EGİTİMİNİN SORUNLARI,

Transkript

1 S.D.Ü. İLAHİYAT FAKÜLTESi YA YINLARI NO: 16 BİLİMSEL TOPLANTILAR NO: 6 TÜRKİYE'DE YÜKSEK DİN EGİTİMİNİN SORUNLARI, YENİDEN YAPILANMASI ve GELECEGİ SEMPOZYUMU BİLDİRİLER- ıvibzakereler --"" 'fürı<ıyc oıyanııt vaım İslfun Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Dem. No: c\ s-bs~ Tas. No: 3-=t-7/d:St;;b -ToP-ı ''f EKİM 2003 ISPARTA-2004

2 TERTİP HEYETi BAŞKAN Prof. Dr. Ekrem SARIKÇIOGLU ÜYELER Doç. Dr. İsmail Hakkı GÖKSOY, Doç. Dr. Ramazan BUYRUKÇU, Yrd. Doç. Dr. Saadettİn ÖZDEMİR, Arş. Gör. Safinaz ASRİ ÇÖZÜMLEME A. HümeyraASLANTÜRK, İ. LatifHACINEBİOGLU, Kemalettin TAŞ, Nejdet DURAK, Haluk SONGÜR, Galip TURCAN, A. Sıdıka OKTAY, Ali BULUT, Sevim ÖZDEMİR A. Yılmaz SOYYER, M. Sadık AKDEMİR, Zahit KARAÇAM, H. Tevfik MARULCU, Bilal GÖKKIR B ila! SAMBUR, Rıfat OKUDAN, Kamile ÜNLÜSOY, Ahmet YILDIRIM, Musa KOÇAR, Adem EFE ISBN iç DÜZEN Nejdet DURAK; İshak ÖZGEL, BahattinYAMAN KAPAK N. DURAK BASKI S.D.Ü. ilahiyat Fakültesi Baskı Merkezi Ali Çolak Yayınlanan Yazıların Sorumluluğu Y azarlarına Aittir Yayınlanan tebliğler kaynak gösterilmek şartıyla iktihas ve atıf şeklinde kullanılabilir S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Isparta 2004 isteme ADRESi S.D.Ü. ilahiyat Fakültesi Merkez Kampüsü ISPARTA Tel: (0246) Fax: (0246)

3 AVRUPA BİRLİGİNE GİRİŞ SÜRECiNDE ilahiyat FAKÜL TESİ MEZUNLARININ ÇALIŞMA ALANLARI VE BU ALANLARA ELEMAN YETİŞTİRMEK ÜZERE İLAHİYAT LiSANS PROGRAMINDA YAPILMASI GEREKLİ DÜZENLEMELER Doç. Dr. Şuayip ÖZDEMiR* ilahiyat Fakülteleri, İslami ilimleri kuşaktan kuşağa aktarmak, halka din! görevlerini yerine getirmesi için gerekli olan bilgileri öğretmek, onların manevi ihtiyaçlarını gidermek ve akademik seviyede ilahiyat araştırmalarını yapacak kişileri yetiştirmek için kurulan sosyal müesseselerdir. ı ilahiyat Fakülteleri, örgün ve yaygın din eğitimi hizmetlerinin etkili yapılabilmesinde, dini değerlerin, bireylerin ruh sağlığının, manevi İnönü Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. ı Bayraktar Bayraklı, "İiiihiyat Fakültelerinin Programında Yapılması Gerekli Olan Değişiklikler", (tebliğ), Yükseköğretimde Din Bilimleri Öğretimi Sempozyumu, O. M. Ü. ilahiyat Fakültesi Yayını, Samsun, 1988, s.l

4 toplumsal kalkınmanın, milli birlik ve bütünlüğün sağlanmasında ve korunup geliştirilmesindeki etkinliğinde önemli görevler üstlenmektedir. 2 '.. 1.ı ' 1 ' i,. : i! ilahiyat Fakültelerinden mezun olanlar hem Milli Eğitim Bakanlığı hem de Diyanet İşleri Başkanlığının çalışma alanlarında görev alabilmektedirler. Biz tebliğimizde Diyanet İşleri Başkanlığının çalışma alanları üzerinde duracağız. açısından Diyanet İşleri Başkanlığı ilahiyat Fakültesi mezunlarının istihdamı geniş bir görev alanına sahiptir. Camiler ve Kur'an kurslarındaki din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığınca yürütülmektedir. Yurt dışındaki vatandaşlarımıza yönelik din hizmetleri bu kurum tarafından gerçekleştirilmektedir. Yetiştirme yurtları, huzur evleri ve cezaevlerinde diyanet personelince din hizmeti verilmektedir. Avrupa Birliğine giriş sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı'nın görev alanı daha da genişleyecektir. Bu süreçte her alanda olduğu gibi din hizmetleri alanında da uyuma gidilmesi ve bu yönde bir yapılanmanın gerçekleşmesi söz konusudur. Artık çocuk yuvaları (kreşler), yetiştirme yurtları, huzurevleri, hastaneler ve sağlık kuruluşları, ıslahevleri, ceza ve tutukevleri, iş merkezleri ve fabrikalarda din hizmetleri uygulaması ciddi olarak ele alınacaktır. Diyanet İşleri Başkanlığı burada ifade ettiğimiz yeni din hizmetleri alanlarına uygun özel şartları taşıyan din görevlisine sahip midir? Acaba ilahiyat Fakültelerinde bu kurumların özel şartlarını taşıyan eleman yetiştirecek şekilde eğitim verilmekte midir? ilahiyat Fakültelerinde 1998 yılından itibaren uygulanan ilahiyat Programı genel bir ilahiyat formasyonu kazandırıcı içeriğe sahiptir. Bu programda özel hizmet alanlarına yönelik formasyon kazandırıcı içeriğin 2 Halis Ayhan, "İliihiyat Fakültesi", Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sayı:6, İstanbul, 1999, s

5 bulunmadığı açıkça görülmektedir. Özel hizmet alanlarında görev yapacak eleman yetiştirmek üzere ilahiyat Lisans Programında düzenlemeye gidilmelidir. ilahiyat Fakültelerinden mezun olanlar farklı kurumlarda görev yapacak şekilde formasyon kazanmahdırlar. İşte biz tebliğimizde ilahiyat Fakültesi mezunlarının cami hizmetleri dışında çalışma alanlarının nereler olduğuna ve bu çalışma alanlarına eleman yetiştirmek üzere ilahiyat Lisans Programında yapılması gerekli düzenlemelere açıklık kazandıracağız. 1- Günümüzde Din Hizmetleri Ve Yeni Hizmet Alanları Diyanet İşleri Başkanlığı Türkiye'de din işlerini yürütmekle görevli bir kuruluştur. Genel idare içerisinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı özel kanunda belirtilen görevleri yerine getirir. Bu husus Anayasa'nın 136. maddesinde şöyle belirtilmektedir: "Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, Hl.iklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanunda gösterilen görevleri yerine getirir." 3 Anayasada ifadesini bulan özel kanun Diyanet İşleri sorumluluk alanını şu şekilde ortaya koymaktadır: Başkanlığı'nın "Diyanet İşleri Başkanlığı İslam dininin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda cemiyeti aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek ile görevlendirilmiştir." 4 Buna göre Diyanet İşleri Başkanlığı din hizmeti vermektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı öncülüğünde gerçekleştirilen I. Din Şurasında din 3 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1982, Madde:136, Kurtiş Matbaası, İstanbul, 1990, s.! Haziran 1965 tarih ve 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun, Madde:

6 hizmetlerinin alanı camiler, eğitim merkezleri ve Kur'an Kursları, hastane, cezaevi ve çocuk ıslahevleri, işyerleri, aile ve ana okulları olarak belirlenmiştir. 5 '! ' ı ı.i ' Diyanet İşleri Başkanlığı 1996 yılında yayınladığı bir genelge ile cami dışı din hizmetleri alanını geniş bir çerçevede şöyle belirlemiştir: "Yerel basın, radyo ve televizyonlar, kutlu doğum haftası, camiler haftası, hastaneler, ceza ve tutukevleri, yaşlılar yurtları ve huzurevleri, ıslahevleri, çocuk esirgeme yurtları, fabrikalar ve büyük işyerleri, irşat ekipleri, geziler ve ziyaretler, mübarek gün ve geceler, eğitim merkezleri, Kur'an Kursları, basılı, süreli, sesli ve görüntülü yayınlar, mahalli kahramanlar, alimler ve din ulularını anma törenleri, fakirler, hastalar, öksüzler, dul ve yetiınlere ulaştırılacak yardım organizasyonları". 6 Din hizmetleri yaygın din eğitimi adı altında yapılan faaliyetlerdir. Yaygın din eğitimi, yetişkinlere, ve okul dışın_dakilere dini bilgiler kazandırmak ve dini anlayışlar,ını geliştirerek hayatın dini boyutunu yorumlamalarına yardımcı olmak amacıyla yürütülen, planlı, programlı ve örgütlü bir din eğitimi çabasıdır. 7 Din eğitimi yaygın bir şekilde hayatın tüm alanlarında yerini almalıdır. Çünkü, hayatın bir dini yönü ve dini yorumu vardır. İnsanların dini ihtiyaçları, olarak katılımı; istekleri ve problemleri bulunmaktadır. Fertlerin hayata tam bu ihtiyaçlarının giderilmesi ve problemlerinin çözülmesi ile mümkün olabilecektir. 8 Diyanet İşleri Başkanlığı yaygın din eğitimi çerçevesinde cami ve Kur'an kurslarında din hizmeti vermektedir. Camiler ibadet yeri olma 5 I. Din Şilrası Tebliğ ve Müzakere! eri, C. I, Ankara, I 995, s Cami Dışı Din Hizmetleri, DİB Din Hizmetleri D. Başkanlığı'nın tarih ve 506 sayılı yazısı. 7 Cemal Tosun, Din ve Kimlik, Türkiye Diy. Yak. Yay., Ankara, 1993, s Tosun, Din ve Kimlik, s

7 özelliğinin yanında, din eğitiminin temel balıisieri olan iman, ibadet, ahlak gibi konularda eğitim yapılan birer yaygın eğitim kurumudur. Camilerde her yaş ve seviyedeki insanımiz dini konularda bilgilendirilmekte, aydınlatılmakta ve okullarda öğrendikleri dini bilgiler pekiştirilmektedir. Akşam kursları ve yaz aylarında açılan yaz Kur' an kursları yaygın din eğitimi adı altında dirnilerde yürütülen din eğitimi etkinlikleridir. Bugün ülkemizde yaklaşık olarak cami bulunmaktadır. Camilerimizde din görevlisi görev yapmaktadır. 9 ülkemizin il, ilçe, kasaba, köy ve en ücra köşelerine yerinde halkımıza din hizmeti vermektedir. Din görevlileri varıncaya kadar her Yurtdışı din eğitimi din hizmetlerinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Yurt dışında yaşayan binlerce vatandaşımıza din görevlilerince* din hizmeti verilmektedir. Yurt dışındaki vatandaşlarımız arasında Avrupa Birliği ülkelerinde yaşayanlar en büyük oranı oluşturmaktadır. Bu sayı yaklaşık olarak 3 milyondur. 10 Avrupa Birliğine giriş sürecinde yurt dışına gönderilecek olan din görevlileri, özel olarak yetiştirilmelidir. kursundan geçirilmeli, bir Avrupa Birliği şekilde yetiştirilmelidir. Bu elemanlar uzun süreli bir dil ülkesinin diline hakim olacak Ayrıca gidilecek ülkenin sosyal ve kültürel ortamı, 9 Cami ve din görevlilerinin sayısı için bkz., Yurt dişında yaşayan vatandaşlarımıza din hizmeti götüren din görevlilerinin sayısı 1066'dır. Yusuf Kalkan, "Avrupa Birliği Sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı'nın Hedef ve Politikaları Ne Olmalıdır", (tebliğ), Uluslararası Avrupa Birliği Şiirası Tebliğ ve Miizakereleri I, Ankara, 2000, s Bkz., T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yurt Dışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 1997 yılı Raporu, Ankara, 1998, s., 3, N. Yaşar Aşıkoğlu, "Diyanet İşleri Başkanlığı'nın AB Ülkelerindeki Türklere Yönelik Hedef ve Politikaları Üzerine", (tebliğ), Uluslararası Avrupa Birliği Şiirası Tebliğ ve Müzakereleri I, Ankara, 2000, s.l

8 , ı insan yapısı, eğitim sistemi, batı kültürü, dini kurumları ve dini hayat gibi konularda yeterli bilgi verilmelidir. 11 Diyanet İşleri Başkanlığının cami ve Kur' an kursları dışında din hizmeti verdiği diğer yerlerden söz edebiliriz. Buralar çocuk yuvaları (kreşler), yetiştirme yurtları, huzurevleri, ıslahevleri, ceza ve tutukevleridir. Diyanet İşleri Başkanlığınca görevlendirilen diyanet personeli malıkurnlara moral eğitimi vermektedir. 200 ı yılına kadar geçen süreyi içine alan dönemde bu görev özel eğitimden geçmemiş personel tarafından yürütülmüştür. ı.i ' 200 ı yılının ilk aylarında Diyanet İşleri Başkanlığı ve Adalet Bakanlığı arasında cezaevlerinde görev alacak din görevlilerinin hizmet içi eğitime tabi tutulmasına ilişkin bir mutabakata varılmıştır. Cezaevlerinde üst düzeyde din hizmeti verilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Artık cezaevlerinde din hizmeti dini yüksek tahsil görmüş, pedagojik formasyon almış ve göreve başlamadan önce hizmet içi eğitime tabi tutulmuş kişilerce yürütülmelidir. Çünkü geçici görevlendirilen, yüksek tahsil görmemiş ve pedagojik açıdan yetersiz personelle böyle bir eğitimden verim alınması mümkün gözükmemektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumlarında din hizmeti vermektedir sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununa göre, ı983 yılında ilk defa Din Hizmetleri Sınıfında görevlendirilmek üzere toplam 67 adet Din Görevlisi kadrosu ihdas edilmiştir. 12 Sonraki yıllarda ihtiyaç oldukça müftülüklerle işbirliği yapılarak Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kapsamına giren kurumlarda 11 Uluslararası Avrupa Birliği Şfirası Tebliğ ve Müzakereleri I, I. Komisyon Raporu - AB Sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığının Hedef ve Politikaları, Ankara, 2000, s Mayıs 1983 tarih ve sayılı Resmi Gazete. 198! ~

9 din hizmeti vermek üzere din görevlisi istihdam edilmiştir. Ancak mevcut kurumların sayısıyla orantılı bir görevlendirmenin yapılmadığı ve din görevlilerinin Sosyal Hizmetler Kurumlarında göreve başlamadan önce hizmet içi eğitime tabi tututmadığı anlaşılmaktadır. Din görevlileri 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kanununa göre Aile Danışma Merkezleri, Yaş lı Dayanışma Merkezleri, Çocuk ve Gençlik Merkezleri, Toplum Merkezleri, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Kreş ve Gündüz Bakımevleri, Huzurevleri, Yetiştirme Yurtları ve Çocuk Yuvalarında din hizmeti vermektedir.ı 3 Bu kurumlarda din hizmeti sunacak olan görevlilerin illerde bulunan sosyal hizmet kuruluşları sayısınca olmaları sağlanmalıdır. Buralarda din hizmetleri sınıfında görev yapacak kişiler ilahiyat Fakültesi mezunu, pedagojik formasyana sahip, ayrıca kuruluşlarda görev yapmadan önce hizmet içi eğitim seminerleri ve kurslarına katılmış kişiler arasından 14 seçı ı me lid" ır. Ülkemizde 1995 yılının başlangıcında kısa süreli de olsa hastanelerde yatarak tedavi gören hastalara din hizmeti verilmiştir. Ancak yasal boşluk yüzünden hastanelerde din hizmeti uygulaması devam ettirilememiştir. Oysa Avrupa ülkeleri hastalara din hizmeti sunma konusuna bizden çok daha ciddi olarak eğilmişlerdir. Avrupa'da 20. yüzyılın başından itibaren hastanelerde yatarak tedavi gören hastalara dini ihtiyaçlarını karşılamak, onlara moral vermek, ibadetlerini hastalıklarının verdiği imkanlar çerçevesinde yerine getirmelerine yardımcı olmak ve yaşama dirençlerini desteklemek amacıyla din hizmeti sunulmuştur. Buralarda Sadettin Özdemir, Korunmaya Muhtaç Gençlerin Din Öğretimi ihtiyaçları, Isparta, 2002, s.l

10 hastalara din ve moral hizmetinin sunulması; hastanelerin temel görevleri arasında sayılmış, hastaların ise en tabii hakkı kabul edilmiştir. Ülkemizde yapılan ise moral hizmet vermekten ziyade ölüme yakın hastalara son dini görevleri yerine getirmek ve ölüm sonrası dinen yapılması gereken hizmetleri sunmaktan ibarettir. Batıdaki uygulama ile paralel bir uygulamaya ihtiyaç bulunmaktadır. 15 Hastanelerde yatarak tedavi gören hastalara din ve moral hizmeti sunulmasına ilişkin olarak Sağlık Bakanlığı tarih ve sayılı bir yazıyı il teşkilatlarına göndererek, bu konuda müftülüklerle işbirliği yapılmasını istemiştir. Bakanlık hastanelerde din ve moral hizmetinin amacını hastaların gerek diri ve gerekse moral açılardan ihtiyaçlarının karşılanması olarak belirlemiştir. 16 Di yan et İşleri Başkanlığı 19.O tarihinde il müftülüklerine gönderdiği yazıyla din ve moral hizmeti uygulamasını başlatmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı yayınladığı bu genelgede hastanelerde görevlendirilecek personelin dini yüksek tahsil gö~üş olanlardan seçilmesini istemiştir. 17 '!' j Diyanet İşleri Başkanlığı'nın hastanelerde dini yüksek tahsil görenlerin görevlendirilmesine ilişkin yazısına riayet edilmediği anlaşılmaktadır. Altaş'ın uygulamanın gerçekleştirildiği 337 hastanede görev yapan 678 personele yönelik yaptığı araştırmada bunu görmek mümkündür. Araştırma sonuçlarına göre hastanelerde din hizmeti veren personelin % 41,20'si İmam Hatip Lisesi mezunudur. Dini yüksek tahsil gören personelin oranı ise% 24,40'dır.ı 8 15 Nurullah Altaş, "Hastanelerde Dini Danışmanlık Hizmetleri", Ankara Ün. İl. Fak. Dergisi, Sayı:39, Ankara, 1999, s.599. ı 6 Sağlık Bakanlığı'nın tarih ve sayılı genelgesi. ı? Diyanet İşleri Başkanlığı 'nın tarih ve 73 sayılı genelgesi. 18 Altaş, ag.m., s

11 Sağlık Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığının böyle önemli bir çalışmayı başlatmasına değişik çevrelerden itirazlar gelmiştir. Ankara Tabip Odası başkanı Mehmet Altınok, tarihinde Sağlık Bakanlığı'nın hastanelerde din ve moral hizmeti vermesi uygulamasının iptali amacıyla Danıştay'a dava açmıştır. Danıştay 5. Dairesi tarihinde verdiği kararla bu uygulamayı durdurmuştur. Bunun üzerine Sağlık Bakanlığı, tarihinde Valiliklere gönderdiği bir genelge ile Hastanelerde din hizmeti uygulamasının durdurulduğunu bildirmiştir. Böylece hastalara din ve moral eğitimi verilmesi açısından çok önem arz eden bu uygulama sona ermiştir. Görüldüğü gibi Diyanet İşleri Başkanlığı çok geniş bir alanı kapsayacak şekilde din hizmeti vermektedir. Avrupa Birliğine giriş sürecinde bu hizmet alanı daha da genişleyecek, hastaneler, fabrikalar ve iş merkezlerinde de din hizmeti verilmesi söz konusu olacaktır. Hastanelerde din hizmeti uygulaması Hastanelerde yatan hastalar, manevi desteğe muhtaçtırlar. Avrupa Birliği yeniden başlatılmalıdır. ve morale herkesten çok ülkelerinde olduğu gibi, buralarda devamlı din görevlisi bulundurulmalıdır. Çünkü yakın ilgiye ve manevi desteğe her zaman herkesten daha fazla ihtiyacı olan hastalara görevlilerin dini telkin ve uyarılan önemli bir moral etki yapabilir. 19 Fabrikalar ve iş yerleri için de din eğitimi hayati önem taşımaktadır. Bu konuda Avrupa Birliği ülkeleri hayli ileri seviyededir. İş yerleri ve fabrikalarla büyük sanayi merkezlerinde devamlı şekilde işçiler din eğitiminden geçirilmelidir. Buralarda bir din eğitimi birimi kurulmalıdır. 19 S. Hayri Bolay, "Din Eğitiminin Şumulü", (tebliğ), Tü;kiye 1. Din Eğitimi Semineri, Ankara, 1981, s

12 Böylelikle iş merkezleri ve fabrikalar, hem huzur içinde çalışma imkanına kavuşacaklar hem de daha verimli olacaklardır. 20 Ülkemizde il ve ilçelerde mevcut olan yetiştirme yurtları, huzurevleri, hastaneler, iş merkezleri, çocuk yuvaları, ıslah evleri, ceza ve tutukevlerinin sayısını göz önünde bulundurduğumuzda çok büyük ' rakamlara tekabül eden yetişmiş din görevlisine ihtiyaç olduğunu görmekteyiz. Buradan hareketle ilahiyat Fakültesi mezunları için geniş bir istihdam alanının söz konusu olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizde hızlı bir şekilde Avrupa Birliğine uyum sağlama çalışmaları yürütülmektedir. Diyanet İşleri Başkanlığının, Avrupa Birliğine girme konusunda bir hazırlığı var mıdır? Yasal konumu Avrupa Birliğine giriş sürecinde gerekecek olan uyum çalışmaları için yeterli midir? Mevcut din hizmetlerinin büyük oranda dini yüksek tahsil görmemiş personel tarafından* yürütüldüğü bir dönemde acaba Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Birliğine uyum bağlamında yukarıda ifade ettiğimizyeni çalışma alanlarında ; nasıl nitelikli bir din hizmeti verecektir? Diyanet İşleri Başkanlığının Avrupa Birliğine giriş sürecinde yeni çalışma alanlarında yeterince hizmet verecek kadroya sahip olmadığı görülmektedir. Personelin büyük çoğunluğu orta öğrenim çıkışlıdır. Üyesi olunmaya çalışılan Batı dünyasında, din hizmetlerinin nasıl yapıldığı, hizmeti sunanların eğitim seviyeleri ve kaliteleri ile ilgili bir değerlendirme yapıldığında acıktı bir tablo ortaya çıkar. Mukayesenin dahi yapılamayacağı bir uçurum ve dengesizlik söz konusudur. Hizmet verilen alan zor olduğu kadar hassas ve önemli olduğu için, çok nitelikli, yetenekli ve iyi yetişmiş 20 Bolay, a.g.tebliğ, s.l05. * 2003 yılı itibariyle Diyanet personelinin% 38,20'si yüksek okul mezunu, % 60,09'u orta öğrenim çıkışlıdır

13 eleman gerektirmektedir. Böyle bir hizmetin, çok iyi yetişmiş ihtiyaç duyduğu herkesin kabul edebileceği kadar açık ve nettir. 21 kimselere Diyanet teşkilatı, küreselleş~n dünyada, AB kapılarına dayanan Türkiye'nin beklentilerine cevap verme konusunda başarılı olacak kadrolara sahip olmalıdır. DİB hizmet veren kadrolarına yönelik bir eğitim seferberliği başlatmalı ve onlara pedagojik formasyon kazandırmalıdır. Din hizmetleri alanına yönelik olarak yapılan araştırmaları destektemeli ve bu araştırmaların sonuçlarından yararlanmalıdır. 22 Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Birliğine uyum konusunda mevcut yapısını gözden geçirıneli ve yeni yapılanmaya gitmelidir. Öncelikle AB ülkelerindeki dini kuruluşların yapısı, işleyişi ve çalışmalarını incelemelidir. Cezaevi, hastane 1 huzurevi ve işyeri gibi yerlerdeki görevlerin kilise tarafından hangi yöntemlerle yerine getirildiğini belirlemelidir. 23 Avrupa Birliğine giriş sürecinde DİB, kendisine düşen görevleri yerine getirirken yeniden yapılanma, mevcut altyapısını güçlendirme, eğitim yoluyla personelini hazırlama, istihdam sorununu çözme, gerekli bina-araç ve gereçleri temin etme, halkı din konusunda yeterince aydınlatma, İslam dininin gerçeğini hem kendi vatandaşlarına öğretme, hem de Avrupa ülkelerine doğru tanıtma gibi ağır yükler altına girecektir. DİB, bütün bu hedeflere ulaşmak için yurt içinde ilgili kurumlarla, yurt dışında da Avrupa Birliği ülkelerinin ilgili kurumlarıyla işbirliği yapma durumundadır.z 4 21 Bkz., M. Sait Yazıcıoğlu, "Diyanetin Bugünü ve Geleceği", Soruşturma, İslamiyat, C.4, Sayı:!, Ankara, 2001, s.! Yazıcıoğlu, "Diyanetin Bugünü ve Geleceği", Soruşturma, s.l Fahri Kayadibi, "Avrupa Birliği Sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı 'nın Hedef ve Politikaları Ne Olmalıdır", (tebliğ), Uluslararası Avrupa Birliği Şürası Tebliğ ve Miizakereleri I, Ankara, 2000, s Uluslararası Avrupa Birliği Ştirası Tebliğ ve Müzakereleri I, I. Komisyon Raporu - AB Sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığının Hedef ve Politikaları, s

14 ., '.ı., Diyanet İşleri Başkanlığı ilgili kurumlarla işbirliği yaparken yeni çalışma alanlarına ilişkin mevzuat düzenlenmesine öncülük etmelidir. Mevcut yasalar Diyanet İşleri Başkanlığı'nın yeni çalışma alanlarına din hizmeti götürmesine imkan vermemektedir. Başkanlığın hastaneler, sağlık kurumları, çocuk yuvaları, öğrenci yurtları, yetiştirme yurtları, fabrikalar ve iş merkezleri... vb. kurumlarda din hizmeti sunmasına yönelik yasal düzenlemeye gidilmelidir. Böylece Diyanet personeline cami ve Kur'an kursları dışında çok geniş bir çalışma ve istihdam alanı çıkacaktır. Yasal düzenleme yapılırken Diyanet personelinin yeni çalışma alanlarında görev unvaniarı belirlenmelidir. Diyanet görevlileri yeni çalışma alanlarının özel şartlarına uygun olarak Din Hizmeti Uzmanı statüsünde çalışahileceği gibi Dini Danışman olarak da görev yapabilirler. Nitelikli din hizmeti verme açısından önemli olan diğer bir husus ise yetişmiş eleman meselesi dir. Gerek cami ve Kur' an kurslarında gerekse yeni çalışma alanlarında nitelikli din hizmeti verecek elemana ihtiyaç bulunmaktadır. Bu konuda Başka,ı'ılık sürekli olarak ilahiyat Fakülteleriyle işbirliği yapmalı ve ilahiyat Lisans Programları nitelikli din hizmeti verecek din görevlisi yetiştirecek içeriğe sahip olmalıdır. Tebliğimizin ikinci kısmında yeni çalışma alanlarında görev yapacak eleman yetiştirmek üzere ilahiyat Lisans Programında ne gibi değişiklikler yapılabileceğine açıklık kazandıracağız. 2- Din Hizmetlerine Yönelik Yeni Çalışma Alanlarına Eleman Yetiştirecek Şekilde İlahiyat Fakülteleri Lisans Programında Yapılması Gerekli Düzenlemeler ilahiyat Fakülteleri Milli Eğitim Bakanlığına öğretmen, Diyanet İşleri Başkanlığına din görevlisi yetiştiren yüksek öğretim kurumudur. ilahiyat Fakültelerinde şu anda öğretim yılında uygulamaya konan iki farklı program yürütülmektedir yılına kadar ilahiyat Fakültelerinde tek bir program, "Öğretmenlik Formasyon Programları" uygulanmıştır. Bu programlardan mezun olanlar hem ilköğretim II. Kademe ve orta dereceli okullarda öğretmen olabildikleri gibi hem de Diyanet İşleri Başkanlığı'nda 204

15 görev alabiliyorlardı yılında yapılan yeni düzenleme sonucu "İlahiyat Lisans Programı" ve "İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği Programı" olmak üzere ilahiyat Fakültelerinde iki program uygulanmaya başlanmıştır. Bu düzenleme sonucu eski programa öğrenci alınmamış ve mevcut öğrencilerin haklan YÖK Yürütme Kurulu'nun tarih ve sayılı kararıyla korunmuştur. Yeni düzenlemenin gereği olarak Ankara, Atatürk, Çukurova, Dicle, Dokuz Eylül, Erciyes, İstanbul, Marmara, Ondokuz Mayıs, Selçuk, Uludağ Üniversiteleri ilahiyat Fakültelerinde bu yeni iki program birlikte yürütülürken, burada saydığımız fakülteterin dışında kalan diğer ilahiyat fakültelerinde sadece "İlahiyat Lisans Programı" takip edilmeye başlanmıştır. 25 ilahiyat Fakültelerinde 1998 yılından itibaren uygulanan İlahiyat Lisans Programı genel bir ilahiyat formasyonu kazandırıcı içeriğe sahiptir. 26 Özel hizmet alanlarında görev yapacak elemanlara formasyon kazandırıcı dersler okutulmamakta ve bu yönde bir eğitim verilmemektedir. Bu durum ise lisans öğretimi sırasında din bilimlerinin öğretim tekniği ve din hizmetlerinin niteliği konusunda hiç ders alamayan mezunların vaiz, müftü, Kuran kursu öğreticisi, vb. şekillerde mesleki alanda hizmet verirken veya din eğitimi yaparken büyük zorluklarla 27 karşılaşmalarına sebep olacaktır. ilahiyat Fakültesi mezunları özel hizmet alanlarında formasyon kazanamadıkları için yetiştirme yurdu, hastane, huzur evi, cezaevi vb. kurumlarda din hizmeti verirken daha büyük zorluklar yaşayacaklardır. 25 M. Şevki Aydın, Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme ve İstihdamı, Kayseri, 2000, s.157 vd. 26 ilahiyat Lisans Programı için bkz., Aydın, a.g.e., s.l Bkz., N. Y~ar Aşıkoğlu, "Din Hizmetleri Personelinin Yetiştirilmesi Sorununa Öğretim Programları Açısından Yeni Bir Yakl~ım", Yaygın Din Eğitiminin Sorunları Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakfı Kayseri Şubesi Yayınları, Kayseri, 2003, s

16 Bu nedenlerle ilahiyat Fakültesi programları hatta bölümleri yeniden ele alınarak toplumun ihtiyacı doğrultusunda geniş katılırula gözden geçirilmeli ve Yaygın Din Eğitimi alanındaki ihtiyacı gidermeye yönelik tedbirler alınmalıdır. 28 Öncelikle ilahiyat Fakültelerinde öğrenciye yansıyan bir bölümleşme gerçekleştirilmeli ve zorunlu müşterek dersler azaltılıp seçmeli ' derslerin sayısı artırılmalıdır. ilahiyat fakültelerinde özel hizmet alanlarında uzmaniaşmaya yönelik eğitim verilmelidir. Mevcut görevlerin her biri için özel uzmanlar yetiştirilmeli, bu uzmanlar alanının icapları doğrultusunda yeterince bilgi ve becerilerle donatılmalıdır. 29., ı.i., ilahiyat Fakültelerinin programında yeni çalışma alanlarına eleman yetiştirici mahiyette bir düzenlemeye gidilmesiyle öğrenciler, ilgi ve yeteneklerine göre bir alanı seçip o alanda formasyon kazanma imkanını elde edebilecektir. Çünkü ilahiyat Fakültelerinden mezun olan öğrenciler yetiştirme yurdunda, hastanede, cezaevinde, fabrikada görev yapacaktır. i Bu manada öncelikle ilahiyat Fakültelerinde "Din Hizmetleri Bölümü" oluşturulmalıdır. Oluşturulacak bu yeni bölüm bünyesinde özel hizmet alanlarına yönelik formasyon kazandırıcı dersler okutulmalıdır. ilahiyat Fakültelerinde özel hizmet alanlarında formasyon kazandırıcı dersler alan öğrenciler son sınıfta ilgili kurumlarda uygulamaya gitmelidir. Bu uygulama "Din Hizmetleri Bölümü" öncülüğünde bir plan ve program dahilinde yürütülmelidir. Böylece öğrenciler Fakülte yıllarında hem teorik hem de pratik açıdan çalışmak istedikleri alanlarda görev yapacak şekilde formasyon kazanmış olurlar. l 28 Aşıkoğlu, ag.tebliğ, s Bkz., Aydın, "Öğretmen Yetiştiren Kurumlar Olarak ilahiyat Fakülteleri", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:6, Kayseri, 1995, s

17 ilahiyat Lisans programında din hizmetlerine yönelik yeni düzenlemeler yapılmasına ilişkin düşünceler son dönemde akademisyenler tarafından daha sık dile getirilmekte ve bu yönde teklifler sunulmaktadır yılında Kayseri'de düzenlenen yaygın din eğitiminin sorunlarının tartışıldığı bir sempozyumda sunulan bir tebliğde ilahiyat Fakülteleri Lisans Programına "İslam Dini Esasları, Bireyin Dini Gelişimi, Din Hizmetlerine Giriş, Türkiye'nin ve Dünyanın Dini CoğrafYası, Kur'an Okuma ve Anlama Teknikleri, Günümüzde Dini Sorunlar, Din Bilimleri Özel Öğretimi I ve II, Dini Danışma ve Rehberlik ve Din Hizmetleri Uygulaması" şeklinde 20 kredilik dersin ilave edilmesi istenmiştir. 30 Bu tekiifte din hizmetlerine yönelik olarak somut bir çerçevenin çizildiğini görmekteyiz. Bu ve benzeri teklifler oluşturulacak bir komisyonda tartışmaya açılmalı, ilahiyat Fakültelerinde "Din Hizmetleri Bölümü" açılmasına ve bu bölümde akutulacak derslere ilişkin bir karara varılmalıdır. Alınan kararlar geciktirilmeden uygulanmalıdır. Din hizmetleri alanında formasyon kazandırmaya yönelik derslerin belirlenmesinde cami hizmetleri yanında Avrupa Birliğine giriş sürecinde ortaya çıkacak olan özel hizmet alanları da göz önünde bulundurulmalıdır. ilahiyat Fakültelerinin Lisans Programında değişiklik yapılırken Diyanet İşleri Başkanlığıyla işbirliği yapılmalıdır. Çünkü mezun ettiğimiz öğrencilerin azımsanmayacak bir kısmı diyanetin çalışma alanlarında görev almaktadır. Böylece öğrencilerin Fakülte yıllarında, mezun olduklarında görev alacakları alanlara uygun tarzda yetiştirilmelerine yönelik ciddi adımlar atılmış olacaktır. Avrupa Birliğine uyum sağlama bağlamında yeni çalışma alanlarının devreye girmesiyle ilahiyat Fakültesi mezunlarına cami ve Kur'an kursları dışında çqk geniş bir istihdam alanı çıkacaktır. Yakın bir zamanda yeni 30 Bkz. Aşıkoğlu, a. g. tebliğ, s.9l

18 çalışma alanlarına din görevlisi istihdam edilmesi durumunda hazırlıksız yakalanmamak için şimdiden hem ilahiyat Fakülteleri hem de Diyanet İşleri Başkanlığı ortak bir çalışma içerisine girmelidir. SONUÇ VE ÖNERİLER!.ı' < Ülkemizde Avrupa Birliğine giriş süreci yaşanmaktadır. Her alanda gerçekleştirilen uyum çalışmaları din hizmetleri alanmda da söz konusu olacaktır. Diyanet İşleri Başkanlığına Avrupa Birliğine giriş sürecinde önemli görevler düşmektedir. Bu yeni süreçte Diyanet İşleri Başkanlığı'nın hizmet alanı oldukça genişleyecektir. Yeni çalışma alanları devreye girecektir. Artık cami dışında çok geniş bir alanda din hizmeti verilmesi söz konusu olacaktır. DİB çocuk yuvaları, yetiştirme yurtları, hastaneler, sağlık kurumları, huzurevleri, ıslah evleri, ceza ve tutukevleri, fabrikalar ve iş merkezlerinde nitelikli bir din hizmeti vermek durumundadır. Diyanet İşleri Başkanlığı bu alanlarda din _hizmetlerini yeterince yürütebiirnek için iyi organize olqıak ve bu alanların özel şartlarına uygun şekilde görev yapacak yetişkin elemana sahip olmak durumundadır. Halihazırda yetiştirme yurtları, huzurevleri, cezaevleri, ıslahevleri vb. kurumlarda din hizmeti veren diyanet görevlilerinin büyük bir kısmının dini yüksek tahsil görmeyişi ve bu görevlilerin adı geçen kurumlarda göreve başlamadan önce özel eğitimden geçmeyişi elbette bir olumsuzluk olarak göze çarpmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Birliğine giriş sürecinde hem camilerde hem de diğer özel hizmet alanlarında nitelikli bir görevi ancak dini yüksek tahsil görmüş, dini-kültürel ve mesleki kabiliyete sahip, görev alanıyla ilgili özel eğitimden geçmiş personelle gerçekleştirebilir. Tebliğimizin sonunda ilahiyat Fakültesi mezunlarının yeni istihdam alanlarına ve din hizmetlerinin etkili bir şekilde yürütülmesine yönelik olarak şu önerilerde bulunabiliriz: 1- Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Birliğine uyum bağlamında yeni çalışma alanlarında din hizmeti sunacaktır. Artık cami dışında ana okulu, 208

19 yetiştirme yurdu, ıslah evi, hastane, huzurevi, cezaevi ve fabrikada din hizmeti verilecektir. Mevcut yasalar Diyanet İşleri Başkanlığının yeni çalışma alanlarına din hizmeti sunmasına izin vermemektedir. Avrupa Birliğine uyum açısından gerekli olan şartlar gözetilerek Diyanet İşleri Başkanlığı'nın işleyişini, görevlerini belirleyen ve yeni hizmet alanlarında din hizmeti sunmasına imkan tanıyan yasal düzenlemeler yapılmalıdır. 2- Diyanet İşleri Başkanlığı farklı din hizmeti alanlarını göz önünde bulundurarak mevcut din görevlilerini hizmet içi eğitime tabi tutmak suretiyle görev alanlarıyla ilgili olarak branşlaşmalarını sağlamalıdır. Diyanet İşleri Başkanlığı personelini hizmet içi eğitime tabi tutarken ilahiyat Fakülteleri ile işbirliği yapmalıdır. 3- Diyanet İşleri Başkanlığının hizmet alanlarında görev alan elemanlar ilahiyat Fakültesi mezunlarından karşılanmaktadır. Oysa 1998 yılında yapılan değişiklikle Diyanete eleman y~tıştıren ilahiyat Fakültelerinde farklı din hizmeti alanlarına yönelik formasyon kazandırıcı dersler okutulmamaktadır. ilahiyat Fakültesi ders programına mezun olacak öğrencilerin farklı alanlarda din hizmeti sunmalarını sağlayacak şekilde formasyon kazandırıcı dersler ilave edilmelidir. 4- ilahiyat Fakültelerinin programında Avrupa Birliği standartlarında din eğitimi verecek şekilde düzenlemeye gidilmelidir. Avrupa Birliğine giriş sürecinde ilahiyat Fakültelerinde dil bilen, yeterli bir dini-kültürel birikime ve mesleki kabiliyete sahip ve yeni din hizmeti alanlarının özel şartlarına uyum sağlayacak din görevlileri yetiştirilmelidir. 5- ilahiyat Fakültelerinde nitelikli din görevlisi yetiştirilmesine katkı sağlaması açısından "Din Hizmetleri Bölümü" açılmalıdır. Bu bölümün bünyesinde öğrencilere farklı din hizmetleri alanında uzmanlık kazandıracak şekilde dersler okutulmalıdır. 6- ilahiyat Fakültelerinin son sınıfında okuyan öğrencilere din hizmetlerine yönelik mesleki uygulama esası getirilmelidir. Din hizmetleri uygulaması farklı alanlarda gerçekleştirilmelidir. Öğrenciler camı 209

20 uygulaması yanında hastanelerde, yetiştirme yurtlarında, huzurevlerinde, ıslah evlerinde, cezaevlerinde ve ana okullarında din hizmetleri uygulamasına tabi tutulmalıdır. Öğrencilere mezun olduğunda hangi kurumda uygulama yaptığına dair bir belge verilmelidir. Bu belge sayesinde mezun olan öğrenciler ilgili alanda daha kolay istihdam edilebilecektir. 7- Avrupa Birliğine uyum bağlamında farklı din hizmeti alanlarının ortaya çıkması ilahiyat Fakültesi mezunlarının istihdamı açısından son derece önemlidir. Artık nitelikli din hizmeti verebilmek için din hizmetlerinde görev alacak elemanların seçiminde yüksek dini tahsil görme şartı aranmalıdır.., ı.ı < 8- Diyanet İşleri Başkanlığı Avrupa Birliği ülkelerinde verilen din hizmetlerinin yasal dayanaklarını, din hizmetlerinin veriliş yöntemini ve uygulamaları ayrıntılı bir şekilde ineelemeli ve buradan hareketle Avrupa Birliğine uyum açısından din hizmetleri uygulamasında yeni bir politika belirlemeli dir. 9- Ülkemizde öğretim yılında açılan, öğretim yılından itibaren öğrenci alınması durdurulan ilahiyat Meslek Yüksek okuhanna tekrar öğrenci alınmalıdır. Bu okullar din görevlilerimizin yüksek dini tahsil görmeleri ve bu sayede kendilerini yenilemeleri açısından bir fırsat olarak düşünülmelidir. 1 :ıl. :ı ' :".:. L 210