BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ LERİN REKABET GÜCÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA İŞLETMELERİNDE BİR UYGULAMA

Transkript

1

2 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI YÖNETİM VE ORGANİZASYON BİLİM DALI BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ LERİN REKABET GÜCÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA İŞLETMELERİNDE BİR UYGULAMA Abdullah OĞRAK DOKTORA TEZİ Danışman Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK Konya 2010

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No Bilimsel Etik Sayfası... i Tez Kabul Formu... ii Önsöz... iii Özet... iv Summary... vi Kısaltmalar ve Simgeler... viii Tablolar Listesi... ix Şekiller Listesi... xi Giriş... 1 BİRİNCİ BÖLÜM BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN TANIMI VE ÖRGÜTSEL YAPIYA ETKİLERİ Sayfa No 1.1.Bilgi Teknolojilerinin Tanımı Bilgi Teknolojileri nin Araçları İnternet İntranet-Extranet Yerel Alan Ağları(LAN) Geniş Alan Ağı (WAN) Elektronik Veri Değişimi E-Ticaret İleri İmalat Teknolojileri Bilgi Sistemleri Üst Yönetim Destek Sistemleri (ÜYDS) Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) Karar Destek Sistemleri (KDS) Ofis Otomasyon Sistemleri (OOS) Yapay Zeka (YZ) ve Uzman Sistemler (US) Elektronik Veri İşlem Sistemleri (EVİS) Bilgi Sistemlerinin Firma Düzeyinde Yararları Bilgi Teknolojileri Ve Örgütsel Yapıya Etkileri... 29

4 1.3.1.Merkezileşme ve Yerelleşme Otorite ve Kontrol Denetim Alanı Örgütsel Düzey Sayısı Departman Yapısı Karar Alma Süreci İletişim Süreci İşin Örgütlenmesi Bilgi Teknolojileri ve Endüstriyel Yapıya Etkileri Bilgi Teknolojileri ve Organizasyonel Etkileri Bilgi Teknolojileri ve Üretim Yapısına Etkisi Bilgi Teknolojileri ve İnsan Kaynakları Yönetimi Bilgi Teknolojileri ve Yönetim-Yöneticilik ve Yönetsel Süreçler Bilgi Teknolojileri Alt Yapısı ve Örgütsel Değişim İKİNCİ BÖLÜM KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKİ İŞLETMELER(KOBİ) VE REKABET GÜCÜ Sayfa No 2.1.KOBİ Tanımı Ve Özellikleri KOBİ lerin Ekonomik Ve Sosyal Alandaki Yeri Ve Önemi Rekabet Ve Rekabet Kavramının Tanımı İşletmelerde Sürdürülebilir Rekabet Üstünlüğü KOBİ lerde Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler Verimlilik Hız İhracat Payı Esneklik Mal ve Hizmet Kalitesi Maliyetlerden Tasarruf Araştırma-Geliştirme-(AR-GE)-Teknoloji Nitelikli İşgücü

5 2.5.9.Güvenirlik Ülke ve Firma İmajı Rakipler ve Rekabetin Şiddeti Entelektüel Sermaye Rekabet Gücü Kavramı Bilgi Teknolojilerinin Kobi lerin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri Rekabet Gücü Düzeyleri Firma Düzeyinde Rekabet Gücü Endüstri Düzeyinde Rekabet Gücü Ulusal (Uluslar arası ) Düzeyde Rekabet Gücü (URG) Küresel Rekabetin Dinamikleri Teknoloji Küreselleşme Küresel Rekabet Yenilik(İnovasyon) İnovasyon Döngüsü İşletmelerde Yeniliğin Rekabet Açısından Önemi KOBİ lerde Yenilik Uygulamaları Yenilik - Rekabet Gücü İlişkisi Bilgi Ekonomisinin Tanımı ve Özellikleri Bilgi Ekonomisi (Yeni Ekonomi) Ve Rekabet İlişkisi Bilgi Teknolojileri İle Rekabet Arasındaki İlişki Rekabet Üstünlüğünün Gerçekleştirmede Bilgi Teknolojileri nin Rolü Değer Zinciri ve Değer Sistemi Modeli Değer Zincirinin Tanımı Değer Zincirinin Unsurları Sektör Analizi Modeli Rekabet Stratejileri Toplam Maliyet Liderliği Stratejisi Farklılaştırma Stratejisi Odaklanma Stratejisi Rekabet Stratejileri Ve KOBİ ler

6 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN KOBİ LERİN REKABET GÜCÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: İNEGÖL MOBİLYA SEKTÖRÜNDE BİR UYGULAMA Sayfa No 3.1. Araştırmanın Kavramsal Modeli ve Metodolojisi Araştırmanın Kavramsal Modeli Araştırmanın Önemi Araştırmanın Problem Cümlesi Araştırmanın Amaçları ve Hipotezleri Araştırmanın Amaçları Araştırmanın Hipotezleri Araştırma Süreci ve Araştırma Verilerinin Değerlendirilmesi Veri Toplama Metodunun Belirlenmesi Veri Toplama Aracının Hazırlanması Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi Veri Toplama Aracının Ön Testi Güvenirlik Ve Faktör Analizi Anket Formunun Tasarımı Örnek Seçimi ve Büyüklüğünün Belirlenmesi Cevap Veren İşletmelerin Örneği Temsil Yeteneği Test İstatistiklerinin Belirlenmesi ve Verilerin Düzenlenmesi Test İstatistiklerinin Belirlenmesi Verilerin Düzenlenmesi Verilerin Analizi ve Sınırlılıklar Verilerin Analizi Sayıltılar Ve Sınırlılıklar Araştırmanın Bulguları ve Değerlendirilmesi Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı Bulgular Firma Yöneticilerinin Bilgi Teknolojilerini Algılama Düzeyine İlişkin Bulgular Firmalarda Kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin Bulgular

7 3.5.İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin Bulgular Bilgi Teknolojilerinden İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine İlişkin Bulgular İşletmede İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı Bulgular İşletmelerin Son Mali Yıl İçinde Elde Ettiği Ortalama Ciroya İlişkin Tanımlayıcı Bulgular Katılımcı Firmalarda Kullanılmakta Olan Bilgi Sistemlerine İlişkin Tanımlayıcı Bulgular Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma Fikrinin Kaynak/Kaynaklarına İlişkin Bulgular İşletmelerin Bilgi Teknolojileri Sistemini geliştirmedeki Amaçlarına İlişkin Bulgular Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı Etkilere İlişkin Bulgular Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine Etkilerine İlişkin Tanımlayıcı Bulgular İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemlere İlişkin Bulgular Araştırma Hipotezlerinin Test Edilmesi İle İlgili Bulgular Araştırmanın Hipotezlerine İlişkin Tartışma Sonuç Ve Öneriler Sonuç Öneriler Kaynakça Ek-1:Anket Formu Özgeçmiş

8 i T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Abdullah OĞRAK

9 ii T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü DOKTORA TEZİ KABUL FORMU Abdullah OĞRAK tarafından hazırlanan Bilgi Teknolojilerinin Kobi lerin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri: İnegöl Mobilya Sektöründe Bir Uygulama başlıklı bu çalışma tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK Başkan İmza Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ Üye İmza Prof.Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ Üye İmza Prof.Dr. Muhsin HALİS Üye İmza Doç.Dr. Doğan UYSAL Üye İmza 1. 2.

10 iii ÖNSÖZ Bu çalışmanın seçiminde ve yürütülmesinde değerli destekleri ile bana yön veren Danışmanım Prof.Dr. M.Şerif ŞİMŞEK e, ders aşamasında değerli bilgileri ile beni aydınlatan hocalarım Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ ye ve Prof.Dr. Adem ÖĞÜT e, çalışmanın hazırlanması sürecinde görüşleri ile önemli katkılarda bulunan Prof.Dr. Muhsin HALİS e, Prof.Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ e, Doç.Dr. Reha SAYDAN a, Doç.Dr. Doğan UYSAL a, Doç.Dr. Rıfat IRAZ a, Yrd. Doç. Dr. Faruk KALAY a ve çalışma süresince büyük sabır göstererek desteklerini esirgemeyen aileme çok teşekkür ederim. Ayrıca, araştırmanın uygulama aşamasında her türlü desteği veren İnegöl MÜSİAD Şube Başkanı ve NURHAS Mobilya A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet GÜLEÇ e, İTSO yöneticilerine, İnegöl Mobilyacılar ve Marangozlar Odası Başkanı Hamdi İDİL e, BySEHPACI LTD.ŞTİ. Genel Müdürü Abdulkadir OĞRAK a ve anketleri sabırla cevaplayan işletme temsilcilerine teşekkür ederim. Abdullah OĞRAK

11 iv T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Öğrencinin Tezin Adı Adı Soyadı Ana Bilim / Bilim Dalı Danışmanı Abdullah OĞRAK İşletme / Yönetim Organizasyon Numarası: Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK Bilgi Teknolojilerinin KOBİ lerin Rekabet Gücü Üzerindeki Etkileri: İnegöl Mobilya İşletmelerinde Bir Uygulama ÖZET Bu araştırmanın amacı; bilgi teknolojilerinin KOBİ lerin rekabet gücü üzerindeki etkilerini ortaya koymak, işletmelerin bilgi teknolojilerindeki değişikliklere uyumlarının rekabet avantajı elde edip etmedikleri konusunda yöneticilerin algılarını ölçmek ve bu algıların anket kapsamında ele alınan rekabet unsurlarına göre farklılık gösterip, göstermediğini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda yapılan araştırma, İnegöl mobilya imalat sanayinde faaliyet gösteren imalatçı firmalarda kullanılan bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini konu almaktadır. Bu amaçla İnegöl de mobilya üzerine faaliyette bulunan imalatçı firmaların durum tespiti yapılarak, çeşitli özellikleri incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, bilgi teknolojilerinin firmaların rekabet gücü üzerinde etkili olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Ekonomilerin ve pazarların küreselleşmesi ve hızla değişen bilgi teknolojileri, iletişim, ulaştırma, haberleşme ve özellikle üretim alanlarında çok büyük yenilikler meydana getirmiş bu da dünya ticareti ve ekonomisinde yeni bir rekabet ortamı yaratmıştır. Küresel rekabet olarak ifade edilen bu yeni ortamda, yerel olarak faaliyet gösteren ve tüm dünya ekonomilerinde lokomotif görevi gören KOBİ ler bu hızlı gelişmeler karşısında mücadele ve rekabet etmek zorunda kalmışlardır. Yeni ekonomi ve ortaya çıkan küresel pazar ile beraber tüketici, mal ve hizmetlerden beklentilerini yükseltmiş, bunun sonucu olarak KOBİ ler de bu değişime ayak uydurmak amacıyla yeniden yapılanma gereği duymuşlardır. KOBİ ler büyük

12 v işletmelere karşı birçok dezavantajına karşılık, bu yeni ortama uyum sağlayabilecek esnek yapıya sahip, verimli çalışan, kaliteyi sağlayan ve ileri üretim teknolojilerini kullanarak ancak rekabet gücü kazanabilir ve bu küresel pazarda varlıklarını sürdürebilirler. Çalışmamız, İnegöl mobilya imalat işletmelerinde kullanılan bilgi teknolojilerinin bu sektördeki rekabet gücünü nasıl etkilediğine yönelik yapılan saha çalışmasının bulguları ve bu bulguların istatistiki olarak analizi ve yorumlanmasından oluşmaktadır. Bu amaçla, İnegöl de faaliyette bulunan 61 işletmeden anket yöntemi ile elde edilen veriler ve sonuçlara göre, bilgi teknolojileri kullanımının rekabet gücü üzerinde olumlu etkiler yarattığı ancak bilgi teknolojilerinin yarattığı fırsat ve avantajlardan yeterince faydalanılmadığı görülmektedir.

13 vi T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Abdullah OĞRAK Numarası: Ana Bilim / Bilim Dalı İşletme / Yönetim Organizasyon Danışmanı Prof. Dr. Mehmet Şerif ŞİMŞEK Tezin Adı The Effects of İnformation Technologies On The KOBIs (Small And Medium Sized Firms) Competitive Power Of An Application In İnegöl Furniture Firms. Öğrencinin SUMMARY The aim of this study is to determine the effects of information echnologies upon the compatibility of KOBIs, measure the perception of managers about cohether the adaptations of managements to changes in information Technologies could obtain any compatibility advantages and find out whether these perceptions varied according to compatibility elements within the context of the questionaire. Based on the above premises, the focus of our concern was İnegöl furniture manufacturing industry. The globalization of economies and markets and the rapid change in information technologies have brought about significant innovations in such fields as communications industry, transportation and especially production, thereby paving the way for global compayibility in the world production, trade and economy. In such an environment of global compatibility, small and medium sized firms played a conducive role in struggling against and competing with the emerging forces and challenges in this milieu, giving way to upping the ante of the consumer in terms of commodities and servies. As a result of this a restructuring of KOBIs became inevitable in order to be able to compete with the means and modes of the global markets in much more effective ways and qualitative forms of technology. Our study is composed of the findings of field study carried out about the effect of information technologies used in İnegöl furniture manicacturing

14 vii managements and the statistical analyses and iterpratetions of these findings. In conclusion, we found that information technologies positively efected compotibility force, however they were not sufficiently benefitted in the 61 managements in İnegöl according to the results of the questionaire.

15 viii KISALTMALAR VE SİMGELER AMT : Advanced Manufacturing Technologies AR-GE : Araştırma-Geliştirme BT : Bilgi Teknolojileri, Bilişim Teknolojileri BİT : Bilgi İletişim Teknolojileri CAD : Computer Aided Design (Bilgisayar Destekli Tasarım) CAPP : Computer Aided Proses Planning (Bilgisayar Destekli Süreç Planlama) CAM : Computer Aided Manufacturing (Bilgisayar Destekli Üretim) CIM : Computer Integrated Manufacturing (Bilgisayar Bütünleşik Üretim) CNC : Sayısal Kontrollü Makineleri DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Enstitüsü EDI : Elektronik Veri Değişimi ERP : Enterprise Resource Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) EFT : Elektronik Fon Transferi FMS : Esnek İmalat Sistemleri FTP : File Transfer Protokol GATT : Gümrük Tarifeleri ve Ticaret genel Anlaşması İTT : İleri İmalat Teknolojileri İKY : İnsan Kaynakları Yönetimi İKYBS : İnsan Kaynakları Yönetimi Bilgi Sistemi AMT : Advanced Manufacturing Technologies ITC : International Trade Centre İTSO : İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası KDS : Karar Destek Sistemleri KOBİ : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler LAN : Local Area Netweork (Yerel Alan Ağları) OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development OOS : Ofis Otomasyon Sistemleri SAP : Systems, Applications and Products in Data Processing TCP/IP : Transmission Control Protocol/Internet Protocol UN-CEFACT: The Unıted Nations Centre For Trade Facilitation and Electronic Business UNCITRAL : The United Nations Commission on International Trade Law URG : Ulusal (Uluslar arası ) Düzeyde Rekabet Gücü US : Uzman Sistemler ÜYDS : Üst Yönetim Destek Sistemleri YBS : Yönetim Bilgi Sistemleri WAN : Geniş Alan Ağı WTO : World Trade Organization WWW : World Wide Web YZ : Yapay Zeka

16 ix TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo-1: Elektronik Ticaretin Araçları 13 Tablo-2: Geleneksel Ticaret- Elektronik Ticaret Karşılaştırılması 15 Tablo-3: İleri İmalat Teknolojileri 18 Tablo-4: KDS ile YBS Arasındaki Temel Farklar 24 Tablo-5: Üretim Sürecinde Uzman Sistemlerin Kullanım Alanları 28 Tablo-6: Taylorizm-Fordizm ve Alternatifi 36 Tablo-7:Bilgi Teknolojileri Sayesinde Yıkılabilecek Geleneksel İş Organizasyonu Kuralları, Yıkıcı Teknoloji ve Yeni Kurallar 52 Tablo-8:Günümüz İş Çevresinde Meydana Gelen Değişimler 56 Tablo-9: Bilgi Teknolojileri Uygulamalarının İşletmelere Sağladığı Yararlar 62 Tablo-10: Esnek Üretim ile Geleneksel Üretimin Karşılaştırılması (General Electrics) 64 Tablo-11: Kitle ve Esnek Üretim Modelleri ve Mekansal Özellikleri 65 Tablo-12: Üretim Sorunlarına Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemlerinin Çözüm Önerileri 67 Tablo-13: İleri İmalat Teknolojisi Uygulamasının Faydaları 68 Tablo-14: Modern ve Post-Modern Yönetim İlkelerinin Karşılaştırılması 75 Tablo-15: Türkiye nin Resmi KOBİ Sınıflandırması 84 Tablo-16: Bazı Ülke Ekonomilerinde KOBİ lerin Payları (%) 88 Tablo-17: Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Karşılaştırılması 112 Tablo-18: Eski Ekonomik Sistem ile Yeni Ekonomik Sistemin Karşılaştırılması 139 Tablo-19: Sanayi Ekonomisi ve Bilgi Ekonomilerinin Karşılaştırılmalı Özellikleri 140 Tablo-20: E-Piyasada Yoğun Rekabetin Karakteristikleri 141 Tablo-21: Ölçeklerin Güvenilirlik Katsayıları 176 Tablo-22: Sınıflama Ölçeği 178 Tablo-23: Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler 183 Tablo-24: Bilgi Teknolojilerinin Yöneticilerdeki Algılamasına İlişkin İstatistikler 185 Tablo-25:Firmalarda Kullanılan Bilgi Teknolojileri Araçlarına İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler 186 Tablo-26: İşletme Hakkındaki Tanımlayıcı Bilgilere İlişkin İstatistikler 187 Tablo-27: İnternetin İşletmelerde Kullanım Düzeyine İlişkin İstatistikler 189 Tablo-28: İstihdam Edilen Personel Sayısına İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler 190 Tablo-29: İşletmelere Ait Yıllık Cirolarına İlişkin İstatistikler 191

17 x Tablo-30: Bilgi Sistemlerine İlişkin İstatistikler 191 Tablo-31:Bilgi Teknolojileri Sistemi Kullanma fikrinin kaynak/ kaynaklarına İlişkin İstatistikler 192 Tablo-32: Bilgi Teknolojileri Sistemi Geliştirme Amacına İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler 193 Tablo-33: Bilgi Teknolojileri Sisteminin Firmada Yarattığı Etkilere İlişkin İstatistikler 193 Tablo-34:Bilgi Teknolojilerini Kullanımının Rekabet Unsurları Üzerine Etkilerine İlişkin İstatistikler 196 Tablo-35: İşletmelerin Rekabet Gücünün Korunabilmesi İçin Gerekli Önlemlere İlişkin İstatistikler 203 Tablo-36: Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı İle Rekabetin Şiddeti Arasındaki İlişkiye Ait İstatistikler 217 Tablo-37: Bilgi Teknolojilerinin Firmanın Performansı Üzerinde Yarattığı Etkinin T Testi İle Analizine İlişkin İstatistikler 219 Tablo-38: Bilgi Teknolojilerinin Rekabet Unsurları Üzerinde Yarattığı Etkinin T Testi İle Analizi 221

18 xi ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No Şekil-1: Bir Ekstranet Modeli Şekil-2: Bir EDI nın İşleyişi Şekil-3: İnternet in Gelişmesinde Aşamalar Şekil-4: İnternet in ve E-ticaretin Evriminde Kilometre Taşları Şekil-5: Bilgi Sistemi Öğeleri ve İlişkileri Şekil-6: Bilgi Sistemlerinin Sınıflandırılması Ve Görevleri Şekil-7: Ofis Otomasyon Sistemleri Şekil-8: Organizasyon Yapısını Belirleyen Faktörler Şekil-9: Örgütsel Yapı ve Teknoloji Arasındaki Bağ Şekil-10: Bilgisayar İletişim Devrimi ve Toplumsal Etkileri Şekil-11: Toplum, Endüstri ve Ekonomi İlişkisi Şekil-12: Esnek Organizasyonlar Şekil-13: Bilgi Toplumunda İşletme Yapısı Şekil-14: İşletme Stratejisi, İş Sürecleri ve BT Şekil-15: Organizasyonu Etkileyen Güçler Şekil-16: Esneklik Rekabet Gücü İlişkisi Şekil-17: İşletmelerin Teknolojik Yenilik ve AR-GE Stratejisi Şekil-18: Entelektüel Sermayenin Kavramsal Yapısı Şekil-19: Rekabet Gücü Piramidi Şekil-20: Kalite Rekabet Gücü ile Üretim ve İstihdamda Sağlanan Artış Şekil-21: Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma İçi Etkenler Şekil-22: Uluslararası Rekabet Gücünü Belirleyen Firma Dışı Etkenler Şekil-23 Küresel Rekabet Ortamında Bilgi Çağı Örgütleri Şekil-24: Küreselleşmeyi Yönlendiren Temel Faktörler Şekil-25: İnovasyon Döngüsü Şekil-26: Etkileşimli Bir İnovasyon Süreci Modeli Şekil-27: Bütünleştirilmiş Sistemler ve Ağ yapılaşma Şekil-28: Bilişim Teknolojilerinin Değerler Zinciri Üzerindeki Etkisi Şekil-29: Değer Sistemi Şekil-30: Endüstrinin Yapısını Oluşturan Rekabet Güçleri Şekil-31: Kapsamlı Üç Genel Rekabet Stratejisi Şekil-32: Rekabet Stratejisini Etkileyen Faktörler Şekil-33: Üç Kritik Rekabet Faktörü Şekil-34: Bilgi Teknolojileri Ve Rekabet Gücü İlişkisinin Kavramsal Modeli Şekil-35: Veri Toplama Modelinin Tasarımı

19 1 GİRİŞ Bilgi teknolojileri işletmelerin ulusal ve uluslar arası pazarlarda rekabet üstünlüğü kazanması ve kazanılan rekabet üstünlüğünün sürekli hale dönüştürülmesinde önemli etkilere sahiptir. Günümüzde pazarlarda geleneksel yöntemlerle rekabet etmek artık imkansız hale gelmiştir. Hızla değişen rekabet şartları ve ortamına uyum sağlayabilmeleri için, bilgi teknolojilerini, işletmelerde rutin işlerin görülmesinde kullanılan bilgisayarlar şeklinde görmenin daha ötesinde, rekabet edebilmek için kullanılan fırsatlar, imkanlar ve araçlar olarak görmeleri ve anlamaları gerekmektedir. Özellikle KOBİ niteliğindeki işletmelerin, küreselleşme ve bilgi teknolojileri sonucu ortaya çıkan e-ticaret yapabilen e-işletmelere (e-busines) dönüşmeleri büyük rekabet gücü kazandıracaktır. Bu sayede, yeni ve geniş pazarlara ulaşma imkanına kavuşarak, rakipleri karşısında önemli bir rekabet avantajı elde edebileceklerdir. Bu çalışmanın amacı, İnegöl mobilya imalat işletmelerinin rekabet gücünü ve bilgi teknolojilerinin rekabet gücü üzerindeki etkilerini incelemektir. Bilgi teknolojileri, işletmelerin yapısını ve çalışma usullerini köklü bir şekilde değiştirmiştir. Küreselleşme ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerin tüm sektörlerde yol açtığı değişimler mobilya sektörünü de etkilemektedir. Günümüzde küreselleşme ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte, tüketici tercihlerinde ve beklentilerinde büyük değişimler meydana gelmiştir. Mobilya sektörü tüketici tercih ve beklentilerinin en fazla değiştiği sektörlerin başında gelmektedir. Mobilya imalat işletmeleri sürekli ve hızlı bir şekilde değişen tüketici beklenti ve tercihlerini karşılamak ve piyasada rekabet gücü kazanmak için bilgi teknolojilerinden faydalanmaları bir zorunluluk halini almıştır. Büyük bir kısmı KOBİ lerden oluşan bu işletmelerin, ulusal ve uluslar arası piyasada rekabet gücü kazanmaları bilgi teknolojilerini kullanma düzeyine bağlıdır. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, bilgi teknolojilerinin tanımı ve bilgi teknolojilerinin örgütsel yapıya etkileri ele alınmış ve teorik olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca, işletmelerdeki öneminden dolayı e- ticaret ve bilgi sistemleri ele alınmıştır. İkinci bölümde, KOBİ kavramı, KOBİ lerin özellikleri, ekonomik ve sosyal hayattaki yerleri ve önemleri, rekabet kavramı,

20 2 rekabet gücü ve düzeyleri, rekabet ile bilgi teknolojileri arasındaki ilişki, rekabet stratejileri ve KOBİ lerin rekabet gücü üzerindeki etkileri teorik olarak ele alınmıştır. Araştırmanın üçüncü ve son bölümünde, İnegöl mobilya imalat işletmelerinde kullanılan bilgi teknolojilerinin bu sektördeki rekabet gücünü nasıl etkilediğine yönelik yapılan saha çalışmasının bulguları ve bu bulguların istatistiki olarak analizi ve yorumlanmasından oluşmaktadır. Uygulama bölümü de dört kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda anketlere cevap veren kişileri tanıtmaya yönelik kişisel bilgiler, ikinci kısımda firmayı tanıtmaya yönelik bilgiler, üçüncü kısımda, bilgi teknolojilerinin rekabet unsurları üzerindeki etkileri, işletme performansı üzerindeki etkileri ve işletmelerin rekabet gücünü korumaya yönelik alınacak önlemlerin neler olduğu istatitistiki olarak analiz edilmiştir. Uygulamanın dördüncü kısmında ise, İnternet kullanımının işletmenin rekabet gücü üzerindeki etkileri elde edilen veriler ışığında analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Bu amaçla, araştırmada, İnegöl de faaliyette bulunan 61 işletmeden yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilen anket yöntemiyle elde edilen verileri değerlendirmede SPSS (Sosyal Bilimler İçin İstatistik) programı kullanılmış, elde edilen veriler, ki kare (X 2 ) ve T-testi ile analiz edilerek sonuçları yorumlanmıştır.

21 BİRİNCİ BÖLÜM BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN TANIMI VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN ÖRGÜTSEL ETKİLERİ 1.1. Bilgi Teknolojilerinin Tanımı Dilimizde bilgi işlem sözcüğü, İngilizce'deki "data processing" veya "electronic data processing" terimleri karşılığı kullanılmakta; bir kuruluştaki verilerin toplanarak bilgisayar ortamında depolanması, işlenmesi ve sonuçlarının yayılması ve saklanması gibi işlemlerin tümünü içermektedir. Bilişim ise: dilimizde Fransızca'daki "in fo nuatique" ve İngilizce'deki "informatics" sözcüklerinin karşılığı olarak kullanılmıştır. Bu sözcüğe ek olarak yine yabancı dillerde "telematique", "teleprocessing" vb. terimlerin kullanım zorunluluğu ortaya çıktığında, bilgi teknolojisi (information technology), daha genel bir terim olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu nedenle, BT teriminin dilimizde bilişim yerine ve daha genel bir terim olarak kullanımı daha uygun olacaktır. (Kurulgan,2004:8) Çalışmamızda bilgi teknolojileri (BT), bilişim teknolojileri (BT) ile bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) kavramları, literatürdeki benzerliklerinden dolayı aynı anlamda kullanacaktır. Bilgi teknolojilerini tanımlamada üzerinde uzlaşılan bir tanım olmamasına ve literatürde farklı tanımlar yapılmasına rağmen, çalışmamızda genel kabul gören tanımlar üzerinde duracağız. Bilgi teknolojileri ile benzer tanımlara sahip kavramlarda kullanılmaktadır. Bilgi teknolojileri ve bilgi iletişim teknolojileri bu kavramlardan bazılarıdır. Bilgisayar ve bilgi teknolojisi ile ilgili literatür incelendiği zaman, bilgi teknolojisi kavramının çeşitli biçimlerde tanımlandığı görülmektedir. Tanımlardaki ortak noktalar göz önüne alındığı zaman, bilgi teknolojisi teriminde, bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin birlikte kullanılmasıyla ortaya çıkan güçlü sistemlerden söz edilebilir (Kurulgan,2004:8). Bilgi teknolojileri kavramını tanımlamak için, bilgi ve teknoloji kavramlarını tanımlamak faydalı olacaktır. Bilgi, verilerin karar alma sürecine destek çıkacak şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesi ile oluşan sonuçlardır (Bensghir,1996:14). Çeşitli kaynaklara göre bilgi, düşünme, yargılama, akıl yürütme, okuma, araştırma, gözlem ve denge sonucunda elde edilen düşünsel ürün (Büyük Larouse, 1992: 1637) ya da öğrenilen şey ( Fındıkçı,1996:38 ),

22 4 değeri yok olmayan bir senet (Bedük,2002:696), sayısallaştırılabilen ve parçalar halinde kodlanabilen her şey (Carl Shapiro ve Varian,1999:3) şeklinde tanımlanmaktadır. Bilgi aynı zamanda değişimin ve gelişimin kaynağıdır. Faaliyetler içinde taban teşkil ederek bir bireye yahut kuruma değişik veya daha etkin eylemler yapma yeteneği vererek bir şeyi veya bireyi değiştiren bilgidir (Drucker,2000:72). Bilgi bir şeyi ya da bir kimseyi değiştiren enformasyon demektir bunu, ya eylem için bir neden oluşturarak yapar, ya da bireyi (veya kuruluşu) farklı ve daha etkili bir eylem gerçekleştirebilecek duruma getirir (Drucker, 1998:256). Nonaka nın bilgi tanımlaması çok çarpıcıdır. Nonaka ya göre bilgi, gerekçelendirilmiş gerçek inançtır. Kişi kendi inançlarının doğruluğunu dünyaya ilişkin gözlemlerine dayanarak gerekçelendirir. Bu gözlemler ise kişiye özgü bakış açısına, kişisel duyarlılık düzeyine ve bireysel deneyimlere dayanır. (Nonaka vd., 2002:72) Neticede, bilgi toplumunda bilginin kullanımı arttıkça üretim yapısı da değişmekte; bilgi, işgücü ve sermayeden de önemli bir faktör olarak üretime girmektedir. Enformasyon ve bilgi günümüzün termonükleer rekabet silahlarıdır. Bilgi doğal kaynaklardan, büyük fabrikalardan ya da şişkin banka hesaplarından daha değerli ve güçlüdür ( Stewart,1997:19 ). Örgütlerde rekabet üstünlüğü sağlayan bilgiyi aşağıdaki şekilde ortaya koymak mümkündür ( Yeniçeri ve İnce,2005:41): İşaretsel Bilgi Üretilen ve yayılan çoğu bilgi yoğun bilişsel bir içerik taşımakta ve dolayısıyla alıcıya yorumlanması gereken mesajlar sunmaktadır. Bu işaretleri yorumlayarak eyleme dönüştürmek ve bilgiyi işaretlere dönüştürerek yaymak bilgi yönetiminin önemli bir işlevini oluşturur. Bilgi yönetimi ulusal ve uluslararası çevrelerde (politik, ekonomik, sosyolojik, ekolojik, teknolojik, vs.) değişiklik işaretlerini hızla elde edip nedensellik yargıları geliştirmeli, pazar güçlerinin (rakipler, müşteriler, ikame mal üreten sektörler, satıcılar, potansiyel yatırımcılar vs. ) davranışlarını gözlemleyerek haklarında varsayımlar geliştirmeli ve rafine etmelidir. Deneyimsel Bilgi Bu bilgi türü diğer bilgi kategorilerinden farklı olarak, ancak yaparak, tekrarlanarak ortaya çıkacak bilgi türünü oluşturur. Bu bilgi türünün elde edilmesi

23 5 zaman, enerji ve kaynak gerektirdiği için kolay ve çabuk elde edilemez. Dolayısı ile pozitif bir fark yaratma ve onu sürdürme bağlamında önemli bir rol oynar. Bilgi ekonomisinde deneyimsel bilgi daha belirli, daha kontrollü ve hızlı olarak üretilmektedir. Teknoloji, üretim faaliyetinde bulunurken insanların kullandığı yol ve yöntemler ve insanın çevresini değiştirmek için sahip olduğu ve kullandığı tekniklerin tümü olarak tanımlanabilmektedir (Şimşek,1975:4). Bilgi teknolojisi ise, bir örgütün taşıdığı misyonun gerçekleştirilebilmesi için ihtiyaç duyulan bilgiyi yönetmekle ilgili kaynaklara ilişkin bir kavramdır (Griffin,1996:667). Bir diğer tanıma göre ise, bilgi teknolojisi, bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin, özellikle iletişimin alt yapısındaki gelişmelerin ortaya çıkardığı her tür verinin elde edilmesi, işlenmesi, depolanması ve dağıtılması konusunda yeni ve sürekli gelişmelere neden olan bir teknolojidir (Daniels,1993:36). Bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmeler ekonomilerde makro ve mikro düzeyde devrimsel dönüşümlere yol açmaktadır. Bilgi teknolojileri, bilginin elde edilmesi, analizi, depolanması, yayılması ve uygulanmasında yararlanılan bilgisayar, elektronik ve iletişim teknolojilerindeki son gelişmelerin tümünü ifade eden bir kavramdır. Makroekonomik düzeyde bilgi teknolojileri bir bölgenin küresel pazarda rekabet gücünün yanında refah ve gelişmişlik seviyesini belirleyen bir araç haline gelmiştir. Mikroekonomik düzeyde ise, bilgi teknolojileri stratejik yönetimin ve işletme yönetiminin tüm işlevlerini etkilerken işletmelerin rekabet gücünü de belirlemektedir (Buhalis,1988:409). Bilgi teknolojileri; kavram olarak, verilerin kayıt edilmesi, saklanması, belirli bir işlem sürecinden geçirmek suretiyle bilgiler üretilmesi, üretilen bu bilgilere erişilmesi, saklanması ve nakledilmesi gibi işlemlerin etkili ve verimli yapılmasına olanak tanıyan teknolojileri tanımlamada kullanılan bir terimdir. Bilgi teknolojileri; sesli, resimli, metinli ve sayısal verilerin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması ve dağıtımını yürüten mikro-elektroniğe dayalı hesaplama ve iletişim teknolojilerini içerir. Bu çerçevede, başta bilgisayarlar ve bunlara destek sunan girdi ve çıktı donanımları olmak üzere faks, mikrografik, telekomünikasyon, doküman doldurma ve hazırlama makineleri ve basım makineleri vb. bilgi teknolojileri terimi içinde yer alan donanımlar olmaktadır. Bilgi teknolojileri lazer, fiber optik, ses tarayıcıları gibi iletişim

24 6 teknolojilerinin gelişimine paralel olarak hızla gelişmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin işbirliği içinde gelişmesi, bilginin üretilmesi ve akışının daha etkili ve verimli gerçekleştirilmesinde devrimsel bir değişimi sağlamıştır. Bilgi artık daha verimli ve etkili işlenebilmekte, daha hızlı ve arzu edilen biçimlerde iletilebilmektedir (Bensghir,1996:19). Bilgi teknolojileri (BT); erişim, depolama, veri işleme, taşıma ya da transfer ve teslim etmeyi içeren elektronik ortamda modern bilgi kullanımı (edinme) olarak tanımlanabilir. Bilgi edinme sürecinin; bilgi üretimi, depolaması ve geri alma, bilgi transferi (iletme ve karşılama), bilginin değişime uğraması, bilginin sunumu ve gösterimi gibi yönlerinden dolayı bilgi teknolojilerine talep hızla artmaktadır (Ömürbek ve Gülaltın,1997:16-17). Günümüzde bilgi teknolojileri, isletmelerin rekabet üstünlüğü sağlamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Bilgi teknolojisi, bilginin toplanmasına, islenmesine, saklanmasına, iletilmesine ve erişilmesine olanak sağlayan bilgisayar ve iletişim teknolojileri seklinde tanımlanabilir (Güleş,2000:90). Ceyhun a göre, organizasyonlarda kullanılan bilgi teknolojileri; bilgisayarlar, bilgi girdi ve çıktı donanımları ve iletişim araçlarından oluşur. Bir bilginin toplanmasını, bu bilginin işlenmesini, bu bilginin saklanmasını, gerektiğinde herhangi bir yere iletilmesini yada herhangi bir yerden bu bilgiye erişilmesini bugün için elektronik, optik vb. (yarını bilemeyiz) tekniklerle otomatik olarak sağlayan teknolojiler bütününü bilgi teknolojileri olarak tanımlayabiliriz (Ceyhun ve Çağlayan,1997:16-17) Bilgi Teknolojileri nin Araçları Literatürde en fazla sözü edilen bilgi teknolojileri şunlardır: İnternet İnternet dünya üzerindeki birçok bilgisayar ağının birbiriyle ortak bir protokol çerçevesinde iletişim kurmasını ve bilgi kaynaklarını paylaşmasını sağlayan ağlardır. Internet, dünya kapsamında birçok bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü ile birbirine bağlayan ve gittikçe büyüyen bir iletişim ağıdır. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) bilgisayarlar ile veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini mümkün kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. İnternet erişimi

25 7 olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse, internete bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere erişebilir, onları kendi bilgisayarına alabilir, kendi bilgisayarından da internet erişimi olan başka bir bilgisayara dosya/bilgi gönderebilir. İnternetin hızla yaygınlaşması, elektronik ticareti, ticari işlemlerin yürütülmesinde yeni ve çok etkin bir araç haline getirmiştir. Elektronik ticaret, tüm dünyada ticaretin serbestleştirilmesi eğilimi ile birlikte, son on yılda yaşanan ve bilgi iletişimini kolaylaştıran teknolojik gelişmelerin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır( Stratejilerini doğru belirleyen, hedeflerini doğru ortaya koyan firmalar elektronik ticaretin avantajlarından ve yeni iş imkanlarından faydalanarak rakipleri karşısında avantaj sağlayacaklardır. İşletme için ürün, yeni fikir ve mevcut genel durum ile ilgili bilgilere erişim olanağı çok değerlidir. Enformasyon toplumunda bilgiye ulaşmanın rasyonel yolu internetten geçmektedir (Haşıloğlu,1999:97). İnternet gibi açık bilgisayar ağlarının tüketici ve isletmelere sağladığı hızlı, ucuz ve küresel erişim imkânları, e-ticaretin yaygınlaşmasına ve bu alanda dünya genelinde altyapı oluşturulma çabalarının arttırılmasına neden olmuştur. Böylece bilgi ve iletişim teknolojileri gelişirken, ticaretin de şekli değişmiş ve e-ticaret ortaya çıkmıştır. Gelecekte ulusal veya uluslar arası haberleşmelerin ve e-ticaret işlemlerinin yoğun bir şekilde bilgisayar ağları üzerinden yapılması kaçınılmazdır Çünkü internet in olağanüstü büyümesi yalnızca hayatımızı kolaylaştırmakla kalmaz aynı zamanda organizasyonların şimdiki durumlarını dijital çağına hazır olabilmek için revize etmelerini mecbur bırakmıştır. İnternet, iletişimin daha şeffaf olmasını da sağlamıştır. Bilgiye ulaşma maliyeti azalmıştır. Rekabet farklı bir boyut kazanmış, müşteri sadakati kazanmak için ürün ve hizmetlerin diğerlerinden farklı olması, avantajlar sunması, pratik ve duygusal değer taşıması zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla internet is dünyasının tüketicilerle olan ilişkisine çok farklı boyutlar kazandırmıştır. Aynı zamanda is yerleri arasındaki ve tedarik zinciri içindeki işlem olanakları ile tedarik zincirinin verimliliğini de artırmaktadır (Nasser,2001:10).

26 İntranet-Extranet İntranet (Kurum İçi Ağ) işletme içi bir ağ yapısı olup işletme çalışanları ve bölümlerini internet yazılımlarını kullanarak birbirine bağlayan özel bir bilgisayar iletişim ağıdır. İntranet, sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel ağları ve geniş alan ağlarını birbirine bağlayan bir ağdır. İntranet Web sitelerini diğer sitelerden farklı kılan bir koruma sistemi aracılığıyla istenmeyen kişilerin siteye erişiminin engellenmesidir. İntranetin temel amacı kuruluş bünyesinde bilgileri ve bilgi işlem kapasitesini paylaşmaktır (Yıldız,2008:25). İntranet, özünde internet teknolojisinin şirket içerisinde kullanılmasıdır. İntranet, internetin iletişim standartlarına ve www'nin içerik standartlarına dayanan, erişimi sadece belirli bir grup insan (bir şirketin tüm çalışanları, şirketin bir bölümünün çalışanları vb.) veya kaynakla sınırlandırılmış, çalışanların bilgi ve iletişim ihtiyacın, karşılama amacını taşıyan bir sistemdir. Bölümler, firmanın diğer bölümlerine ulaştırmak istedikleri bilgileri web sayfaları halinde yayınlamakta, duyumları posta listeleri aracılığıyla göndermekte, bilgi akışını e-posta aracılığı ile gerçekleştirmektedirler. İntranet, internet'in kolay kullanım özelliklerini, özel iletişim ağının güvenliğiyle birleştirmektedir. Dolayısıyla internet üzerinde kullanılan servisler, intranette de kullanılabilmektedir (Gökçen,2007: ). İntranet; örgütsel amaçlara ulaşma yolunda, iş süreçlerinin gerçekleştirilmesinde gerekli bilgi paylaşımı ve her türlü iletişimin doğru kişiler tarafından (örgüt çalışanlar ve iş yaptığı ortakları), hızlı ve güvenli bir biçimde sağlanması için oluşturulan örgüte ait özel bir iletişim sistemidir. Bu sistem, WWW için geliştirilen yazılımları ve Internet bağlantı standartlarını, Internet gibi küresel boyutta değil, yalnızca örgüt boyutunda kullanır (Kurulgan,2004:16). Extranet; örgüt dışı yetkilendirilmiş kullanıcılara kadar genişletilmiş Internetağına verilen addır (Kurulgan,2004:16). Bazı firmalar, firma dışından kişi ve organizasyonların, kendi dahili intranetlerine sınırlı erişimine izin vermektedirler. Firma dışından yetkili kullanıcıların erişimine izin verilen bu özel intranetler, ekstranet olarak isimlendirilirler. Yetkili müşteriler, ürünlerin özellikleri ve maliyetleriyle ilgili bilgileri almak için genel internetten (public internet), firmanın intranetinin bir kısmına bağlanabilirler. Firma, dahili verilerine erişimin sınırlanması ve güvenliğin sağlanması için ateş duvarı kullanabilir. Ateş duvarı, sadece yetkili

27 9 kişilerin siteye erişimini sağlamak amacıyla kullanıcıların doğruluğu kanıtlamak için de kullanılabilir. Ekstranetler, organizasyonlarla, müşteriler ya da diğer iş ortaklarını ilişkilendirmede özellikle faydalıdır. Elektronik veri değişiminde (EDI-Electronic Data Interchange) sıklıkla kullanılmaktadırlar (Gökçen,2007:257). Şekil-1 de bir ekstranet modeli sunulmaktadır. Şekil-1:Bir Ekstranet Modeli Veritabanı Müşteri İstemci Tedarikçi İnternet Ateş Duvar ı Sunucu İstemci İş Ortakları İstemci Kaynak: Hadi Gökçen, Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme yayıncılık, Ankara,2007,s Yerel Alan Ağları(LAN) Yerel Alan Ağı (LAN); ofis, sınıf, bina, fabrika gibi küçük bir alan içinde yer alan bilgisayarların ve diğer bilgi süreçleme araçlarını birbirine bağlanmasıyla oluşturulan düşük maliyetli bir ağdır. LAN kullanıcıların başka bir bilgisayarın diskine, yazıcılarına, CD-ROM sürücülerine ve bilgisayar kontrollü diğer makinelerine bağlanmalarına olanak tanır. Bir ağ üzerinde yer alan her bilgisayar iş istasyonu (workstation) görevini yürütmektedir. Sahip olduğu kaynakları diğer iş istasyonlarının kullanımına açan sunucular (server), tıpkı bir kütüphaneci gibi çalışarak; ağ kullanıcıları için program düzenlerler (Kurulgan,2004:11) Geniş Alan Ağı (WAN) Geniş Alan Ağı (WAN), telekomünikasyon ağlarının büyük coğrafik alanları kapsayan biçimidir. Büyük şehirleri veya metropolleri içine alan MAN (Metropolitan Area Networks) sınıfında olan ağlan da kapsamaktadır. Geniş ağlardan her biri pek çok işletme ve kamu örgütlerindeki son kullanıcıların günlük faaliyetlerini yerine

28 10 getirebilmeleri için oluşturulmuştur. Sözgelişi; WAN'lar kendi çalışanları, müşterileri, tedarikçileri veya diğer şehir, ülke ve bölgelerdeki işletmeler arasında bilgi alma ve aktarma sürecini etkin kılabilmek için pek çok çokuluslu işletmeler tarafından kullanılmaktadır. Geniş alan ağı, iki veya daha fazla yerel alan ağının birleştirilmiş halidir. Yerel alan ağları bir firma veya bir fakülte ile sınırlı iken, geniş alan ağları(wan) ise birbirinden uzak sistemleri birbirine bağlarlar. Dünyada birçok WAN kullanımdadır. Bunlardan en çok bilinenlerden biri de internettir. Geniş alan ağlarının en temel kurulum amacı geniş bir coğrafyadaki dağınık yerel ağlarının birbirleri ile haberleşmesini sağlamaktır. Bilgi sistemleri otomasyonunu yazılım, database ve LAN/WAN entegre olarak tesis etmiş olan ve kullanan bir işletme; iş gücünü, finansmanını ve verimliliğini en üst seviyelere çıkartmaktadır (Yıldız,2008:25) Elektronik Veri Değişimi Elektronik veri değişimi (EDI), bir işletmenin diğer işletmelerle olan her türlü iş evrakı alışverişini elektronik olarak ve belirli bir veri standardı yardımıyla gerçekleştirilmesi işlemidir. Bu işlem, temel iş verilerinin bir bilgisayardan diğerine gönderilmesinde kullanılacak işlem setlerinin veya mesajların standardize edilerek belirli bir formata oturtulması prensibine dayanmaktadır. Elektronik veri değişimi (EDI) uygulaması ile veriyi gönderen konumdaki şirket bir işlem oluşturur ve bunu alıcıya gönderir. Alıcı gelen bilgi doğrultusunda işlemi gerçekleştirmek için kendi sistemi içindeki düzenlemeleri, operasyonları yerine getirir. Elektronik veri değişimi (EDI) sistemi aracılığı ile transfer edilen verinin alıcı tarafından tanımlanabilmesi için standart bir formatta olması gerekir. Dolayısıyla başarılı bir elektronik veri değişimi (EDI) uygulaması için iki taraf öncelikle işlemlerin içeriği ve format hakkında karşılıklı bir anlaşma içerisinde olmalıdırlar. Böylelikle gelen verinin ek bir işlem gerekmeden doğrudan alıcının sistemini harekete geçiren girdi olması sağlanır (Yıldız,2008:25). Aynı kuruluş içerisinde ve/veya ticaret yapan iki kuruluş arasında, kağıt dokümanların fiziki olarak iletilmesi yerine, bilgilerin standart bir elektronik formatta bilgisayar ağları, radyo frekans sistemleri gibi elektronik iletişim araçları üzerinden iletilmesini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli ve eski

29 11 bir aracıdır (Erdağ,2006:14). E-ticareti bilgisayar ortamına taşıyan ilk uygulama elektronik veri değişiminin (EVD) kullanımıdır. EVD, ticaret yapan iki kuruluş arasında insan müdahalesi olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile yapılanmış bilgi ve belge değişimi sağlayan bir sistemdir (Canpolat,2001:9). EDI NİN yararları; Hızlı ve doğru veri akışını, Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini, Üretkenliğin ve karlılığın artmasını, İş ilişkilerinin geliştirilmesini, Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün arttırılmasını sağlayacaktır. Şekil-2:Bir EDI nın İşleyişi Satcı Satıcı Sipariş emirleri Ödemeler Taşıma Bilgileri Fiyat Değişimleri Fatura Müşteri Kaynak: Hadi Gökçen,(2007), Yönetim Bilgi Sistemleri, Palme Yayıncılık,Ankara,s E-Ticaret Elektronik ticaret, kısaca ticari faaliyetlerin birbirine bağlı bir bilgisayar ağları arasında ve bu ağlar aracılığıyla gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. Yani; Elektronik ticaret genel olarak, mal ve hizmet alım ve satımının elektronik ortamda gerçekleştirildiği bir süreci ifade etmektedir (İşler,2008:278). Bilgi teknolojilerindeki ilerlemeler, görsel ve işitsel verilerin bilgisayarlar arasında hızlı bir şekilde iletimini, işlenmesini ve saklanmasını mümkün kılması ve her alanda artan bilgisayar kullanımı, yeni ticaret şekli olan elektronik ticareti büyük potansiyeliyle işletmelerin hizmetine sunmuştur. Basit bir ifade ile elektronik ticaret, ağ üzerinden işlemlerin dijital süreçler vasıtasıyla yürütülmesidir. Bu anlamda elektronik ticaret, bilişim teknolojisi kullanımı aracılığıyla işletme performansının geliştirilmesine odaklanan modern bir metodolojidir. Elektronik iş yapma süreci ile işletmeler arası ve

30 12 tüketiciye yönelik işlemlerin otomasyonu sağlanmaktadır. Elektronik ticarete ilişkin diğer tanımlar ise aşağıdaki gibidir (Güleş,2003:464). Çeşitli Kuruluşların e-ticaret Tanımları ( WTO: Mal ve hizmetlerin, üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır. UNCITRAL: Elektronik ortamda açık ve kapalı ağlar üzerinden yapılan; mal (taşınır-taşınmaz), ve hizmet (bilgi servisleri, danışmanlık, finans, hukuk, sağlık, eğitim, ulaştırma vb.) ticaret sayısal biçime dönüştürülmüş yazılı metin, ses, video görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesi, ürün tasarımı, üretim, doğrudan tüketiciye pazarlama, üretim izleme, sevkiyat izleme, tanıtım, reklam, bilgilendirme, sipariş verme, sözleşme yapma, banka işlemleri, fon transferi, gümrükleme, ortak tasarım geliştirme ve mühendislik, kamu alımları, elektronik para çıkarma, sayısal imza,enoterlik, vergilendirme, fikri mülkiyet haklarının transferi, kiralanması vb. işlemler e-ticaret kapsamında değerlendirilmektedir. ITC: İletişim, iş, hizmetler ve bilgisayar ağları açılarından ele almak biçiminde olmaktadır. İletişim perspektifinden ele alındığında e-ticaret; bilginin ürün ve hizmetlerin ya da diğer ödemelerin ve dağıtımın telefon, bilgisayar ağları gibi araçlarla gerçekleştirilmesidir. İş perspektifinden; işletme işlemlerinde ve iş akışında otomasyon ve teknoloji uygulamalarıdır. Hizmet perspektifinden; firma, tüketici, yönetim isteklerine odaklanmak suretiyle maliyetler azalırken kalite ve dağıtım hızının artması durumu ele alınmaktadır. Bilgisayar ağları açısından ise; malların ve hizmetlerin, bilginin alım satımı ve dağıtımının internet yoluyla yapılması anlaşılmaktadır. Güneş, elektronik ticaretin araçlarını klasik araçlar ve çağdaş araçlar olmak üzere iki başlık altında ele almıştır. Aşağıda Tablo-1 de gösterilmiştir (Güneş,2000: ).

31 13 Tablo-1:Elektronik Ticaretin Araçları Klasik Araçlar Televizyon-Radyo Telefon Fax Elektronik Ödeme ve Para Sistemleri Bankamatik Makineleri (ATM)(Asynchrous Transfer Mode) Kredi Kartları POS makineleri İntranet: Kapalı Bilgisayar Ağları Elektronik Fon Transferi (EFT) Elektronik Veri Değişimi (EDI) Çağdaş Araçlar İnternet FTP(File Transfer Protokol) Elektronik Posta Konferans Sistemleri Telekonferans Data Konferans Video Konferans Mobil iletişim için Küresel Sistem Teknolojisi (GSM),Kısa Mesaj Servisi (SMS) WAP: Telsiz Uygulama Programı Protokolü (Wireless Application Protocol) Kaynak: İsmail Günes, Elektronik Ticaret ve Kobiler İçin Yeni Fırsatlar,Çukurova Üni.İİBF, Krizden Çıkışta KOBİ lerin yeniden yapılanması ve 2000 li yıllar için değişim Stratejileri Kongresi Mayıs 2000 Kongre Kitabı Sahife: Bu araçlar arasında internet, elektronik ticaret açısından en etkin araç olarak kabul edilmektedir. İnternet ve World Wide Web in olmaması halinde, elektronik ticaretin günümüzde anladığımız sekli ile gerçekleştirilmesine olanak yoktur. İnternet, ortak standartlara göre kurulmuş olan bilgisayar ağlarından oluşan dünya çapında bir ağdır. (Laudon ve Laudon,2004:19). Sekil 3 ten de görüleceği üzere, 1960 ların sonunda ortaya çıkan internet, yıllar geçtikçe önce kurumsallaşmış daha sonra da ticarileşerek dünyada 500 milyon kullanıcıyı birbirine bağlayan dünyanın en büyük bilgisayar ağı olmuştur. İnternet isletmeleri, kurumları, bireyleri birbirine bağlayan, kullanıcılarına; elektronik posta, doküman transferi, haber grupları kurma ve iletişim sağlama, alışveriş, araştırma, anında mesajlaşma, müzik, video ve haber transfer olanağı sağlayan bir ağdır (Laudon ve Laudon,2004:21). Elektronik ticaret araçları arasında önemli gelişmelerden biri de mobil iletişim olarak da adlandırılan cep telefonları ve ona bağlı uygulamalardır. Şekil-3: İnternet in Gelişmesinde Aşamalar Keşif Kurumsallaşma Ticarileşme Kaynak : Kenneth C. Laudon ve Carol Guercio Traver (2004), E-commerce, 2nd Edition, Addison Wesley, USA

32 14 E-ticaretin tarihçesi eskilere dayanmakla birlikte yaygın ve profesyonel olarak 1995 yılı ile başlamaktadır. Başladığı ilk yıllarda daha çok internet ile ilgili islerde, bilgi teknolojisine yönelik isletmelerde ve büyük şirketler, bankalar ve diğer finans kurumları arasında gerçekleştirilen on-line işlemlerde kullanılmaktaydı. Web sayfalarının reklamlarının çok yoğun olarak yapıldığı elektronik ticaretin ilk dönemi olarak da adlandırılabilinecek bu dönem Mart 2000 de dot.com firmalarının hisse senedi pazar değerlerinin düşmesi ile bitmekte, 2.dönem ise Ocak 2001 de elektronik ticaret firmalarının yeniden değerlendirilmesi ile başlamaktadır (Laudon ve Traver,2004:219). Günümüzde küçük şirketler de en güçlü rakipleri kadar on-line ticaret yapma becerisine sahiptirler. Artık, her büyüklükteki / ölçekteki isletmeler, e- ticareti yaygınlaştırarak maliyetlerini düşürmeye çalışmaktadır. Bunu da mevcut şebekelerin yerine internet i koyarak, onu başka bir iletişim aracı olarak kullanarak, ticari bilgilerini sayısal sekle dönüştürerek ya da çalışma yöntemlerinde internet fonksiyonlarını kullanarak yapabilmektedirler (Pınar,2005:32). Şekil-4 te internet ve e-ticaretin tarihi süreç içerisinde geçirmiş olduğu aşamalar gösterilmiştir ( Şekil-4:İnternet in ve E-ticaretin Evriminde Kilometre Taşları Kaynak: