ZORLUKLARI AŞARKEN. Zorlukları Aşarken, Dr. Tayyar Altıkulaç ın Ufuk Yayınları nda çıkan üç ciltlik kitabının adıdır.

Transkript

1 ZORLUKLARI AŞARKEN GİRİŞ Zorlukları Aşarken, Dr. Tayyar Altıkulaç ın Ufuk Yayınları nda çıkan üç ciltlik kitabının adıdır yılında İmam-Hatip Lisesi ni bitirdikten sonra Diyanet te göreve başlamıştım. Aynı yılın başlarında Tayyar Altıkulaç da Diyanet İşleri Başkanı olmuştu. Askerlik hizmeti dışında mesleki hayatımın 30 yılını Diyanet te geçirmiş biri olarak eski başkanlarımızdan Tayyar Altıkulaç ın Zorlukları Aşarken adlı kitabını okudum. Keşke idareciliğe başlamadan önce böyle bir eserle tanışmış olsaydım da idareciliği el yordamıyla öğrenmek mecburiyetinde kalmasaydım, bir yığın idari hatalara düşmeseydim. Bu sebeple bu muhteşem eserin ihtisas merkezlerinde müftü ve vaiz adaylarına kesinlikle okutulması gerektiği kanaatindeyim. Zira idareciliğe ait hiçbir eğitim almadan taşraya atanan meslektaşlarımızın birçok zorluklarla karşılaştığını biliyorum. Zorlukları Aşarken de, tahsilimi ikmal ettiğim Haseki Eğitim Merkezi ile diğer eğitim merkezlerinin kuruluşu, bu kuruluşları zorunlu kılan nedenler, onların kuruluşunda karşılaşılan zorlukları aşmak için verilen mücadeleler çok güzel anlatılmış. Bunlarıı ve Altıkulaç Hoca nın görev yıllarında gerçekleştirilen daha nice hizmetleri göz önünde bulundurarak bu hatırat hakkında değerlendirme yapmayı bir vefa borcu olarak telakki ediyorum.. İnanıyorum ki bu kitap önemli bir ihtiyacı karşılayacaktır. DİB Eğitim Merkezleri ve ihtisas kurslarının kuruluş amaçları imamından, vaiz ve müftüsüne kadar bütün kursiyerlere anlatılmalıdır. Eğitim merkezinde yaptığımız çalışmanın anlam kazanması için bu gereklidir. Takip edebildiğim kadarıyla Ahmet Hakan, Nazlı Ilıcak, Musafa Akkoca, İsmail Küçükkılınç, Beşir Ayvazoğlu, Tülay Gürdal, Hüseyin Öztürk, Hilmi Yavuz, Hamdi Mert, Murat Arıkan, İsa Tatlıcan ve diğerleri bu kitap hakkında güzel değerlendirme yazıları yayımlamakla birlikte, bir satırını bile okumadan ön yargılarla yazılmış bir iki yazı da gözüme ilişti. Herkese tavsiyem, kitap hakkında söyleyeceklerini yazıya dökmeden önce onu başından sonuna kadar dikkatle okumalarıdır. Aksi takdirde büyük bir haksızlık ve saygısızlık yapılmış olacaktır. Zorlukları Aşarken de tarih var, sosyoloji var, psikoloji var, idarecilik var, mevzuata hâkim olan ve bunu yeri geldiğinde esaslı bir şekilde kullanan bir mücadele insanının hayatı vardır. Üç cilt halinde yayımlanan bu kitabı kanaatime göre ileriki tarihlerde bölümlere ayırmak gerekecektir: 1-Tahsil yapan çocuklar ve gençler için kişisel gelişim kitabı 2-İdareciler için el kitabı 1

2 3-Siyasiler için el kitabı 4-Tarihçiler için el kitabı Zorlukları Aşarken i okunduğumuzda hayatını Kur an ın doğru okunuşuna, onun tarihine, İslam ın öğretilmesine adanmış bir ömür, bu amaç uğruna Avrasya dan Afrika ya kadar atan bir kalp karşımıza çıkmaktadır. Özetle söylemek gerekirse bu kitap, yaptığı işi ciddiye alan bir ilim adamının, bir idarecinin ve bir gönül insanının hayat hikâyesini anlatmaktadır lara doğru 1940 lı yıllar ezanın Türkçe okunduğu, Kur an öğretiminin yasak olduğu yıllardır. Kitapta değişik bölgelerde ezanı asli şekliyle okuyanların başına gelen trajikomik olaylar anlatılmaktadır. Tarihçiler bu dönemleri icra edenlere karşı kin ve nefret duymaktan ziyade yaptıkları uygulamaların millet nazarında açtığı yaraların nelere mal olduğunu, halka rağmen bir şeyi icra etmenin mümkün olamadığını yazarak geleceğin yöneticilerine yol göstermelidirler. Okuyucular da bu baskıların, şahıslar eli ile yapılmış olsa da değişik anlayışlardan ve politikalardan kaynaklandığını bilmelidirler. Yanlış bir şey ortaya konulacaksa buna neden olan ideoloji ortaya konulmalıdır. Ama maalesef olaylardan ibret alınmıyor larda, 1970 lerde, 1980 lerde söz konusu uygulamaların benzerleri tekrar edilmiştir. Altıkulaç Hoca, dindar insanlara baskının bir benzerine 27 Mayıs ta muhatap olur. Evinde misafirler varken sarıklı cübbeli insanlar bu evde ayin yapıyor diye ihbar edilir. Emniyet derhal evi basar.. İhbarın, gelini sinema filmlerinde dansözlük yapan bir komşuları tarafından yapıldığı ortaya çıkar (s. 100). Altıkulaç Hoca, ilkokul öğrenimi öncesi günlerde dedesinden tecvitli Kur an dersi almaya başlar. Bu zaman 1940 lı zor yıllardır. Kur an eğitimi yasaktır. Bu yasak dönemde hoca hafız olmuş, çocuk yaşta önemli bir zorluğu aşmıştır. O yıllarda Kastamonu yöresinde Filan kişi hafız oldu denmez, Filan kişi mindere oturdu, denirmiş (s. 43). Halk arasında söylenen bu tabir, hafızlık makamının önemine işaret ettiği gibi ayrıca tüm yasaklara rağmen halkımızın hafız yetiştirme ve Kur an okutma gayretinin o zor günlerde bile canlılığını koruduğunu göstermektedir. Başkanımız İstanbul İmam-Hatip Okulu nda okumuştur. Bir kesim bu okullara devam eden öğrencilere Ne işiniz var bu okulda, gidecek başka bir okul mu bulmadınız? Cenaze yıkayıcısı mı olacaksınız? derken bunlardan çok daha farklı bir kesim ise, Bunlar dini mihraptan yıkacaklar diye karşı çıkmış. Hülasa iki kesimin de kesiştiği nokta: İmam-Hatip karşıtlığı olduğu görülmüştür (9 Aralık 2011 de Mehtap TV de Ufuk Ötesi Programı). Bu ülkenin iman mücadelesinde bulunanları da rahmetle anıyoruz. Bunlardan bazıları: Rahmetli Celal Ökten ve Tevfik İleri dir (s ). Celal Ökten, İmam-Hatiplerin, İngilizce ve Fransızca eğitim veren kolejler gibi Arapça eğitim veren kolej olma mücadelesini vermiş, ama başarılı olamamıştır. Günümüz okullarında da öğrencilere roman ve hikâye okumaları tavsiye edilir. Bu kitapta İstanbul-İmam Hatip-Okulu nda yazılı imtihanlarda sınıfta hoca bulunmadığı halde, kopya yapılmadığını anlatan bölüm, okullarda okutulan ders kitaplarında örnek metin olarak yer almalı, din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinde de anlatılmalıdır (s ). 2

3 Kitap ta hocamız, anlattığı kişilerin portelerini de çok nefis bir tarzla çiziyor. Misal olarak Salih Şeref, Nihat Sami Banarlı, Ömer Nasuhi Bilmen, Mehmet Sofuoğlu, Ali Üsküdarlı, Lütfü Doğan (Gümüşhaneli) vs. Kitapta Yüksek İslam Enstitüsü ne bir dönem orta öğretim okullarına öğretmen atanır gibi gelişigüzel atama yapıldığı da anlatılmaktadır. Hocamız, talebe cemiyeti adına buna itiraz edenlerden biridir. Ancak sonuç alınamaz. Kendisinin Din Eğitimi Genel müdürü olduğu dönemde bunun mücadelesini verir ve bu uygulamaya son verilmesini sağlar (s. 94). Tabi büyük zorluklarla karşılaşarak (s ). Altıkulaç Hoca nın Diyanet teki Görev Dönemi Hocamız, başkanlığı döneminde Diyanet mensuplarının birtakım yerli-yersiz istekleri hususunda siyasilerden destek arama yerine doğrudan kendisine gelmelerini ister. Bunda yaşadığı sıkıntıların payı olsa gerektir. Zira hocamız, 1957 de Teşvikiye Camii ne müezzin olarak atanır. Ancak bu cami Beyoğlu Müftülüğü ne mi yoksa Beşiktaş Müftülüğü ne mi bağlı olduğu konusunda ihtilaf çıkar (s.108). Bu tayin işi en sonunda Diyanet İşleri Başkanı Eyüp Sabri Hayırlıoğlu nun müdahalesi ile neticelenir. Kitapta hantal bir yapının ortaya çıkardığı sıkıntılar, sorunu çözmeyen, çözüm için kişiyi sağa sola havale eden bir anlayış acı bir dille anlatılır. Basit sayılacak bir iş için neden Diyanet İşleri Başkanı na çıkılsın? Ancak burada hocamızın haklılığına inandığı bir konuda inatçılığı da ortaya çıkar. Hocamız bu olayla birlikte bir tecrübe edinmiştir: İmamlar siyasileri önüne katıp iş peşinde koşmamalıdır. Gerçekten Diyanet İşleri Başkanlığı döneminde bu tecrübe, onun önemli bir prensibi olmuştur: Olmayacak işler için ilgililer oyalanmadan açıkça o işin olamayacağı kendilerine söylenmeli, olacak veya olması gereken işler için gariban insanlar yollarda, Ankara sokaklarında süründürülmemeli ve siyaset adamlarının peşinden koşuşturulmamalıdır (s.111). Zira kuralsız ve ilkesiz hareket eden her müessese çökmüştür. Keyfi tutumlar ve belli bir kriterin olmaması müesseseleri yıkmıştır. Hele particilik hastalığı ile liyakatsiz ve ehliyetsiz insanların bir takım makam ve mevkilere getirilmesi işleri iyice içinden çıkılmaz hale getirmiştir. Diyanet İşleri Başkanı olduğu yıllarda düzenlediği bölge toplantılarında din görevlilerine tavsiyesi hep şu olmuştur: Din görevlisi olmanın yüklediği sorumluluklar üzerinde önemle durun, zengin fakir, partili partisiz, büyük küçük herkesin hocası olun, bol bol kitap okuyun, her geçen gün kendinizi yenileyin, çok sözden ziyade temiz yaşantınızla halka örnek olun.görevlerinizi memuriyet anlayışı ile değil, ibadet duygusu ile yapın!.. (s. 339). İdareciler için güzel bir tespitte bulunur: İdarede en kötü mevzuat, mevzuatsızlıktan daha iyidir. Bu anlayış hocamızın yöneticiliğine sinmiş ve çok sayıda yönetmelik çıkarmasına neden olmuştur. En önemli problemlerimizden biri, mensuplarımızın önemli bir bölümünün kitap, dergi gazete okumakla aralarının iyi olmamasıydı. Cuma namazında okuyacağı hutbeyi namazdan önce bir defa dahi olsun gözden geçirmeden minbere çıkan imamlar az değildi. Aslında bu sadece Diyanet in değil tüm ülkenin sorunuydu. Milletimiz okumaya pek alışık değildi. Yani okuma alışkanlığı kazandırılmamış bir toplum idik. Ama halkı irşad etmekle görevli insanların okumadan ve her gün kendilerini yenilemeden topluma faydalı olmaları nasıl mümkün olacaktı? (s. 428). Bu vesile ile bütün görevliler Diyanet Gazetesi ne abone 3

4 yapılacak ve bu, şikâyet konusu olacaktı. Nihayet Başbakanlık müfettişleri teftiş raporuna şunu yazacaklardı: Tebliğ Dergisi niteliğindeki Diyanet Gazetesi ne başkan dâhil tüm personelin abone olması tenkide değer bulunmamıştır. (s. 430). Diyanet İşleri başkan yardımcılığına başladığı dönemde iş takibi için gelenlerin işi yürüyor, gelmeyenlerin işlemleri ise aylarca masada bekliyordu. Hocamız başkanlığı döneminde, prensiplerini uygulatır. Atama ve yer değiştirme yönetmeliğini çıkartır. Başta parlamenterler olmak üzere kendisine yapılan sataşmalara rağmen uygulamada asla taviz vermez. Tayyar Altıkulaç, 9 Aralık 2011 de Mehtap TV de Ufuk Ötesi Programı nda mevzuat meselesini çok güzel izah etmişti. Diyanet te iken devlet yöneticileri ve siyasilerle dinî konularda değil, mevzuata aykırı personel atama, yersiz tayin, sürgün istekleri yüzünden aralarının açıldığını ifade etmişti. Bakanlar Meclis ten cepleri notlarla dolu gelirlerdi. Bakanlıklarda atama yetkisi bakana aittir. Diyanet te ise bu yetki kanunla Diyanet İşleri Başkanı na verilmiştir. Bunu bilmeyen bazı siyasilerle sürtüşme durumunda kalıyorduk. Bu masa bize emanet edilmişse burasını biz yönetiriz. Kanun ve mevzuat neyi gerektiriyorsa ona göre yönetiriz. Bir gün başka türlü, başka gün başka türlü yönetemeyiz. Bir bakan geliyor üç dört ay sıkıntı yaşanıyor, sisteme alışıyor, bakan değişiyor ve yerine başka biri geliyor, o da sisteme alışana kadar yine sıkıntı çekiliyordu. Başkan yardımcısı iken İlahiyat ve YİE mezunları ellerine diplomalarını alıp Beni müftü yapın, beni vaiz yapın diye geliyorlardı. Haliyle bizde gerekeni yapıyorduk. Çünkü ihtiyaç vardı. Merkezde açtığımız bir kursta bir müftü yardımcısının -Kevser uresini dahi- doğru okuyamadığını müşahede etmiştik. İşte Haseki Eğitim Merkezi böyle bir ihtiyaçtan doğmuştu. Hocamız, 1971 yılında Diyanet İşleri başkan yardımcısı olmuştu. Aslında bir Enstitüde kalarak eğitim ve ilimle meşgul olmak istemekteydi. O yıllarda Diyanet İşleri Başkanlığı na Lütfi Doğan vekâlet etmekteydi. Lütfi Doğan Hocamız, Altıkulaç ı getirmek için ısrarcı olur. Fakat Altıkulaç da gelmemekte direnmektedir. Lütfi Doğan Hocamızın Diyanet olarak dar bir boğazdayız, ya batacağız veya bir çıkış yolu bulup kurtulacağız. sözünü söylemesi üzerine Altıkulaç Hocamız görevi kabul eder (s 171). Lütfi Dağan Hocamız halim selim bir şahsiyettir. Sakin, mütevazi, son derece nazik ve yumuşak tabiatlı, sabırlı bir insandır. Mücadeleci tarafı yoktur ve yapısı itibariyle kimseyi kırmak istememektedir. Ancak bu karakteri iş bekleyen ve Anadolu dan gelen Diyanet mensuplarına sıkıntı vermektedir. Olmayacak talepte bulunanlara Lütfi Doğan Hocamız hayır diyememektedir. İyi niyetin yol açtığı bu sıkıntılara karşı Altıkulaç Hocamız, özellikle yöneticilere şu tavsiyede bulunuyor: İdarecilikte az veya çok birilerini gücendirmeyi göze alamazsanız bazı yanlışları düzeltmeniz mümkün olmuyor. İdare-i maslahatçılık ile kalıcı bir eser ortaya konulmuyor (s.192). TDV İslam Ansiklopedisi, medeniyetimizin önemli bir bilgi kaynağıdır. Altıkulaç Hocamızın, bu hazinenin hazırlanmasında, yayımlanmasında, TV lerde reklamının yapılmasında çok önemli katkıları olmuştur. Ramazan programlarında TV lerin önerdiği program yapma ücretini almamış, karşılığında ansiklopedinin reklamının yapılmasını temin etmiştir (s. 117). Yine bazı sesli ve basılı eserlerinin telif ücretlerini TDV ye bırakmıştır. Emeklilik hayatı yaşayan, dünyalık bir ikbal düşünmeyen bir insanın bunu anlatması ise bu tutumunun tüm hayırseverlere ve özellikle meslektaşlarına örnek olması içindir. Tayyar Altıkulaç, açık sözlü bir şahsiyettir. Dünyanın en zor şeyi hayır kelimesini rahatlıkla ifade edebilmekte, muhatabı kim olursa olsun tenkit ve eleştiri yapabilmektedir. Enstitüde dinî musikî hocası doğru dürüst ders yapmamakta, ders saatlerini dedikodularla 4

5 harcamaktadır. Ama buna rağmen ayrıca kurs açar, kursa katılmayan Altıkulaç ı tenkit eder. O da bu hocanın dersinde zamanın boşa harcandığını, ders yapılmadığını açıkça yüzüne karşı söyleyiverir. Bunun üzerine musikî hocası, Altıkulaç ın mason olduğu iftirasını yayar (s ). Bu, toplumumuzda yaygın bir hastalıktır. Kişiler, kendi başarısızlıklarını ve tembelliklerini gizlemek, başarılı ve kararlı şahsiyetlerin önünü kesmek için karalama kampanyaları tertip etmekte beis görmezler. Hocamız bu tür iftiralarla sonraki yıllarda da karşılaşır. 12 Mart döneminde Ahmet Okutan isminde ilahiyat tahsili de görmüş olan muvazzaf bir albay, Diyanet İşleri Başkanlığı nda başkan yardımcısı olur. Hocamızla çok iyi bir diyalog geliştirir. Bir gün Ankara da bir köye davet edilirler. Bu köy TRT de dinî program hazırlayan Asaf Demirbaş ın köyüdür. Bu geziden sonra Ahmet Okutan, hocamıza karşı soğuk tavırlar sergiler. Nedeni ise sonra anlaşılır. Gittikleri köyde güya hocamız, Asaf Demirbaşa a Ahmet Okutan ı işaret ederek Bu adam camiye gidiyor ama abdesti bile yoktur demiş. Altıkulaç Hocamızın bu durum karşısında takındığı tavır, benzeri durumla karşılaşan herkese ders olmalıdır. Ahmet Okutan a der ki: Ahmet ağabey inanmadım diyorsun, ama pazar gününden bu yana bana karşı değiştin. Yani bu, inanmadığını söylediğin şeyin seni etkilediğinin işaretidir. Ben bunu görüyor, merak ediyorum. Mademki böyle bir durum var, bunu bana açıklamak zorundasın. Bugün bunu yapan yarın başka şeyler de yapar. Asaf Demirbaş la yüzleşirler. Asaf Demirbaş özür diler. Hata ettiğini söyler. Ancak hocamıza sıkıntı vermeye devam eder. Bir gün Diyanet te özel kalemde otururken Demirbaş ın gözü Diyanet Dergisi ne ilişir. Bu gazetede niçin Atatürk ten bahis yok, diye söylenmeye başlar. Demirbaş ın bu sözü Altıkulaç Hocamıza iletilince fena halde canı sıkılır. 12 Eylül dönemidir. Konuşmak zordur. Ama o, cesaretle TRT nin başındaki emekli paşa Macit Akman a telefon eder: Sayın genel müdürüm! Sizin bu adamınızın görevi bizim ne kadar Atatürkçü olduğumuzu mu denetlemek? diye sorar. Burada hocamızın şu tesbitini aktarmak durumundayım: Atatürk istismarı yapanlar ve Atatürk le geçinenlerle uğraşmak o kadar zordur ki! (s ) 1. Ancak Asaf Demirbaş, Diyanet le uğraşmaktan geri durmaz. Özel TV lerin kurulmasıyla yüzü unutulan Asaf Demirbaş, 12 Eylül döneminde Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Em. Amiral Erdoğan Yazıcı nın emrinde görev yapan bir denizci yüzbaşıyı yönlendirerek yönetimin mevlid programları konusunda Diyanet e baskı kurmasını sağlar. Bu, hocamızı istifanın eşiğine kadar getirir. Altıkulaç Hocamız konu ile ilgilenen Devlet Bakanı İlhan Öztrak ve Mehmet Özgüneş e şunları söyler: Sayın bakanlar, lütfen ısrar etmeyiniz. Ben bu emri kesinlikle yerine getirmeyeceğim. Camileri filim seti, Diyanet İşleri Başkanı nı aktör ve cami cemaatini bu setin figüranları yapan ilk Diyanet İşleri Başkanı olmayı kabul etmem mümkün değildir. Sayın Başbakan bu emrin mutlaka yerine getirilmesini istiyorsa kendine yeni bir Diyanet İşleri Başkanı bulsun (s 591). Hocamız aynı zamanda iyi bir teşkilatçıdır. Bunu hem Diyanet te hem de Bursa Yedek Subay Personel Okulu nda isbat etmiştir. Okul komutanı askerlerin oruç tutmasını istemez. Altıkulaç Hocamızın olayı birlik dışına taşıması gibi küçük bir kulis faaliyeti ile bu yasak ortadan kalkar ( s. 158). 1 Hocamızın bu tespiti, 31 Ağu 2000 de Milli Eğitim Bakanı Metin Bostancıoğlu, Zonguldak ta bir tatil köyünün açılışında, duasında Atatürk'ü anmayan Gökçebey Müftüsü Veysel Baylan'ı azarlamasını hatırıma getirdi. Hatıraları okurken Tayyar Altıkulaç Hocamızın şahsiyetinin iyi anlaşılması için şunu söyleyelim: Hocamız orada olsaydı o sözün sahibine hak ettiği cevabı verir ve orayı terk ederdi. Bunun kitapta çok sayıda misaller var. Biri Sabancıların bir toplantısında makama gerekli özeni göstermeyen davranış üzerine hocamızın orayı terk etmesi, diğeri de Diyanet İşleri Başkanı nı sıradan bir bürokrat gibi görüp filanın tayini yap deyip şak diye telefonu kapatan Koca Reis Sadettin Bilgiç e karşı takındığı tavırdır. 5

6 Siyasiler ve Cemaatlerle İlişkisi Hocamız askerliğini Tunceli de yapar. Hem subaydır, hem de camide imamdır. Bir ara Nazimiye ilçesinde askerlik şubesinde görevlendirilir. Burada da imamlık yapar. İlk gittiğinde toprak damlı caminin biri semerci, diğeri kalaycı olmak üzere iki cemaati vardır. Altıkulaç Hocamız ile cemaat sayısı 27 ye kadar çıkar. Caminin kadrolu imamı yıllık izine ayrılır. Ancak Cuma günü namaza gelmez. Hocamız imamın Cuma günü ilçede olmasına rağmen namaza gelmediğini öğrenince, şubeye gelip kendisini ziyaret ettiğinde, namaz memuru bu imama biraz da şaka karışık: Hoca efendi, namaz kıldırmamak için izinli olduğunu anladım, ama Cuma namazı kılmamak için kimden izin aldın? diye sorar (s. 165). Tayyar Altıkulaç Hocamızın bir takım siyasi hareketler ve dinî yapılanmalar hakkında verdiği hükümler yerindedir. İlk ortaya çıkışlarında ilim ve disiplinden yoksun bu tür hareketlerin birden büyümesini tarihçiler ve sosyologlar tahlil etmelidirler. Zira din yönünden ihmal edilmiş, baskı görmüş bir toplumda İslami mesaj veren her teşkilat, zayıf da olsa derme çatma da olsa karşılık bulmakta ve kabul görmektedir. Öyleyse toplumun dinî talepleri devlet tarafından hiçbir zaman göz ardı edilmemelidir. Ne yazık ki bu dönemlerde kurulan İmam- Hatip Liseleri -hocamızın da işaret ettiği gibi- üvey evlat muamelesine tabi tutulmuştur. Bu da kontrolsüz, plansız, programsız ve meşruiyeti olmayan hareketlerin ortaya çıkıp taban bulmasına zemin hazırlamıştır. Hac Organizasyonu Altıkulaç Hoca nın Diyanet İşleri Başkanı olduğu yıllarda yaklaşık 50 bin kişi hacca gidiyordu. Göre getirilişinden önceki yıl başkanlık-vakıf işbirliği ile ilk defa 350 kişi hacca götürülmüştü. Altıkulaç ın başkanlığının ilk yılında bu sayı 4 bin kişi olmuştur. Bu konu ile ilgili her yıl İçişleri Bakanlığı nda bir daire başkanının başkanlığında bir toplantı yapılır, bazı kararlar alınır, ancak bu kararlar toplantının yapıldığı odada ve masada kalırdı (s. 449). Verilen mücadeleler sonucu 1979 yılında haccı organize etme işi Diyanet e devredilir (s. 551). Ancak bir müddet sonra 12 Eylül dönemi yaşanır. Diyanet in bağlı olduğu bakan, hacda sağlık hizmetinin Kızılay tarafından yapılmasını istemektedir. Oysa Kızılay hacda sadece aspirin dağıtmakta, ne 40 derece ateş içinde evinde yatan hasta ile ne de ölen hacılarımızla ilgilenmektedir. Sorunun çözümü için Hac Dairesi Başkanı Rıza Selimbaşoğlu 12 Eylül ün Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Erdoğan Yazıcı Paşa ya gönderilir. Paşa, Rıza Bey i baştan savmak isteyince Rıza Bey: Paşam, devlet mi büyük, dernek mi? Kızılay demek ki devletten güçlü. O halde ben de bundan sonra güçsüz devlet ile çalışmayacağım, daha güçlü olan Kızılay ın hizmetine gireceğim deyince iş Başbakan Bülent Ulusu ya akseder, o da bu görevi Diyanet e verir (s.675). Eğitim Hizmetleri Kıraat ilminin canlanması ve temel İslami ilimlerin tahsili konusuna da önem veren hocamız, 1970 li yıllarda bunu kendine en önemli mesele edinmişti. Kıraat ilminde aşere ve takrib öğretimi ve bu yönde icâzetname verme geleneği günümüze kadar gelmiş, bu zincir hiç kopmamıştı. Ama 1970 li yıllara geldiğimiz zaman yakın bir gelecekte bu zincir kopma tehlikesi ile yüz yüze gelinmişti. İstanbul da bir Reisü l-kurra vardı, ama bir iki nesil sonra ne olacağı meçhuldü (s. 207). 6

7 Bu dönemde kıraat okutabilecek hoca bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdı. Bunlardan biri Abdurrahman Gürses, diğeri ise Mehmet Rüştü Aşıkkutlu idi. Biri Kur an ı İstanbul, diğer Mısır tariki ile okutuyordu. Diyanet İşleri Başkanlığı 1973 yılında bu hocalarımızla kıraat tedrisine başlar. Bir müddet sonra Abdurrahman Gürses Hocamız rahatsızlanır. Zaten hanımı da rahatsız olduğu gibi evde bedensel özürlü bir de kızı vardır. Of vaizi Mehmet Rüştü Aşıkutlu ise önce Diyanet in teklifini geri çevirir. Dr. Lütfi Doğan ın başkanlığındaki bir toplantıda başkan yardımcılarından birinin bizzat hocayı ziyaret ederek daveti yenilemesinden söz edilince yardımcılardan Ahmet Okutan Bir vaizin ayağına bir başkan yardımcısının gitmesinin münasip olmayacağını söyler. Altıkulaç ise Ziyaret değil, böyle bir zatın ayağının altı dahi öpülür. Başkanım uygun görürse ben gitmeye hazırım der. Of a gidip Mehmet Rüştü Aşıkkutlu Hoca yı ikna eder (s ). Haseki İhtisas Merkezi ile Diyanet e bağlı diğer bazı eğitim merkezlerinin kuruluşu Tayyar Altıkulaç ın gayretleri ile gerçekleşir. Hocamız 19. yüzyılda yaşayan Ahmed Cevdet Paşa ya benzemektedir. O da medresede müderris olmayı arzulamasına rağmen devlette önemli görevler almak zorunda kalmış, çok hayırlı hizmetler yapmış, münevver bir insandır 2. Yine Türkiye Diyanet Vakfı hocamızla birlikte bir gurup arkadaşının gayretleri sonunda kurulmuştur. Vakfın hizmetleri ise burada saymakla bitmeyecek kadar çoktur. Yurtdışına Din Görevlisi Gönderilmesi Zorluklar içerisinde bulunan Diyanet in yurtdışına açılması hikâyesinin bir bölümü ise; bir mevzuattan haberdar olmakla başlar. Dışişleri Bakanlığı bütçesinde yurt dışında Türk varlığını korumak amacıyla yer alan faslın Diyanet le ilgili bir yanı varmış da, yıllarca bundan kimsenin haberi bile olmamış. Hem de bu fasıl Atatürk ün emri ile şekillenmiş imiş. Bu sebeple onu kimse değiştirmeye cesaret edemiyormuş. Ama o günün Dışişleri Bakanlığı bürokratları bu faslın Diyanet le ilgili yanı konusunda -Avrupa ülkelerindeki olağanüstü din görevlisi ihtiyacına rağmen- her nedense susmayı tercih etmişler. Diyanet İşleri eski başkanlarından Tevfik Gerçeker in babasından naklettiği tarihi bir bilgi bu konuyu gün ışığına çıkarmış. O da şu: 1923 ten sonra dış ülkelerde hangi kadroların bulunacağı konusu Atatürk e sorulmuş. O ülkelerin kadrolarında ne varsa o olsun buyurmuş. 2 Ahmed Cevdet Paşa 1848 yılında Rüştiyelere öğretmen yetiştirmek için Darülmuallim i kurmuştu. Kuruluşta bazı esaslar sağlam tutulmadığı ve bilhassa talebenin iaşesi temin edilmediği için beklenen fayda sağlanamamıştı. Medreselerden alınan talebeler birkaç ay ders gördükten sonra senelik geçimlerini temin için cerre çıkıyorlardı. Yaklaşık altı ay kadar muhtelif kasabalarda dolaşıp öğrendiklerini de unuttuktan başka adeta dilenerek bir muallim için lazım olan vakar ve haysiyeti de kaybediyorlardı. Cevdet Paşa ilk iş olarak öğrencilerin maaşını artırarak onları cerre çıkmaktan alıkoydu. Encümeni Daniş in kuruluş gerekçesini yazdı. Bu kuruluş Ahmed Cevdet Paşa nın Kavaid-i Osmaniye ve Tarih-i Cevdet ini yayımladı. Tayyar Altıkulaç da YİE de kalmak istemiş, o da Mecelle yi hazırlayan bir kurul gibi güçlü bir ekiple TDV İslam ansiklopedisi ni yayımlamıştır. İmamların eğitimine azami önem vermiştir. İkisi de mezhep taassubuna muhatap olmuştur. Ahmed Cevdet Paşa, Mecelle nin başkanlığından geçici de olsa bu taassup yüzünden uzaklaştırılmıştır. Altıkulaç Hoca ise, bar olarak işletilmesi için Fransızlara verilen Haseki külliyesini kurtarma mücadelesinde, Haseki yi Diyanet e verelim de orada mezhepsiz müftü mü yetiştirsinler sözüne muhatap olmuştur. Ecdad yadigârı Haseki külliyesini, bar işletmek için devir almış olan Fransızların elinden kurtarıp bir ilim merkezi haline getirenler Altıkulaç ve arkadaşları olmuştur (s. 237). Benim de mezun olduğum binlerce kişinin İslami ilimleri tahsil ettiği bu eğitim müessesesini kurtaran kişilere yüce Allah ın bol lütuf ve ihsanda bulunacağına inanıyorum. Ahmed Cevdet Paşa nın ehil olmayan insanların atamasında gördüğü mahzurlarla Altıkulaç Hocamızın saydığı mahzurlar aynıdır. 7

8 Papazların da bulunduğu söylenince, Öyleyse dış ülkelerde hoca, imam, dersiam, vaiz de bulundurulur, denilsin buyurmuş. Avrupa da Diyanet İşler Türk İslam Birliği (DİTİB) ve vakıflar kurulur. İşçiler arasında kabul görür. Fakat bazı topluluklar bu kuruluşların faaliyetlerini engellemek ister. Misal olarak: Bir yerde toplantı yapıldığında asılsız bomba ihbarları yapılır. Toplantı salonuna gelenlere toplantının iptal edildiği söylenerek geri dönmeleri sağlanır vs. Hocamız, sansürsüz bir hatıra yazacağını ifade ettiği için bu grupların faaliyetlerini de anlatıyor. Ancak kendisinin de ifade ettiği gibi hiçbir dernek ve topluluk devlet kadar güçlü olamaz. Bugün, anlatılan yanlışlıkları yapacak bir cemiyet, bir dernek artık ortada yoktur. Ancak Diyanet el atmasaydı kim bilir ne yanlışlıklar olmaya devam edecekti? İlhan Arsel e Cevap İlhan Arsel, İslam ı karalayan bir kitap çıkarır. Bu kitap, Altıkulaç ı ve o kitabı okuyan müslümanları yaralar. Bu konu hakkındaki bir sohbetinde Diyanet in bu tür neşriyatı takip etmek ve bunlara gerekli cevapları hazırlamak üzere ilim adamlarından meydana gelen bir heyet görevlendirilmesini teklif eder, ancak teklif sonuçsuz kalır (s. 460). Diyanet Vakfı nın yayınlarına ve Tayyar Altıkulaç Hocamızın bu konudaki ciddiyet ve hassasiyetine bakıp böyle bir heyetin kurulmaması kültürümüz açısından bir kayıp olmuştur. Zira nice Renan Müdafaanameleri yazılırdı. Dozy ye cevap veren tarihçilerin eserleri gibi kitaplar ortaya çıkardı 3 İlhan Arsel, ölene kadar din aleyhinde uğraşmayı huy edinmiş biriydi. Bu konuda takıntısı vardı yılında Ebüssuud un bir fetvasında geçen pir ile pire yi birbirine karıştırınca rezil olmuş, soluğu Amerika da almıştı. 12 Eylül döneminde ise Diyanet i, askeri yönetime jurnal etmiş ve Diyanet de buna cevap vermişti. 12 Eylül döneminde İlhan Arsel, saldırgan ve terbiyeden uzak bir üslupla Diyanet i askeri yönetime jurnal edince başkanlık, Arsel in açıklarını, onun din konusundaki cehaletini, hele yaşlı manasına gelen pir ile haşarat adı olan pire yi karıştırmasını, askeri yönetime anlatmak gereğini duyar (s ). Arnavutluk Yollarında Tayyar Altıkulaç Hocamız, emekli olduktan sonra yan gelip yatmayı düşünmemiş. İngilizcesini geliştirmek için İngiltere ye gitmek istemişse de İngiltere için çıktığı yolun hemen başında Kızılcahamam yakınlarında geçirdiği kaza üzerine Bu işte hayır var, gitme diyen arkadaşlarının sözlerine uyarak bu yolculuktan vazgeçmiş. Kendisini TDV İslam Ansiklopedisi ne, ilme, vakıf ve Avrasya çalışmalarına adamıştır. 3 Renan Müdafaanamesi nin Namık Kemal in eserleri arasında hususi bir yerinin olduğunu söylemek mümkündür. Renan, 1883 yılında Sorbonne da ünlü İslam ve Bilim konuşmasını yaptıktan sonra başta Cemaleddin Afganî olmak üzere dönemin pek çok aydını kaleme sarılır. Öyle ki Namık Kemal Müdafaaname yi adeta bir ibadet hükmünde kaleme aldığını söyler. Fuad Köprülü nün aktardığına göre Onu, gönlümün istediği gibi tepeliyorum demekten kendini alamaz. Burada bir Osmanlı aydınının fikir asaletiyle karşı karşıyayız: Orduları her cephede yenik düşmüş, ama aklı ve vicdanı hâlâ ayakta bir medeniyetin çocuğu olan Namık Kemal.(Anlayış Dergisi-Mart-2004 ). Şehbenderzade Ahmet Hilmi, Hz Peygamber hakkında yalan yazan Reinhardt Dozy'ye cevaben Tarih-i İslam'ı yazar 8

9 Yakup Kadri Karaosmanoğlu nun Zoraki Diplomat isimli bir hatıra kitabı var. Burada Arnavutluk la ilgili bir bahis de mevcuttur..yakup Kadri, Tiran da Türkiye Cumhuriyeti nin büyükelçisidir. Aranavutluk Osmanlı dan kopalı yirmi küsur sene olmuştur. Hatıralar tazedir. O Arnavutluğu dağ, tepe demeden sürekli dolaşmaktadır. Gittiği her yerde Arnavut müslümanlar tarafından hasretle kucaklanmaktadır. Bir çoban, Yakup Kadri Karaosmanoğlu nu göstererek Bu İstanbul dan gelen yeni paşa mı? diye sorar. Bir başka Arnavut un ise, ay yıldızlı bayrağı görünce Osmanlı! Osmanlı deyip öpüp başına koyması vb. anlatılan bu sahnelerin insanı duygulandırmaması mümkün değil. Arnavutluk ikinci dünya savaşı sonunda komünizm cenderesine düşer. Enver Hoca ateist, baskıcı bir yönetim kurar. Bütün dinî vakıflara el koyar. Ateist anlayış devlet politikasına yansır yılında ölünce yerine Ramiz Ali geçer, ama o da Sovyetlerden esen değişim rüzgârlarına karşı duramaz, 1992 de yönetimi Sali Berişa ya bırakmak zorunda kalır. Bu değişiklikten bir ay önce Tayyar Altıkulaç Hocamız ve arkadaşları Arnavutluğu ziyaret ederler. Ederler ama Mehmet Akif in 1913 lü yıllarda Arnavutluğu işaret ederek İşte perişan yurdum dediği gibi Osmanlı dan ayrılmanın getirdiği seksen yıllık perişanlık hemen göze çarpar. Altıkulaç Hocamız, Arnavutluğu şöyle anlatır: Makedonya sınırını geçip Arnavutluk hududundan içeri girer girmez çok farklı bir dünyada olduğumuzu hemen hissetmiştik. Mamur ve bakımlı bir ülkeden sonra zavallı ve bakımsız bir başka ülkede olduğumuzu anlamamız için fazla gözlem ve kıyaslama yapmaya hiç ihtiyaç duymadık. Gümrük kapısında virane bir yapı. Sanki kimseciklerin yaşamadığı ve uğramadığı hareketsiz bir dünyada idik. Kilometre başı yolumuzu kesen köylü çocuklarıyla karşılaşıyorduk. El parmaklarının uçlarını ağızlarına götürüp getirirken yiyecek bir şeyler istediklerini hemen anlıyorduk 4. Arnavutluk açtır, ama Enver Hoca bir saldırıya karşı korunmak için ülkesinin dağını taşını beton kubbelerle doldurmuştur. Yerleşim yerlerinin yakınları kocaman ve köhne yapılarla doludur. Bunlar işlemez hale gelmiş fabrikalardır. 20 Şubat 1992 de Tiran da yerleştikleri otelin kaloriferleri çalışmamaktadır. Cuma namazı Ethem Bey Camii nde kılınır. Cami tıklım tıkış cemaatle doludur. Namazdan sonra mushafa faslı başlamış, bu arada gözyaşları sel olmuştu. Hepimiz ağlıyorduk. İnsanlar birbirlerine sarılıyor, hıçkırıklarını gizleyemiyorlardı. Bir ara mahfilden 60 yaşlarında olduğunu tahmin ettiğim bir bayan Arnavutça olarak yüksek sesle bir şeyler anlatıyordu. Konuşmayı tercüme edenler, onun Yıllardır sizden uzak kaldık. Ama İstanbul daki kardeşlerimize selam söyleyiniz, bilsinler ki biz hâlâ müslümanız. Biz, sizden gıda, giyecek değil, dinimizi öğretecek hocalar istiyoruz dediğini söylüyorlardı. Dahası, bu hanımlardan bir kaçı aşağıya inip cemaatin içine karışarak bizlere yaklaşmış, boynumuza sarılmaya, elleriyle bize değmeye çalışıyorlardı. Gerçekten olağanüstü duygusal bir atmosferin içindeydik (s ). Arnavutlukla ilgili satırlarda ateist Enver Hoca nın yaptığı bir uygulamadan da bahsediliyor ki, benzerine tarihte ancak Nemrut ve Firavun kıssalarında rastlanır. Komünist şef kan kanseridir, belirli sürelerde kanının, taze bir kanla değiştirilmesi gerekmektedir. Bu taze kan da yeni doğan bebeklerden elde edilmektedir. Enver Hoca nın kan grubunda olan 4 Bu konuda emekli Büyükelçilerden Tanşuğ Bleda ile Bilal Şimşir in Arnavutluk hatıralarını okumayı tavsiye ederiz. Enver Hoca nın İnsan fıtratına aykırı komünist yönetim biçiminin nelere mal olduğu bu iki eserde de trajikomik bir şekilde anlatılıyor. 9

10 bebekler doğar doğmaz kanı alınıp annesine çocuğunun öldüğü söylenmektedir. Arnavutluk ta Din İşleri başkanlığı görevine kadar yükselen Selim Muça yı annesi dünyaya getirirken Ortodoks komşuları olan bir doktor onu hastaneye kayıt yaptırmadan merdiven altında doğumunu sağlayarak hayatta kalmasını sağlamıştır. Sonuç Zorlukları Aşarken ilginç olaylarla doludur. Arkadaşına hediye olarak aldığı eşyayı vakfa gider olarak gösteren, seçildiği görevin gereğini yapmayan, TBMM ye gelmeyen, bununla haram işlediği kendisine hatırlatıldığında ben maaşımı hayra harcıyorum! diyerek işin içinden sıyrılmaya çalışan, haram kazancın hayra harcanamayacağını bilmeyen kişiler vb çok önemli tesbit ve hatıralar yer alıyor bu kitapta. Romancılar eserlerini bu tür davranışlara bakarak yazarlar. Bizim toplumumuzda nasıl olsa gerçek hayattan değildir diye romandaki karakterlerin davranışları üzerinde pek durulmaz. Ama hatıralar öyle değil. Zorlukları Aşarken gerçek hayattan alınma. Yöneticilik hayatımıza ve hayır-hasenat konularında gösterilmesi gereken hassasiyetlere kadar pek çok şeye ışık tutan davranış şekilleri ile doludur. Hocamıza bu çalışmasından dolayı teşekkürlerimi sunuyor, sağlık, afiyet ve huzur dolu bir ömür bahşetmesini Rabbimden temenni ve niyaz ediyorum. Celal SÜRGEÇ Diyanet İşleri Başkanlığı Elazığ-Harput Eğitim Merkezi Müdürü 10