FATMA AKERSON UN NİSAN ROMANINDAKİ ANLATICILAR TİPOLOJİSİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 12, Haziran 2015, s Sezaver ÇAPCI SİPAHİ 1 FATMA AKERSON UN NİSAN ROMANINDAKİ ANLATICILAR TİPOLOJİSİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME Özet Anlatıbilimin kurucusu sayılan Genette, anlatıyı üretim şartlarından bağımsız, dil bilimin bir nesnesi olarak değerlendirerek anlatıya nasıl yaklaşılması gerektiği hususunda bir yöntem geliştirmiştir. Bu yönteme göre anlatının üç farklı anlam düzlemi vardır: Olay, anlatı söylemi ve anlatma edimi. Genette, bu yöntemin bir anlatıyı çözümlerken nasıl uygulanacağı konusunda beş ölçüt saptar. Bu ölçütlerden kip ve ses bir anlatıdaki anlatıcılar tipolojisinin değerlendirilmesi için anlamlıdır. Postmodern romanla beraber anlatıcının yazma sürecini anlatıya dahil etmesi, romanın kurgulanma biçiminin de bu bağlamda okuyucuyla paylaşılması, roman tekniği bakımından romanın daha karmaşık bir biçime ve yapıya sahip olmasını sağlamıştır. Bu karmaşık biçim ve yapı, roman tekniğini anlatıcılar tipolojisi çerçevesinde de değiştirmiş; bir anlatı farklı anlatıcıların sesinden farklı gözlerle seslendirilmeye başlanmıştır. Bu çalışmada, Fatma Akerson un Nisan adlı romanı, Genette in anlatı çözümleme yöntemine göre; anlatıcılar tipolojisi bağlamında değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Nisan, anlatıbilim, anlatı, anlatıcılar tipolojisi. THE "NİSAN" NOVEL OF FATMA AKERSON THE ASSESSMENT OF NARRATOR'S TYPOLOGY Abstract Regarded as the founder of narratology Genette, by evaluating the narration to be as an object of linguistics free from production conditions, developed a method on how to approach the narration. According to this method, the different narrative levels of narration: The case, narrative discourse and narration performance. Genette determines five criteria on how to apply this method while analyzing a narration. Of these criterion the mood and the voice is meaningful for evaluating the typology of narrators in a narration. Accompanied by postmodern novel, the narrators including the duration of 1 Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, DİLMER, Türk Dili Okutmanı, sezavercapci@gmail.com.

2 339 Fatma Akerson un Nisan Romanındaki Anlatıcılar Tipolojisi Hakkında Bir Değerlendirme writing into the narration, sharing the form of construction of the novel with the reader in this regard, causes the novel to get a more complex form and structure in terms of novel technic. This complex form and structure changed it the technic of novel with in the framework of the narrator s typology a narration was started to be vocalized with different view points of different narrators. In this study the novel named Nisan by Fatma Akerson was evaluated in the narrator s typology according to the narrative analyzing method of Genette. Keywords: Nisan, narratology, narration, narrator s typology. Giriş 20. yüzyılda Rus biçimciliği ile ortaya çıkan metin merkezli yaklaşımlar, önceleri yapısalcılık daha sonra da göstergebilim çalışmalarıyla doğrudan esere dönük bir sanat anlayışının temelini oluşturmuştur. Metin merkezli yaklaşımlardan biri olan anlatıbilimin serüveni de yapısalcılığın ve göstergebilimin katkılarıyla başlar. Anlatıbilimin, kurucularından kabul edilen Genette, 1972 de yazdığı Narrative Discourse (Anlatı Söylemi) adlı kitabında uzun uzun anlatım tekniklerini inceler (Akerson, 2012: 186). Anlatıyı üretim şartlarından bağımsız, dil bilimin bir nesnesi olarak değerlendiren Genette, anlatıya nasıl yaklaşılması gerektiği konusunda bir yöntem geliştirmiştir. Genette, anlatının üç farklı anlam düzlemi olduğunu belirtir: 1. Öykü: Anlatılan olaylar; 2. Anlatı söylemi: Olayların nasıl anlatıldığı ve anlatıya özgü dışavurum; 3. Anlatma edimi: Olayların anlatılıyor olması (Akerson, 2005:159). Genette, bir anlatıyı çözümlerken anlatıyı üç düzleme ayırır. İlk düzlem olaydır; ikinci düzlem anlatı söylemidir; üçüncü düzlem ise anlatma edimidir. Bir anlatının çözümlenmesi bu düzlemlerin birbirleriyle ilişkilerinin ortaya konulması ile mümkündür. Bir anlatıda olay olmazsa; olayı anlatan biri olmazsa; olay ve söylem olmazsa anlatma edimi de var olamaz. Genette, bu üç düzlemi incelemek için beş ölçüt saptar (Akerson; 2005:160): Düzen (Zamanda ve mekânda): Anlatıdaki olayların zaman açısından nasıl bir düzlemde anlatıldığı önemlidir. Anlatıda ileri veya geri sıçrayışlar yapmak mümkündür. Anlatıdaki kurgu dolayısıyla aynı anda gerçekleşen olayları da bu bağlamda anlatmak mümkündür. Zamanda yapılan bu düzenlemeler, mekânı da etkileyecektir. Sürem (Zamanda ve mekânda): Anlatıda kısacık bir anın anlatılması ya da bir mekanın betimlenmesi sayfalarca sürebilir. Benzer şekilde anlatıda geçen birkaç yıl veya bir asır iki cümleyle özetlenebilir. Sıklık (Zamanda ve mekânda): Anlatı yazarı belli zaman dilimlerine veya mekanlara ara ara geri dönebilir. Kip: Genette, her anlatının bir anlatıcı içerdiğini belirtir. Dolayısıyla Genette klâsik mimesis ve diegesis ayrımına bu bağlamda farklı yaklaşır. Genette e göre bir anlatı- ne kadar gerçekçi olursa olsun- aslında gerçekliği taklit edemez; ancak bir anlatıcıdan doğan kurgusal bir dil yaratır (Dervişcemaloğlu; 2014: 114). Bunun için Genette bir anlatıda sadece diegesisin farklı derecelerinin olduğunu savunur. Genette tarafından diegetik düzeyler olarak

3 Sezaver Çapcı Sipahi 340 adlandırılan anlatı düzeyleri kavramı, bir anlatıda birden fazla, yani iç içe geçmiş anlatılar (ya da hikâyeler) arasındaki dikey ilişkileri betimlemek amacını taşıyan analitik kavramdır (Dervişcemaloğlu, 2014:83). Genette nin tespit etmiş olduğu diegetik düzeyler şunlardır: 1. Ekstradiegetik (öykü-dışı) düzey: Diegetik düzeyin dışındaki düzeydir; yani öykü dünyasının dışındadır. 2. Intradiegetik (öykü-içi) ya da diegetik (öykü) düzey: Birinci anlatıda sunulan olayların yer aldığı düzeydir; yani öykü dünyasının ait olduğu düzeydir. 3. Metadiegetik (öykü-üstü) düzey: Intradiegetik düzeyin içerisine iliştirilmiş bir anlatının söz konusu olduğu düzeydir. Ses: Bu ölçüt anlatıcıyla ilgilidir. Anlatı kim tarafından anlatılıyor? Anlatıcı kahramanlardan biri mi yoksa olaya tamamen müşahit mi ya da tanrısal bir bakış açısıyla mı olayları naklediyor? Yoksa anlatıcı ben diye anlatıyor ama geçmişteki kendisine bugünden eleştirel bir gözle mi bakarak olayları anlatıyor? Bütün bu soruların cevabı anlatıdaki seste gizlidir. Bu çalışmada, Fatma Akerson un Nisan adlı romanı bu ölçütlerden anlatıcıyı ilgilendiren kip ve ses ölçütleri dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Nisan Kitaba Anlatıcı kimliği ile bir başlangıç yapılır. Anlatıcının Notu 2 başlığı taşıyan metinde anlatıcı söze söyle başlar: Bu metinde üç bölüm var: 1. Hiçbir Şey Eklemedim ve Çıkarmadım 2. Omar ile Nisan 3. Koşucu Kızın Öyküsü Bu üç bölüm de Nisan ın başından geçenleri ya da geçebilecekleri anlatıyor. İlk iki bölümde, Nisan kendine iki farklı geçmiş kurmaya çalışıyor, üçüncü bölümde ise bir şimdiki zaman arayışında. (Akerson, 2014:6) 3. Anlatıcı, bu satırlara Nisan ın (romanda isimleri geçen kurgusal ve kurgusal olmayan şahsiyetlere) teşekkürlerini ekler. 2 Türk edebiyatında anlatıcının araya girerek okuyucuya blok hâlinde bilgiler vermesinin mazisi yeni değildir. Yazılan ilk romanlarda ve hikâyelerde teknik bakımdan bir kusur olarak addedilen bu husus, son dönem Türk romanlarında ve hikâyelerinde anlatıcı tarafından anlatma ediminin okuyucuyla paylaşılması şeklinde yorumlanmıştır ve bu bağlamda teknik bir konu hâline gelmiştir. Anlatıcının esere dahil ettiği Anlatıcının Notu bölümleri, somut olarak Muharririn Not Defterinden başlığı altında Nâzım Hikmet in kaleme aldığı Jokond ile Si-Ya-U adlı eserde görülür yılında yazılan eserde Muharririn Not Defterinden başlığı, dokuz kez geçer. (Sayfa; 20, 21, 25, 33, 35 ve 37.) Bu bölümlerde anlatıcı, olayı hakim bir anlatıcının bakış açısıyla tahkiyelendirir. Anlatıcının bu bölümlerde okuyucuya seslendiği, okuyucuyu anlatma edimine dahil ettiği görülür: Ey benim sabırlı okuyucularım! Şimdi sizinle biz Şang-Hay da Fransız divan harbindeyiz. (s. 37) 3 Çalışmada değerlendirilen roman Nisan dır. (Fatma Akerson, Nisan, Yapı Kredi Yayınları. 1. Baskı, İstanbul, 2014.) Bu dipnottan sonra romandan yapılan alıntılarda sadece romanın sayfa numarası verilecektir.

4 341 Fatma Akerson un Nisan Romanındaki Anlatıcılar Tipolojisi Hakkında Bir Değerlendirme Anlatıcının Notu başlığını taşıyan bölümler, roman içinde beş farklı yerde bulunur. Bu bölümler, üst bir anlatıcının, romanı yazma serüveni, kahramanlar, romanın seyri gibi konularla ilgili, okuyucuyu bilgilendirdiği; sarstığı ve yönlendirdiği ekstadiegetik anlatı düzeyleridir. Anlatıcı bu bölümlerde anlatmak istediği hikâyeye henüz geçmemiştir. Anlatıcı, okuyucuyla tamamen hikâye dışı konuşur. Postmodern romanda görülmeye alışkın olunan bu durum, bir romanın birden fazla yazarın elinden çıkmış olduğu izlenimini verir (Çetin, 2007: 96). Anlatıcının ilk notunda roman bölümleri blok hâlinde sıralanır ve bu bölümlerin hangi zamanı anlattığı hakkında da okuyucuya net bir bilgi verilir. Ardından romanın ilk bölümü, Hiçbir Şey Eklemedim ve Çıkarmadım ile intadiegetik hikâye düzeyine geçilir. Bölüm, dış anlatıcının Hitit Kralı III. Murşili nin Veba Duası ndan aldığını belirttiği Hiçbir Şey Eklemedim ve Çıkarmadım başlığıyla başlar. Romanın ilk bölümü aynı hikâyenin iki farklı kurguyla ve iki farklı bakış açısıyla anlatılmasını içerir. İlk bölümdeki anlatıcılar: Birinci Hikâye: Adı belirtilmeyen bir kız. (gökyüzünden, aydınlık bir gece omuzlarında yıldız tozlarıyla kumsala inen kız) İkinci Hikâye: Adı belirtilmeyen anlatıcı. Adı belirtilmeyen anlatıcı Nisan a dönüşür. Adı belirtilmeyen anlatıcı. Nisan. İlk hikâye, bir genç kızın ilk aşkı Ayhan a ilişkin anılarını içerir. Hikâyedeki düzen (Genette e göre), anlatıcının omuzlarındaki yıldız tozlarıyla yeryüzüne inişinden başlar; 16, 17 ve 18 yaşını anlatarak devam eder; son olarak anlatıcının yeryüzüne indiği kumsaldan gökyüzüne yükselmesi ile biter. Hikâyenin bu seyrinde kronolojik bir düzen takip edilmektedir. Öyle ki anlatıcının her yaşı ayrı bir başlık halinde sunulmuştur. Yeryüzüne indiğinde bir hikâyesi ve tarihi olmayan anlatıcının zaman ilerledikçe kendi yaşadığı bir aşktan ve izlediği filmlerden (Hiroşima Sevgilim, Serseri Aşıklar 4 ) yola çıkarak kendi hikâyesini yazma serüveni kitabın bu bölümünün konusunu oluşturur. Genette e göre hikâyedeki kip, hikâyesi ve tarihi olmayan, yeryüzüne indiğinde omuzlarında yıldız tozları bulunan bir kıza aittir. Genette e göre hikâyedeki ses ise anlatıcının, geçmişteki kendisine bugünden eleştirel bir gözle bakarak ben öznesiyle, anılarını kurgusal bir çerçevede anlattığı sestir. Dolayısıyla hikâyedeki ses; gökyüzünden aydınlık bir gece omuzlarında yıldız tozlarıyla kumsala inen kızın sesidir. 4 Hiroşima Sevgilim: Yönetmenliğini Alain Resnais nin yaptığı filmin orijinal adı Hiroshima Mon Amour dur. Film,1959 Fransız- Japon ortak yapımıdır. Başrollerini Fransız aktris Emmanuelle Riva ve Japon aktör Eiji Okada nın paylaştığı film, Japonya ya film çekimi için gelen Fransız aktrisin çekimlerin son gününde tanıştığı Japon mühendisle kısa süren aşkını anlatır (www. jmo.org.tr). Serseri Aşıklar: Yönetmenliğini Jean-Luc Godard ın yaptığı filmin orijinal adı À bout de Souffle dır. Film, 1960 Fransız yapımıdır. Başrollerini Jean-Paul Belmondo (Filmdeki adı: Michel Poiccard) ve Jean Seberg (Filmdeki adı: Patricia)in paylaştığı filmin konusu şöyledir: Kanundışı işler yapan Michel, Marsilya da bir arabayı kaçırırken bir polis memurunu istemeden vurur ve bu yüzden Paris e kaçar. Paris te, önceden tanıdığı Patricia yı bulur. Patricia yı Roma ya kaçma konusunda ikna etmeye çalışan Michel, Patricia nın onu polise ihbar etmesi üzerine polis tarafından vurulur ve hayatını kaybeder(koseyidonenkahraman2.blogspot.com.tr). Romanın anlatıcısı Nisan, yukarıda bahsedilen filmleri izlediğini ve bu filmlerden etkilendiğini romanın ilk bölümünde belirtir ve romanın ilk bölümünde yaşadığı aşktan ve bu filmlerin kendinde bıraktıklarından etkilenerek kendi öyküsünü yazmaya çalıştığını da satırlarına ekler. Nisan ın, kendi öyküsünü yazmaya çalışırken yaşadığı olaylar filmlerdeki olaylarla paralellik gösterir.

5 Sezaver Çapcı Sipahi 342 İkinci hikâye anlatıcının notuyla başlar: "Anlatıcının Notu Bütün bunları daha gerçekçi bir tarzda şöyle de anlatmak mümkün: Yazdıklarımı okudum. Aslında birkaç kez okudum (kendi yazdıklarım diye, hem sonra yazım yanlışları falan da kalmış olabilir). Bu tür karışık metinleri pek sevmem, başka birisi yazmış olsa, zaten sonuna kadar okumazdım bile! Gerilim yok, yazar (ben?) durmadan kendisi yorum yapıyor, okura hiç nefes payı bırakılmamış. Öyleyse, başka bir türlü anlatmayı deneyelim. Her Şeyi Değiştirdim." (s. 40) Romanın Anlatıcının Notu bölümlerinde, anlatının ekstradiegetik (öykü-dışı) düzeyde kaldığı yukarıda belirtilmişti. Anlatıcı ilk hikâyeyi sonlandırdıktan sonra intradiegetik düzeyden ekstradiegetik düzeye geçmiş; ardından da ikinci hikâyeye başlayarak tekrar intradiegetik düzeye dönmüştür. Postmodern roman anlayışında, roman, gerçekliğin dışında bir kurgu veya kurgular bütünüdür. Postmodern romancı bilinçli olarak okuyucuya bunu göstermenin daha dürüstçe bir tavır olduğunu savunur ve kurgu oyunlarını çok fazla öne çıkarır (Çetin; 2007: 94). Bunun için postmodern roman anlayışında yazan bir yazar, sıklıkla üslubun üstünde durarak kurgusallığı teknik açıdan değerlendirir. Bu notta da anlatıcı, aynı hikâyeyi bir de farklı bir tarzda anlatacağını belirtir ve ikinci hikâyeye geçer. İkinci hikâye, adı belirtilmeyen bir anlatıcı tarafından başlar ve bu adı belirtilmeme durumuna anlatıcı bir açıklık getirmek ister: "Kimse bana adımla seslenmeyecek mi? Öyleyse ben e bir ad verelim. Genç kızın adı (hani şu omuzlarında yıldız tozlarıyla kumsala inen kızın ) Ebru, Sinem, Merve olabilir, ama bunlar şimdi moda olan isimler, o zamanlar daha çok Aysel, Ayten ve Ayla vardı Aysel ve Ayten isimlerini hiç sevmem, Ayla da güzel de Ayhan a çok benziyor, haydi Nisan olsun, 7 Nisan da tanışmışlardı ya öyküye tutarlılık sağlar! (s. 40) Adı belirtilmeyen anlatıcının adı bu noktadan itibaren Nisan a dönüşür ve olaylar Nisan tarafından anlatılır. Hikâyedeki düzen ilk hikâyedeki gibi omuzlarındaki yıldız tozlarıyla yeryüzüne inen bir kızla başlar; ancak kızın adı artık Nisan dır. Hikâye, ilk hikâyedeki gibi somut kronolojik başlıklarla ilerlemez. Nisan 16., 17. ve 18. yaşlarını ilk hikâyeye göndermeler yaparak anlatır. Nisan, Ayhan ile birlikte Venedik te geçirdiği bir gecenin sonunda trene biner ve öyküsünün bittiğini vurgular; ancak hikâye, adı belirtilmeyen anlatıcı tarafından devam eder. Adı belirtilmeyen anlatıcı, Nisan ın hikâyesini hiç anlatamadığından bahseder. Ardından söz yine Nisan a geçer ve Nisan, Ayhan ile yıllar sonra yeniden karşılaştığını anlatır; hikâye böylece sona erer. Hikâyenin bu seyrinde de kronolojik bir düzen takip edilmiştir. İkinci hikâyede de konu, anlatıcının kendi yaşadığı bir aşktan ve izlediği filmlerden (Hiroşima Sevgilim, Serseri Aşıklar) yola çıkarak kendi hikâyesini yazma serüvenidir. Hikâyedeki kip, adı belirtilmeyen bir anlatıcı ve Nisan dır. Hikâyedeki ses iki türlüdür. İlk ses anlatıcının, geçmişteki kendisine bugünden eleştirel bir gözle bakarak ben öznesiyle,

6 343 Fatma Akerson un Nisan Romanındaki Anlatıcılar Tipolojisi Hakkında Bir Değerlendirme anılarını kurgusal bir çerçevede anlattığı sestir. Diğer ses ise adı belirtilmeyen anlatıcının sesidir. Bu ses, olaya dışardan bakan hakim bir anlatıcıya aittir: "Aradan yıllar geçti. Nisan, bu ilk öyküsünün ürkütücü ve soğuk kapanışını neredeyse unutur gibi oldu, neredeyse. Anneannesi hayatta olsa Evladım zaman her şeyi halleder. derdi. Ama anneannesi hayatta değildi ve zaman hiçbir şeyi halletmedi."(s. 61) Romanın ikinci bölümü, Omar ile Nisan adını taşır. Anlatıcı bu bölüme geçmeden önce şu notu paylaşır: Anlatıcının Notu Omar ile Nisan bölümü, başka bir geçmişi anlatıyor. Nisan ın böyle bir geçmişi de olabilirdi, neden olmasın. (s. 67) Romanın bu bölümündeki anlatıcı Nisan ile Omar dır. Hikâyenin Omar ın Günlüğünden kısımlarında anlatıcı Omar; diğer kısımlardaki anlatıcı ise, Nisan ın yaşadıkları ve tanık oldukları ölçüsünde Nisan dır. Romanın ilk bölümü bittiğinde Anlatıcının Notu ile ekstradiegetik düzeye geçilmiş; hikâye başladığında yeni intradiegetik düzey başlamıştır. Hikâye, anlatıcının da belirttiği gibi Nisan ın başka bir geçmişini veya geçmişinde olmasını tasavvur ettiklerini anlatır. Hikâye düzeninde Omar ve Nisan ın ayrı başlayan yaşamları, yaşadıkları ülkede durumsuzluka düşmeleri nedeniyle birleşir. Durumsuzluka düşmenin bedeli, şehre yakın bir koyda bir denizaltında yaşamaktır. Ayrı ayrı durumsuzluka düşen Nisan ve Omar aynı denizaltını paylaşırlar ve birbirlerine âşık olurlar. Ancak Nisan ve Omar gibi durumsuzluka düşen ve denizaltında yaşamaya mahkum edilen başka insanlar da vardır. Nisan ve Omar, denizaltında yaşamak zorunda bırakılan bu insanlarla beraber yaptıkları toplantılar neticesinde denizaltında yaşamaktan kurtulmanın yolunu bulurlar. Yaptıkları plân sonuçlanır; artık denizaltında yaşayan herkes özgürdür; ama Nisan ve Omar denizaltından kurtulduktan sonra birbirlerini kaybederler. Bu andan sonra hikâyede, Nisan ve Omar yaşamlarına yalnız devam ederler. Nisan yurt dışına çıkarak çeşitli bilimsel gelişmelere imza atar. Omar, Mesaadet Hanım 5 ile görüşmeye devam eder. Romanın bu bölümü, Nisan ın, hikâyenin başladığı kıyı kentine dönmesiyle biter. Bu hikâyede de kronolojik bir düzen takip edilmiştir. Hikâye, Nisan ın anlatıcı konumunda olduğu, on beş bölüme ayrılmıştır. Hikâyedeki kipler, Nisan ın ve Omar ın kipleridir: "Oturuyorum. Odamda, kitaplıkta, güneş varsa bazen tatil günleri bir parkta. Hiçbir şey okumuyorum. (s. 98) "Omar ın Günlüğünden Akşam yemeğimizi erken yedik. İkimiz de çok yorgun ve şaşkındık. Denizaltında bir tek yatak vardı. Yan yana uzandık. Hiç kıpırdamadan uyuyordu. (s. 80) 5 Mesaadet Hanım, Füruzan ın Gül Mevsimidir romanının kahramanıdır. (Füruzan, Gül Mevsimidir, 24. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001). Anlatıcı romanda Mesaadet Hanım dan bahsederken şöyle der: Mesaadet in karışık yaşam öyküsünü Füruzan, Gül Mevsimidir adlı kitabında anlattığı için burada ayrıntılara girmiyorum. (s. 70)

7 Sezaver Çapcı Sipahi 344 Hikâyedeki ses, Nisan ın ve Omar ın sesidir. Anlatıcı Nisan iken geçmişteki kendisine bugünden eleştirel bir gözle bakarak ben öznesiyle, anılarını ya da geçmişinde yaşamayı tasavvur ettiği olayları kurgusal bir çerçevede anlatır. Anlatıcı Omar iken; Nisan ile yaşadıklarına, hissettiklerine, Mesaadet Hanım ile konuşmalarına değinir. Romanın bu bölümü biterken Anlatıcının Notu ile hikâyeye ara verilir. Anlatıcı bu notta, denizaltılar koyunun uydurma olduğunu, Nisan ın dünyayı düzenlemeye kalkışmasının yersiz ve abartılı bir durum olduğunu vurgular. Ayrıca anlatıcı, Nisan bundan sonrasını Koşucu Kızın Öyküsü diye anlatıyor. diyerek okuyucuyu üçüncü bölüme hazırlar. Anlatıcının notunun araya girmesiyle, intradiegetik düzey kırılmış, ekstradiegetik düzeye geçilmiş; hikâyenin yeniden başlamasıyla ekstadiegetik düzey kırılmış, intradiegetik düzey başlamıştır. Romanın bu bölümü, Nisan ın hikâyenin başladığı kıyı kentine dönmesiyle biter. Romanın üçüncü bölümü Koşucu Kızın Öyküsü dür. Bu bölüm Anlatıcının Notu ile başlar. Burada anlatıcı, Nisan ın doğup büyüdüğü kente geri döndüğünü, Omar ın evlenip başka bir kente göçtüğünü, Nisan ın yeni bir yaşam için geçmişini değiştirip koşucu kimliğini raftan indirdiğini belirtir. Böylece anlatı ekstradiegetik düzeyden intradiegetik düzeye geçer ve hikâye başlar. Romanın bu bölümündeki anlatıcılar: Nisan ın geçmişini bilen, Nisan ın düşüncelerini okuyan hakim bir dış anlatıcı, Nisan. Eklenti metinlerdeki anlatıcılar. Hikâye, Nisan ın düşüncelerini okuyan ve geçmişini bilen bir dış anlatıcı tarafından başlatılır: "Kentin temel hatları ise yerli yerinde duruyordu. Ancak, bu hatları bu kez de belki de başa bir noktadan yakalamalıydı. Böyle düşündü Nisan. Bunu yapabilmek için geçmişini değiştirmesi gerekiyordu. Geleceği değiştirmek, yapılmış plânlardan vazgeçmek, başka seçeneklere yönelmek kolaydı da geçmişi değiştirmek zordu. (s.125) Nisan ın bir şimdi kurmak için kalemi eline aldığı satırlarda ise anlatıcı Nisan dır. Nisan, kendine ait şimdiyi kurmak için yedi farklı hikâye yazar. Nisan ın yazdığı bu yedi hikâyede anlatı, metadiegetik düzeydedir. Yedi hikâyenin anlatılması dışında; Nisan ın anlatma edimini devraldığı bölümlerde anlatı düzeyi, intradiegetik düzeydedir. Nisan ın yazdığı her hikâye, birbirinden bağımsız ve farklı anlatıcılar tarafından hikâye edilir. Bu hikâyelerin ilki: Gece Yarısından Sonra İstanbul da Satılan Güllerin İstanbul da Kaldığına Dairdir. Metadiegetik düzeydeki bu hikâyedeki anlatıcı Nisan dır. Bu bağlamda Genette in hikâye çözümleme yöntemine göre hikâyedeki kip Nisan dır. Hikâyedeki düzende Nisan, lise yıllarında dans tutkusu olan arkadaşıyla mektuplaşmalarını; turist rehberliği yaparak nasıl para kazandıklarını ve arkadaşının başına gelenleri; anı tadında anlatır. Hikâyedeki ses ise anılarını ben öznesiyle anlatan Nisan ın sesidir. Bu hikâyede Nisan ın, romanın ilk bölümünde, lisedeki bir arkadaşıyla turist rehberliği yaptığı bölüme bir gönderme söz konusudur: Lise son sınıftayken, bir rehberlik kursu izledim Ben de turist rehberi oldum ve o yaz turist gezdirdim Para kazandım. (s. 28)

8 345 Fatma Akerson un Nisan Romanındaki Anlatıcılar Tipolojisi Hakkında Bir Değerlendirme Nisan, romanın ilk bölümünde turist rehberliği yaptığını belirttiği bu bölümden yola çıkarak Gece Yarısından Sonra İstanbul da Satılan Güllerin İstanbul da Kaldığına Dairdir. hikâyesini yazar ve böylece ilk bölümdeki anlatıyı, bu hikâye ile genişletir. Hikâyelerin ikincisi Koşucu Kızın Öyküsü dür. Anlatıcı, birinci hikâyeden ikinci hikâyeye geçerken anlatı düzeyi metadiegetik düzeyde kalmaya devam etmiştir. Bu hikâyedeki kip, adı belirtilmeyen bir dış anlatıcıdır. Hikâyedeki düzen, hikâyeye adını veren koşucu kızın hızlı yaşamıdır. Hikâyedeki ses, o öznesiyle anlatma edimini gerçekleştiren bir dış anlatıcının sesidir. Hikâye bittiğinde anlatma edimi, romanın anlatıcısı Nisan a geçtiği için anlatı düzeyi de metadiegetik düzeyden intradiegetik düzeye geçer. Bu anlatı düzeyinde anlatıcı Nisan dır. Nisan ın yazdığı Koşucu Kızın Öyküsü hikâyesinin tamamı, romanın ilk bölümünde yaşadığı gençlik aşkına dair birtakım göndermeler içerir: Vapura yetişmek gibi gerçekçi bir bahaneyle koştuk Bacakları benim bacaklarımdan neredeyse iki kat daha uzun olduğu için ben ondan bile daha hızlı koşmak zorundaydım. Elimi tutuyordu ve ben kendi hızımdan şaşkın, uçuyorum duygusuna kapılırdım. (s.19) Romanın ilk bölümüne ait yukarıdaki alıntıda Nisan ve sevgilisi Ayhan, vapura yetişmek için hızla koşmaktadırlar. Nisan olayları yukarıdaki alıntıda olduğu gibi anlatırken sözlerinin sonunda, belleğinde kalan tek imgenin hız olduğunu vurgulayacaktır. Koşucu Kızın Öyküsü adlı hikâyede de vurgulanan imge hız dır. Hikâyelerin üçüncüsü Ben Bir Kadın Pilotum adlı hikâyedir. Bu hikâyeye geçmeden önce anlatı; bir dış anlatıcının Nisan ın başlangıcına dair bir hikâye yazacağını belirtmesi üzerine ekstradiegetik düzeye geçer. Hikâyenin Ben Bir Kadın Pilotum başlığından itibaren anlatı, metadiegetik düzeye geçmiştir. Hikâye adı belirtilmeyen, kadın bir pilot tarafından anlatılır. Hikâyedeki düzende, pilotun uçuşunu tamamladıktan sonra bir arabaya binmesi; yanındaki mavi gözlü bir adamla bir otele varması anlatılır. Hikâyedeki kip adı belirtilmeyen kadın bir pilottur. Hikâyedeki ses, adı belirtilmeyen kadın pilotun ben öznesiyle hikâyesini seslendirmesidir. Bu hikâyede de romanın ilk bölümünde Nisan ın yaşadıklarına, Ayhan ile ilişkisine dair birtakım göndermeler yapılır. Hatta Nisan, ilk bölümde, Ben Bir Kadın Pilotum hikâyesini sonlandırdığı cümle (Gökyüzü açılan bir penceredir yeryüzüme.) ile biten bir hikâye yazdığını ifade eder: Metinler bir yerde bitiyordu, kapanıyordu, ama sonları yoktu. Hatta gökyüzü açılan bir penceredir yeryüzüme. diye biten bir metin bile yazmıştım. Kadın pilotun öyküsü. O zaman için kadın pilot olmak muhteşem bir şeydi. Ben de olmuş gibi yaptım. (s. 46) Hikâye esasen, Nisan ın omuzlarındaki yıldız tozlarıyla yeryüzüne inişine de bir gönderme yapar. Nisan ın hikâyesi onun, yeryüzüne inişi ile başlar. Bu hikâye de kadın pilotun yeryüzüne inişi ile başlar. Dördüncü hikâye, Ada Bahçe; Bahçe Ada dır. Nisan, hikâyeye başlamadan önce hikâyesinin kurgusunu şöyle belirler: Ama bazen, boş boş kıyıda dolaşırken, içime bir yazı düşüyor. Bir sonbahar yazısı. Şöyle bir şey örneğin: (s. 145)

9 Sezaver Çapcı Sipahi 346 Hikâye başlamadan önce anlatma edimini Nisan gerçekleştirdiği için anlatı düzeyi, intradiegetik düzeydedir. Hikâye başladığında anlatı düzeyi, metadiegetik düzeye geçer. Ada Bahçe; Bahçe Ada hikâyesindeki anlatıcı, adı belirtilmeyen bir anlatıcıdır. Hikâye düzeninde, koyu olan bir şehre gelen anlatıcının, kaldığı otelden çıkarak koya doğru yaptığı düzenli yürüyüşler esnasında bir botanik bahçeyi keşfetmesi; bu bahçenin sahibiyle sohbet etmesi; bahçe sahibi ile anlatıcının bitki örtüsünün çok farklı olduğu bir adaya kısa bir yolculuk yapmaları; ardından anlatıcı ve bahçe sahibinin koya dönmeleri anlatılır ve anlatıcının şehirden ayrılması hikâye biter. Hikâyedeki ses; adı belirtilmeyen anlatıcının ben öznesini kullanarak hikâyesini anlattığı sestir. Bu hikâye ile Nisan geçmişine gönderme yapar: Bir sürü karmakarışık ve rahatsız edici olay art arda gelmişti. Bir açmazdan ötekine dalıyordum. Ölmeyi göze alamamıştım, ama yaşamayı da becerememiştim. Boğucu, çalkantılı bir gelgit içinde bocalamıştım. Sonunda kendimi gene o bildik koyun kıyısında bulmuştum. (s.145) Nisan ın yukarıda bahsettiği durum, romanın ikinci bölümüne 6 yapılan bir göndermedir. Bu hikâyede Nisan, ikinci bölümdeki yaşadıklarını genişletmiştir. Beşinci hikâye Ada da Kaybolan Kadın adını taşır. Hikâyenin başındaki ses, Nisan ın sesidir. Nisan bu hikâyenin, kendisine anlatılan bir hikâye ya da izlediği bir İtalyan filmi olabileceğini belirttikten sonra hikâyesini anlatmaya başlar. Burada anlatı düzeyi, intradiegetik düzeydedir. Hikâye başladığında ise metadiegetik düzeye geçilmiştir. Hikâyedeki anlatıcı adı belirtilmeyen bir dış anlatıcıdır. Hikâyedeki düzen şöyledir: Bir yönetmen ile film ekibi, bazı sahnelerin çekimi için bir adaya giderler. Adaya, film çekimini izlemek için bir gazeteci gelir. Gazeteci ile filmin oyuncularından bir kadın arasında bir aşk başlar. Çekim bittiğinde gazeteci, film ekibinden önce adayı terk eder; ancak pişman olur ve adadaki kadına dönmeye karar verir. Adaya döndüğünde film ekibinin de adadan gittiğini; ancak kadının ekiple beraber gitmediğini öğrenir. Gazeteci o andan itibaren adada, kadını aramaya başlar; ama onu bulamaz. Bu hikâye ile, romanın ikinci bölümünde Omar ın Nisan ı aramasına bir gönderme yapılır: Karaya çıktığınız gün mü? diye sordu Mesaadet. Evet, dedi Omar. Kalabalıkta yok oldu. Yeniden sustular (s. 92) Hikâyenin kipi, adı belirtilmeyen dış anlatıcıdır. Ses ise, dış anlatıcının o öznesiyle olayları anlattığı sestir. Altıncı hikâye Mirha dır. Mirha 7 nın hikâyesi anlatılmamış, sadece dış anlatıcı tarafından Nisan ın: Mirha nın öyküsünü sonra bir ara yazarım. dediği ifade edilmiştir. Son hikâye Venedik tir. Hikâyenin anlatıcısı Nisan dır. Nisan ilk bölümde yaşadığı aşka; Ayhan ı Venedik te arama sahnesine; bu hikâye ile dönüş yapar. Ancak bu sefer Ayhan ı değil; mavi gözlü yabancıyı bulur. Bu buluşmanın yeni hikâyeler yazmak için bir çerçeve olmadığını belirten Nisan, artık hikâye yazmak istemediğini; edebiyatın kurgusal şaşırtıcılığından yaşamın 6 Romanın ikinci bölümünde Nisan, öldü sanılarak baygın hâlde gömülür; ancak gömüldükten kısa bir süre sonra ayılır ve şehre gider. Ancak Nisan, yasalara göre ölü olarak kayıtlara geçtiği için denizaltılar koyuna hapsedilir. 7 Mirha, Nisan ın halasıdır. Nisan, Mirha ile hep beraber bir köyde yaşadıklarını ve bir gün Mirha nın gittiğini Mirha dan bahsettiği bölümde söyler.

10 347 Fatma Akerson un Nisan Romanındaki Anlatıcılar Tipolojisi Hakkında Bir Değerlendirme kendi şaşırtıcılığına dönmek istediğini; sadece gerçeği yaşamak istediğini söyler ve romanını bitirir. Birbirinden bağımsız bu hikâyelerin bitiminde yer alan Nisan ın Notu bölümü, hikâyeye yeni bir çerçeve açar; Nisan ın anlatmak istediklerinin ve yazmak istediklerinin bitmediğini; bütün bunları başka bir çerçeve hikâyede anlatabileceğini; çerçeve hikâyesinin yazım sürecini nasıl plânlayacağını da bu satırlarda belirtir. Sonuç Nisan, dilbilim çalışmaları ve edebiyat kuramları hakkında çalışmaları olan akademisyen Fatma Akerson'un roman türündeki ilk eseridir. Dolayısıyla Akerson'un yazmış olduğu bu roman, bu yönüyle dikkate değerdir ve çalışmanın çıkış noktasını teşkil etmiştir. Roman, Nisan ın geçmişinde yaşadığı veya geçmişinde yaşamayı tasavvur ettiği iki ayrı geçmiş hikâyesinden ve Nisan ın kendine ait bir şimdi oluşturmak için yazdığı birbirinden bağımsız hikâyelerden oluşur. Ancak görülecektir ki Nisan, kendisine bir şimdi oluşturmak isterken geçmişindeki yaşantılarından bağımsız bir şimdi kuramayacaktır. Şimdi oluşturmak için ne zaman bir yazma edimi gerçekleştirse hep geçmişle bağlantılı bir hikâye yazacaktır. Nisan, romanın bitiminde bu hikâyeleri yazarken; yeni hikâyeler yazma adına sadece bir çerçeve oluşturmak istediğini belirtir. Bu ifadesiyle Nisan, aslında yazma sürecinin hâlâ devam ettiğini vurgulamış; yazdıklarını yazacaklarına bu yolla kaynak göstermeyi tercih etmiştir. Nisan romanında anlatıcılar, Genette in anlatı çözümleme yöntemi bağlamında ele alınmıştır. Ayrıca anlatıcılar, anlatı düzeylerine göre de değerlendirilmiştir. Romanda anlatılan, Nisan a ait her hikâye ve son bölümde yer alan eklenti hikâyeler, anlatıcının da her hikâyede değişmesine imkân vererek, romanın derinliğini önemli ölçüde etkilemiştir. Postmodern romanla beraber anlatıcının yazma sürecini anlatıya dahil etmesi, romanın kurgulanma biçiminin de bu bağlamda okuyucuyla paylaşılması, roman tekniği bakımından romanın daha karmaşık bir biçime ve yapıya sahip olmasını sağlamıştır. Bu karmaşık biçim ve yapı, roman tekniğini, anlatıcılar tipolojisi çerçevesinde de değiştirmiş; bir anlatı farklı anlatıcıların sesinden farklı gözlerle seslendirilmeye başlanmıştır. Postmodern romanla beraber daha sık görülen bu durum, anlatıcıların tahkiyeli metinlerin ayrılmaz bir parçası olduğunu ve anlatıcıların anlatının derinliğini önemli ölçüde etkileyebileceğini kanıtlar niteliktedir. KAYNAKLAR AKERSON, Fatma, (2005), Göstergebilime Giriş, Multilingual, İstanbul. AKERSON, Fatma, (2010), Edebiyat ve Kuramlar, İthaki Yayınları, İstanbul. AKERSON, Fatma, (2014), Nisan, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. AKTAŞ, Şerif, (1984), Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Birlik Yayınları, Ankara. ÇETİN, Nurullah, (2007), Roman Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara. ÇETİŞLİ, İsmail, (2004), Metin Tahlillerine Giriş 2/Hikaye-Roman-Tiyatro, Akçağ Yayınları, Ankara. DEMİR, Yavuz, (2002), İlk Dönem Türk Hikâyelerinde Anlatıcılar Tipolojisi, Dergâh Yayınları, İstanbul.

11 Sezaver Çapcı Sipahi 348 DEMİR, Yavuz, (2011), Hayat Böyledir İşte Fakat Hikâye, Hece Yayınları, Ankara. DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar, (2014), Anlatıbilime Giriş, Dergâh Yayınları, İstanbul. EAGLETON, Terry, (2004), Edebiyat Kuramı, (Çev. Tuncay Birkan), Ayrıntı Yayınları, İstanbul. ECO, Umberto, (2011), Prag Mezarlığı, (Çev. Eren Yücesan Cendey), Doğan Kitap, İstanbul. Füruzan, (2001), Gül Mevsimidir, 24. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. HİKMET, Nâzım, (1929), Jokond ile Si-Ya-U, Akşam Matbaası, İstanbul. koseyidonenkahraman2.blogspot.com.tr LUKACS, Georg, (1992), Estetik II, (Çev. Ahmet Cemal), 2. Baskı, Payel Yayınları. MORAN, Berna, (2007), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul. NARLI, Mehmet, (2007), Roman Ne Anlatır: Cumhuriyet Dönemi , Akçağ Yayınları, Ankara. SARTRE, Jean Paul, (2005), Edebiyat Nedir? (Çev. Bertan Onaran), Can Yayınları, İstanbul. SHINER, Larry, (2004), Sanatın İcadı, (Çev.İsmail Türkmen), Ayrıntı Yayınları, İstanbul. www. jmo.org.tr YILDIZ, Alpay Doğan, (2008), Hikaye İncelemeleri, 3.Baskı. Dergâh Yayınları, İstanbul.