Türkçe Makalelerin Dergilere Da ılımı ve Bradford Yasası *

Transkript

1 Türkçe Makalelerin Dergilere Da ılımı ve Yasası * Scatter of Turkish Articles to Journals and the Law Ya ar Tonta ve Umut Al Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, Beytepe, Ankara. {tonta, umutal}@hacettepe.edu.tr Öz: Dergilerde lerle ilgili bibliyometrik bulgular bilim ve teknoloji yol haritalarının olu turulmasında ve kütüphanelerde koleksiyon yönetim politikalarının geli tirilmesinde kullanılmaktadır. Türkçe lerin bibliyometrik özelliklerini inceleyen analitik çalı malara pek rastlanmamaktadır. Bu çalı mada Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası () adlı kaynakçada dizinlenen yakla ık Türkçe nin lere da ılımının uyup uymadı ı test edilmi tir. Nispeten az sayıdaki çekirdek lerin konudaki lerin önemli bir kısmını içerdi i gözlenmi, ancak da ılımların pek uymadı ı anla ılmı tır. Toplam nın sadece %3,2 sini olu turan 80 çekirdek bütün lerin birini, nın yakla ık %7 sini olu turan 182 bütün lerin yarısını, bütün lerin yakla ık %15 ini olu turan 358 ise bütün lerin ikisini içermektedir. Toplam lerin yakla ık %86 sını olu turan 2151 verimsiz ise bütün lerin sadece birini içermektedir. Her konuda en fazla ilk gruptaki çekirdek Yasasının öngördü ünden daha yüksek gerçekle mi tir. Makalelerin lere da ılımı en çok uyan konu dil, en az uyanlar ise teknoloji (uygulamalı bilimler), tıp, sosyal bilimler, do a bilimleri ve matematiktir. Konu bakımından homojen kaynakçalar klasik daha çok uymaktadır. Türkiye nin bilim ve ara tırma performansını ölçmek ve yol haritası olu turmak amacıyla bibliyometrik ara tırmaların sonuçlarından yararlanılmalı, bibliyometrik bulgulara dayanan çekirdek Türkçe ler kütüphane koleksiyonlarına kazandırılmalıdır. Anahtar sözcükler: Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası , Türkçe ler, Yasası, lerin lere da ılımı Abstract: Bibliometric findings obtained through the analyses of articles published in journals are used to create scientific and technological road maps and to develop collection management policies in libraries. Yet such analytical studies reviewing the bibliometric characteristics of Turkish articles are scarce. This paper tests if the distribution of some 518,000 Turkish articles to journals conforms to the Law. Data comes from the Bibliography of Articles of the Republican Era (BARE) that was recently published on CD-ROM by the Turkish National Library. Although a significant percentage of all articles in a given subject appeared in a relatively few numbers of journals, the distribution of articles to journals did not quite fit the Law. Eighty core journals constituting only 3.2% of all journals contained one third of all published articles while 182 journals contained half, and 358 journals contained two thirds of all articles. A library collection containing the core Turkish journals will likely satisfy the significant percentage of the information needs of users in scientific subjects. Some 2,151 journals constituting 86% of all journals contained a mere one third of all articles. The number of the most productive core journals in each subject was hig than that predicted by the Law. Articles in linguistics fitted the law best while articles in technology, medicine, social and natural sciences and mathematics fitted the least. Bibliographies with homogeneous * Bu çalı ma TÜB TAK Sosyal Bilimler Ara tırma Grubu (SOBAG) tarafından desteklenen Türkiye nin bilimsel yayın haritası: Türkiye de yayıncılı ı üzerine bir ara tırma ba lıklı projenin (Proje no: 105K088) sonuç raporuna dayanarak hazırlanmı tır. Proje raporu bkz. S. Kurbano lu, Y. Tonta ve U. Al (Yay. haz.), De i en Dünyada Bilgi Yönetimi Sempozyumu, Ekim 2007, Ankara. Bildiriler. Ankara: H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, 2007.

2 Türkçe Makalelerin Dergilere Daðýlýmý ve Yasasý 219 subjects seem to fit the classical Law better. Findings of bibliometric studies should be used to measure the performance of Turkish science and research, and to develop a science and technology road map. Core Turkish journals based on bibliometric findings should be acquired by libraries. Keywords: Bibliography of Articles of the Republican Era , Turkish journals, Law, scatter of articles to journals Giri Süreli yayınlar bir ülkede bilim dü üncesinin geli mesine ve bilim kurumlarının olu masına önemli katkıda bulunmaktadır (Kolo lu, 1987). Türk yayıncılık tarihi açısından da oldukça önemli bir yer tutan süreli yayınlarda çıkan lerin bibliyometrik özellikleri konusunda yapılan ara tırmaların ne yazık ki sınırlıdır. Bibliyometri terimi, kısaca, matematiksel ve istatistiksel yöntemlerin kitaplar ve di er ileti im ortamlarına uygulanması olarak tanımlanır (Pritchard, 1969). Bibliyometrik ara tırmalarda belgelerin ya da yayınların belirli özellikleri analiz edilerek bilimsel ileti im ve yayıncılı a ili kin çe itli bulgular elde edilmektedir. Bibliyometrik veriler büyük oylumlu verilerin kullanılmasını gerektirdi inden, bilimsel disiplinlerin uzunlamasına (longitudinal) ara tırılmasında büyük kolaylık sa lamaktadır. Bibliyometri, bilginin saçılımı, büyümesi ve ya lanması ile ilgili ara tırmalarda da kullanılmaktadır. Prof. Dr. Hasan I ın Dener in de vurguladı ı gibi bibliyometristlerin, istatistikçilerin, ekonometristlerin, sosyometristlerin ve di er akademisyenlerin süreli yayınlarla ilgili bibliyometrik ara tırmalara ilgi göstermeleri gerekmektedir (Kozak, 2003, s. viii). Bu çalı manın amacı Türkiye de yılları arasında çıkan süreli yayınlarda yer alan ve Millî Kütüphane tarafından CD-ROM olarak Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası da () dizinlenen yakla ık nin bibliyometrik özelliklerini incelemek ve Türkçe lerin lere da ılımının uyup uymadı ını test etmektir. Literatür De erlendirmesi un Saçılım Yasası belirli bir konudaki literatürün lere saçılımını ya da da ılımını tanımlamaktadır (Garfield, 1980, s. 476). lk olarak 1934 yılında formüle edilen bilimsel ler belirli bir konuda lerin azalan verimlilik sırasına düzenlenirse, ler özelde sadece bu konuda ler yayımlayan çekirdek bir grubuna ve çekirdek grupla aynı sayıda içeren birçok gruba ya da bölgeye bölünebilir (, 1934; aktaran: Hertzel, 1987, s. 175). Garfield a Yasası evrenselli ini temelde bilimin bütünlü ünden alır yani bilimsel alan ne kadar uzak da olsa bir di er alanla ilgilidir. Garfield (1980, s. 477) bu hususu öyle yorumlamaktadır: Belirli bir konuda bir kaynakça derlemek isterseniz, küçük bir çekirdek grup nin o konu ya da disiplinde lerin zaman önemli bir kısmını ( birini) içerdi ini bulursunuz. Daha sonra ikinci ve daha fazla sayıda içeren bir grubun bütün lerin di er birini, çok daha fazla sayıda içeren çok daha büyük bir grubunun da son birini içerdi ini görürsünüz. Yasası kütüphanelerde koleksiyon yönetiminden atıf analizine kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Yasasındakine benzeyen bir yo unla ma literatürde atıf yapılan lerin lere da ılımında da gözlenmi tir. Garfield, 1969 yılının son çeyre inde Science Citation Index tarafından dizinlenen 2200 de lerin kaynakçalarında yer alan yakla ık bir milyon atfı incelemi, tüm atıfların yarısının 152 de lere, %70 inin yakla ık 500 de lere yapıldı ını saptamı tır (Garfield, 1972, s. 476). Bu bulgular sonucunda Garfield, yakla ık 1000 çekirdek den olu an bir koleksiyonun bütün bilimsel disiplinlerin ihtiyacını kar ılamaya yetece ini öne sürmü tür. Garfield, Yo unla ma Kuramını (Garfield s Law of Concentration) açıklarken kuyruklu yıldız benzetmesini kullanmakta, kuyruklu yıldızın merkezinde belli bir konudaki çekirdek lerin (ilk birlik kısım) yer aldı ına, kuyruk kısmında ise (son birlik kısım) zaman zaman ilgili konuda ler yayımlayan ek lerin bulundu una ve kuyrukta yer alan lerin ba ka bir konunun çekirdek leri olabilece ine dikkat çekmi tir (Garfield, 1983, s. 21, 160). Benzer bir olguya ekonomide (Pareto Yasası) ve di er disiplinlerde de rastlanmaktadır. Örne in, Trueswell in 80/20 kuralı bir kütüphanede ödünç verilen kitapların %80 inin kütüphane koleksiyonunun sadece %20 sinden geldi ine dikkati çekmektedir (Trueswell, 1969; Burrell, 1985; Egghe, 1986). Saçılım Yasasının dayandı ı varsayımlar do ruysa belirli bir konudaki literatür ihtiyacının o konuda az sayıda çekirdek ile kar ılanabilece i ortaya çıkmakta, bu durum koleksiyon geli tirme ve yönetimi konusunda karar verilirken önemli bir ölçüt olarak dikkate alınmaktadır. Brookes (1968, s. 256), Yasasının sadece belli bir konuda yayınlar içeren koleksiyonlara de il, bütün konularda yayınlar içeren koleksiyonlara da uygulanıp uygulanamayaca ını sorgulamı tır. Ba ka bir deyi le Brookes, olasılık kuramına, çe itli konulardaki ili kili ya da ili kisiz da ılımlarının birle tirilmesiyle yeni bir da ılımı elde edilip edilemeyece ini merak etmi tir. Brookes, bir süre sonra Yasasının kuramsal olarak Poisson modeliyle ara tırılabilece ini, lerin kullanımı rastgele bir olay olarak

3 220 Tonta ve Al görülebilece inden, türü da ılımların Poisson da ılımına benzetilebilece ini öne sürmü tür (Brookes, 1977, s. 180): Böylece, çe itli konularda ler içeren bir koleksiyon ve bu koleksiyondaki konudaki lerin kullanımı farklı aritmetik ortalamalara sahip Poisson da ılımları sergiliyorsa, o zaman koleksiyondaki bütün lerin kullanımı da bir Poisson da ılımı (dolayısıyla bir da ılımı) sergilemelidir (Brookes, 1977, s ). Yasası ve di er bibliyometrik yasalar çe itli yazarlar tarafından ayrıntılı olarak incelenmi tir (bkz. Bensman, 2005a; 2005b; 2005c; 2005d; 2001; De Solla Price, 1976; Drott, 1981; Egghe ve Rousseau, 1990; Heine, 1998). ve Poisson türü da ılımlar yo unla ma ve e itlik ölçüleriyle de ara tırılabilir. Rousseau (2000, s. 2) yo unla mayı maddelerin mevcut kaynaklar arasında li olarak tahsis edilmesi olarak tanımlamaktadır. Ba ka bir deyi le, örne in, kullanıcıların istek yaptıkları lerin (maddeler) bir koleksiyonda mevcut lere (kaynaklar) da ılımı e it olmayıp, genellikle, istek yapılan ler belirli ler üzerinde yo unla maktadır. Ekonomide gelir e itsizli ini ara tırmak kullanılan Lorenz e rileri ve Gini kat, atıf yapılan lerin belirli lerde yo unla masını ara tırmak de kullanılmaktadır (Rousseau, 1998, 2000; Jacobson, Milman ve Kammen, 2005; Tonta ve Al, 2006). Benzeri bir biçimde bir kütüphane koleksiyonundaki bilimsel lerde lere yapılan isteklerin belli ler üzerinde yo unla masını ya da ler arasındaki e it olmayan da ılımı ortaya çıkarmak de Lorenz e rileri ve Gini kat kullanılmaktadır. Lorenz e risi, lerin yer aldı ı lerin yı ılımlı (kümülatif) yüzdesinin x ekseninde, lerin yı ılımlı yüzdesinin y ekseninde gösterildi i bir sıralı da ılımdır. Gini kat ise tekbiçim bir da ılımla kaynakların gerçek da ılımı arasındaki farkı gösteren e itsizli in sayısal bir ölçüsüdür. Gini kat 0 ile 1 arasında de i mekte, 0 mükemmel e itli i, 1 ise bunun tersini göstermektedir (Jacobson, Milman ve Kammen, 2005, s. 1826). Gini kat a a ıdaki formüle hesaplanmaktadır: G e = 1 - (Y i Y i)(x i + 1 X i), (1) i Formül 1 deki X i, örne in, grubu i de lerin bulundu u nın na bölümünü, Y i ise grup i deki nın na bölümünü ifade eder ve en küçükten en büyü e do ru sıralanır (Jacobson, Milman ve Kammen, 2005, s. 1826). (Lorenz e risi ve Gini kat hakkında daha geni bilgi bkz. Egghe, 2005.) ve Garfield Yasaları ile Lorenz e rileri ve Gini kat bir alandaki lerin bilimsel lere da ılımının yanı sıra, bilimsel kullanım verilerinin analizinde ve koleksiyon yönetiminde de ba vurulabilecek önemli bibliyometrik yasalardır. Örne in, Lorenz e rileri ve Gini kat bir kütüphane koleksiyonundaki bilimsel lerde lere yapılan isteklerin belli ler üzerinde yo unla masını ya da ler arasındaki e it olmayan da ılımı ortaya çıkarmak kullanılmaktadır. Ülkemizde de son yıllarda bibliyometrik ara tırmalara ilgi gösterilmeye ba lanmı tır (bkz. Bayram (Gökkurt), 1998; Gökkurt, 1997a; 1997b; 1994a; 1994b; Yılmaz, 2005; 2002; 1999). Örne in, kütüphanecilik bölümlerinde yapılan doktora tezlerinde lere yapılan atıfların uygun oldu u bulunmu tur (Bayram (Gökkurt), 1998; Gökkurt, 1997a). Türkçe lerde yapılan yayınlar ise birkaç istisna dı ında (örne in, bkz. Tonta, 2002) henüz benzeri ara tırmalara konu olmamı tır. Oysaki Yasasının de listelenen lerin da ılımına uygulanması ve yo unla ma katnın (Gini) bulunmasıyla elde edilen bibliyometrik göstergeler kütüphanelerde Türkçe süreli yayınlar koleksiyon geli tirilmesinde ve Türkiye nin bilim ve teknoloji yol haritasının olu turulmasında önemli veriler sa layabilir. Yöntem Ara tırmada veri kayna ı olarak Millî Kütüphane nin yayımladı ı Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası CD-ROM u kullanılmı tır (Cumhuriyet, 2001). Bu kaynakta 4418 Türkçe süreli yayında ve bildiri kitaplarında nin bibliyografik bilgileri dizinlenmektedir. Bu bilgiler önce bir istatistik yazılım (SPSS) programına aktarılmı ve temizlenmi tir. Hatalı girilen adları düzeltildikten ve birle tirildikten sonra 2509 a; kongre, konferans ve sempozyumlarda sunulan bildiriler çıkarıldıktan sonra e dü mü tür. Daha sonra lerin lere da ılımı ve Price yasalarına ve 80/20 kuralına analiz edilmi, çe itli konulardaki literatürün yo unla ma özellikleri ise Lorenz e rileri ve Gini katyla test edilmi tir. zlenen yöntem ve varsayımlar a a ıda kısaca açıklanmaktadır. Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası nda ye Millî Kütüphane deki dizinleme uzmanları tarafından Dewey Onlu Sınıflama Sistemine bir ile üç arasında konu kodu verilmi tir. Böylece, bir bakıma, Dewey Onlu Sınıflama Sisteminde yer verilen konuda genel (örne in, sosyal bilimler) ya da spesifik (örne in, tıp) kaynakçalar hazırlanmı olmaktadır. Çalı mamızda Dewey ana konu kodu altında sınıflanmı olan tüm ler birer konu kaynakçası olarak kabul edilmi ve kaynakçada yer alan lerin lere da ılımının uygun olup olmadı ı test edilmi tir. Nispeten daha fazla nin yayımlandı ı Tıp (610) ve Ekonomi (330) gibi alt konular de lerin lere da ılımı incelenmi tir. Yasası Egghe tarafından önerilen formül kullanılmı tır. Test süreci ve formül a a ıda açıklanmaktadır.

4 Türkçe Makalelerin Dergilere Daðýlýmý ve Yasasý 221 Bir kaynakçadaki ler içerdikleri na çoktan aza do ru sıralanır. Dergiler bu sıraya biri e it sayıda içeren (y 0 ) alt gruplara (p) bölünür. lk grupta r 0, ikinci grupta k > 1 olmak artıyla r 0 k, üçüncü grupta r 0 k 2,... son grupta (p. grup) ise r 0 k p-1 bulunur (Egghe ve Rousseau, 1990, s. 295). Bir kaynakçadaki lerin da ılımının uygunlu unu test etmek p, y 0, r 0 ve k de erlerinin bilinmesi gerekmektedir. Alt grup (p) kolayca seçilebilir. y 0, kaynakçadaki nın (A) seçilen alt grup na (p) bölümüdür. y 0 = A / p (2) A a ıdaki çarpanı (k) formülünde (6) yer alan e Euler katnı (1,781), y m en fazla deki nı ifade eder. k = (e y m ) 1/p (1,781 y m ) 1/p (3) Dahası, gruplardaki lerin ı kaynakçadaki (T) olan 2509 u verdi inden r 0 + r 0 k + r 0 k r 0 k p-1 = T (4) r 0 formülü (5) elde edilir. r 0 = (T(k -1) / (k p -1)) (5) Bu formüllere 1 dayanarak önce de dizinlenen nin, daha sonra 10 ana konu ile bazı alt konulardaki lerin lere da ılımının uygunlu u test edilmi tir. Literatür yo unla ması bir önceki kısımda verilen Gini kat formülü ve Lorenz e rileri kullanılmı tır. Bulgular ve Yorum deki lerin lere da ılımı uymamaktadır (Tablo 1). Yasaya ilk bölgedeki üç çekirdek nin lerin birini, ikinci bölgedeki 88 nin ikinci birini ve son bölgedeki 2418 nin son birini içermesi gerekirken, verilerine bu bölgelerdeki ler lerin sırasıyla %4,7 sini, %31 ini ve %64,3 ünü kar ılamaktadır. Bir ba ka açıdan de erlendirilecek olursa, lerin birini sa layan çekirdek üç de il, gerçekte 80 dir. Aynı ekilde ikinci bölgedeki 278, üçüncü bölgedeki ise 2151 dir. Makalelerin lere da ılımı 80/20 kuralına ve Price da uymamaktadır (Egghe ve Rousseau, 1990, s ). En verimli lerin %20 si (502 ) lerin %74,7 sini içermektedir. Price nın karekökü kadar lerin yarısını içerir. verilerine en 1 Bu kesimdeki bilgiler ve formüller Egghe ve Rousseau dan (1990, s. 343) alınmı tır. verimli 50 (2509 un karekökü) tüm lerin %25,7 sini içermektedir. uymamasına kar ın, yine de bütün lerin sadece %3,2 sini olu turan 80 çekirdek nin bütün lerin birini, bütün lerin %14,3 ünü olu turan 358 nin bütün lerin ikisini içerdi i gözden uzak tutulmamalıdır. Toplam lerin %85,7 sini olu turan 2151 verimsiz ise bütün lerin sadece birini içermektedir. Makalelerin az sayıda de yo unla tı ı görülmektedir. Toplam lerin yarısı 182 de yayımlanmı tır (bütün lerin %7,3 ü). Dewey Onlu Sınıflama Sistemine de 10 ana ve iki alt konu ba lı ı (Tıp ve Ekonomi) altında dizinlenen lerin lere da ılımlarının uyup uymadı ı ayrı ayrı test edilmi tir. Konu alanlarıyla ilgili tanımlayıcı bilgiler (,, yo unluk) ve bir konudaki tüm ler üç e it bölgeye (p) ayrıldı ında elde edilen bibliyometrik da ılım özellikleri ( konu grup ba ına dü en y 0 ; çarpanı k; ilk grupta yer alması gereken r 0 ) Tablo 2 de verilmektedir. Tablo 2 de dikkati çeken ilk nokta çe itli konulardaki kaynakçalarda yer alan ve dır. Örne in, Din (200) konusundaki ye da ılmı tır. Oysaki en az nin (7430) yayımlandı ı Felsefe ve psikolojide (100) ler 732 farklı ye da ılmı tır. Öte yandan, yakla ık aynı sayıda (772) Edebiyat ve retorik (800) sinde yayımlanmı tır (Felsefe ve psikolojidekinin yakla ık üç katı). Bu sayılar çe itli konulardaki literatürün birbirinden farklı özelliklere sahip oldu unu göstermektedir. Nitekim bu husus yo unluk ( ba ına dü en ortalama ) katndan da gözlenebilmektedir. Teknoloji (uygulamalı bilimler) (600) ve Teknolojinin bir alt konusu olarak sınıflanan Tıp (610) ve Sosyal bilimlerde (300) bir de o konuyla ilgili, sırasıyla ortalama 101, 97 ve 90 yayımlanırken, bu sayı Felsefe ve psikoloji (100) ile Genel konular (000) 10, Dil (400) 14, Din (200) ise 22 dir. Dünyada bilim, teknoloji ve tıp konularında zaman sosyal ve insani bilimlerdekinden daha yüksektir. Çünkü fen bilimlerindeki bilimsel ileti im süreci sosyal ve insani bilimlerdekinden farklıdır. Fen bilimlerinde yapılan yayınların %90 dan fazlası bilimsel lerde lerden olu urken, sosyal bilimlerde dı ındaki yayınlar (kitap, monografi, vd.) bütün yayınların yakla ık %40 ını olu turmaktadır (Suber, 2004). Fen bilimlerinde yapılan ara tırmalara daha fazla talep olmakta, dolayısıyla bu tür ara tırmalara daha çok kaynak ayrılmaktadır. Sosyal bilimlerde ise daha az ara tırma desteklenmekte ve dolayısıyla daha az yayın yapılmaktadır (Tonta, 2006).

5 222 Tonta ve Al Tablo 1. de lerin lere da ılımı ile olması gereken da ılımın kar ıla tırılması verilerine Grup N % N % N % N % , ,4 3 0, , , ,3 88 3, , , , , ,3 Toplam , , , ,0 Tablo 2. de farklı konular altında dizinlenen lerin tanımlayıcı ve bibliyometrik özellikleri Toplam (A) Toplam (T) Yo unluk ( ba ına dü en ortalama ) p = 3 bir gruba dü en (y 0 ) çarpanı (k) lk gruba dü en (r 0 ) Konular 000 Genel konular , Felsefe ve psikoloji , Din , Sosyal bilimler , Dil , Do a bilimleri ve matematik , Teknoloji (uygulamalı bilimler) , Güzel sanatlar , Edebiyat ve retorik , Co rafya ve tarih , Tıp , Ekonomi ,3 2 Not: r 0 de erleri tam sayıya yuvarlanmı tır. Tablo 2 deki konu verilen, ve Tablo 0 de erleri 2 deki formül konu 5 e yerle tirilerek verilen, k ve r 0 de erleri ikinci ve formül üçüncü 5 e yerle tirilerek gruplara dü en hesaplanmı tır. ikinci ve Tablo üçüncü 3 te gruplara dü en gruba hesaplanmı tır. dü en Tablo, 3 te bu lerin verileri temel gruba alındı ında dü en içerdi i, bu lerin nın verileri na temel alındı ında oranı, içerdi i verilerine nın grupta yer alan na oranı, (parantez verilerine de) verilmektedir. o grupta Yukarıda yer alan i aret edilen çe itli (parantez konuların de) birbirinden verilmektedir. farklı özellikler Yukarıda göstermesi i aret edilen hususu çe itli konuların bibliyometrik birbirinden da ılım farklı verileriyle özellikler de desteklenmektedir göstermesi hususu bibliyometrik (Tablo 3). Örne in, da ılım verileriyle Din (200) de desteklenmektedir konusunda (Tablo 3). lerin Örne in, Din (200) biri konuyla konusunda ilgili sadece iki (çekirdek) de lerin yayımlanmı tır. biri Bu konuyla sayı ilgili Dil (400) sadece konusu iki (çekirdek) be tir. de Oysaki yayımlanmı tır. Teknoloji (uygulamalı Bu sayı Dil bilimler) (400) konusu (600) ve be tir. Sosyal Oysaki bilimlerde Teknoloji (300) (uygulamalı çekirdek bilimler) (600) sırasıyla ve 45 Sosyal ve 28 dir. bilimlerde Yani, (300) belli çekirdek konulardaki ler daha sırasıyla fazla 45 ye ve 28 dir. da ılmaktadır. Yani, belli konulardaki ler daha fazla grup ye da ılmaktadır. öngörülen ve bu lerin içerdi i grup öngörülen yüzdesi ile deki ve bu gerçek lerin verilere dayanan içerdi i yüzdesi ve ile yüzdesi deki ne gerçek kadar verilere birbirine dayanan yakınsa gerçek ve verilerin yüzdesi da ılımının ne kadar birbirine yakınsa gerçek kadar verilerin uydu u söylenebilir. da ılımının Örne in, yasaya 000 o Genel kadar konular da uydu u söylenebilir. Örne in, yasaya 000 Genel konular da en fazla ilk nin en lerin fazla birini içermesi ilk gerekirken, 6 nin bu oran lerin %24,4 de kalmı tır. birini içermesi verilerine gerekirken, bu Genel oran konular da %24,4 de en kalmı tır. fazla verilerine ilk 11 Genel lerin konular da en fazla birini içermektedir. ilk 11 lerin Tablo 3 deki veriler birini içermektedir. grup öngörülen Tablo 3 deki veriler nın bütün lerin grup birini kar ılamadı ını öngörülen göstermektedir. nın bütün lerin verilerine birini konuda kar ılamadı ını en fazla göstermektedir. ilk gruptaki verilerine çekirdek konuda en fazla Yasasının ilk öngördü ünden gruptaki çekirdek zaman daha yüksek gerçekle mi tir. Yasasının öngördü ünden Yasasının zaman ikinci grupta daha öngördü ü yüksek gerçekle mi tir. (daha az verimli) lerin Yasasının ikinci konu grupta öngördü ü (daha lerin az verimli) lerin birinden daha fazlasını konu içermi tir. lerin birinden daha fazlasını Çe itli içermi tir. konularda lerin lere da ılımları Çe itli konularda lerin pek uymamaktadır. lere da ılımları en uygun da ılımı pek Dil uymamaktadır. (400) konulu lerde gözlenmektedir. en uygun Dil da ılımı konusu Dil (400) konulu lerde Yasasının öngördü ü gözlenmektedir. 1., 2. ve Dil 3. konusu gruptaki sırasıyla Yasasının 3, öngördü ü 37, 526; 1., bu 2. lerde ve 3. gruptaki sırasıyla (yüzdeleri) 3, 37, 526; ise sırasıyla bu lerde 2221 (%28,1), 2994 (%38) ve 2679 dur (yüzdeleri) (%33,9). ise sırasıyla Dil konusu 2221 (%28,1), öngörülen 2994 (%38) ve yüzdesinden 2679 dur (%33,3) (%33,9). sapmaların Dil konusu mutlak öngörülen de eri ilk grup yüzdesinden (%33,3) sapmaların mutlak de eri ilk grup

6 Türkçe Makalelerin Dergilere Daðýlýmý ve Yasasý 223 ler %5,2, ikinci grup %4,7, üçüncü grup ise %0,6 olmu tur. Ba ka bir deyi le üç gruptaki sapmaların mutlak de eri %10,5 dir. Makalelerin lere da ılımı en az uyan konular ise Teknoloji (uygulamalı bilimler), Tıp, Sosyal bilimler ve Do a bilimleri ve matematik olmu tur (sapmaların mutlak de erleri sırasıyla %51,1, %47,8, %43,9 ve %33,7). Çe itli konularda lerin lere da ılımları pek uymamaktadır. en uygun da ılımı Dil (400) konulu lerde gözlenmektedir. Dil konusu Yasasının öngördü ü 1., 2. ve 3. gruptaki sırasıyla 3, 37, 526; bu lerde (yüzdeleri) ise sırasıyla 2221 (%28,1), 2994 (%38) ve 2679 dur (%33,9). Dil konusu öngörülen yüzdesinden (%33,3) sapmaların mutlak de eri ilk grup ler %5,2, ikinci grup %4,7, üçüncü grup ise %0,6 olmu tur. Ba ka bir deyi le üç gruptaki sapmaların mutlak de eri %10,5 dir. Makalelerin lere da ılımı en az uyan konular ise Teknoloji (uygulamalı bilimler), Tıp, Sosyal bilimler ve Do a bilimleri ve matematik olmu tur (sapmaların mutlak de erleri sırasıyla %51,1, %47,8, %43,9 ve %33,7). Tablo 3. gruplarda olması gereken ve bu lerin içerdi i yüzdelerinin verileriyle kar ıla tırılması Konular 1. grup 2. grup 3. grup N % N % N % 000 Genel konular 6 (11) 24,4 66 (79) 38,7 755 (737) 36,9 100 Felsefe ve psikoloji 11 (22) 20,6 83 (79) 44,5 638 (631) 34,9 200 Din 1 (2) 29,8 25 (17) 41,5 441 (448) 28,7 300 Sosyal bilimler 3 (28) 11,4 70 (132) 39, (1894) 49,1 400 Dil 3 (5) 28,1 37 (37) 38,0 528 (526) 33,9 500 Do a bilimleri ve matematik 5 (17) 16,5 74 (70) 48, (996) 34,9 600 Teknoloji (uygulamalı bilimler) 5 (45) 7,8 95 (140) 42, (1683) 49,3 700 Güzel sanatlar 4 (8) 20,3 66 (54) 48, (1014) 31,0 800 Edebiyat ve retorik 3 (7) 21,6 43 (44) 43,0 726 (721) 35,4 900 Co rafya ve tarih 6 (22) 16,6 77 (89) 44, (1056) 39,3 610 Tıp 3 (21) 9,4 55 (64) 47, (1003) 42,7 330 Ekonomi 2 (7) 20,3 48 (59) 41, (1189) 37,8 Not: Parantez deki sayılar verilerine gruplarda bulunan nı vermektedir. Her grupta parantez de verilen lerin yakla ık birini (%33,3) içermektedir. verilerinin uygunlu u hem tüm verilerinin hem de konudaki uygunlu u hem tüm (p) be ve yedi hem e it de gruba konudaki bölünerek test edilmi, ancak da ılımların (p) be ve yasaya yedi e it uymadı ı gruba bölünerek görülmü tür. test edilmi, Tek tek konu ancak da ılımların kaynakçalarındaki yasaya lerin uymadı ı görülmü tür. lere da ılımı Tek tek konu kaynakçalarındaki uymadı ından, lerin lere bütün konuların da ılımı birle iminden olu an uymadı ından, verilerinin bütün tamamı konuların da beklendi i birle iminden gibi olu an verilerinin uymamaktadır tamamı da (Brookes, beklendi i 1977). gibi uymamaktadır (Brookes, 1977). kaynakçalarının uymaması birkaç nedene kaynakçalarının ba lı olabilir. Öncelikle de uymaması Dewey Onlu birkaç Sınıflama nedene ba lı sistemine olabilir. Öncelikle olu turulan de kaynakçalar Dewey çok Onlu genel Sınıflama konulardadır. sistemine Örne in, olu turulan 600 altında kaynakçalar sınıflanan çok genel Teknoloji konulardadır. (uygulamalı bilimler) Örne in, konulu 600 kaynakçayı altında sınıflanan biri çok Teknoloji sayıda (uygulamalı bibliyografik bilimler) giri ten konulu olu an kaynakçayı Tıp ( ), biri Tarım çok sayıda (31.484) bibliyografik ve Mühendislik giri ten olu an (25.384) Tıp ( ), gibi ayrı Tarım kaynakçalara (31.484) bölmek ve Mühendislik mümkündür. Aynı (25.384) durum gibi Sosyal ayrı kaynakçalara bilimler de bölmek geçerlidir. mümkündür. Sosyal bilimler Aynı altında durum sınıflanan Sosyal Ekonomi bilimler (64.778), de geçerlidir. Hukuk Sosyal (22.430), bilimler altında Siyasal sınıflanan bilimler (16.896) Ekonomi ve (64.778), E itim (14.999) Hukuk (22.430), gibi konular Siyasal biri bilimler ba lı (16.896) ba ına kapsamlı ve E itim bir (14.999) kaynakça gibi olu turacak konular büyüklüktedir. biri ba lı ba ına kapsamlı bir kaynakça olu turacak büyüklüktedir. Ba ka bir deyi le, kaynakçaların kapsamlı olması konuların homojenli ini Ba ka bir deyi le, azaltmakta, kaynakçaların bu kapsamlı da verilerin olması da ılımının konuların homojenli ini azaltmakta, uymasını güçle tirmektedir. bu da verilerin da ılımının verilerine uymasını dayanan güçle tirmektedir. kaynakçalar yakla ık 80 yıllık bir süreyi verilerine kapsamaktadır. dayanan Bu kaynakçalar süre belirli yakla ık bir konudaki 80 yıllık literatürün bir süreyi geni lemesi kapsamaktadır. (diffusion) Bu süre ve belirli tarihsel bir süreçlerden konudaki literatürün etkilenmesi geni lemesi yeterli bir (diffusion) süredir (Coleman, ve tarihsel 1994, süreçlerden s. 68). etkilenmesi Seksen yıl de yeterli yeni bir ara tırma süredir konuları (Coleman, ortaya 1994, çıkmı, s. 68). mevcutlar Seksen yıl bölünmü de yeni ya da ara tırma bazı konulara konuları ilgi ortaya azalmı tır. çıkmı, Bu süre mevcutlar de bölünmü hemen ya hemen da bazı konulara konuda ilgi azalmı tır. yeni ler Bu süre yayımlanmaya de hemen ba lamı, hemen mevcutlardan konuda bir yeni kısmı ler ise di erleriyle yayımlanmaya birle mi ba lamı, ya da mevcutlardan kesilmi tir. Dergi bir kısmı nın ise artması di erleriyle birle mi ba ına ya dü en da kesilmi tir. ortalama Dergi nın (yo unluk) artması ve kaynakçaların ba ına dü en homojenli ini ortalama azaltmaktadır. nı (yo unluk) Öte yandan ve kaynakçaların dizinleme homojenli ini politikaları azaltmaktadır. da da ılımların Öte yandan uymasını dizinleme engellemi politikaları olabilir. da da ılımların Örne in, birçok konuda oldu u uymasını gibi engellemi Teknoloji, olabilir. Tıp ve Örne in, Do a birçok bilimleri konuda altında popüler oldu u lerde gibi Teknoloji, Tıp ler ve Do a bilimleri de dizinlenmektedir. altında popüler Makalelerin lerde uzmanlık ler leri de dı ındaki dizinlenmektedir. lere da ılımı Makalelerin homojenli in uzmanlık azalmasına leri yol açmı tır. dı ındaki Bu lere husus da ılımı Sosyal homojenli in bilimler açısından azalmasına daha yol da açmı tır. Bu husus Sosyal bilimler açısından daha da

7 224 Tonta ve Al önemlidir. Çünkü Millî Kütüphane ye derlemeyle gelen lerin %60 ını Sosyal ve insani bilimler leri olu turmaktadır. Dewey Onlu Sınıflama Sisteminde Fen bilimlerine ayrılan ana konu (Teknoloji, Do a bilimleri ve matematik) Sosyal bilimlerden çok daha azdır (Dewey, 1993). kaynakçalarının uymamasının bir di er nedeni de çe itli konuların zaman de geçirdi i de i ikliklerdir (osmosis). Örne in, Sosyal bilimler altında sınıflanan Askerlik bilimi (355) giderek daha teknik bir alan haline gelmi tir. Öte yandan yıllar geçtikçe Millî Kütüphane deki dizinleme uygulamaları büyük olasılıkla önemli de i iklikler geçirmi tir. Literatürün nispeten daha kısıtlı oldu u ilk yıllarda lere daha genel konularda Dewey Onlu Sınıflama numaraları verilmi olmalıdır. Oysaki daha sonraki yıllarda daha ayrıntılı konu numaraları verilmeye ba lanmı tır. Örne in, Dewey Onlu Sınıflama Sistemindeki slam dini ve slam bilimleriyle ilgili ema (297) eksik ve hatalı oldu undan yeniden geli tirilmi tir (Mercanlıgil Gündo du, 1993; 1997). Bu nedenle bu konulardaki ler daha genel ya da ba ka konular altında dizinlenmi olmalıdır. lgili ema yaratıldıktan sonra ise yeni gelen yayınlar yeni konu numaraları altında sınıflanmı, eskiden konu numarası verilenler ise de i tirilmemi tir. Bu durum ilk yıllarda hazırlanan kayıtların daha genel konular altında sınıflanmasına, politika de i ikli i yapılan konular ise literatürün bölünmesine yol açmı tır. Kısaca de indi imiz bu hususlar kaynakçalarının uymamasını etkilemi olabilir. Öte yandan, olasılık kuramına olayların aynı ko ullar altında yinelenebilir olması gerekti i, yakla ık 80 yıllık bir sürede eyin de i ti i, bu nedenle verilerin da ılımının aynı olasılık yasalarından çıktı ının savunulamayaca ı da öne sürülebilir. Ancak da ılımları uyan çe itli konularda yapılmı 23 ara tırmanın verileri üzerinde gerçekle tirilen bir meta-analiz çalı masında Yasasını açıklayan e im ve kesme noktasının verilerin toplandı ı konunun genel ya da spesifik olması, literatürün büyüme hızı, veri a süresi ya da veri ada kullanılan arama teknikleri gibi dı sal (extrinsic) özelliklerle ilgisinin olmadı ı ortaya çıkarılmı tır (Drott ve Griffith, 1978). 2 Yazarlar Yasasının temelini olu turan içsel (intrinsic) bir olasılıksal ili ki olabilece ini, bu ili kinin yo unluk fonksiyonunun (density function) kullanılan veri kümesinde yer alan ve yla açıklanabilece ini öne sürmektedirler (s. 242). Bu nedenle daha kapsamlı de erlendirmelerin yapılabilmesi kaynakçaların titizlikle analiz edilmesi ve bulguların Millî Kütüphane nin 2 Anılan meta-analiz çalı masında incelenen 23 ara tırmanın büyük bir ço unlu unda ve bizim ara tırmamızdaki kaynakçalardakinden çok daha dü üktür. dizinleme politikalarının tarihsel geli imiyle ve Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemiyle ili kilendirilmesi gerekmektedir. Böylece ülkemizde çe itli disiplinlerin tarihsel geli imine ı ık tutacak bilgiler elde etmek de mümkün olabilir. Ülkemizde Dewey Onlu Sınıflandırma Sistemiyle ve Millî Kütüphane nin kataloglama, sınıflama ve dizinleme politikalarıyla ilgili çalı malar son derecede azdır (Mercanlıgil Gündo du, 1993; 1997; 1998; Atılgan, 1988). Millî Kütüphane tarafından Türkiye Bibliyografyası nı kataloglama, sınıflama ve tutarlılık açısından de erlendiren bazı çalı malar yapılmı tır (Atılgan, 1998, 1996; Baydur, 1983). Ama bu tür çalı malar Türkiye Makaleler Bibliyografyası henüz gerçekle tirilememi tir. Öte yandan, literatürde daha geni kapsamlı ve uzun süredir ulusal kaynakçalar üzerinde gerçekle tirilmi Yasası testlerine rastlanmamı tır. Kısa süreleri kapsayan kaynakçalar yo unlu u daha dü ük ve e imi daha pozitif (kavisli) e rileri üretmektedir (Coleman, 1994, s. 70). Ancak bir kaynakçada uzun yıllara yayılmı kaynakların yer almasıyla uzun süre ulusal kaynakçalarda yer alan kaynaklar birbirinden farklıdır. lkinde son yıllara ait nispeten daha çok kaynak bulunabilir. Oysaki ulusal bir kaynakçada yer alan yayın yıllara daha dengeli da ılır. Bu bakımdan Yasasının yo un (homojen) ve kısa süreleri kapsayan kaynakçalar üzerinde daha uygun sonuçlar verme olasılı ı da gözden uzak tutulmamalıdır. Konu kaynakçalarındaki nın lere da ılımı uymamasına kar ın, konudaki lerin önemli bir kısmı az sayıda çekirdek de yayımlanmaktadır. Örne in, daha önce de vurgulandı ı gibi, Din konusundaki lerin biri sadece 2 çekirdek de, yarısı 6, ikisi 18, yüzde 80 i 48 de yayımlanmaktadır. Bu oranlara kar ılık gelen Dil konusu sırasıyla 5, 16, 41 ve 93 tür. Bazı konularda çekirdek daha yüksektir. Teknoloji (uygulamalı bilimler) konulu lerin biri 44 çekirdek de, yarısı 95, ikisi 193, yüzde 80 i 328 de yayımlanmaktadır. Bu oranlara kar ılık gelen Sosyal bilimler sırasıyla 27, 69, 158 ve 296 dır. Belli bir konudaki lerin biri o konudaki lerin %0,4 ü ile %3,8 inde, yarısı %1,3 ü ile %7 sinde, ikisi %3,9 ile %13,8 inde, yüzde 80 i %10,3 ile %25 4 ünde yayımlanmaktadır. Din ve Dil konularında çekirdek lerin na oranı en dü ük, Felsefe ve psikoloji ile Teknolojide (uygulamalı bilimler) en yüksektir. Ba ka bir deyi le, bazı konulardaki ler sadece o konudaki az sayıda de yayımlanırken, bazı konularda ise literatür daha fazla ye da ılmaktadır. Makalelerin daha büyük bir oranı konu dı ındaki lerde yayımlanmaktadır.

8 Türkçe Makalelerin Dergilere Daðýlýmý ve Yasasý 225 Çe itli konulardaki lerin lere da ılımı tam olarak 80/20 kuralına uymamaktadır. Teknoloji (uygulamalı bilimler) konusundaki lerin %17,6 sı, Genel konulardaki lerin ise %22,9 u o konudaki lerin %80 ini kar ılamaktadır. Di er konularda bu oranlar 80/20 kuralına pek uymamaktadır. Örne in, Din konusundaki lerin %10,3 ü, Güzel sanatlar konulu lerin ise 12,2 si o konudaki lerin %80 ini kar ılamaktadır. Konu kaynakçalarında yer alan lerin lere da ılımı Price da uymamaktadır. Gerek 80/20 kuralının gerekse Price Yasasının çok basit yasalar oldu una dikkat çekilmektedir (Egghe ve Rousseau, 1990, s. 362). Makalelerin lere e it olmayan da ılımı yo unla ma (concentration) kuramı ile açıklanmaktadır. Lorenz e rilerinin ve ekonomide gelir da ılımındaki e itsizli i ortaya çıkarmak kullanılan Gini katnın yo unla ma analizleri kullanıldı ına daha önce de inilmi ve ilgili formül verilmi ti. Gini katnın 0 (sıfır) olması lerin lere e it sayıda da ıldı ını, 1 olması ise bütün lerin sadece bir de yayımlandı ını gösterir. Ku kusuz gelir da ılımında oldu u gibi lerin lere da ılımında da mükemmel e itlik söz konusu de ildir. ekil 1 de ana konu Lorenz e risi ve bu e riye kar ılık gelen Gini kat verilmektedir. Çok sayıda nin az sayıda çekirdek de yayımlanmasını vurgulayan da ılımlarının tersine, Lorenz e rilerinde çok sayıda de belli bir konuyla ilgili az sayıda yayımlanması öne çıkarılmaktadır. Örne in, ekil 1 deki x ekseninde hemen hemen konu lerin yakla ık %80 inde o konudaki lerin yakla ık %20 sinin yayımlandı ı anla ılmaktadır. Öte yandan, çizgiler x ekseninin sonuna gelindi inde hızla yükselmeye ba lamaktadır. Ba ka bir deyi le, belli bir konudaki lerin %80 i lerin sadece %20 sinde yayımlanmaktadır. ekil 1 de Din konusundaki lerin o konuda az sayıda de yo unla tı ı (Gini kat 0,85), Felsefe ve psikoloji konusunda ise lerin lere nispeten daha e it da ıldı ı (Gini kat 0,70) gözlenmektedir. 100 birikimli yüzdesi genel konular 0,74 f elsef e v e psikoloji 0,70 din 0,85 sosy al bilimler 0,81 dil 0,79 do a bilimleri v e matematik 0,80 teknoloji (uy gulamalı bilimler) 0,78 güzel sanatlar 0,83 edebiy at v e retorik 0,82 co raf y a v e tarih 0,78 e itlik çizgisi 0, birikimli yüzdesi ekil 1. Lorenz e rileri ve Gini kat Not: Gini kat konu adından sonra verilmi tir.

9 226 Tonta ve Al Sonuç ve Öneriler veri tabanında dizinlenen hem tüm lerin hem de çe itli konulardaki lerin lere da ılımı pek uymamaktadır. verilerine konuda en fazla ilk gruptaki çekirdek ve ikinci gruptaki daha az verimli Yasasının öngördü ünden daha yüksek gerçekle mi tir. Fakat 80 çekirdek (bütün lerin sadece %3,2 si) bütün lerin birini, 182 bütün lerin yarısını, 358 bütün lerin ikisini içermektedir. Makalelerin lere da ılımı en çok uyan konu Dil, en az uyanlar ise Teknoloji (uygulamalı bilimler), Tıp, Sosyal bilimler, ve Do a bilimleri ve matematiktir. Homojen konulardaki kaynakçalar klasik daha çok uymaktadır. Oysaki de dizinlenen lere çok genel konu kodları verilmekte, genel konu kodu altında 10 alt konu bulunmaktadır. Örne in, Teknoloji (uygulamalı bilimler) (600) altında yer alan ve çok sayıda kayıttan olu an genel kaynakçayı Tıp, Tarım ve Mühendislik gibi daha homojen kaynakçalara bölmek mümkündür. Kaynakçalar ne kadar genel olursa o kadar heterojen olmakta, bu durum verilerin da ılımının uymasını güçle tirmektedir. Zamanla belirli bir konudaki literatür geni lemekte ya da de i mektedir. Yakla ık 80 yıllık bir süreyi kapsayan verileri benzeri geni leme ve de i imleri ku kusuz içermektedir. Aynı dönemde Millî Kütüphane deki dizinleme uygulamaları da büyük bir olasılıkla önemli de i iklikler geçirmi tir. Dewey Onlu Sınıflama Sistemindeki emalar da sürekli geli tirilmekte ve daha ayrıntılı konu numaraları yaratılmaktadır. Bu durum çe itli zamanlarda dizinlenen lere farklı kurallar uygulanmasına ve belirli bir konudaki literatürün bölünerek kaynakçaların homojenli inin azalmasına yol açmaktadır. Literatürde Yasasının ulusal kaynakçalar üzerinde test edildi i çalı malara rastlanmamı tır. Yasasının yo un (homojen) ve kısa süreleri kapsayan kaynakçalar üzerinde daha uygun sonuçlar verme olasılı ı da gözden uzak tutulmamalıdır. Konu kaynakçalarındaki nın lere da ılımı uymamasına kar ın, konudaki lerin önemli bir kısmı az sayıda çekirdek de yayımlanmaktadır. verileri lerin en verimli %20 lik bölümünün belirli bir konudaki bütün literatürün %80 ini kar ıladı ını önn 80/20 kuralına ve nın karekökü kadar nin bütün lerin yarısını içerdi ini önn Price da tam olarak uymamaktadır. Bu çalı maya dayanan bazı öneriler a a ıda sıralanmaktadır: Türkiye nin bilim ve teknoloji yol haritasını olu turmak amacıyla üniversiteler ya da TÜB TAK bünyesinde bir Bilim ve Teknoloji Ara tırmaları birimi kurulmalıdır. Bu birimde Türkiye nin ulusal bilim ve ara tırma performansını ölçmek bibliyometrik verilere dayanan ara tırmalar da yapılmalıdır. Türkiye de bilimsel ileti imin ortaya çıkmasını ve geli mesini ara tırmak verileri daha ayrıntılı olarak analiz edilmeli, konudaki literatürün geli imi ve bibliyometrik özellikleri tarihsel açıdan irdelenmelidir. Bibliyometrik analizler Türkçe lerde lerin yanı sıra daha zor ve zahmetli olan kongre/konferans/sempozyum bildirileri, kitaplar, teknik raporlar, patentler ve yabancı lerde Türkiye adresli ler de gerçekle tirilmelidir. Yapılan ara tırmaların ve lerin Türkiye nin öncelikli sorunları üzerinde yo unla ıp yo unla madı ı bibliyometrik ara tırmalarla ortaya çıkarılmalıdır. Dergiler ve lerle ilgili bibliyometrik analiz sonuçları üniversite ve ara tırma kütüphanelerinde koleksiyon geli tirmek kullanılmalı, çe itli konulardaki Türkçe literatürün önemli bir bölümünü kapsayan çekirdek lere abone olunmalıdır. 3 Kaynakça Atılgan, D. (1998). Türkiye Bibliyografyası nın ba langıcından bugüne kataloglama ve sınıflama açısından de erlendirilmesi. 50. Kurulu Yılında Ulusaldan Evrensele Türk Milli Kütüphanesi ( ), Sempozyum (Bildiriler), Haziran Ankara de (s ). Ankara: Millî Kütüphane Ba kanlı ı. Atılgan, D. (1996). Kataloglamada tutarlılık açısından Türkiye Bibliyografyası: ( ). Ankara: Millî Kütüphane Ba kanlı ı. 3 Bildiriyi de erlendiren hakemlerden biri elektronik ler genellikle paket halinde kütüphanelere sunuldu undan, en sık kullanılan çekirdek ler saptansa bile bu bilgilerin koleksiyon geli tirmede kullanılmasının zorlu una haklı olarak i aret etmi tir. Bilindi i gibi bu tür paketlerde genellikle sık kullanılan lerle pek sık kullanılmayanlar birlikte bohçalanmaktadır. Ancak son yıllarda Cornell, MIT ve Harvard gibi belli ba lı bazı Amerikan üniversite kütüphaneleri ilgili yayıncılarla pazarlık yaparak big deal (büyük ticaret, kârlı i ) adı verilen bu tür anla maların dı ına çıkarak belli bir paketin den kendi üniversitelerinde en çok kullanılan leri seçme yoluna gitmi lerdir. Konsorsiyum bazında lisans anla ması imzalanan bu tür paketlerinde ler arasından seçim yapmak daha da zordur. Çünkü bir kütüphanede kullanılmayan bir bir di erinde sık kullanılabilir. Fakat konsorsiyum üyeleri tarafından seyrek kullanılan ya da hiç kullanılmayan ba lıkları bir sonraki yılın lisans ücretinden %2-%3 oranlarında düzenli olarak indirim yapılması yönünde çalı malar bulunmaktadır (Gatten ve Sanville, 2004). Bu çalı malar bir paketteki lerden indirilen na dayanmaktadır. Bu bakımdan bibliyometrik analizlerin hem tek tek kütüphanelerde hem de konsorsiyumlarda koleksiyon geli tirmek kullanılabilece i kanısındayız.

10 Türkçe Makalelerin Dergilere Daðýlýmý ve Yasasý 227 Atılgan, D. (1988). Kataloglamanın standartla masında Millî Kütüphane nin rolü. Türk Kütüphanecili i, 2, Baydur, K.G. (1983). Evrensel Bibliyografik Denetim (UBC) ve Türkiye Bibliyografyası. Yayımlanmamı doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Bayram (Gökkurt), Ö. (1998). Atıf verisi (citation data) ve enformetrik yasalar: Türk kütüphanecilik literatüründeki doktora tezleri üzerinde bir uygulama. Türk Kütüphanecili i, 12, Bensman, S.J. (2001). Urquhart s and Garfield s Laws: The British controversy over their validity. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 52, Bensman, S.J. (2005a). Urquhart's Law, probability and the management of scientific and technical journal collections: Part 1, The Law s initial formulation and statistical bases. Science & Technology Libraries, 26(1) Bensman, S.J. (2005b). Urquhart's Law, probability and the management of scientific and technical journal collections: Part 2. Probability in the development and management of a central document delivery collection. Science & Technology Libraries, 26(2) Bensman, S.J. (2005c). Urquhart's Law, probability and the management of scientific and technical journal collections: Part 3, The Law's final formulation and implications for library systems. Science & Technology Libraries, 26(2) Bensman, S.J. (2005d). Urquhart and probability: The transition from librarianship to library and information science. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 56, , S.C. (1934). Sources on information on specific subjects. Engineering, 137, (Journal of Information Science, 10, , 1985 te yeniden basıldı.) Brookes, B.C. (1968). The derivation and application of the -Zipf distribution. Journal of Documentation, 24, Brookes, B.C. (1977). Theory of the Law. Journal of Documentation, 33, Burrell, Q.L. (1985). The 80/20 rule: library lore or statistical law? Journal of Documentation, 41, Coleman, S.R. (1994). Disciplinary variables that affect the shape of s bibliograph. Scientometrics, 29(1), Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası (2001). [CD-ROM]. Ankara: Nüvis Be eri Ara tırmalar ve Yayıncılık Ltd. ti. De Solla Price, D. (1976). A general theory of bibliometric and ot cumulative advantage processes. Journal of the American Society for Information Science, 27, Dewey, M. (1993). Dewey onlu sınıflama ve ba ıntılı dizin (4 cilt). Ankara: Millî Kütüphane Ba kanlı ı. Drott, M.C. (1981). 's Law: Theory, empiricism and the gaps between. Library Trends, 30(1), Drott, M.C. ve Griffith, B.C. (1978). An empirical examination of s Law and the scattering of scientific literature. Journal of the American Society for Information Science, 29, Egghe, L. (1986). On the 80/20 rule. Scientometrics, 10(1), Egghe, L. (2005). Power laws in the information production process: Lotkaian informetrics. Amsterdam: Elsevier. Egghe, L. ve Rousseau, R. (1990). Introduction to informetrics: Quantitative methods in library, documentation and information science. Amsterdam: Elsevier. 6 ubat 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Garfield, E. (1983). Citation indexing its theory and application in science, technology, and humanities. Philadelphia: ISI Press. 25 Ocak 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Garfield. E. (1980). s Law and related statistical patterns. Essays of an Information Scientist, 4, Ocak 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Garfield, E. (1972). Citation analysis as a tool in journal evaluation. Science, 178(4060), Gatten, J.N. ve Sanville, T. (2004). An orderly retreat from the Big Deal: is it possible for consortia? D-Lib Magazine, 10(10). 21 Mayıs 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Gökkurt, Ö. (1994a). Bilginin dört metrisi: Bibliyometri (bibliometrics), enformetri (informetrics), bilimetri (scientometrics) ve librametri (librametrics). F. Özdemirci ve Y. Kayan (Yay. haz.), Prof. Dr. Berin Yurdado a Arma an de (s ). Ankara: TKD. Gökkurt, Ö. (1994b). Enformetri, Yasası ve citation indeks. Türk Kütüphanecili i, 8, Gökkurt, Ö. (1997a). Citation indeks ve citation analizi: Enformetrik bir model çalı ması. Yayımlanmamı doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara. Gökkurt, Ö. (1997b). Yo unla ma Teorisi ve atıf analizinde kullanımı. B. Yılmaz, (Yay. haz.), Kütüphanecilik Bölümü 25. Yıl a Arma an de (s ). Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü. Heine, M.H. (1998). ranking conventions and their application to a growing literature. Journal of Documentation, 54, Hertzel, D.H. (1987). Bibliometrics, history of the development of ideas in. A. Kent, (Ed.), Encyclopedia of Library and Information Science de (s ). New York: Marcel Dekker. Jacobson, A., Milman, A.D. ve Kammen, D.M. (2005). Letting the (energy) Gini out of the bottle: Lorenz curves of cumulative electricity consumption and Gini coefficients as metrics of energy distribution and equity. Energy Policy, 33, Ocak 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Kolo lu, O. (1987). Süreli yayınların bilim fikri ve kurumlarının olu masına katkısı. stanbul:.ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi. Kozak, N. (2003). Türkiye akademik ler rehberi Ankara: Detay Yayıncılık. Mercanlıgil Gündo du, F. (1998). DOS 20 üzerine. Ankara: Millî Kütüphane Ba kanlı ı. Mercanlıgil Gündo du, F. (Haz.) (1997). 297 slâm dini ve slâm ilimleri sınıflama cetveli. Ankara: Millî Kütüphane Ba kanlı ı. Mercanlıgil Gündo du, F. (1993). Dewey Onlu Sınıflandırması ve slâm literatürünün sınıflandırma sorunları. Türk Kütüphanecili i, 7, Pritchard, A. (1969). Statistical bibliography or bibliometrics? Journal of Documentation, 24, Rousseau, R. (2000). Concentration and evenness measures as macro-level scientometric indicators. Second International

11 228 Tonta ve Al Seminar on Quantitative Evaluation of Research Performance - Shanghai, October 2000 de sunulan bildiri. 25 Ocak 2007 tarihinde 00.pdf adresinden eri ildi. Rousseau, R. (1998). Evenness as a descriptive parameter for department or faculty evaluation studies. E. De Smet (Ed.), Informatiewetenschap de (s ). Antwerp: Werkgemeenschap Informatiewetenschap. 25 Ocak 2007 tarihinde ttp://users.pandora.be/ronald.rousseau/even_conf.pdf adresinden eri ildi. Suber, P. (2004). Promoting open access in the humanities. [Working paper]. 25 Ocak 2007 tarihinde adresinden eri ildi. Tonta, Y. (2002). Türk Kütüphanecili i si, Türk Kütüphanecili i, 16, Tonta, Y. (2006). Açık eri im: Bilimsel ileti im ve sosyal bilimlerde süreli yayıncılık üzerine etkisi. K. Karakütük, (Ed.), Sosyal bilimlerde süreli yayıncılık I. Ulusal kurultay bildirileri de (s ). Ankara: TÜB TAK. Tonta, Y. ve Al, U. (2006). Scatter and obsolescence of journals cited in theses and dissertations of librarianship. Library and Information Science Research, 28, Trueswell, R.L. (1969). Some behavioral patterns of library users: the 80/20 rule. Wilson Library Bulletin, 43, Yılmaz, M. (1999). Kütüphane ve bilgibilimi açısından bibliyometrinin önemi. Yayımlanmamı yüksek lisans tezi, stanbul Üniversitesi, stanbul. Yılmaz, M. (2002). Lotka Yasası ve Türkiye'de kütüphane ve bilgi bilimleri literatürü. Türk Kütüphanecili i, 16, Yılmaz, M. (2005). 80/20 Kuralı. Türk Kütüphanecili i, 19,