MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ) MÜZİK ALETLERİYAPIMI ALANI MÜZİK İŞARETLERİ ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığıtarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılıkararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmışmodüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. i

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...ii AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MÜZIKTE TEMEL IŞARETLER Müzik ve Oluşumu Müzik Tarihi ve Gelişimi Sanatın Tanımıve Dalları Ses Oluşumu ve Özellikleri Müziğin Temel Öğeleri Müzik Türleri Temel Müzik İşaretleri Porte (dizek) Nota ve Değerleri Anahtarlar Süre Uzunluğunda Yardımcıİşaretler İfadelendirme İşaretleri Ses Değiştirici (altere) İşaretler Türk Müziğinde Değiştirici İşaretler UYGULAMA FAALİYETİ...17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...18 ÖĞRENME FAALİYETİ ARALIK VE TERIMLER Müzikte Aralık Kavramı, Çeşitleri ve Diziler Müzikte Aralıklar ve Çeşitleri Müzikte Diziler Temel Müzik Terimleri Hız (hareket) Terimleri Nüans (ayırtı) Terimleri UYGULAMA FAALİYETİ...26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...27 ÖĞRENME FAALİYETİ RİTİM ve ÖLÇÜ (USüL) Ritim Duygusu Ölçü (usul) ve Vuruş BatıMüziğinde Ölçü ve VuruşKavramı Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş...34 UYGULAMA FAALİYETİ...36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...37 MODÜL DEĞERLENDİRME...39 CEVAP ANAHTARLARI...40 ÖNERİLEN KAYNAKLAR:...41 KAYNAKÇA...42 ii

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 212MGS027 ALAN Müzik Aletleri Yapımı DAL/MESLEK Alan Ortak MODÜLÜN ADI Müzik İşaretleri MODÜLÜN TANIMI Ses oluşumu, müzik türleri, ritim, nota ve müzikte kullanılan işaretleri tanımaya yönelik öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Ön koşul yoktur. YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Müzik işaretlerini kullanmak Genel Amaç Gerekli akustik özellikli sınıf ortamıve donanımları sağlandığında tekniğine uygun temel müzik kavramlarını uygulayabileceksiniz. Amaçlar Tekniğine uygun olarak müzikte temel ve ses değititici işaretleri okuyup yazabileceksiniz. Müzikte kullanılan aralık çeşitlerini, temel müzik terimlerini tanıyıp tekniğine uygun olarak yazabileceksiniz. Ritim ve ölçüyü, tekniğine uygun olarak uygulayabileceksiniz. Ortam: Müzik odası, derslik Donanım: Dinleme çihazları, sanat ve müzik çeşitlerine ilişkin örnek mataryaller, CD. VCD nota kitap ders notları ve diğer müzik kaynakları ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme sorularıile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme aracı(uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. iii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modül enstrüman (çalgı) yapımıalanında yapma becerisi kadar, temel müzik kavramlarınıda bilmeniz gerekliliği ışığında hazırlanmıştır. Bir yapımcının müzik işaretlerini tanımasıve kullanıldığıyerleri bilmesi sizler için çok yararlıolacaktır. Enstrüman yapım işi, tarihte atadan oğula veya usta çırak ilişkisi dahilinde yapılarak günümüze taşınmıştır.her yapımcıkendi bulunduğu kültürün sazınıyaparak geliştirmeye çalışmıştır.günümüzde isimleri kalıcı olan ustaların, yaptığı enstrümanları çalma becerilerine ve müzik bilgilerine bağlıyoruz. Müzik evrensel ve hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır. Bütün sanat dallarında olduğu gibi öğrenilmesi uzun zaman ve sabır gerektirir. Her sanatta bulunduğu dönemin tarihsel gelişim sürecini yansıtır. Olayların ve yaşanılan çevrenin sanatta etkileri kaçınılmazdır. Örnek; bizde aşıklık geneleğinin var olması. Her müzik işareti ve notanın kullanma gerekliliği tarihsel gelişim süreçlerinden geçerek günümüze aktarılmıştır. Müzikle matematik içi içe girmişdurumdadır. Porte üzerine konan her notanın işaretin yeri va tınlama süresi vardır. Yapılan müzik parçasımatematiksel hesaplar ve müzike kurallarıdoğrultusunda yapılır. Günümüz çalgıaleti yapımcısı, müzik bilgisine sahip ve yaptığıensrumanıiyi icra ediyor olmalıdır. Bu modül müzik işaretlerine ve nota bilgisine giriştir. Eğer iyi yapımcı olmak istiyorsanız öğrenme faliyetlerinde başarılıolmalısınız. Yöresel enstrüman (çalgı) yapım ve icracısı 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bu faliyet sonunda akustik ortam ve donanım sağlandığında müzikte temel ve ses değiştirici işaretleri tekniğine uygun olarak okuyup yazabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Müzik nedir? Oluşum evrelerini ve müzik türlerini araştırınız. Müzikte neden sesli ve sessiz notalar kullanılır? Araştırınız. Ses değiştirici işaretlerin şekilleri nasıldır ve nerelerde kullanılır araştırınız. Sanat nedir? Gerekliliğini araştırınız. Araştırma işlemleri için internet ortamı, müzik kitapları, notaya alınmışyerli ve yabancıklasik eserleri inceleyiniz. Kaset, CD ve VCD dinleyerek ses oluşumunu ve müzikteki değiştirici işaretler hakkında ön bilgi edininiz. Müzikle ilgilenen arkadaşveya kurslardan bilgi edininiz. 1. MÜZİKTE TEMEL İŞARETLER 1.1. Müzik ve Oluşumu Müzik duyguların sesle anlatıldığı, bilinçli etkinliklere denir. Müzik yaşamın her alanında varlığıyla birlikte insan ruhunu zenginleştirdiği gibi yaşam kalitesini de yükseltir. Müzik bilimdir; çünkü içerik olarak bir konusu, kuralarıve bir yöntemi vardır. Müziğin oluşumunu dört ana başlıkta ele alabiliriz, Müzik Tarihi ve Gelişimi Müzik, insanlık tarihiyle birlikte var olan bir olgudur. Yaşanılan dönemin olaylarını, o coğrafyanın gelişimini seslerle dile getirmişlerdir. Müzikte gelişim geçtiği dönemin adlarını almıştır. İlkel müzikten, klasik ve çağdaşmüziğe kadar birçok dönem isimleri sayabiliriz. Müziğin dili evrensel olduğundan birçok uygarlıkta, başka bir uygarlığın müziksel etkileşimi görülmektedir. Müzikteki kullanılan enstrümanlarda ve ses cihazlarında gelişim son çağlarda daha hızlanmıştır. Akustik ensrumanların, vokallin yerini elektoronik enstrümanlar ve cihazlar almıştır. Örneğin; elektronik gitarlar, mikrofonlar, vb 3

8 Sanatın Tanımıve Dalları Sanat; insanın etkileşimlerinin, duygu ve düşüncelerinin dışa vurumasıdır. Dışa vurum; yazı, müzik, yapı, çizim, iletişim ve çeşitli somut ögelerle ifade edilir. Sanat, sosyal yaşamın kaçınılmaz bir parçasıdır. Her bireyin mutlaka bir sanat dalıyla amatörde olsa ilişkide ilgilenmesi gerekir. M.K. ATATÜRK ün dediği gibi SANAT ALTIN BİLEZİKTİR, sanatsız bir topluluk düşünülemez. Aşağıda gördüğünüz bir grafik sanatı örneği, resimin ve müziğin varlığına işaret eden bir çalışma. Şekil 1.1 Şekil 1.1 Biçim verilen malzeme değiştikçe sanatın değişik adlara ayrılmasımümkün olabiliyor. Ancak, sanatısınıflandırırken sadece malzeme yönüyle sınıflandırma yapmak mümkün değildir. Malzemenin yanısıra, ifade edişbiçimi veya daha kapsamlıbir ifadeyle yaratıcılık bu sınıflandırmada önemli bir etkendir. Sözgelimi, bir heykeltıraşda ağaca biçim verebilir, bir marangoz da. Fakat heykeltıraşın ağaca biçim verişteki ifade tarzıile marangozun biçimlendirmesindeki ifade tarzıaynıdeğildir. Heykeltıraşbiçimlendirmesini alışılmışın dışında, yeni ve özgün bir biçimde yaparken; marangoz alışılmış, bilinen veya tekrar edilen bir biçimlendirme yapar. Bu bakımdan sanat genel olarak önce iki gruba ayrılır: Pratik sanatlar / endüstriyel sanatlar (zanaat), Güzel sanatlar. Güzel sanatlar deyince aklımıza; insan yaratıcılığı, insanın ilk çağlardan bu yana kendini ifade ettiği, tam yetkinleşemediği dönemlerde; çizgi, boya, kil yoluyla içini döktüğü biçimler, desenler, çeşitli oluşumlar geliyor. Yetkinleştiği dönemlerde ise örnekler çok çeşitli. Sözgelimi; ünlü rönesans sanatları, yapılar, anıtlar, köprüler, müzeleri dolduran resimler, sonra şiirler ya da Mimar Sinan'ın camileri, çeşmeleri, köprüleri v.b Günümüz insanın; akıl, duygu, bilgi ve teknolojiyi kullanarak ortaya koyduğu sanat ürünleri:çağdaş 4

9 resim, heykel, roman, tiyatro, sinema, çelik ve cam yapılar, incecik kullanım eşyaları, sesin, ışığın, rengin, oyun gücünün birleştiği büyük sahne olayları, türlü tasarımlar. Güzel Sanatlarıgeleneksel ve çağdaşolmak üzere iki biçimde sınıflamak, bize bazı kolaylıklar getirebilir. Geleneksel sınıflama; güzel sanatları, hitap ettiği duyu organlarına göre sınıflar. Sözgelimi görsel sanatlar (plâstik sanatlar), göze ve görmeye dayanan sanatları(resim, heykel, mimari gibi) bir grupta topluyor. Fonetik sanatlar, müzik ve türleri ile edebiyatı; ritmik sanatlar ise hem görme hem de hareketle ilgili olan sinema, opera gibi sanatları kapsamaktadır. Ancak, bu sınıflandırmanın dışında kalabilen bazıtürler de olabilir. Sözgelimi, karikatür veya seramik gibi. Bu sebeple, daha çağdaşbir sınıflandırmaya gerek duyulmuştur. Bu sınıflama, söz konusu edilen sanat dalının niteliği ve tekniği göz önünde bulundurulmaktadır.buna göre, şöyle bir sınıflandırma yapılabilir: Yüzey Sanatları: Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaşüzerine uygulanan sanatlardır: Resim ve türleri ( yağlıboya, sulu boya, baskısanatları, afiş, grafik çizimler ), duvar resmi, minyatür, karikatür, fotoğraf, batik, süsleme vb. Hacim Sanatları: Üç boyutlu sanat çalışmalarıdır. Sözgelimi heykel, seramik, anıtlar gibi. Mekân Sanatları: İç ya da dışmekânıiçine alan ve ya düzenleyen sanat dallarıdır. En başta mimarî olmak üzere (bahçe mimarîsi, peyzaj mimarîsi), çevre düzenlemesi gibi mekâna ilişkin tüm tasarım çalışmaları. Dil Sanatları: Edebiyat ve yazıtürlerini kapsayan sanatlardır; roman, hikâye, şiir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu vb. gibi. Ses Sanatları: Müzik ve bütün türlerini kapsayan sanatlardır; halk müzikleri, klâsik müzikler gibi. Hareket Sanatları: İnsanın, bedeniyle anlatım gücü kazandırdığısanatlardır; bale, dans türleri, halk dansları, pandomim vb. Dramatik Sanatlar : İnsanın, eyleme dönüşmüşifadelerle kendini veya bir olayı, bir olguyu anlattığısanatlardır;tiyatro, opera, müzikal oyun, kukla gibi sahne sanatları, sinema, gölge oyunu gibi türleri buna örnek olarak gösterebiliriz. Müziğin enstrümanlarıbu dalların birçoğunu içerir. Görsel, işitsel bir çok faktörü var. Bir marangoz mantığının dışına çıkmamız gerekir. Daha iyi bir yapısal eser vermek için müzik kullağımız iyi olmalıve plastik sanatlara karşıilgi duymalıdır. 5

10 1.1.3.Ses Oluşumu ve Özellikleri Ses cisimlerin titreşmesinden oluşur. Sesin oluşmasıiçin ses kaynağı, iletici ve alıcıolması gerekir. Kulağımıza gelen her seste tını, yükseklik, süre, vurgu ve gürlük nitelikleri vardır. Bu nitelikler; Tını; seslerdeki çeşni ve renktir. Rüzgâr sesi, keman sesi, kuşsesi, piyano sesi gibi sesleri kendine özgü tınılarıyla ayırt ederiz Yükseklik; sesin ince ya da kalın oluşudur. Diğer bir anlamada tiz ve pes oluşu. Süre; sesin az ya da çok uzamasıdır. Vurgu; sesin çeşitli şekilde çıkarılışıdır. Gürlük; sesin hafif veya kuvvetli olşudur. Yani şidetidir Müziğin Temel Öğeleri Müziğin temel öğeleri ritim, melodi ve armonidir. Bu öğeler müziği var eder. Ritim: Bir müzik parçasının, zamanıbelli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara bölünmesidir. Ritim vuruşlarıbir düzen oluşturacak şekilde birbirini izler. Bu vuruşlar müzikte nota değerleri ile gösterilir. Ritim yalnızca sanata değil, evrene ve canlıvarlıkların yaşamlarına da hâkim olan öğedir. Melodi: Melodi veya ezgi antik çağda melos (bir lirik şarkıüzerine söylenen şarkı) kelimesinden türetilmiştir. Melodi, tek sesle ifade edilen kendine özgü karekteriyle müzikal fikirdir. Örneğin; 9.senfoni, romans ve türkülerimiz. Armoni: Akorların (en az iki sesin aynı anda çalınması) art arda bağlanmasından meydana gelen müzik dokusudur Müzik Türleri Toplum yaşamıyla birlikte sürekli olusum ve gelişim halinde olan müziğin kaynağıtür ve işlev bakımından çeşitlilik içerir. Bu çeşitliliği sıralamak oldukça zordur. Her dönem ve yaşanılan yer bakımında çeşitlik sağlar. Müzik türlerini ana ve alt başlıklar halinde şöyle sıralayabiliriz. 6

11 Gelişmişlik Düzeyine Göre İlkel müzik Yarıgelişkin müzik Gelişkin müzik Yaygınlığına Göre Yerel müzik Ulusal müzik uluslar arasımüziğe yönelik olduğu o Kültürel amaca göre Geneleksel müzik (halk müziği) Klasik müzik Popüler müzik o İnanç özelliği taşıyıp taşımadığına göre : Dinsel müzik Din dışımüzik o Yerleşim birimini yapısına göre Kırsal kesim müziği Kent müziği o Uluslara göre Türk müziği Çin müziği Alman müziği Arap müziği Çingene müziği vb o Kıtalara göre Avrupa müziği Asya müziği Afrika müziği o Kullanıldığıetkinlik ve konulara göre Dans müzik Film müziği o Ait olduğu döme göre; barok modern klasik romantik o Seslendiricisinin sayısınagöre; solo seslendirme o Topluluğunun niteliğine göre; orkestra müzik koro müzik oda müzik bando müzik konser müzik eğlence müzik fon müzik. o Yöneldiği yas kesimi göre; çocuk müzik, gençlik müzik. o Örgüsü ve dokusuna göre; Tek sesli müzik, cok sesli müzik o Dayandığıses sistemi göre; makamsal müzik, modal müzik tonal müzik o Oturtma ya da görevlendirmeye göre; çalgımüzik, ses müziği. o Özellik kazandıran çalgıya göre: kemen müzik piyano müzik, davul zurna müziği 7

12 1.2. Temel Müzik İşaretleri Porte (dizek) Birbirine paralel beşyatay çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan nota yazmak için kullanılan şekle denir..şekil 1.2 Şekil 1.2.Dizek Aynızamanda porte çizgileri dışına da nota yazılmaktadır. Ek çizgi dediğimiz çizgiler kullanılır. Enstrüman veya vokalin sesinin ince veya kalınlığına göre porte çizgisinin altına ve üstüne ek çizgiler eklenir. Şekil Nota ve Değerleri Şekil 1.3. Dizekteki sesleri ve bu seslerin süre uzunluklarınıbelirtmeye yarayan işaretlere nota denir. Bütün sesleri tanımlayan yedi nota vardır. Bu notalarışekilleriyle tanırız. Birlik notadan almışdörtlük nota sürelerine kadar notalar vardır. Şekil 1.4. Şekil 1.4.Nota değerleri 8

13 Do Re Mi Fa Sol La Si Türkçede kullanımı C D E F G A B İngilizlerin kullanımı C D E F G A H Almanların kullanımı Porte (dizek) üzerinde notaların yeri ve nota isimleri; Şekil 1.5 deki gibidir. Notalar porte çizgisinin sırayla üzerine ve arasına yazılır Şekil 1.5. Notaların dizek üzerindeki yeri Süresi en uzun olan birlik notadır ve dört vuruştur. Birlik nota her seferinde süresi ve vuruşsayısıikiye bölünerekten diğer değerleri oluşturur. Bu notalar süre olarak kendi isimlerini alırlar. Örnek;2 lik nota 2 vuruştur, yani tınlama süresi 2 birim kadardır. Sayısal olarak da 2/4 bütünün yarısıdır(birlik nota).birlik notadan iki tane ikilik, dört tane dörtlük, sekiz tane sekizlik elde edilir diyebiliriz. Tersten de gidersek sekiz tane sekizlik nota bir tane birliğe denktir. Şekil 1.6 Şek.1.6.Ritmik değerler tablosu 9

14 Sesiz (es-susmalar) Notalar Müzikte sessiz süreler susma ile gösterilir ve işaretlenir. Türkçede susma, susku ve es gibi benzer kelimelerle de belirtilir. Sesli notalar gibi sessiz notalarda da yedi susma işareti vardır. Sessiz (es) notalarda isminden de anlaşıldığıgibi müzik partisinde işaretlerin olduğu yerde ses kesilir(susuturulur). Bu işaretlerin dizek üzerinde gösterimi aşağıdaki gibidir. Şekil: Anahtarlar Şekil 1.7. Sessiz notalar Müzikte üç tür anahtar vardır.bunlar Sol anahtarı, Fa anahtarı, Do anahtarıo dır. Sol Anahtarı: Dizeğin ikinci çizgisinden çizmeye başlanılır ve beşlanılan ses sol sesidir. Gitar, flüt, bağlama ve keman notalarıbu anahtarda yazılır. Şekil.1.8. Şekil 1.8. Sol anahtarı Fa Anahtarı: Fa anahtarı, alt oktavlardakikalın dizek içine yerleştirebilmek için kullanılır. Dördüncü çizginin dışında üçüncü çizgiden başlayan Fa anahtarı bulunmaktadır. Piyano, basgitar, kontrubas notalarıbu anahtarda yazılır. Şekil.1.9. Şekil.1.9.Fa anahtarı Do Anahtarı: Do anahtarı, genelikle orta seslerin yazılışında kullanılır. Dört çeşit do anahtarıbulunmaktadır. Şu anda bir tanesinin yerini bilmek kafidir,diğerlerini siz araştırınız. Şekil

15 Şekil.1.10.Do anahtarı Süre Uzunluğunda Yardımcıİşaretler Nokta: Yanına konduğu notayıyarıdeğeri kadar uzatır. Aşağıda noktalı notaların süre uzunluklarıgörülmektedir. Şekil Şekil.1.11.Nokta Çift Nokta: Bir nota veya susma işaretinin yanında iki nokta olduğu zaman birinci nokta değerinin yarısı, ikinci nokta ise noktanın süre değerinin yarısı kadar önüne geldiği noktanın süresini aaltır. Şekil.1.12 Şekil.1.12.Nokta Üçleme: Doğal bölünümlü ikişerli olan bir nota değerinin, geçici olarak üç eşit parçaya bölünmesine üçleme denir. Üçleme notaların altına ya da üstüne üç yazılır. Şekil

16 Şekil.1.13.Üçleme Legato (Bağlı): Notaların birbirine bağlanarak, seslendirilmesine legeto denir. Birinci nota çalınır, iki notaya bağlanır. Telli çalgılarda birinci nota mızrapla, diğer notalar parmakla seslendirilir. Şekil.1.14 te olduğu gibi. Şekil.1.14.Legeto Durgu (puandorg):üzerlerine geldiği notayıgenellikle normal uzunluklarının iki katıuzatır. Ancak, müziksel nedenlerden dolayıyorumcuya bağlıdır. İstenilen sürede seslendirilir. Genelde son notanın üzerinde buunur. Şek Şekil.1.15.Puandorg Tekrar İşareti: Bir müzik eserinin herhangi bir bölmünde melodi tekrarıiçin kullanılır. Şek

17 Şekil.1.16.Tekrara işareti Dolap: Tekrar edilen bölümün ikincikez seslendirilişinde 1 yazan ölçüler atlanır ve 2 yazan ölçüden çalınır. Şek Şekil.1.17.Dolap Da Capo(D.C): Da capo,tekrar işaretinin yanında bulunuyorsa en başa dönülür ve eserin sonuna kadar tekrar edilmeden seslendirilir.şek Şekil.1.18.Da capo Senyo: Tekrar işaretine ikinci kez rastlandığında, aynıişaretin ilk bulunduğu ölçüye dönülür ve bu ölçüden başlayarak son anlamına gelen fine kelimesinin olduğu yere kadar seslendirilir. Şek İfadelendirme İşaretleri Şekil.1.19.Senyo Staccato: Notaların sıçratılarak seslendirilmesine denir. Diğer bir anlamda kesik kesik de diyebiliriz. Staccato, notanın altına ya da üstüne bir nokta ile yazılarak gösterilir. Şek Şekil.1.20 Staccato 13

18 Çarpma: Asıl sese gidilmeden öce çok kısa bir süre başka sese çarpıp asıl sese dönmedir. Bu şekilde asıl ses vurgulanmışolur. Şek.1.21 Şekil.1.21 Çarpma Tril: Asıl ses ile komşu sesin birbiri ardına oldukça hızlıve uzunca süren seslendirilmesidir. Şek Şekil.1.22 Tril Tremolo: Bir sesin komşu ses ile değil, komşunun yanındaki ses ile birbiri ardı sıra olabildiğince hızlıseslendirilmesiyle elde edilen bir süslemedir. Şek Şekil 1.23 Tremolo 1.3. Ses Değiştirici (altere) İşaretler Bu işaretler önüne geldiği notayıinceltir (tiz), kalınlaştırır (pes) ya da eski doğal haline getirir. Ses değiştirici işaretleri iki ana grupta toplayabiliriz. Şek Şek.1.24.Değiştiriciler 14

19 Evrensel Müzikte Değiştirici (Altere) İşretler. Batımüziğinde her ses arasında yarım ton farkıvardır. Dolays ıyla bir sesi yarım ses inceltmek ve yarım ses kalınlaştırmak için notadan önce bu işaretlerden konulur. Diyez ( # ) :Önüne konulduğu notayıyarım ses inceltir. Şek Şekil 1.25.Diyez Bemol ( b): Önüne geldiği notayıyarım ses kalılaştırır (pes).şek Şekil Bemol Natural (doğal):ölçü içerisine arıza almışveya ton olarak arızalıparçalarda kullanıldığında nota eski sesine-tonuna gelir. Şek Şekil Natural Türk Müziğinde Değiştirici İşaretler Türk müziğinde notalar arasıuzaklık batımüziğine nazaran daha azdır. Batı müziğinde yarım perde dediğimiz ses, türk müziğinde on ikiye kadar bölünmektedirbu bölümlerin her birine KOMA adıverilir. En küçük ses aralığıanlamına gelmektedir.batı müziğinde yarım aralık veya yarım perde bir komadır. Şek

20 Şekil Türk müziğinde değiştirici işaretler. Yukarıda da görüldüğü gibi Türk müziğinde 4 komalık bakiye, 5 komalık küçük münecenneb, 8 komalık büyük mücenneb, 9 komalık tanini, 12 veya komalık artık ikili aralıklıkları(en küçük ses uzaklığı) bulunmaktadır. Bu seslerdeki farklılıkları duyabilmek için çok müzik dinlemek ve müzik dağarcığına hakim olmak gerekir.çünkü ses aralıkları çok yakın ve kulağa benzeş gelebilir.ileriki konularda, Türk musikisi makamlarında, daha net olarak bu aralıklarıgörebiliriz. 16

21 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Müzik duygusu ve çeşitlerini algılamak için çeşitli müzikler dinleyin. Müzik defterinize nota yazım tekniğine göre nota değerlerini yazınız. Öneriler Klasik ve sanat müziği Cd leri dinleyiniz konserlere gidiniz. Müzikte kulanılan notalarıtekniğine uygun olarak değerlerini yazınız. Dizekte yerlerine doğru olarak yerleştiriniz..şekil , 1.6 dan yararlanabilirsiniz. Sesiz notaları dizek üzerine yerleştiriniz. Evrensel müzikte Ses değiştirici işaretleri çiziniz. Sesiz notalarıdeğerine uygun olarak dizek üzerine şekil.1.7 den faydalanarak yazınız. Evrensel müzikte kullanılan değiştirici işaretleri tekniğine uygun olarak yazma çalışmasıyapınız. Uygulandıkları yerleri örnek notalardan araştırınız Türk müziğinde değiştirme işaretlerini tekniğine uygun olarak yazınız. Şekil 1.28 de olduğu gibi her işaretin simgesi koma değeri ve ismi vardır. Bunlara dikkat ederek yazınız. 17

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Boşluk Doldurma Tipi Sorular Aşağıdaki soruların boşluklarına uygun kelimeyi yerleştirerek değerlendiriniz. 1. Duyguların sesle anlatıldığıbilinçli etkinliklere..denir 2. insanın içinde bulunduğu etkileşimleri, duygu ve düşünceleri dışa vurmasıdır. 3. Akorların (en az iki sesin aynıanda çalınması) art arda bağlanmasından meydana gelen müzik dokusuna denir. 4.. lik nota 4 vuruştur. lik nota 1 vuruştur... lik noyata ½ (yarım) vuruştur tane on altılık nota 4 tane.. notaya karşılık gelir. 6. Keman partileri (notaları)..anahtarında. Bas gitar partileri ise. anahtarında yazılır. 7. Notaların sıçratılarak seslendirilmesine.. denir. 8...bir sesin komşu ses ile değil,komşunun yanındaki ses ile birbiri ardısıra olabildiğince hızlıseslendirilmesiyle elde edilen bir süslemedir. 9..: önüne konulduğu notayı yarım ses inceltir. :..önüne geldiği notayıyarım ses kalınlaştırır (pes) 10. Batımüziğinde yarım aralık veya yarım perde bir.dır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızımodül sonundaki cevap anahtarıile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlışcevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları, faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 18

23 B- UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayıkontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışlarıtamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR Müzik duygusunu ve var ettiği etmenleri kavramak için VCD. CD. konser gibi etkinliklerde bulundunuz mu? Notalarıdeğerlerine göre birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik, on altılık otuz ikilik ve altmışdörtlük değer yazım çalışmasıyaptınız mı? Sesiz notalararıdizek üzerine doğru yazdınız mı? Evrensel müzikte ses değiştirici işaretlerin şeklini ve notaya katığıdeğeri kavrayarak yazdınız mı? Nota üzerinde gördüğünüzde algılayabiyormusunuz? Türk sanat müziğinde kullanılan değiştirici işaretlerin görevini ve simgelerini biliyormusunuz? Türk sanat müziğinde kullanılan değiştirici işaretleri tekniğine uygun olarak yazım çalışması yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 19

24 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Bu faaliyet sonunda akustik sınıf ortamıve donanımlarısağlandığında müzikte kullanılan aralık çeşitlerini, temel müzik terimlerini tanıyıp yazabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır; Diğer faliyete öğrendiğim bilgiler ışığında müzik kitaplarında ve internete istediğiniz notayıçek ederek. Nota üzerinde kullanılan terimler nelerdir, varsa sesli dinleme imkânınız o işaretlerin olduğu yerlerde müzikte bir değişim oluyormu bunlarıgözleyiniz. Akadaşlarınızla nota ve müzik paylaşımınıyaparak daha iyi pekiştireceğinizi biliniz. Kazanmışolduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaşgrubunuz ile paylaşınız.. 2.ARALIK VE TERİMLER 2.1. Müzikte Aralık Kavramı, Çeşitleri ve Diziler Müzik bir bilim dalıolduğu için yazılan bestelenen her şey belirli kalıplar ve kurallar içersinde yapılmaktadır. Bütünüyle duygu olarak baksak da matematikle iç içe girmiştir. İlk konularda değindiğimiz gibi müzik duyguların dışa vurumuydu ve anlamlıolmasıiçin de belirli kurallarla o duygularıanlamlışekle dönüştürmek gerekir. Bu kalıplardan (dizilerden) başlangıç olarak majör ve minör kalıplarınıgöreceksiniz Müzikte Aralıklar ve Çeşitleri İki ses arasındaki yükseklik farkına denir. Bir ses dizisindeki notaların (sesler) her biri Roma rakamıyla derecelendirilir. I-II-III-IV-V-VI-VII olarak gösterilir. Aralık, kalın ses ile ince ses arasındaki derecelerin sayısıile ölçülür. Aralıklar ezgisel ve armonik olmak üzere iki ayrılır. İki sesin bir biri ardına duyulmasına ezgisel, aynıanda duyulmasına ise armonik aralık denir. Şimdi aralık çeşitlerini inceliyelim. 20

25 Küçük İkili: İki nota arasındaki fark yarım ses aralığındadır. Birbirine bitişik iki sesten oluşur. arada başka ses yoktur. Örnek; mi- fa,si-do,do-re bemol vb. Şekil 2.1 Büyük İkili:İki nota arasında bir tam ses aralığıbulunur.iki yarım aralığın birleşmesinden meydana gelir.örnek; do-re, la-si vb.. Şekil 2.2 Küçük Üçlü: Bir tam ve bir yarım aralığın birleşmesinden meydana gelir. Örnek; mi-sol. Şekil 2.3. Büyük üçlü: İki tam aralığın birleşmesinden meydana gelir.örnek: do-mi Şekil

26 Tam Dörtlü: İki tam ve bir yarım aralığın birleşmesinden meydana gelir.örnek; do-fa, mi-la. Şekil 2.5. Eksik Dörtlü: Bir tam ve iki yarım aralığın birleşmesinmden oluşur. Örnek; resol bemol. Şekil 2.6. Artık Dörtlü: Üç tam aralığın birleşmesinden meydana gelir Müzikte Diziler. Şekil 2.7. Dizi; Latince merdiven anlamına gelen scala sözcüğünden gelmektedir. Sekiz sesin ardıardına sıralanmasına dizi denir. Örnek; Do1 den Do2 ye kadar olan seslere Do dizisi denir. Klasik batımüziğinde temel dizi Diyatonik dizidir. Şek.2,8 de olduğu gibi. Avrupa ya özgü bu dizilerin temeli Yunanlıların kulandığıdizilere kadar uzanır(daha eski dönemlerde diyebiliriz. Ör: Frigyen dizisi frigyalılar döneminde kullanılmıştır.) Bunlar; Doryen Şekil 2.8.Doryen 22

27 Lidyen: Şekil 2..9.Lidyen Frigyen: Miksoliden: Şekil 2.10.Frigyen Şekil 2.11.Miksoliden Majör Dizisi(gamı): İki tam bir yarım, üç tam bir yarım (TTYTTTY) aralıklardan meydana gelen diziye majör dizi denir. Bir diziyi majör yapan özellik 1.derece ve III.derece aralığının büyük üçlü olmasıdır.major dizilerde do majör dediğimiz C olarak gösterilir.şek Şekil 2.12.Major dizi Bütün majör gamlar bu formülle elde edilir. Eğer, tam ses olmama durumu varsa bemol ve diyez işareti koyarak iki ses arasındaki uzaklığıbu formüle uyarlarız. Minör Dizisi (gamı) Bir majör dizinin VI.derece sesi üzerine oluşturulan yeni dizi minör dizidir.bir diziyi minör yapan özellik I.derece ve III.derece arasının küçük üçlü olmasıdır.örneğin;do majör ün altıncısesine bakarsak yani VI.derecesi La dır.la sesi üzerine kurulan yeni dizi (gam) La minör dizisidir.uluslararasıgösterimi Am dir. 23

28 2.2. Temel Müzik Terimleri Şekil 2.13.Minör dizi Müzikte çeşitliliği sağlayan da bu işaretlerdir. Bu işaretleri de iki ana grupba ayırabiliriz Hız (hareket) Terimleri Haraket, bir müzik eserinin hangi yavaşlıkta veya hangi hızlılıkta çalınacağınıbelirtir. En yavaşen hızlıbirçok hız terimi vardır. Bu terimlerin çoğu İtalyancadan gelmedir ve müzik parçasının notasının-dizeğinin sol üstüne yazılır. Aşağıda görüldüğü üzere ismi ve hızın anlamıverilmiştir. İSMİ Grave Lento Largo Larghetto Adagio Andante Moderato Allegretto Allegro Vivace Presto Prestissimo ANLAMI Çok ağır Ağır Geniş Oldukça geniş Acele etmeden Orta yürüme hızında Orta dızda Oldukça hızlı Hızlı Canlı Çok hızlı Son derece hızlı 24

29 Örnek: Nüans (ayırtı) Terimleri Şekil Hız terimleri Bir müzik eserinin yorumlanmasısırasında, seslere uygulanan kuvvet yada hafiflik derecelerine nüans denir. Bunlar gürlük terimlerini oluşturur. Terimler İtalyancadır. Terimler nota üzerinde kısaltmalar şeklinde kullanılır. Başlıca nüans terimleri aşağıdadır. TERİM ANLATIMI KISALTMASI piaissimo çok hafifi pp.,ppp. piano Hafif p. mezzo piano orta hafifilikte mp. mezzo forte orta kuvvete mf. forte Kuvvetli f. fortissimo çok kuvvetli ff. molto fortissimo çok fazla kuveetli fff. forzando, con forza çok kuvvetli, vurgulu fz. forte piano kuvvetliden sonra hafif fp. crescendo gittikçe kuvetlenerek cresc. decrescendo gittikçe hafifiliyerek decresc. Bu terimlerin Nota üzerindeki kullanımıaşağıdaki gibidir.şekil: Şekil 2.15 Tüm terimlerin kullanıldığıörnek 25

30 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları "Aralık çeşitlerini, dizek üzerine aralığın niteliğine göre yazınız.(büyük ikili aralık, eksik dörtlü aralık) Öneriler Büyük ikili eksik dörtlü ralık Tekniğine uygun olarak C majör dizi oluşturunuz. (2T,Y,3T,Y) Do Majör dizisi DO RE MİFA SOL LA SİDO T T Y T T T Y Tekniğine uygun olarak A minör dizi oluşturunuz (T,Y,2T,Y,2T) Hız (hareket) ve nuans terimlerini tekniğine uygun olarak pp, largo ve mf yazınız. Şekil 2.15 e bakınız. Aynızamanda nota parçalarından takip ediniz. İnterneten parça ve notasıolan klasik parçaladan indirip parça içersindeki ses yüksekliklerine dikkat ediniz. 26

31 ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarınıdoğru ve yanlışolarak değerlendiriniz. 1- Aralıklar ezgisel ve armonik olmak üzere iki ayrılır. 2- Aşağıdaki aralık B3 lü (BÜYÜK ÜÇLÜ) aralıktır. 3- Dizi, Latince merdiven anlamına gelen scala sözcüğünden gelmektedir. Sekiz sesin ardıardına sıralanmasına dizi denir. Örnek: Do1 den Do2 ye kadar olan seslere Do dizisi denir 4- İki tam bir yarım üç tam bir yarım (TTYTTTY) aralıklardan meydana gelen diziye majör dizi denir 5- Bir majör dizinin V.derece sesinin üzerine oluşturulan yeni dizi minör dizidir 6- Bir müzik eserinin yorumlanmasısırasında, seslere uygulanan kuvvet ya da hafiflik derecelerine nüans (ayrıntı) denir. Cevaplarınızıcevap anahtarıile karşılaştırınız DEĞERLENDİRME Cevaplarınızıcevap anahtarıile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızıbelirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlışcevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz. 27

32 B- UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayıkontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışlarıtamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR 1 Büyük ikili ve eksik dörtlü aralık yazdınız mı? 2 Tekniğine uygun olarak Do majör dizisi yazdınız mı? 3 Tekniğine uygun olarak L a minör dizisi yazdınız mı? 4 Hız terimlerinin nerelerde kulanıldığınıkavradınızmı. 5 Hız terimlerinin ne anlama geldiğini kavradınızmımı? 6 Nüans (ayırt) terimlerinin nota üzerinde yazım tekniğine uygun olarak yazdınız mı? 7 Nüans terimlerinin içerdiği anlamınıiyi algılamak için müzik parçaları(klasıc, orkestra) mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır, şeklindeki cevaplarınızıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 28

33 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 Bu faliyet sonunda akustik sınıf ortamıve donanım sağlandığında ritim ve ölçüyü tekniğine göre uygulayabileceksiniz ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır; Diğer faaliyette öğrendiğiniz bilgiler ışığında müzik kitaplarından ve internetten istediğiniz notayıçek ederek, nota üzerinde kullanılan sayısal ifadelere ve ölçü içersinde sayısal olarak kaç nota yazıldığıkarşılaştırınız. Batımüziğinde ve Türk müziğindeki nota yazımlarınıkontrol ediniz. Bir müzik parçasınıduyduğunuzda ritim tutmaya çalışınız. Müzisyenlik yolunda ilk adımlarınız olduğundan müzikleri daha bilinçli, duymaya dinlemeye çalışınız. Kazanmışolduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaşgrubunuz ile paylaşınız. 3. RİTİM VE ÖLÇÜ (USÜL) Diğer konularda ritimi vurgulamıştık. Müziği var eden üç temel öge; ritim, melodi ve armoniydi. Ritim kalıpları(ölçüleri) Batıve Türk müziğinde değişiklik göstermektedir. Türk müziğinde yetmişiki adet usul vardır. Batımüziğinde ise buna nazaran azdır. Ölçüler aynı zamanda karmaşıktır. Ör:7/16, 13/8 gibi Bu faaliyette ritimin, ölçünün ve vuruşşekillerinin nasıl olduğunu öğreneceksiniz. Basit ölçü ve vuruşlarıyapabileceksiniz. Batıve türk müziğinde kullanılan vuruşşekilleri ve ölçüler hakkında bilgi edineceksiniz. Bu bilgi dahilinde dinlediğiniz müziklerde ritmik şekillerin ne olduğu hakında sezgisel bilgi ve basit ölçülerin el hareketlerini (vuruş) yapabilme becerisi kazanacaksınız Ritim Duygusu Ritim, zamanın belli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara bölünmesiydi. Bu bilgiyi önceki vurgulamamızdan biliyoruz. 29

34 Müziğin matmatiksel (sayısal) olarak parçalara bölünmesi de diyebiliriz. Bu ritmik yapılar yaşanılan coğrafyanın etkileşimlerine göre farklılık göstermektedir. Örneğin, Türk müziğinde bozlak, İç Anadoluda var olmuşbir ritmik yapıdır. Mzurka Polonya halk dansıdır ve ritmik yapısıfarklıdır. Flemnco ve halk müziği ritimlerinden de birçok örnekler verebiliriz. Ritim duygusunu ilerletmek için çok çeşitli müzikleri dikatle dinlemek gerekir. Bir süre sonra belleğimizda müziksel hafıza oluşacaktır Ölçü (usul) ve Vuruş Ölçü: Bir müzik eserinin süre olarak birbirine eşit parçacıklara bölünmesine ölçü denir. Ölçü eşit zaman kümeleridir ve müzik yazısında birbiriden ölçü çizgileri ile ayrılır. Şek.3.1 deki gibi dizekleri dik kesen çizgidir. Şekil 3.1 Rakam: Bir müzik eserinin ölçüsü, anahtardan hemen sonra sayısal olarak yazılır. Rakamlar üst üste yazılır. Üsteki rakam ölçüyü oluşturan zaman birim değerlerinin sayısınıgösterir. Alattaki rakam ise bu değerlerin niteliğini belirtir. Ör:3/4 rakamlarıüç adet dörtlük notadan bir ölçüyü tanımlar. Şekil 3.2. Vuruş: Ölçü vurma, zamanın sırasınıve notanın değeri kadar tınlama süresini el hareketleri ile belirtmektir. Enstrüman çalışmalarında ayak hareketleri ile ölçü vuruşlarınıda yapabiliriz. Şek.3.3. Şekil

35 3.2.1.BatıMüziğinde Ölçü ve VuruşKavramı Batımüziğinde ölçü ve vuruşkavramıklasik müziğe ayarlanmaktadır. Ölçü Çeşitleri Basit Ölçüler: Bir zamanımeydana getiren değerlerin tümü birlik, dörtlük ya da sekizlik benzeri ikişerli değer işaretine denk düşerse, bu çeşit zamanlardan kurulu ölçülere basit ölçüler senir. Basit ölçüler üçe ayrılır. İki zamanlı, üçlü zamanlıve dörtlü zamanlı. Sırasıyla Şek.3.4 te göründüğü gibidir. Şekil 3.4.Basit ölçüler 31

36 Bileşik Ölçü: Bir zamanıoluşturan değerlerin hepsi, noktalıbirlik, noktalıilkilik, noktalıdörtlük ya da noktalısekizlik gibi bir noktalıdeğer işaretine denk ise bu ölçüler bileşiktir. Şek.3.5. Şekil 3.5.Bileşik ölçüler Aksak Ölçüler: Bir ölçü hem ikili zamanıhemde üç zamaıiçeriyorsa bu ölçü aksak ölçüdür. Aksak ölçüler de üçe ayrılır. İki zamanlı, üçlü zamanlıve dörtlü zamanlı. Sırasıyla aşağıdaki gibidir. Şek.3.6. Vuruşçeşitleri Şekil 3.6.Aksak ölçüler Vuruş, verilen zamanıelle parçalara bölmektir. Mümkün olduğunca el haraketleri kesin ve sınırlıolmalıdır. El haraketleri aşağıyukarıve sağa sola pozisyonlarda yapılır. Vuruşlarıtemel olarak altıbaşlıkta toplayabiliriz. 32

37 İki zamanlıölçünün vurulması: Birinci zaman aşağıikinci zaman yukarı yapılır. Şek 3.7. Şek.3.7. Üç zamanlıölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sağa yukarı, üçüncü zaman sola yukarıyapılır. Şek.3.8. Şek.3.8. Dört zamanlıölçünün vurulması: Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sola yulkarı, üçüncü zaman sağa, dördüncü zaman yukarısola yapılır. Şek.3.9. Şek Beşzamanlıölçünün vurulması: Şek Şek Yedi zamanlıölçünün vurulması: Şek

38 Dokuz zamanlıölçünün vurulması: Şek Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş Batımüziğinde usul ve vuruşun birçoğu türk müziğinde de geçerlidir. Burada sadece Türk müziğinde geçerli olanlarıaçıklıyacağız. Usül (Ölçü ) Eşit sayıda değişik vuruşlardan meydana gelmişritim kalıplarıdır. Türk müziğinde usüller el haraketiyle belirtilir. Diğer bir anlamda tempo tutulur ve bu haraketler eserin sonuna kadar disiplin içersinde devam eder. Türk müziğinde usuller şu kelimelerle ifade edilir. Sağel sağdize kuvvetli, sol elde sol dize zayıf zamanlıvurularak ifade edilir. DÜM-TEK-TEKE-TEKA-TEKKA-TAHEK DÜM: Kuvvetli zaman demektir. Sağelle sağdiz üzerine vurularak ifade edilir. TEK: Hafif zaman demektir. Sol elle sol diz üzerine vurmakla ifade edilir TEKE: Birbirine eşit kısa zaman. Sağel sağdize, sol elde sol dize eşit zamanda bir biri ardına vurulmasıdır. TEKA: Bir uzun ve bir kısa zaman. Sağve sol ellerin, sağve sol dizlere vurulmasıyla icra (ifade) edilir. TAHEK: Sağve sol ellerin birlikte havaya kaldırılıp dizler üzerine vurulmasıyla icra edilir. Usül (Ölçü ) Çeşitleri Açıklamalarınıyapacağımız on beşzamanlıya kadar olan usüllere küçük usül, on beş zamanlıdan yukarıolan usüllere büyük usül adıverilir. Basit, birleşik ve aksak ritimler olarak da sıralayabiliriz. Aşağıda küçük (basit, birleşik. aksak) ve büyük usüllerden verilecektir. Diğer usuller ileriki öğrenme faliyetlerinde verilecektir. Aynızamanda sizde araştırınız. 34

39 NİM SOFYAN:(Basit usül) iki zamanlıdır. 2/4 lük ölçüsündedir. Bu usülde oyun havaları, türküler ve marşlar yazılmıştır. Vuruluşu: Şek.3.13 Şekil.3.13.Nim sofyan SEMAİ: Üç zamanlıdır. ¾ lük değerindedir. Bu usülde oyun havalarıve şarkılar yazılmıştır. Vuruluşu: Şek Şekil.3.14 Semai SOFYAN: Dört zamanlıdır. 4/8 likve 2/4 lük değerlerde vurulur. vuruluşu. Şek Şekil.3.15 TÜRK AKSAĞI: Beşzamanlıdır. 5/8 lik ve 5/4 lük değerdedir. Vuruluşu: Şek.3.16 Şekil.3.16 Türk aksağı 35

40 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Ritim duygusunu geliştirmek ve müzikteki haraketliliği algılamak için klasik müzik ve sanat müziği dinleyiniz. Öneriler Klasik ve yöresel müzik parçaları dinleyerek ritminin ne olduğunu, müzikteki ses çıkışve inişlere dikkat ediniz. Batımüziğinde kulanınlan 5/8 lik ritmin Şekil 3.11 e uygun olarak bakıp tekniğine uygun olarak elle tartımını tekniğine uygun tartımları yapınız. yapabilirsiniz. Sağ elle aşağıyukarı, aşağıyana yukarıve sola yukarıtartımınıyapınız. Türk sanat müziğinde kulanılan Tekniğine uygun olarak şekil 3.13 e usüllerden Nim sofyan usülünde yazımını göre yapınız. ve tartımınıyapınız. Türk sanat müzğinde kullanılan usül ü tekniğine göre yapınız. DÜM-TEK-TEKE-TEKA-TEKKA- TAHEK kuvetli ve zayıf zamanlara dikkat ederek yapınız. 36

41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarınıdoğru ve yanlışolarak değerlendiriniz. 1- Ritim, zamanın belli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara bölünmesiydi. 2- Bir müzik eserinin süre olarak birbirine eşit parçacıklara bölünmesine ölçü denir. 3- Aşağıdaki vuruşun ölçüsü;4/4 lüktür-.dört zamanlıdır. 4- Aşağıdaki ölçü yedi zamanlıdır.. 5- Gürlük, eşit sayıda değişik vuruşlardan meydana gelmişritim kalıplarıdır. 6- Semai üç zamanlıdır. ¾ lük değerindedir. Bu usülde oyun havalarıve şarkılar yazılmıştır. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızıcevap anahtarıile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızıbelirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlışcevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz. 37

42 B- UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayıkontrol listesine göre değerlendirerek eksik veya hatalı gördüğünüz davranışlarıtamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LİSTESİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR 1 Müzik kulağınızin gelişmesi açısından çeşitli nitelikli (klasi) müzikler dinlediniz mi? 2 Batımüziğinde ölçü çeşitlerinden yazılmışnotalarıincelediniz mi? 3 Batımüziğinde çeşitli vuruşçalışmasınıtekniğine uygun yaptınız mı? 4 Türk müziğnde kullanılan nim sofyan üsülünü tekniğine uygun olarak seslendirdiniz mi? 5 Türk müziğinde kullanılan ölçü kalıbınısağve sol elinizi kuvvetli ve zayıf zamanlarıtakip ederek tekniğine uygun olarak yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır, şeklindeki cevaplarınızıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 38

43 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ(YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR 1) Müzik ve oluşumu A)Müziğin tanımınıve tarihsel gelişimini kavradınız mı? B)Müzik türlerini algılamak için çeşitli müzikler dinlediniz mi? 2) Sanat ve sanat dalları-sanatta enstrümanın yeri A)Sanat ve sanat dallarınıaraştırdınız mı.? B)Enstrümanlar ne gibi sanat çeşitlerine hitap etmektedir, öğrendiniz mi? 3) Sesli ve sessiz notalar A)Sesli notalarıismi ve yerleri ile birlikte kavradınız mı? B)Susmaların yerlerini kavradsınız mı? C)Nota değerlerini ve sürelerini kavradınızmı? 4) Diğer işaretler A)süre uzunluğunu ve yardımcıişaretleri kavradınız mı? B)İfadelendirme işaretlerini kavradınız mı? 5) Aralık ve terimleri A)Aralık çeşitlerini ve yazma çalışmasıyaptınız mı? B)Temel müzik terimlerini, görevlerini biliyor musunuz? 6) Ritim usul, ölçü A)Ritim duygusunu geliştirmek için nitelikli müzik dinlemeye başladınız mı? B)Ölçü ve vuruşçalışmasıyaptınızmı? 7) Batımüziğinde ve Türk müziğinde ölçü ve vuruş A)Ölçü çeşitlerine çalıştınız mı? B)Etüt olarak vuruşçalışmasıyaptınızmı? 8) Diğer A)Bu konuların müziğe giden yolda ilk adımlar olduğundan; gözlemci, araştıran, paylaşan bilgilerin bilimsel temelde oturmasıiçin çok çalışmanız gerekliliğini düşünüyor musunuz? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeniniz ile iletişime geçiniz. 39

44 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ1 CEVAP ANAHTARI 1 müzik 2 sanat 3 armoni 4 Bir,dört,sekiz lik 5 dörtlük 6 Sol, fa 7 staccato 8 tiremolo 9 Diyez, bemol 10 koma ÖĞRENME FAALİYETİ2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y(tam dörtlü) 3 D 4 D 5 Y (VI) 6 D ÖĞRENME FAALİYETİ3 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 Y(5/8) 4 D 5 Y(usül) 6 D Cevaplarınızıcevap anahtarlarıile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. 40

45 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR: Müzik kitapları(lise ortaöğretimde okutulan). Müzik kursları ve kursa giden yakınlarınızdan, üniversiteöğrencisi arkadaşlarınızdan bilgi edinebilirsiniz Müzik kitapları, enstrüman öğretim metodlarından faydalanınız İnternette Nota ve müzik bilgisi veren siteler. 41

46 KAYNAKÇA KAYNAKÇA İLDAN, Haydar, Temel Müzik Teorisi Nota Okuma ve Öğrenme Metodu. Bemol Müzik.2002 DOĞRU, Mehmet, Klasik Gitar ve Sanatı. İstanbul, Öğrt.Görv.FERUDUNOĞLU,Z.Lale, Müziğe Giden Yol. İstanbul,2004. MİMAROĞLU,İlhan. Müzik Tarihi.Varlık yayınları.1995 GÜÇ,Berna. Ders Notları.Mimar Sinan Üniversitesi ÇAVUŞ,Sevgi.Ders Notları. Kocaeli Üniversitesi,2005. Öğrt.Görv.SAĞER,Turan. Temel Müzik Teorisi. Bemol Müzik Yayınları,