tutmuşlardır. Güçsüz düşen ve Doğu ile ticaretini Akdeniz üzerinden yapan Fransa, Osmanlılarla ilişkilerini o dönemin ticaret adamları sayesinde geliştirmeye başlamıştır. İki devlet arasındaki ticari ilişkilerin gelişmesi, Fransızların 19. yüzyıla kadar sürekli en ayrıcalıklı ulus ve en güçlü müttefik olarak kalmalarını sağlar (Aksoy, 1990: 9). Türkiye'de Fransızca, özellikle 18. yüzyılın sonlarında büyük bir önem kazanmaya başlamıştır. Batılılaşma hareketiyle birlikte Fransızca, Türkiye'de okul programlarına giren ilk batı dili olmuştur (Demirel, 1990: 7). 19. yüzyılın başlarından itibaren, Türk aydınlarının en büyük amaçlarından biri de, bir batı dilini öğrenmek ve Batı'yı tanımak olmuştur. Bu nedenle Fransızca konuşmak, yıllarca bir ayrıcalık olarak görülmüştür. 2

23 1 Eylül 1868 tarihinde Galatasaray Lisesinin açılmasıyla Fransızca, orta öğretim düzeyinde yabancı dille öğretim yapılan ilk dil olmuştur (Demirel, 1990: 8). Türkiye'de devlet okullarında öğretilmeye başlanan ilk dil olmasına karşın Fransızca, zamanla İngilizce ve Almancadan sonra üçüncü sıraya yerleşmiştir yılında uygulamaya koyulan basamaklı kur sistemi ile okullar öğrencilere üç dilden birini seçme olanağı tanımış ve bu da İngilizce sınıflarının birden bire artmasıyla sonuçlanmıştır (Perez, 1990: 13). Daha sonra bu sistemden vazgeçilmesine karşın İngilizceye olan aşırı istek, zamanla Fransızca ve Almancanın devlet okullarından neredeyse tamamen kalkmasına neden olmuştur. Fransızca ve Almanca öğretmenleri ise genellikle Türk Dili dersleri vermeye başlamışlardır. Bugün Fransızca, orta öğretimde birkaç özel okul ve Anadolu Lisesi ile birkaç pilot devlet okulunda öğretilmektedir. Son birkaç yıldır Milli Eğitim Bakanlığının, bazı pilot okullarda Fransızcayı ikinci yabancı olarak seçimli dersler arasına koyması sevindiricidir. Birçok üniversitenin Fransız Dili ve Edebiyatı, Fransız Dili Eğitimi ve Fransızca Mütercim Tercümanlık gibi bölümleri vardır. Fakat buralardan mezun olanların çoğu kendi alanlarının dışında bir işte çalışmaktadır. Son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığının hiç Fransızca Öğretmeni almaması, Fransızcanın geleceği konusunda bu bölüm mezunları için olumsuz bir tablo sergilemektedir. Fransız kültürünün ve dilinin Türkiye'de saygınlığının yüksek olmasına karşın, toplumumuzda Fransızcanın zor öğrenilen bir dil olduğu kanısı uyanmıştır. Bunda Türkler için yazılmış bir kitabın bulunmamasının, kullanılan kitapların güncelliğini yitirmesinin, öğretimde kullanılan yöntem ve tekniklerin dört temel becerinin hepsinin (Okuma-Anlama, Dinleme-Anlama, Konuşma ve Yazma) kazandırılmasına yönelik olmamasının veya bu becerilerin öncelik sıralamalarında yapılan yanlışlardan dolayı tam öğrenmenin sağlanamamış olmasının çok büyük etkisi vardır. Dört temel becerinin kazandırılmasında, yardımcı bir etkinlik olarak görülmesi gereken dilbilgisinin büyük önemi vardır. Çünkü dilbilgisi, doğru düşünme, doğru konuşma ve yazmaya yardımcı bir çalışma alanıdır ve dilbilgisi öğretimiyle, öğrenciler dilin olanaklarını, sınırlarını ve gizil gücünü ortaya çıkarırlar (Sever, 1997:24). Dilbilgisi kurallarının doğru kullanılması sayesinde anlatılmak istenen doğru bir şekilde anlatılabilir. Aksi takdirde anlatım bozuklukları 3

24 ortaya çıkar. Kavcar ve diğerleri (2002: 28), Yazılı ve Sözlü Anlatım adlı kitaplarında, iyi bir tümcenin özelliklerinin doğruluk, açıklık, duruluk ve yalınlık olduğunu belirterek, doğru anlatımda dilbilgisinin önemli bir yere sahip olduğunu ifade etmektedirler. Dilbilgisi, sesleri, sözcükleri, cümleleri inceler. Daha doğru, daha kusursuz düşünmemize yardımcı olur. Doğru konuşmamızda ve yazmamızda etkili olur (Kavcar ve diğerleri, 2004: 74). Anadili öğretiminde dilbilgisinin önemi ne kadar büyükse, yabancı dil öğretiminde de o kadar büyüktür. Çünkü bir yabancı dilin dilbilgisini iyi bilmemek demek, o dilde çoğu zaman doğru tümce üretememek, dinlediğini doğru anlayamamak veya anlatmak istediğini doğru anlatamamak demektir. Bu da yabancı dilde iletişim kurmayı güçleştirir veya yanlış anlamalara neden olabilir. O halde dilbilgisi, bir dilde yazılı veya sözlü anlama ve anlatma için oldukça fazla öneme sahiptir. Yaptığımız araştırmalar sonucu, Türkiye'de Fransızca öğrenen Türklerin yaptığı biçimbilimsel ve sözdizimsel yanlışları somut verilere dayandırarak araştıran pek fazla ayrıntılı çalışmaya rastlanamamıştır. Bu konuda ulaşılabilen kaynakların listesi EK-1 de sunulmuştur. Çalışmaların daha çok edebi metinler üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Bu nedenle, bu tez çalışmasının alanla ilgili boşluğu bir ölçüde dolduracağı ve bundan sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacağı ümit edilmektedir. Ayrıca bu çalışmanın sadece araştırma verilerinin elde edildiği A.Ü. TÖMER'de değil, çeşitli kurum ve kuruluşlarda Fransızca öğrenen ve öğretenlere de, Fransızca öğretimi açısından katkıda bulunacağı ve Türkler için yazılacak yeni Fransızca öğretim kitapları için dil araştırmacılarına ve kitap yazarlarına yararlı olacağı düşünülmektedir VARSAYIMLAR 1- Dil öğretiminde, dört temel becerinin kazanılmasında dilbilgisi kuralları önemli bir yere sahiptir. 2. Fransızca öğrenen öğrenciler bazen hem Türkçeden, hem de Fransızcadan etkilenerek bir aradil oluştururlar. 4

25 3. Ayrımsal çözümleme yolu ile dil öğrenimindeki biçimbilimsel ve sözdizimsel güçlüklerin büyük bir bölümü önceden saptanabilir. 4. Temel ve yüksek düzey öğrencilerinin hepsi Türk olduklarından aynı evrenden gelmektedirler ve benzer özellikler göstermektedirler SINIRLILIKLAR yılları arasında Fransızca öğrenmek amacıyla Ankara Üniversitesi TÖMER e gelen Türk öğrencilerin sınav kağıtlarındaki bilgilerin hepsi, bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, yılları arasında A.Ü. TÖMER de Temel ve Yüksek Seviyelerde Fransızca öğrenen öğrencilerin sınav kağıtları bilgiler oluşturmaktadır. Bu araştırma için, Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER Kızılay şubesi seçilmiştir. TÖMER Kızılay Şubesinin seçilme nedeni, bu şubede Fransızca öğrenen öğrencilerin sayısının diğer şubelere göre daha fazla olmasıdır. Araştırmanın verileri yılları arasında toplanmıştır. Verilerin dört yılda toplanmasının nedeni, her kur döneminde öngörülen öğrenci sayısına (temel kurlar için her düzeyden 25, yüksek kurlar için her düzeyden 40 öğrenci) ulaşılamamış olması ve verilerin elde edildiği kurların (özellikle yüksek kurların), her kur döneminde açılamamasıdır. Bu çalışma, TÖMER Kızılay Şubesinde Temel ve Yüksek düzeyde yılları arasında Fransızcayı ikinci yabancı dil olarak öğrenen 205 Türk öğrencinin yazılı anlatım ve dilbilgisi final sınavı kağıtlarından elde edilen verilerle sınırlıdır. 5

26 6

27 2. YÖNTEM Bu çalışmanın kuramsal tabanını Uygulamalı Dilbilimin bir dalı olan Ayrımsal Dilbilim ve Yanlış Çözümlemesi oluşturmaktadır. Ayrımsal Çözümleme yönteminin ilkeleri çerçevesinde, öncelikle Fransızca ve Türkçenin biçimbilimsel ve sözdizimsel özellikleri betimlenmiş ve birbirinden farklı yönleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Daha sonra elde edilen veriler (saptanan yanlışlar) çözümlenmiş ve nedenleri araştırılmıştır Verilerin Toplanması Veriler, Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER Kızılay Şubesinde yılları arasında Temel ve Yüksek kurlarda Fransızca öğrenen öğrencilerin yazılı anlatım ve dilbilgisi final sınav kağıtları incelenerek elde edilmiştir. Her kurda istenen öğrenci sayısının bulunamaması veya her dönem her kurun açılamaması verilerin bu kadar uzun zaman içinde toplanmasına neden olmuştur. Özellikle yüksek kurların çok az açılması ve açılan sınıflarda az öğrenci olması veri toplama süresini uzatmıştır. Veriler toplanırken öğrencilerin uyruklarının Türk ve anadillerinin Türkçe olmasına dikkat edilmiştir. Yazılı anlatım ve dilbilgisi sınavlarından tam puan alan öğrencilerin kağıtları toplanmamış, eksik puan alan öğrencilerin kağıtları toplanmıştır. Toplanan kağıtlar arasında az yanlış yapan veya çok yanlış yapan öğrenci şeklinde bir ayrım yapılmamış, kağıtlar gelişigüzel seçilmiştir. Bazı öğrenciler bir ya da iki yanlış yaparken, bazıları yanlış yapmıştır Verilerin Çözümlenmesi Yazılı anlatım ve dilbilgisi final sınav kağıdı incelen öğrenci sayısı 205 tir. Kurlara göre sınav kağıdı incelenen öğrenci sayısı aşağıdaki gibidir: 6

28 KURU DENEK SAYISI Temel 1 25 Temel 2 25 Temel 3 25 Temel 4 25 Temel 5 25 Yüksek 1 40 Yüksek 2 40 TOPLAM 205 Toplam 205 öğrencinin yazılı anlatım ve dilbilgisi sınav kağıdı incelenmiştir. Dilbilgisi sınavları, o kurda öğrencilerin sınıfta gördüğü dilbilgisi kurallarını içerdiğinden, temelin ilk kurlarında genellikle birer tümcelik sorulardan oluşmaktadır. Toplam soru sayısı kurun içeriğine göre soru arasında değişmektedir. Yüksek kurlarda tek tümceli soru tiplerinin yanında, bırakılan boşlukların tamamlanmasını gerektiren metinler de yer almaktadır. Yanlışların çözümlenmesi üç aşamada gerçekleşmiştir: Yanlışların Saptanması Bu araştırmanın verilerini öğrenen yanlışları oluşturduğundan, ilk aşamada, öğrenenlerin ürettikleri tüm tümceler incelenmiş, bu tümcelerin hedef dil Fransızcada doğru olup olmadığına bakılmıştır. Fransızcada biçimbilimsel veya sözdizimsel olarak doğru kabul edilemeyecek tümceler, önce denek olarak tanımladığımız öğrenenlere göre sıralanmıştır. Sıralamada Denek yerine D kullanılmıştır. Yanlışlar önce deneklerin yaptığı yanlış sayısına göre D.2.1., D.2.2., D.2.3. şeklinde sıralanmıştır. 7

29 Yanlışların Sınıflanması Deneklere göre sıralanan yanlışlar, daha sonra hangi sınıfa giriyorsa (biçimbilimsel veya sözdizimsel) ona göre sınıflanmış, daha sonra bu yanlış sınıfı içinde alt gruplara yerleştirilmiştir. Bazı tümcelerde birden çok yanlışın yer alması sınıflamalarda bazı zorluklara neden olmuştur. Örneğin, bir tümcede biçimbilimsel bir yanlış olarak görebileceğimiz tanımlık yanlışının yanında belirtecin eylemden önce kullanılması gibi bir sözdizimsel yanlışla da karşılaşılmıştır. Böyle durumlarda, aynı tümce birkaç yanlış türünde yer almaktadır. Çünkü tümce çözümlendiğinde, yanlışlar farklı sözcük türü veya tümce öğesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, yanlışlar ait olduğu yanlış türüne göre ayrı ayrı sınıflanmıştır. Yanlışlar, Biçimsözdizimsel Yanlışlar (Fr.Les Erreurs morphosyntaxiques) ve Sözdizimsel Yanlışlar olmak üzere iki ana başlık altında toplanmıştır. Biçimsözdizimsel Yanlışlar bölümüne çoğunluğu biçimbilimin konusu olan eylem çekimleri, tanımlık gibi yanlışların yanı sıra ad-sıfat uyumları, özne sıfat uyumları gibi sözdizimini ilgilendiren yanlışlar da konulmuştur. Sözdizimsel Yanlışlar bölümüne ise tümce öğelerinin yerleriyle ilgili yanlışlar veya eksik ve fazla üye kullanımına ilişkin yanlışlar konulmuştur. Yanlışları tanımlarken birçok sözcükbilimsel ve anlambilimsel yanlış da tanımlanmış ve sınıflanmıştır, fakat bu çalışmanın asıl konusu bu alanlar olmadığından bu yanlış türleri çalışmamızdan çıkarılmıştır. Ayrıca çok sayıda yazım yanlışına da rastlanmıştır Kurlara ve Türlerine Göre Yanlış Sayısının Belirlenmesi Saptanan yanlışlar, türlerine göre bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu yanlışlar sayılarak her yanlış grubunda ne kadar yanlış yapıldığı ve bu yanlışların kurlara göre sayısı saptanmıştır. Daha sonra Excel programında her yanlış türüne ait bir sayfa açılarak veriler tek tek girilmiş ve yanlışların kesin sayısı belirlenmiştir. Bu 8

30 sayılar temel alınarak temelde ve yüksekte toplam kaç yanlış yapıldığı, bu yanlışların türlerine göre yüzdelik oranlarının ne kadar olduğu hesaplanmıştır Yanlışların nedenlerinin Saptanması Yanlışların saptanması ve sınıflanması tamamlandıktan sonra, bu yanlışların neden kaynaklandığına ilişkin bir çalışma yapılmıştır. Bu aşama, çalışmanın en zor aşaması olmuştur. Çünkü öğrenenin neden bu tür yanlışı yaptığı, tümceleri yazarken ne düşündüğü, o kurda neleri tam öğrendiği, hangi konularda sorun yaşadığı iyi bilinmediğinden tek bir yanlışa göre yanlışın nedenini saptamak doğru değildir. Bizim için ölçüt öğrenenlerin anadillerinin Türkçe olduğu, ilk yabancı dillerinin İngilizce olduğu ve o kura gelinceye kadar hangi dilbilgisi konularını bildikleridir. Öğrenenlerin ders işledikleri kitabı çok iyi tanımanın, konu akışını iyi bilmenin ve Fransızcanın yabancı dil olarak öğretimindeki deneyimlerin bu çözümlemeleri yaparken bize büyük kolaylık sağladığını söyleyebiliriz Verilerin Toplandığı Ortama İlişkin Bilgiler Tezimizin bu bölümünde, araştırma verilerini elde ettiğimiz kurum olan Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER den, TÖMER deki eğitim ortamından, Fransızca Bölümü Öğretim Elemanlarından, Fransızca öğretim yöntemi, araç ve gereçlerinden ve Fransızca öğrenen öğrencilerin genel özelliklerinden kısaca söz etmek istiyoruz Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Araştırma ve Uygulama Merkezi TÖMER TÖMER, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü bünyesinde Türk işçi çocuklarına, elçilik mensuplarına ve Türkçeyi öğrenmek isteyen yabancılara Türkçe öğretmek, Türkçenin anadili ve yabancı dil olarak öğretimi üzerine programlar hazırlayıp yöntemler geliştirmek amacıyla 1984 yılında kurulmuştur. Daha sonra Avrupa Topluluğunda görev alacak memur ve müdürlerin yabancı dil öğrenme gereksinimi 9

31 üzerine 1987 yılından itibaren Almanca, İngilizce ve Fransızca bölümlerini de açarak yabancı dil öğretimine başlamıştır (Hengirmen, 1994: 84) yılından itibaren ise İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Rusça, gibi diğer yabancı dillerin öğretimine geçilmiştir. Bugün TÖMER de öğretilen diller şunlardır: Türkçe, İngilizce, Almanca, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Japonca, Rusça, Hollandaca, Çağdaş Yunanca, Arapça, Çince, Bulgarca, Macarca, Korece, Latince, Osmanlıca ve beş Türk Lehçesi. TÖMER de üç ana bölüm bulunmaktadır. Bunlar Türkçe, İngilizce ve Yabancı Diller Bölümüdür. Türkçe ve İngilizce dışındaki bütün diller Yabancı Diller Bölümü adı altında toplanmıştır. Sadece Kızılay Şubesinde öğrenci ve okutman sayısının fazla olması nedeniyle Türkçe ve İngilizce Bölümlerinin yanı sıra Almanca ve Fransızca Bölümleri de vardır. TÖMER in Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Alanya, Kayseri, Bursa, Samsun ve Trabzon da toplam 10 şubesi vardır. Bütün şubelerde standart bir eğitim verilebilmesi için gerekli tüm çalışmalar, Merkez Bölüm Başkanlıkları tarafından yapılmaktadır. TÖMER de Almanca, Fransızca ve Japonca 14 kur, İspanyolca ve İtalyanca 10 kur, diğer diller ise 12 kurdur. Temel ve orta kurları bitiren öğrencilere sertifika, yüksek kurları bitiren öğrencilere ise diploma verilmektedir. Ayrıca Mayıs 2004 te Avrupa Konseyinin TÖMER in hazırlamış olduğu Avrupa Dil Portfolyosunu kabul etmesi ve onay numarası vermesiyle TÖMER, Türkiye de Avrupa Dil Pasaportu verme yetkisine sahip bir Dil Merkezi haline gelmiştir. Öğrettiği bütün dillerin kurlarını Avrupa Dil Pasaportunda belirtilen ölçütlere göre düzenlemiştir. TÖMER de dil öğretiminin yanı sıra seminer ve konferanslar düzenlenmekte ve akademik çalışmalara oldukça fazla önem verilmektedir. TÖMER in şu anda Anadili Dergisi ve Dil Dergisi olmak üzere iki süreli yayını bulunmaktadır. Ayrıca Türkçe öğrenen yabancı öğrenciler için yazılmış bir de Hitit Seti mevcuttur. 10

32 Bu yayınların dışında yapılan sempozyum bildirilerinin yer aldığı bir çok önemli yayını vardır TÖMER de Eğitim Ortamı TÖMER de sınıflar 8-14 kişiliktir. Sınıflar, öğrencilerin birbirlerini rahatlıkla görebilmeleri için U masa düzenli ve DVD donanımlıdır. Bütün şubelerde öğrencilerin ders dışında yararlanabilecekleri Video Kulüp ve kütüphane vardır. Öğrenciler TÖMER öğrenci kimliklerini göstererek video kulüpten ve kütüphaneden yararlanabilmektedirler. Ayrıca öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirebilmeleri için yabancı uzmanlar tarafından yürütülen Konuşma Kulüpleri vardır. Bu Konuşma Kulüpleri farklı seviyelerde açılmakta ve TÖMER öğrencilerine ücretsiz hizmet vermektedir. Dersler 50 dakikadır. Her 50 dakika sonunda 10 dakikalık ara verilmektedir. Bu aralarda öğrenciler, TÖMER in kafeteryasından istedikleri gibi yararlanabilmektedirler. TÖMER, haftanın yedi günü saat 9.00 dan a kadar hizmet vermektedir. Kurslar yoğun ve normal olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Normal kurlar haftada 6 saattir, yoğun kurlar ise haftada 10 saattir. Normal kurlar iki aylık 48 saat, yoğun kurlar ise bir aylık 40 saattir. Ayrıca öğrencilerin isteğine göre haftalık ders saati artırılabilmektedir TÖMER de Kurslar TÖMER de kurslar, Genel Dil Kursları ve Özel Amaçlı Kurslar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genel Dil Kursları kur kur giden ve temelden başlayıp yükseğe kadar devam eden kurslardır. Özel Amaçlı Kurslar ise dillere göre değişen kurslardır. Türkçedeki Özel Amaçlı Dil Kursları şunlardır: Doğru ve Etkili Konuşmak için Diksiyon ve Hitabet Kursu, sunucu ve spiker olmak için Mesleki Türkçe Kursu, Hızlı Okuma Kursu ve Yaratıcı Yazarlık Kursu. Özel amaçlı yabancı dil kursları ise 11

33 şunlardır: KPDS, ÜDS, YDS, TOELF, DELF, DALF, DELE, TUS, çeviri kursları, Yüksek Lisans ve Doktora Dil Sınavlarına Hazırlık Kursları, Cop Proficiency, vb TÖMER de Fransızca Kursları 1987 yılından bu yana TÖMER de Fransızca kursları verilmektedir. Fransızca kursları 2003 yılına kadar 12 kur, 2003 yılından bu yana ise 14 kur olarak düzenlenmektedir. Kurslarda temel düzey 5, orta düzey 5 ve yüksek düzey 4 kurdan oluşmaktadır. Bütün genel dil kurslarında olduğu gibi Fransızca kurslarında da her kurda bir ara sınav ve bir final sınavı yapılır. Ara sınav notu öğrencilerin kendilerini sınamaları ve TÖMER deki sınav sistemini görmeleri için yapılır. Bu nedenle ara sınavda alınan not, öğrencinin kur atlamasında değerlendirmeye alınmaz. Final sınavı ise, o kurda görülen konuları içerir ve öğrencinin kur atlaması için bu sınavda geçer not alması gerekir. Bütün dillerde olduğu gibi Fransızca Bölümünde de altı dalda sınav yapılmaktadır. Bunlar okuma-anlama, dinleme-anlama, yazılı anlatım, konuşma, dilbilgisi ve diktedir. Dört temel becerinin yanında dilbilgisi ve dikte yan beceri olarak yer almaktadır. Öğrencilerin bu sınavlardan almaları gereken notlar aşağıdaki gibidir: Beceriler En Az En çok Dikte 9 15 Yazılı Anlatım Sözlü Anlatım Okuma Anlama Dinleme Anlama 9 15 Dilbilgisi 6 10 TOPLAM

34 Öğrenci yukarıdaki becerilerin birinden en az alınması gereken notu alamazsa, tek ders sınavına girer ve başarılı olursa bir üst kura geçer. Öğrenci, birden fazla beceriden en az alması gereken notu alamazsa okuduğu kuru tekrar eder. Yukarıda belirttiğimiz sınav türleri arasında yer alan dilbilgisi ve dikte sınavları Ekim 2004 ten itibaren uygulanmamaktadır. Çünkü bu tarihten itibaren TÖMER, Avrupa Dil Portfolyosu vermeye başlamıştır. Yeni düzenlemeye göre Konuşma becerisi, sözlü anlatım ve karşılıklı konuşma olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Bu yeni uygulamaya göre sınavların puanlaması aşağıdaki gibidir: En Az En Çok Dinleme Okuma Karşılıklı Konuşma 9 15 Sözlü Anlatım 6 10 Yazılı Anlatım Toplam Fransızca Eğitim Materyalleri TÖMER Fransızca Bölümünde, Genel Fransızca Kursları için Le Nouvel Espaces kitabı okutulmaktadır. Le Nouvel sözcüğünün tekil, Espaces sözçüğünün çoğul olmasının nedeni, daha önce var olan Espaces kitabının yenilenerek yeniden kullanıma sunulmasından kaynaklanmaktadır. Temel düzeyde Le Nouvel Espaces 1, orta düzeyde Le Nouvel Espaces 2 ve yüksek düzeyde Le Nouvel Espaces 3 kitabı kullanılmaktadır. Bu kitaplardaki üniteler kurlara göre dağıtılmış ve eksik olduğu düşünülen konular için ayrıca ek materyaller oluşturulmuştur. Bu serinin ders kitabı ve alıştırma kitabının yanında öğrencilerin gördükleri konularla ilgili çeşitli kitaplardan derlenmiş veya okutmanlar tarafından hazırlanmış ek materyal kitabı kullanılmaktadır. Ayrıca Le Nouvel Espaces kitabının ses kasetleri ve video kasetleri ile bazı video ve ses kasetleri de kurlardaki konu içeriklerine göre yan materyal 13

35 olarak kullanılmaktadır. Özellikle orta kurların sonlarında ve yüksek kurlarda Fransızca gazete ve dergilerden alınmış makale ve çeşitli konulardaki haberler de sınıfa götürülmektedir. Le Nouvel Espaces ın Kurlara Göre Dağılımı Şöyledir: Kitap Adı Kur Üniteler Le Nouvel Espaces 1 Temel 1 Dossier 0-2 Temel 2 Dossier 3-5 Temel 3 Dossier 6-8 Temel 4 Dossier 9-10 Temel 5 Dossier Le Nouvel Espaces 2 Orta 1 Dossier 1-2 Orta 2 Dossier 3-4 Orta 3 Dossier 5-6 Orta 4 Dossier 7-9 Orta 5 Dossier Le Nouvel Espaces 3 Yüksek 1 Dossier 1-4 Yüksek 2 Dossier 5-8 Yüksek 3 Dossier 9-12 Yüksek 4 Dossier Ocak 2004 e kadar Le Nouvel Espaces 3 kitabı yerine Le Nouveau Sans Frontières 3 kullanılmaktaydı ve 12 kurdan oluşan Fransızca kur sisteminde Orta 4 Le Nouvel Espaces 2, Dossier 7-8, Orta 5 ise Dossier 9-10 dan oluşmaktaydı. İki kur olan yüksek düzeyde ise, Yüksek 1 de Dossier 11-12, Yüksek 2 de de le Nouveau Sans Frontières 3 ten seçme metinler işlenmekteydi. Bizim verilerimizi elde ettiğimiz dönemde ( yılları arası) yüksek düzey iki kurdan oluşmaktaydı. 14

36 Fransızca Öğretim Kitabının İçeriği Le Nouvel Espaces 1 ve 2 kitabında sözlü iletişim durumları, yazılı iletişim durumları, Kavramlar, söz edimi, dilbilgisi, sesbilgisi, sosyo-kültürel görünümlerin keşfi, prosedür ve etkinlik türleri gibi çeşitli bölümler yer almakta ve bu bölümlerin ayrı ayrı hedefleri bulunmaktadır. Bizim çalışmamız biçimbilim ve sözdizimiyle ilgili olduğu için biz sadece kitaptaki dilbilgisi bölümlerinde nelerin öğretildiğini başlıklar halinde vermekle yetineceğiz. LE NOUVEL ESPACES 1 Dosya 0 * Etre (olmak) avoir (sahip olmak), s appeler (adı. olmak) eylemleri (şimdiki zaman, tekil kişiler) sen ve siz, ben, sen, siz adılları Kim? Ne? 1 den 60 a kadar sayılar C est. ve il est (Bu ve o kalıpları) Eril ve dişil tanımlıklar Dosya 1 * Tanımlıklar (tekil tanımlıklar) İyelik sıfatları (tekil sıfatlar) Ne? Nerede? Nasıl? Dosya 2 * Çoğul adlar, iyelik sıfatları ve tanımlıklar Avoir (sahip olmak) ve être (olmak) eylemleri Gelmek ve yapmak eylemleri (şimdiki zaman) - ER ile biten birinci grup eylemler Olumsuzluk eki Nerede? Nereden? 15

37 Dosya 3 * Il y a. (orada.. var) Il n y a pas de. (orada yok) İşaret sıfatları Yer ilgeçleri Koymak ve almak eylemleri (şimdiki zaman ve emir kipi) Sıra sayı sıfatları Si ile yanıt Dosya 4 * pouvoir (.-Ebilmek eylemi, şimdiki zaman) aller (gitmek) eylemi (şimdiki zaman ve emir kipi) Niçin? Çünkü. Yer ilgeçleri ve yer zarfları Dosya 5 * Vouloir (istemek) eylemi (şimdiki zaman) Emir kipi Il (ne) faut (pas) (gerekiyor, gerekmiyor) Nesne durumundaki adıllar (Belirtili Nesne (COD), Dolaylı tümleç (COI) Dosya 6 * Zaman zarfları Şimdiki zamanın kullanımı -IR ile biten eylemlerin ve dönüşlü eylemlerin şimdiki zamanda çekimi Passé Composé (belirli geçmiş zaman) Dosya 7 * Miktar bildiren sözcükler Parça bildiren tanımlık En = de + ad Gelecek zaman Yakın gelecek zaman 16

38 - ER le biten özel durumlu eylemler Dosya 8 * y ve en yer adılları Zaman ilgeçleri Özne ve eylemin yer değiştirmesi Qui est-ce qui / que, qu est-ce qui /que kalıpları Tanımak ve bilmek eylemleri En train de (. yapmakta olmak) Dosya 9 * Belirli geçmiş zaman Participe passé (sıfat eylem) yapımı Sıfatların cinsi ve yeri C est que.. kalıbı Kısıtlama kalıbı: ne.. que Dosya 10 * Karşılaştırma kalıbı (ad, sıfat, eylem ve belirteç ile kullanımı) İşaret ve soru adılları Moi aussi (ben de), moi non plus (olumsuz ben de), moi si (ben evet), pas moi (ben hayır, ben değil) kalıpları Yakın geçmiş zaman: venir de Dosya 11 * Subjonctif présent (dilek kipi) Yan tümcede mastar veya dilek kipi Pour que (.. yapmak için) Il faut que ( gerekiyor) Dosya 12 * Imparfait (şimdiki zamanın hikayesi) Belirli geçmiş zamanın (passé composé) ve şimdiki zamanın hikayesinin (imparfait) farklı kullanımları Donc (o halde) 17

39 LE NOUVEL ESPACES 2 Dosya 1 * Şimdiki zamanın hikayesi ve belirli geçmiş zaman İlgi adılı qui ve que Sans + mastar eylem (. maksizin, -madan) Renk sıfatlarının uyumu Dosya 2 * Gérondif (ulaç) devoir (-mek zorunda olmak) + mastar eylem İlgi adılı où Dilek kipi Geçmiş zamanda dolaylı anlatım Niteleme belirteci (adverbe de manière) Dosya 3 * Haber kipi ve dilek kipinin kullanımları Edilgen yapı Devoir ( mek zorunda olmak), vouloir (istemek), pouvoir ( Ebilmek) + mastar eylemin edilgen kullanımı Belirtili nesnenin (COD) ve sıfat eylemin uyumu Dosya 4 * Gelecek zaman Futur antérieur (Geçmiş gelecek zaman) Plus-que-parfait (Geçmiş zaman) Dosya 5 * Faire (yapmak) + mastar eylem (ettirgen yapı) -able soneki ile türemiş sıfatlar Üstünlük bildiren belirteçler İyelik adılları Dosya 6 * Participe présent (ortaçlar) Kişi adıllarının yeri 18

40 Dosya 7 * Le conditionnel (Koşul bileşik zamanı) Si + imparfait / conditionnel présent kalıbı (Eğer + şimdiki zamanın hikayesi / koşul bileşik zamanı) Dosya 8 * Le passé simple (belirli geçmiş zaman) Passé composé / imparfait (belirli geçmiş zaman / şimdiki zamanın hikayesi Dosya 9 * Plus-que-parfait /futur antérieur (geçmiş zaman /geçmiş gelecek zaman) Geçmiş koşul bileşik zamanı (Le conditionnel passé) Dosya 10 * Çift olumsuzluk eki kullanımı: ne. ni..ni (ne., ne ) Çünkü ve mademki Olumsuzluk bildiren yan tümceler Dosya 11 * Les doubles comparatifs (çift karşılaştırma kalıpları) Sonuç bildiren yantümceler La modalisation (kipselleştirme) Dosya 12 * Mastar eylemin kullanımı Dilek kipinden sonra kullanılan bağlaçlar Dolaylı anlatım: futur dans le passé (geçmişte gelecek zaman) LE NOUVEL ESPACES 3 Dossier 1 * Nasıl genelleştirmeli (Metin üretmenin altı aşaması veriliyor) Dossier 2 * Olayları zamana göre yerleştirme Dossier 3 * Sözcenin bir elemanına vurgu yapma Pasif kullanım 19

41 Adlaştırma Dossier 4 * Karşılaştırma yapmak: Karşılaştırma (comparatifs) ve üstünlük (superlatifs) ifadeleri Juxtaposition (bağımsız sıralı tümce), coordination (bağımlı sıralı tümce), subordination (yan tümce) Dossier 5 * Dolaylı anlatım Dossier 6 * Adı niteleme ve değiştirme: Niteleme sıfatları İlgi adıllı yan tümceler İlgeç + ad / + mastar eylem Dossier 7 * Tümcenin öğelerini değiştirmek veya öne çıkarmak: Belirteçler Dossier 8 * Koşul ve hipotez tümceleri kurma Dossier 9 Dossier 10 * Zıtlık ifade etme * Neden ifade etme Dossier 11 * Adlandırma veya belirtmeden kaçınmak: Belgisiz sıfatlar ve belgisiz adıllar Edilgen tümceye çevirme Özne durumundaki belgisiz adıllar (tournures impersonnelles) Dossier 12 * Sonuç ve amaç ifade etme Dossier 13 * Önlemleri almak ve değişik tarzda tümce kullanmak (düşüncesini doğrudan söylemek yerine çeşitli yazım tarzları ve ifadeleri kullanarak metin oluşturma) 20

42 Dossier 14 * Bir metnin tutarlılığını ortaya çıkarmak ve onu destekleyen tümceleri bulmak Dosssier 15 * Bir metni çözümleme aşamaları Kitabın dilbilgisi bölümlerinden de anlaşılacağı gibi bu kitapta öğrencilerin şimdiye kadar öğrendiklerini kullanmalarına olanak sağlayacak okuma ve yazma çalışmalarına oldukça fazla önem verilmiştir. Öğrencinin okuduğunu anlayıp çözümlemesine ve bu okuduğundan hareketle yeni bir metin oluşturmasına yönelik çalışmalar oldukça fazladır Kullanılan Yöntem ve Teknikler Le Nouvel Espaces kitabı iletişimsel yönteme göre hazırlanmış bir kitaptır. Öğrencilerin sözlü ve yazılı iletişim kurabilmelerini amaçlamaktadır. Dört temel becerinin geliştirilmesine önem verilmektedir. Konular basitten karmaşığa, bilinenden bilinmeyene doğru sıralanmıştır. Sözkonusu kitaplardan ilk ikisi 12 şer dosyadan, üçüncüsü ise 15 dosyadan oluşmaktadır. Dosyaların yapısı şu şekildedir: Bilgi / Hazırlık: Her dosyada, dosyanın önemli dilbilgisi ve sözvarlığı ile ilgi 4 sayfalık döküman ve alıştırma yer almaktadır. Dilbilgisi kuralları açıklamalı olarak verilmekte, ders kitabında ve alıştırma kitabında her dilbilgisi konusuyla ilgili alıştırmalar bulunmaktadır. Konuşmalar: Her dosyada farklı öykülerin anlatıldığı bir çizgi roman yer almaktadır. Bu çizgi roman dinleme anlama ve konuşma becerisini geliştirmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu becerileri geliştirmek için her dosyada 4 sayfalık etkinlik yer almaktadır. Okuma Metinleri ve Yazma Çalışmaları: Okuma anlama ve yazma çalışmaları için her dosyada üç sayfa ayrılmıştır. Bu okuma metinleri genelde çizgi 21