ÖZET. YAZAR ADI-SOYADI: Yusuf ÇORBACIOĞLU BAŞLIK: TEKE KALE GÖZLEM KARAKOLU

Transkript

1 i YAZAR ADI-SOYADI: Yusuf ÇORBACIOĞLU BAŞLIK: TEKE KALE GÖZLEM KARAKOLU ÖZET Kuzey Karia bölgesinde, 1900 yılında W. R. Paton, 1980'li yıllarda R. T. Marchese ve son yıllarda P. Debord tarafından yapılan araştırmalar dışında Bölgede çok fazla sistemli çalışmalar yapılmamıştır. Yapılan çalışmalar ise genelde bilinen büyük yerleşimler etrafında yoğunlaşmaktadır. Tepe doruklarındaki ve ulaşılması güç alanlardaki kalıntılar üzerinde yapılan çalışmalar ise oldukça kısıtlıdır. Teke Kale, Bölgedeki diğer gözetleme ve ikaz amaçlı yapılmış kuleler ve kaleler gibi genel olarak M. Ö. 4. yüzyılda çok yaygın kullanılan atkılı duvar örgü sistemi kullanılarak inşa edilmiştir. Bölgedeki kaleler, Karia Bölgesinin gerek kuzey sınırlarının, gerekse yol güvenliğinin sağlanmasına katkıda bulunmaktadır. Bölgede Teke Kale ile benzer birçok askeri amaçlı yapıya rastlanılmaktadır. Ancak şehir surlarının tarihlendirilmesi, özellikle antik yazarların vermiş oldukları bilgiler ve bölgedeki tarihsel veriler yardımıyla daha kolay olmaktadır. Bu bağlamda çoğunlukla sadece Teke Kale ye yakın kaleler değil aynı zamanda yakın yerleşimlerinin savunma sistemleri üzerinde çok detaylı olmasa da durulmuştur. Çalışmamız sonucunda elde ettiğimiz tüm veriler değerlendirildiğinde M. Ö. 4. yüzyıl ortalarında Bölge savunmasına yardımcı olarak Teke Kalenin inşa edildiği sonucuna varılmıştır. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Teke Kale, Hellenistik Dönem, Kale, İsodomos örgü.

2 ii THE NAME OF THE AUTHOR: YUSUF ÇORBACIOĞLU TITLE :TEKE KALE SIGNAL GARRISON ABSTRACT In the North Karia area there hasn t been done studies enough that are much systemetically except the studies that were done by W. R. Paton in 1900 and R. T. Marchese in 1980 s and by P. Debbord recently.the studies that were done has generally intensified around known large settlements. The studies that were done on the apicals of the hill and the areas that can t be reached easily are quite limited. Teke Kale was built using strapple wall darning system that was used in BC. 4 th century in the other towers and castles that were done purposeful observing and warning on the hills that were dominating in the area. The castles in the area have contributed to security of the North borders and the route security of the Karia area. There have been concurred a lot of military apical building similar with Teke Kale. But dating the city rampards have been much more aesier with the knowledge of archaic authors and with the help of historical datas in the area.in this context the defense systems of not only the castles that are near to Teke Kale but also the other far castles were mentioned not very undetailed. At the result of our study it was concluded that when all the data were appreciated in the middle of BC. 4 th century Teke Kale was built fort he help of area defense. KEY WORDS: Teke Kale, Hellenistic, Castle, Fortifications, İsodomic Ashlar.

3 iii ÖN SÖZ Antik çağda yaşam, sadece kentler içerisinde yaşanılan günlük hayattan ibaret değildi. Günümüzde olduğu gibi antik çağlarda da şehirler ve bölgeler her zaman için birbirlerine bağlanan yollar vasıtasıyla iletişimi sağlamaktaydı. Bunun yanında ilerleyen zaman içerisinde güç dengeleri belli bölgeler, krallar ve medeniyetler arasında gidip gelmeler göstermektedir. Bu gibi tehlikelere karşı antik kentlerin uzaklarında, şehirleri aniden esir almasını önlemek ve bölgenin savunmasına yardımcı olmak için genelde yol güzergâhlarının rahatça kontrol altına alabilecek hâkim tepelerin en zirve noktalarına savunma amaçlı küçük kaleler inşa edilmiştir. Bu yapılar yapıldıkları dönemim savunma mimarlığı anlamamız bakımından bize oldukça kapsamlı bilgiler vermektedir. Antik şehirlerin savunma yapıları kentlerin ele geçirilmesi sırasında Kuzey Karia Bölgesinde bulunan Teke Kale nin planı çıkartarak, tarihlemesine yönelik çalışmalarda bana yol gösteren Prof. Dr. Abdullah YAYLALI ve Doç. Dr. Aslı SARAÇOĞLU na en içten şükranlarımı sunarım. Ayrıca Teke Kale nin arazi çalışmasında her zaman yanımda olan Emin ARZAY ve Ömer ALTUNTAŞ a teşekkürü bir borç bilirim.

4 iv İÇİNDEKİLER ÖZET ABSTRACT ÖN SÖZ İÇİNDEKİLER HARİTA ve PLANLAR LİSTESİ ÇİZİMLER LİSTESİ LEVHALAR LİSTESİ KISALTMALAR BİBLİYOGRAFYA i ii iii iv vi vii viii xii xiii BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Amaç, Kapsam, Yöntem Karia Bölgesi ve Teke Kale nin Bölgedeki Yeri Karia Bölgesinin Tarihsel Gelişimi 5 İKİNCİ BÖLÜM 2. Teke Kale Teke Kale'nin Genel Tanımı Teke Kale'nin Planı, İnşa Tekniği, Çevresi 12 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. Teke Kaleye Yakın Yerleşim Yerlerinin Krşılaştırılması 23

5 v Alinda Alabanda Harpasa Amyzon Priene Ephesos Labraunda Herakleia Bağarcık Kalesi Beyerli Kalesi Attaulusu Hasanlar Kulesi Orthosia 36 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ 37 HARİTA VE PLANLAR ÇİZİMLER LEVHALAR ÖZ GEÇMİŞ

6 vi HARİTA ve PLANLAR LİSTESİ: Harita 1. Anadolu ve Karia Bölgesi. Harita 2. Karia Bölgesi. Plan 1. Teke Kale Topografik Plan.

7 vii ÇİZİM LİSTESİ: Çizim 1. Teke Kale Planı Çizim 2. Teke Kale (üst kale) Çizim 3. Teke Kale Planı (J. L. Myres 1986) Çizim 4. Teke Kale Planı Çizim 5. Teke Kale Kule Girişi Çizim 6. Teke Kale ile Alinda Kule I in Girişi Çizim 7. Teke Kale (üst kale) Batı Cephe Görünüşü Çizim 8. Teke Kale Batı Cephesi Çizim 9. Alinda Kent Planı Çizim 10. Alabanda Kent Planı Çizim 11. Priene Kent Planı Çizim 12. Attaulusu Kule Planı Çizim 13. Hasanlar Kule Planı

8 viii LEVHA LİSTESİ LEHVA 1 Resim 1: Teke Kale nin kuzeyden genel görünümü. Resim 2: Teke Kale nin sur duvarları. LEVHA 2 Resim 3: Teke Kale nin atkı taşlı isodomos örgü sistemi kullanılan kulesi. Resim 4: Sur duvarlarında kullanılan blok taşlarının etrafındaki ince bir çerçeve. LEVHA 3 Resim 5: Teke Kale nin güney ve batı eteklerinde bulunan tekne mezar. Resim 6: Alinda Antik Şehrinin eteklerinde de çok sayıda tekne tipi mezar tipine örnek. LEVHA 4 Resim 7:Oda I nin giriş kapısı. Resim 8: Oda II nin kuzey duvarını oluşturan blok taşlarının oturma yuvaları. LEVHA 5 Resim 9: Oda II nin duvar taş blok yataklarının bulunduğu kaya parçası. Resim 10: Oda X un duvarında bulunan hatıl yuvaları. LEVHA 6 Resim 11: Oda IX diye adlandırdığımız mekanın batı duvarında bulunan V şekilli Mazgal deliği. Resim 12. Oda IX diye adlandırdığımız mekanın yan duvarlarında bulunan kiriş yuvaları. LEVHA 7 Resim 13. Bağarcık yerleşmesinde bulunan ve ahşap taban kirişlerinin oturduğu yuva. Resim14: Teke Kale nin güney duvarındaki kapı.

9 ix LEVHA 8 Resim 15:Üst kalenin güney duvar örgü sisteminde ki bozulma. Resim 16: Teke Kale de bulunan sarnıcın ağız kısmı. LEVHA 9 Resim 17:Teke Kale nin batısında uzanan duvarlar. Resim 18:Teke Kale nin atkı taşlı isodomos örgü sistemi kullanılarak inşa edilen kulesi. LEVHA 10 Resim 19:Kulenin doğuda bulunan girişi. Resim 20:Kule giriş kapısının üst kısmında bulunan üçgen bir alınlık. LEVHA 11 Resim 21: Alinda da Kule I diye adlandırdığımız kulenin girişinde bulunan üçgen alınlık. Resim 22:Teke Kale kulesinin çatısını taşıyan ahşap hatılların oturduğu kiriş yuvaları. LEVHA 12 Resim 23:Teke Kale nin giriş kapsı. Resim 24: Teke Kale nin giriş kapısının güney batıdan görünümü. LEVHA 13 Resim 25: Kule üzerindeki sur yatakları. Resim 26:Kale giriş kapısındaki sürgü yuvası. LEVHA 14 Resim 27: Teke Kale nin doğuya açılan kapısı. Resim 28:Teke Kalenin doğu kapısının hemen altında bulunan kaynak. LEVHA 15 Resim 29: Zeytinyağı veya şarap üretiminde kullanılan pres tablası. Resim 30: Teke Kalenin güney eteklerinde bulunan kaynaklardan biri.

10 x LEVHA 16 Resim 31:Kaynakların güneyinde ki teras duvarı. Resim 32: Alinda yukarı akropol sur duvarları. LEVHA 17 Resim 33: Alinda aşağı akropol güney-batı sur duvarları. Resim 34:Alinda şehir surlarının genel görünümü. LEVHA 18 Resim 35: Alabanda yukarı şehir surları. Resim 36: Alabanda tiyatrosunun analemna duvarları. LEVHA 19 Resim 37: Alinda tiyatrosunun analemna duvarları. Resim 38: Alabanda şehirinin güneyindeki kule. LEVHA 20 Resim 39: Harpasa da bulunan beş kenar kule. Resim 40: Beşkenar kulenin duvarlarından detay. LEVHA 21 Resim 41: Amyzon nun bir şehir suru. Resim 42:Duvarların köşekısmındaki iri bloklar. LEVHA 22 Resim 43: Priene antik kentinin surları isodomos örgü sistemi uygulanarak inşa edilmiştir. Resim 44: Priene antik kentinin batı sur duvarları. LEVHA 23 Resim 45: Ephesos antik kentinin surları pseudoisodomos tarzında inşa edilmiştir. Resim 46: Labraunda yerleşimin etrafını çeviren surlar.

11 xi LEVHA 24 Resim 47: Labraunda da bulunan Andron B yapısına ait olan duvar. Resim 48: Bağarcık yerleşiminin savunma duvarları. LEVHA 25 Resim 49: Bağarcık yerleşiminin sur duvarlarında kullanılan blok taşları. Resim 50: Alabandadan Mylasaya giden yol üzerindeki Attaulusu Kalesi. LEVHA 26 Resim 51: Attaulusu Kalesinin savunma duvarları. Resim 52: Hasanlar Kulesi. LEVHA 27 Resim 53: Hasanlar Kulesi duvarlarındaki atkı taşlı peseudo isodomos örgü tarzı.

12 xii KISALTMALAR AJA AMI AMS AnSt AST BCH BSA CRAI IstMitt JHS KST Olba REA TAD TTKY American Journal of Archaeology. Archäologische Mitteilungen aus Iran. Asia Minor Studien. Anatolian Studies. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Bulletin de correspondance hellénique. The Annual of the British School at Athens. Académie des inscriptions et belles-lettres. Comptes rendus des séances de I année. Istanbuler Mitteilungen. The Journal of Hellenic Studies. Kazı Sonuçları Toplantısı. Olba.Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi Yayınları. Revue des études anciennes. Türk Arkeoloji Dergisi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.

13 xiii BİBLİYOGRAFYA Akarca 1952 Akarca, A., Mylasa da Hellenistik Bir Mezar, Belleten 61-64, 1952, Akarca 1987 Akarca, A., Şehir ve Savunması, T.T.K. Yay., Ankara, Akurgal 1973 Akurgal, E., Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, İstanbul, Ateşlier 2006 Ateşlier, S., Olba-XIII, 144, Balcer l993 Balcer, J. M., The Ancient Persian Satrapies and Satraps in Western Anatolia, AMI 26, Bean - Cook 1957 Bean, G.E.-J.M. Cook, The Carian Coast III, BSA 52, Bean 2000 Bean, G. E., Eskiçağda Menderes' in Ötesi, (Çev. Pınar Kurtoğlu), İstanbul, Bockisch 1969 Bockisch, G., Die Karer und İhre Dynasten, Klio 51, 1969, Bürchner 1912 Bürchner. L., Harpasa, RE VII, 1912, Cook 1983 Cook, J. M., The Persian Empire, London, Colmella 1969 Colmella L. J. M., De Re Rstica, (3 Vol. Çev. H:B: Ash- E. S. Forster E. Heffner), London, Diler 1996 Diler, A., The Northern Rock Nekropolis of Caunos, AMS, 44, Diler 1996 Dusinberre 2003 Diler, A., İç Karia Yüzey Araştırmaları 1994, AST 13, Ankara, 1996, Dusinberre, Elspeth, R. M., Aspects of Empire in Achamwnid, Sardis, 2003.

14 xiv Erder l967 Erder, C, Hellenistik Devir Anadolu Mimarisinde Kyma Rekta- Kyma Reversa, Ankara, Fowler 1906 Fowler, H. N., Archaeological News: Alabanda, AJA 10, 1906, 99 vd. Herodot Herodotos, Herodot Tarihi, (Çev. Müntekim Ökmen), Istanbul, Hornblower 1982 Hornblower, S., Mausolus, Oxford, Karlsson 1992 Karlsson 1994 Karlsson, L., Fortification Towers and Masonry Technique in the Hegemony of Syracusa B.C., Acta Rom 4: 0, 49, 1992, Karlsson, L., Thoughts About Fortifications in Caria from Maussollos to Demetrios Poliorketes, REA 96, 1994, Ksenophon Ksenophon, Anabasis, (Çev. T. Gökçöl), İstanbul, Ksenophon Ksenophon- Yunan Tarihi (Hellenika), (Çev. S. Sinanoğlu). Ankara, Magie 1950 Mc Lauchlin 1985 Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century After Christ, Princeton, Mc Lauchlin, Lydian Graves and Burial Customs, Diss. Berkeley, Laumonier 1936 Laumonier, A., Archeologie Carienne, BCH 60, 1936, 286 vdd. Lawrence l979 Lawrence, A. W., Greek Aims in Fortification. Oxford Lawrence 1996 Lawrence, A. W., Greek Architecture, Revised by R. A. Tomlinson, Yale Universtiy Press, Lawrence 1996 Lawrence, A. W., Grek Architecture, Fifth Edition, New Haven and London

15 xv Mansel 1995 Mansel, A. M., Ege ve Yunan Tarihi, Ankara, Marchese 1976 Marchese, R.T., A History of Urban Organisation in the Lower Maeander River Valley. Regional Settlement Patterns to the Second century A.D., New York University, Marchese 1986 Marchese 1989 Marchese, R.T., The Lower Maeander Flood Plain, A Regional Settlement Study, Part I, II, BAR international Series 292 (İ-Ü), Oxford, Marchese, R. T., The Historical Archaeology Of Northern Caria. A Study İn Cultural Adaptations, Oxford, Marchese 1992 Marchese, R. T., Ancient Remains in Caria: The Watchtower at Arpas, AnSt 42, Marchese 1992 b Marchese 1994 Marchese 1996 Marchese, R. T., Orthosia Revisited. A Small City In Northern Caria, Anatolica (Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten) 18, 1992, Marchese, R.T., The Theatre At Harpasa, Anatolica (Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten)20, 1994, Marchese, R. T, Carian Notes. Funerary Practices İn Maeander Valley, Anatolica (Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten)22, 1996, Marksteiner 1994 Marksteiner, T., Geböschte Mauern in der Griechischen Befestigungsarchitektur des Mutterlandes und Kleinasiens in Klassischer und Hellenistischer Zeit, IstMitt 44, 1994, 39-54, Taf McNicoIl 1997 McNicoll, A.W., Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford, Mellink 1966 Mellink, M. J., Archaeology In Asia Minor, AJA 70.2, 1966,

16 xvi Meritt Meritt, B, Wade - Gery, H. T, Mcgregor, M., (eds), The Athenian Tribute Lists, 4. Vols., Cambridge, Mass., Nylander 1965 Nylander,C, Old Persian and Greek Stonecutting and the Chronology of Achaemenid Monuments : Achaemenid Problems I, AJA 69, 1965, Pl.l-14. Nylander 1966 Nylander, C, The toothed-chisel in Pasargadae. Further notes on old Persian stonecutting, AJA 70, 1966, PL 95. Öğün 2001 Öğün, B- C. Işık- A. Diler, Kaunos, Antalya, Paton Myres 1896a Paton, W. R.- J. L. Myres., Karian Sites and Inscriptions.- Part I, JHS 166, Paton Myres 1896b Paton, W. R.- J. L. Myres., Karian Sites and Inscriptions.- Part II, JHS 16, Paton Myres 1897 Paton, W. R.- J. L. Myres., Researches in Karia, JHS 17, Peschlow 1990 Peschlow, A., Die Nekropolen von Latmos und Herakleia am Latmos, AST 7,Ankara. 1990, 153 vdd. Peschlow 1991 Peschlow. A., Die Nekropole von Herakleia am Latmos, AST 8, Ankara, 1991,383 vdd. Peschlow 1996 Peschlow, A., Der Latmos. Mainz am Rhein, Philipp von Zabern, Peschlow 2005 Peschlow, A., Latmos ta Bir Karia Kenti. Herakleia. Şehir ve Çevresi, İstanbul. 2005

17 xvii Robert 1953 Robert, L., Le Sanctuarie de Artemis a Amyzon, Comptes Rendus des I'Académia des Inscriptions et Belles - Lettres, CRAI,1953. Ruzicka 1992 Ruzicka, S., Politics of Persian Dynasty. The Hecatomnids İn The Fourth Century B.C., Oklahoma, Strabon Strabon, Coğrafya, Anadolu(Kitap XII, XIII, XIV),(Çev.Adnan Pekman), İstanbul, Tırpan 1990 Tırpan, A. A., Alabanda, AST VII, 1990, Ankara, Tırpan 1999 Varinlioğlu 1995 Tırpan, A. A., Karya da Bazı Dağ Kentleri. Amyzon, Hydeia, Kindya, Kildara Çağlar Boyunca Anadolu da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, İstanbul, 5-7 Haziran, Varinlioğlu. E., 'Karya'nın Hellenistik Dönem Kentleri, AST 12, Ankara, 1995, Winter 1971 Winter F. E., Grek Fortificationss, AJA, 1971.