Lum'atu'l-İ'tikad. el-hadi İla Sebili'r-Reşad

Transkript

1 Lum'atu'l-İ'tikad el-hadi İla Sebili'r-Reşad Şeyhu'l-İslam İbni Kudame el-makdisi ( H) 1

2 Şeyhu'l-İslam İbni Kudame el-makdisi Şeyhu'l-İslam Muvaffaküddin Ebu Muhammed Abdullah ibni Ahmed ibni Muhammed ibni Kudame ibni Mikdam ibni Nasr ibni Abdullah el-makdisi el-c i sonraları ed-dımaşki, es-salihi. Künyesi Ebu Muhammed el- Makdisi dir. Hicri 541 yılında Filistin Nablus da küçük bir yerleşim birimi olan C 'de doğmuştur. Hicri 551 yılında 10 yaşındayken ailesiyle birlikte Dımaşk a yerleşti ve orada Kur an ezberledi. Hicri 561 yılında daha sonraları Hafız Abdü l-gani olarak meşhur olan kuzeni Abdü l-gani yle birlikte Bağdat a yolculuk etti. Orada çok sayıda alimden eğitim aldı. Hanbeli fakihlerinden biri oldu ve Hanbeli mihrabının imamlığını yaptı. Zahid, abid, takva sahibi, mütevazi, güzel ahlaklı, cömert, hayalı, güzel davranışlı, nurlu, kıymetli ve selefe tabi olmuş bir şahsiyetti. Dımaşk dan ayrılarak Kudus ü fethe yola çıkan Salahaddin Eyyubi nin ordusuna katılmış ve Hicri 573 yılında vuku bulan fetihde yer almıştır. İbni Kudame selef menhecine bağlı bir alim olarak, kelama ve Eşarilere muhalefeti ile bilinmektedir. Kelamcılara reddiye amaçlı kaleme aldığı Zemmu t-tevil; İbni Akil e reddiye amaçlı kaleme aldığı Tahrim en-nazar ve selef akidesini naklettiği Lumat ul-itikad, el-kader, el-uluv isimli eserleri bulunmaktadır. Rivayet olunduğuna gore İbni Asakir in kendisine Esselamu Aleykum! diyerek selam vermesi üzerine selamı alıp mukabelede bulunmamıştır. Bunun sebebi sorulduğunda şöyle cevap vermiştir: "O, kelam-ı nefsi ye inanmaktadır. Ben de onun selamına selam-ı bi nefsi ile karşılık verdim!" Bilinmektedir ki, kelamcı Eş ari ve Maturidiler kelamullah ı iki ayrı şekilde ele almış ve ezeli olanın kelam-ı nefsi yaratılmış olan kelamın da kelam-ı lafzi olduğunu ileri sürerek tabiri caizse Ehl-i Sünnet ve l-cemaat in takipçisi olduğu selef menheci ile bi datçı Mutezile arasında bir orta yol icad ettiler. Allah ın kelam-ı nefsi ile ezelde mütekellim (konuşucu) olduğunu ortaya attılar ve böylelikle de Allah ın ezelden beri sahip olduğu kelamın kelam-ı nefsi (kendisiyle konuşması) olduğunu iddia etmiş oldular. Eş'ari ve Maturidi kelamcılar kelam-ı nefsi nin işitilip işitilmemesi konusundaihtilaf etmişlerdir. Eş'ariler kelam-ı nefsi nin varolan bir şeyin işitilmesinin mümkün oluşu sebebiyle işitilebileceğini söylerken Maturidi kelamcılar ise kelam-ı nefsi nin işitilemeyeceğini savunurlar. İbni Kudame, bu davranışı ile; hem bi datçı gördüğü Eşari kelamcılara selam verip almamış hem de bir söz yahut tutuma karşı en etkileyici 2

3 karşılık olan, bu batıl düşünce yahut tutumun zeki bir biçimde alaya alınması prensibini sergilemiş olmaktadır. Bu şekilde karşılık vermesi ile şu mesajı vermektedir: Siz Eşari kelamcılar Allah ın kendi içinde konuştuğunu ancak hakikatde konuşmadığını iddia ediyorsunuz. Ben de kendi içimde hakikatde konuşmadan- selamına karşılık veriyorum! İbni Kesir, onun keskin zekasına işaret eden şu kıssayı nakleder: "Gecenin birinde adamın biri, sarığını başından kaçırdı. Sarığında, içinde birkaç kum tanesi bulunan bir kağıt vardı. Şeyh Muvaffaküddin, sarığı kaçıran adama: Kağıdı al, sarığı bırak! dedi. Adam da kağıdın içinde para bulunduğunu zannederek kağıdı aldı ve sarığı bıraktı. Bu da Şeyh Muvaffaküddin'in keskin zekalı ve hazır cevap olduğunu ispatlamaktadır. Böyle yapmakla o, sarığını adamın elinden rahatlıkla alabilmişti." Şeyhleri arasında Takıyyuddin Ebu Muhammed Abdu l-gani el-makdisi, Irak ın fakihi ibni el-mani olarak bilinen Ebu l-feth Nasr ibni Fetyan, ölümünden kısa bir süre önce de Şeyh Abdu l-kadir Geylani ile tanışmıl ve ondan ilim tahsil etmiştir. Ebu l-ferec İbnu l-cevzi, Hibbetullah ibni el- Hasan ed-dakkak, Ebi l ibni Feth ibni el-batti, Ebi Zur a ibni Tahir, Yahya ibni Sabit, Hatice en-nahravanniyye, Suriye Dımaşk da Ebi el-mekarim ibni Hilal, Irak Musul da Ebi el-fadl et-tusi, Mekke de el-mübarek ibni et- Tabbak ve daha birçokları bulunmaktadır. Ebu Amr ibni es-salah onun hakkında şöyle demektedir: "Şeyh el- Muvaffik gibilerini görmedim." Şeyhu l-islam İbni Teymiyye şöyle der: "Evzai den sonra Şeyh Muvaffik den başka İslami anlayışı daha çok olan bir kimse Şam a girmemiştir." Hafız el-münziri şöyle der: "O fakihdi, imamdı. Dımaşk da hadis nakletmiş, fetvalar vermiş ve eğitmiştir. O, uzun ve kısa fıkıh alanında ve başka alanlarda birçok kitap kaleme almıştır." Zehebi onun uzunca biyografisine yer vermiş ve: "O, alimler arasında en çok ilim sahibi olanlardan biridir ve çok sayıda kitap yazmıştır" diyerek onu çokça övmüştür. İbni Neccar onu şu sözler ile tarif etmektedir: "Dımaşk Camisi nin Hanbeli İmamı ydı. Güvenilir, asil karakterli, çok cömert, temiz karakterli, takvalı bir abid, menhecde selefi takip eden, (takva ve ilim ile) nur yayan saygıdeğer bir kimseydi. Onun konuşmasını dahi duymayan kimseler onun nazarından istifade edebilirdi." İbni Kesir onun biyografisine: "Şeyhu l-islam yüksek derecede bir alimdi. Kendi çağında ve kendisinden önceki zamanlarda ondan daha iyi bir fakih yoktu." (İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, 13/99) diyerek başlamaktadır. İbni Receb onun kaleme aldığı kitaplar hakkında şu ifadeleri kullanır: "O, bütün müslümanları genel olarak ve (Hanbeli) mezheb alimlerini de özel 3

4 bir seviyede faydalanacakları eserler ortaya koymuştur. Bu kitaplar, onun yazarken sahip olduğu asil niyetine ve ihlasına bağlı olarak çok geniş bir biçimde yaygınlaşmış ve popüler olmuştur." (Zeyl Tabakatu l-hanabile, 2/133) Çok sayıda talebesi vardı. Talebeleri arasında Şihabuddin Ebu Şame el- Makdisi (665H), et-tergib ve t-terhib müellifi Hafız Zekiuddin Ebu Muhammed el-münziri (656H) gibileri bulunmaktadır. Ondan etkilenen kimseler arasında el-baha, Şeyhu l-islam İbni Teymiyye, Abdu r-rahman, el-cemal Ebu Musa ibni el-hafız, ibni Halil, İbni en- Neccar, eş-şems ibni Kemal, Zeyneb bint el-vasıti bulunmaktadır. Çok sayıda değerli eser kaleme almıştır. Akide alanında telif ettiği eserler arasında şunlar zikredilebilir: Lumat ul-itikad, el-kader, Zemmu t-tevil, el-uluv, Tahrim en-nazar. Fıkıh alanında telif ettiği eserler arasında şunlar zikredilebilir: el-muğni fi Şerhi Muhtasari l-hareki, el-kafi, el-udde, el- Umde, eş-şafii el-mukni li l-hıfz. Fıkıh usulü alanında: Ravzatu n-nazir, Rekaik. Zühde dair: el-rukke ve l-buka, et-tevvabin, Minhac el-kasidin. Hicri 620 yılı Ramazan bayramında seksen yaşında cumartesi günü Dımaşk da vefat etti. Yüce Allah ona rahmet etsin. 4

5 Giriş Lum'atu'l-İ'tikad el-hadi İla Sebili'r-Reşad Şeyhu'l-İslam İbni Kudame el-makdisi ( H) Bismillahirrahmanirrahim Hamdin tümü her dilde övülen ve her zaman (ve mekan)da övülen Allah adır. O nun ilminin olmadığı hiçbir yer yoktur ne de O nu bir başka işle uğraşmaktan meşgul edecek bir iş vardır. O (azze ve celle), eş ve ortaklardan münezzehtir hem de eş ve çocuklar edinmekten münezzehtir. O nun emri (iradesi, sultası ve kaderi) bütün kullarına nüfuz etmektedir. Hiçbir akıl O nu düşünme ile idrak edemez ve ne de hiçbir kalp O nu tasvire yeltenemez: O nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (eş-şura 42/11) En güzel isimler (el- Esmau l-hüsna) ve en yüce sıfatlar O na aittir: Rahman (olan Allah) arşa istiva etmiştir. Göklerde, yerde, bu ikisinin arasında ve nemli toprağın altında olanların tümü O'nundur. Sözü açığa vursan da, (gizlesen de birdir). Çünkü şüphesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilmektedir. Allah; O'ndan başka ilah yoktur. En güzel isimler O'nundur. (Ta-Ha 20/5-8) O nun ilmi herşeyi kuşatmıştır. O (subhanehu ve teala), mahlukata izzet ve emri ile boyun eğdirmiştir. İlmi ve merhameti herşeyi kapsamıştır: O, önlerindekini ve arkalarındakini (dünyadaki ve ahiretteki durumlarını) bilir. Onların bilgisi ise Rahman ı kuşatamaz. (Ta-Ha 20/110) Allah (ancak), yüce Kitabında Kendisine atfettiği ve Şerefli Peygamberi (sallallahu aleyhi ve sellem) in dili ile Allah (subhanehu ve teala) yı vasfettiği (isim ve sıfatlar) ile vasfedilir. Allah ın Sıfatlarıyla Alakalı Ayet ve Hadislerin Kabulü Bizler, Allah (azze ve celle) nin sıfatları hususunda, Kur an da bahsi geçen herşeye yahut Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den sahih olarak rivayet edilenlere iman etmek, (teslimiyet içerisinde) boyun eğerek kabulleniş ile karşılamak vacibtir. Ve (ayrıca) red ile, tevil, teşbih ve temsil yoluyla (sıfatlar hususundaki hakikate) muhalefet etmekden de kaçınmamız vacibdir. Müteşabih olanına ise, onu bu haliyle onaylamak (lafzen isbat, kabul ve iman etmek) ve lafzi manasına muhalefet etmemekle yükümlüyüz 1. Biz (bu durumda) onun tam manasını bunu bize 1 Bir konuda bilgisi olmaması sebebiyle İslam dan olan herhangi birşeyi reddetmek müslümanın adeti değildir. Bu özellikle de Allah (azze ve celle) nin isim ve 5

6 bildiren Allah a döndürürüz ve bize bunu nakleden kişi (olan Rasulullah) üzerinden (hakiki manasını Allah a ve Rasulüne) havale ederiz, Allah (celle celaluhu) nun kitabında Kendi sözü ile övdüğü ilimde derinleşmiş kimseleri takip ederek: İlimde derinleşmiş olanlar: Ona inandık, hepsi Rabbimiz katındandır, derler. (Al-i İmran 3/7) Allah (subhanehu ve teala), Allah ın vahyinden müteşabih olanının te vilini arayan kimseleri yermektedir: Kalplerinde bir eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onun olmadık yorumlarını yapmak için müteşabih ayetlerinin ardına düşerler. (Al-i İmran 3/7) Nitekim Allah (subhanehu ve teala) müteşabihin te vilini aramayı sapkınlığın bir emaresi olarak belirlemiştir. Allah (azze ve celle) onları yermesinde bunu fitne çıkarmak seviyesinde belirlemiştir. Daha sonra onlarla onların arzu ettikleri şey arasına bir set koyarak onların peşinde oldukları şeye olan hırslarını şöyle buyurarak sonlandırıyor: Oysa onun gerçek manasını (te vilini) ancak Allah bilir. (Al-i İmran 3/7) "Allah her gece en yakın semaya iner..." (Buhari; Müslim; Ahmed; Darimi) ve: "Allah Hesab Günü'nde görülecektir." (Buhari; Müslim) ve buna benzer diğer hadislere gelince, İmam Ebu Abdullah Ahmed ibni Hanbel (rahimahullah) şöyle demiştir: "Biz buna iman ederiz ve keyfiyeti nasıldır demeksizin ve belirli bir mana vermeksizin bunların doğruluğuna şahadet ederiz. Bundan hiçbir şeyi de inkar etmeyiz. Bilmekteyiz ki, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in kendisi ile geldiği şey haktır. sıfatlarıyla alakalı meselede insanların gerçek rengini gösterdiği bir hal almaktadır. Bilindiği üzere Ehli Sünnet ve l-cemaat den menhecde ayrılan hemen hemen bütün sapık fırkalar Allah (azze ve celle) nin isim ve sıfatlarının hakikatini anlamamaktan dolayı sapmışlardır. Kimi sıfatları inkar etmiş, kimi te vil etmiş kimi de Allah (azze ve celle) yi mahlukatına benzetmiştir. İsim ve sıfatlar hususundaki bu sapkınlıklar çoğu zaman küfürle son bulmuştur. Müslümanın tavrı ise, dinden zaruri olarak bilinen açık meseleler haricindeki bu tarz konularda Allah katındaki doğruya iman etmek, anlamasa veya açıklayamasa dahi Allah (subhanehu ve teala) dan, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den ve selefden gelen nakilleri zahiriyle kabul edip o konudaki cehaleti gidermek için çaba sarfetmek olmalıdır. Ebu Hureyre (radiyallahu anh) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Bir çoban sürüsünü otlatırken, bir kurt koşarak gelip, sürüden bir koyun kapar. Çoban kurdun peşine düşer ve koyunu ondan kurtarır. Ancak kurt, çobana dönüp bakar ve: Bu koyunlara yırtıcı gününde, onlara benden başka çobanın olmadığı günde kim bakacak? der. Halk bunun üzerine: Subhanallah! Kurt konuşur mu? diye hayrete düşerler. Rasulullah (onların bu tereddütleri üzerine): Buna ben inanıyorum, Ebu Bekir ve Ömer de inanıyor der. Halbuki o sırada Ebu Bekir ve Ömer orada değillerdi." (Buhari; Müslim; Tirmizi) Bunun gibi yine Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den şöyle buyurduğu rivayet olunmuştur: "Bir adam bir ineği sevkederken üzerine bindi. İnek adama bakıp dile geldi ve: Ben bunun için yaratılmadım, ben ziraat için yaratıldım! dedi. Halk, hayret ve korku ile: Subhanallah, konuşan bir inek ha! dediler. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöylebuyurdu: Ben (onun konuşmasına) inanıyorum. Ebu Bekir ve Ömer de inanıyorlar." (Müslim) 6

7 Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in kendisi ile geldiği şeyleri inkar etmeyiz ne de Allah (subhanehu ve teala) yı Kendisinin Kendisini vasıflandırdığı şeylerde eksiltme, arttırma yaparak (Allah için sınır tayin ederek) vasfetmeyiz. Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: O nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (eş- Şura 42/11) Biz, Allah ın dediğini söyleriz. Biz, Allah ı Kendisini vasfettiği şekilde vasfeder ve bundan öteye geçmeyiz. Ne de, O nun vasfetmek isteyen kimselerce vasfedilebilir olduğunu addederiz. Biz Kur an a bütününe, muhkem ve müteşabihiyle iman ederiz. Biz Allah ın hiçbir sıfatını (ona karşı bizde oluşabilecek bir) huzursuzluk sebebiyle inkar etmeyiz. Biz Kur an ve hadisden öteye geçmeyiz. Bizim, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in tasdiği ve Kur an ın doğrulaması dışında bunların nasıl olduğunu bilecek ilmimiz yoktur." (İbni Kayyım, es-seva'ik el-munezzile, 1/265; İbnu l-musuli, es-seva'ik el-mursile, 2/251; İbnu l- Cevzi, Menakibu'l İmam Ahmed, 156; Zehebi, Tarih el-islam, 27) İmam Ebu Abdullah Muhammed bin İdris eş-şafii şöyle demektedir 2 : "Ben Allah a ve Allah hakkında her ne rivayet olunmuşsa, Allah ın kasdettiği şekliyle iman ederim. Ben Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) e ve Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) hakkında her ne rivayet olunmuşsa Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in kasdettiği şekliyle iman ederim." (İbni Teymiyye, er-risaletu l-medeniyye, 121) Bu, geçmişteki ve günümüzdeki alimlerin takip ettikleri yoldur. Alimlerin tümü, Allah ın kitabında ve Rasulullah ın sünnetinde sıfatlar hususunda bahsi geçenleri te vile başvurmaksızın tanımak, kabul etmek ve onaylamak üzere icma etmişlerdir. Sünnet e Bağlılığa Teşvik ve Bi datlara Karşı Uyarılar Bizler selefin (Rasulullah ın ve ashabının) yolunu -onların örnekliği ile hidayete ulaşabilmek için- takip etmekle emrolunduk. Bizler (bunun gibi 2 İmam Şafii (rahimahullah) Allah ın isim ve sıfatlarıyla alakalı şöyle de demektedir: "(En güzel) isim ve sıfatlar Allah a aittir. Kendilerine bunlarla alakalı hüccet ikame edilmiş hiç kimsenin bunları inkar etmesi caiz değildir. Eğer bir kimse, bu isim ve sıfatların doğruluğuna dair hüccet ikame edildikten sonra buna muhalefet ederse kafir olur. Ancak, kendisine hüccet ikame edilmeden önce muhalefette bulunursa bu durumda cehaleti sebebiyle mazur görülür. Çünkü, isim ve sıfatların bilgisi akıl ile, gözlem ile yada tefekkür yoluyla idrak edilemez. Allah (subhanehu ve teala) bu sıfatları tasdik ediyor ve teşbihi Kendisinden nefy ettiği gibi bu sıfatlardan da neyf ediyor: "O nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (eş-şura 42/11)" (İbni Ebi Hatim, Menakibu eş-şafii; Feth ul Bari, 13/407; İbni Kayyım, İctima el-cuyuş el-islamiyye, 59; Zehebi, el-uluv, # 177) 7

8 dinde) sonradan çıkarılan bi datlar hususunda uyarıldık ve bu bi datların sapkınlığa ilettiği hususunda bilgilendirildik. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Benim ve benden sonra hidayet bulan raşid halifelerimin sünnetine uyun ve bunlara azı dişlerinizle sımsıkı sarılın. Sonradan (dinde) çıkan şeylerden de sakının. Çünkü her sonradan çıkan şey bid'at ve her bid'at da sapıklıktır." (Ebu Davud; Tirmizi; İbni Mace; Ahmed, Müsned; Darimi; İbni Hibban, el-mevarid; Hakim; İbni Ebi Asım, es-sünne; Beyhaki, Delailu'n-Nübüvve; İbni Abdu'l-Berr, Cami Beyani'l-İlm ve Fazlihi) Abdullah bin Mes ud (radiyallahu anh) şöyle dedi: (Sünnete) tabi olunuz, bid at çıkarmayınız. Bu size yeter. (Darimi; Taberani, el-kebir, #8870; Beyhaki, el-medhal, #204; İbni Vada, el-bid'at ve n-nahi anha, 10; Ebu Hayseme, el-ilm, #54) Ömer ibni Abdu l-aziz bu manada şöyle demiştir: "(Selef olarak adlandırılan) insanların (dine dair hususlarda) durduğu yerde dur. Çünkü onlar işin gerçeği, (durdukları yerde) ilim (ve basiret) üzere durmuşlardır. Apaçık deliller onlara kafi gelirdi ve onlar bunu açığa vurmada en istekli kimselerdi. Herhangi birşeyde bir fazilet olsaydı, onlar bunu elde etmede birinci olurlardı. Yani eğer siz: Bunlar onlardan sonra ortaya çıkarıldı. derseniz bu durumda; bu(bi dattan ola)nları, onların hidayetine muhalefet eden ve onların örnekliğinden (sünnetinden) başka bir örnek arayan dışında kimse ortaya çıkarmaz. Onlar, yeterli olanı tarif etmiş ve kafi olacak kadarını da söylemişlerdir. Onlardan fazlası aşırılıktır, azı ise eksikliktir. Bazı kimseler bunlarda yetersiz kalmış ve bundan dolayı onları yermiş başkaları da aşırılığa kaçmış ve bu sebeple aşırılardan olmuşlardır. Lakin hakikatde (selef) bu iki grubun ortasında, dosdoğru bir hidayet üzeredirler." (İbni Kudame, el-burhan fi Beyani'l-Kur'an, 88-89; İbnu l- Cevzi, Menakib Umar İbni Abdu'l-Aziz, 83-84; İbni Receb, Fadlu İlm es- Selef, 36) Ebu Amr (Abdu r-rahman bin) Amr el-evzai (157H) şöyle demiştir: "İnsanlar sizi kınasa dahi, (sizden önce gelen) selefin görüşüne yapışın! Sözlerini sizin için süsleseler dahi, (diğer) insanların görüşlerinden sakının!" (Hatib el-bağdadi, Şeref Ashabi'l-Hadis, 7; Acurri, eş-şeri'a, 58; İbni Abdu'l-Berr, Camiu'l-İlm ve Fadlihi, 2/114; Zehebi, Siyer A'lam en- Nubela, 7/120; Zehebi, el-uluv li l-aliyyi l-azim) Muhammed ibni Abdu r-rahman el-edremi, bi dat olan şeyler hakkında konuşan ve insanları buna davet eden bir kimseye şöyle demiştir: Senin 8

9 bu söylediğin şey hakkında Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Ebu Bekir (radiyallahu anh), Ömer (radiyallahu anh), Osman (radiyallahu anh) ve Ali (radiyallahu anh) bilgi sahibi miydiler yoksa (senin bu söylediğini) bilmiyorlar mıydı? Adam (cevaben): Onlar bunu bilmiyorlardı dedi. (el- Edremi) yani, sen onların bilgisi olmayan birşeyi biliyorsun (öyle mi)!?! diye sordu. (Bunun üzerine) adam: O halde onlar da biliyordu diyorum dedi. (el-edremi ise peki) senin söylediğini söylemeyip senin insanları davet ettiğin gibi onların davette bulunmamaları onlar için yeterli midir yoksa yetersiz midir!?! diye sordu. Adam: Elbette onlar için yeterliydi dedi. el-edremi şöyle dedi: Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri için yeterli olan şey sana yeterli olmadı mı!?! Bunun üzerine adam (sustu ve davetinden) kaçındı ve orada hazır bulunan halife ona: (Rasulullah ve halifelerinin) yeterli bulduğu ile yetinmeyenleri Allah yetersiz kılsın! dedi. (Hatib, Tarihu'l-Bağdad, 10/75; İbnu l-cevzi, Manakib el-imam Ahmed, 431, 436; İbni Kudame, et-tevvabin, 194; Zehebi. Siyar A'lem en-nubela, 11/313; Acurri, eş-şeri'a, 91, 95; İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, 10/335) Bunun gibi, herkim Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in, sahabelerinin, onları salihce takip edenlerin, onlardan sonra gelen imamların ve kendilerine derin bir ilim bahşedilen sıfatlar konusunda ayetler okuyan, sıfatlar hakkındaki nakilleri okuyan ve yukarıda bahsini ettiğimiz kimselerden gelen (Allah ın sıfatlarını te vil, ta til, teşbih yahut temsile başvurmaksızın tahrif etmeksizin) tasdik eden ifadelerini okuyan kimseler için yeterli olandan hoşnut olmayan kimseleri (de), Allah yetersiz kılsın! Allah (azze ve celle) nin Sıfatları Allah (azze ve celle) nin sıfatları hakkında vahyedilen ayetlerden biri Allah (azze ve celle) nin (vech yani yüz sıfatına dair) şu ifadesidir: Celal ve ikram sahibi olan Rabbinin yüzü baki kalacaktır. (er-rahman 55/27) ve (yedeyn yani iki el sıfatına dair) şöyle demiştir: Hayır, O nun iki eli de açıktır! (el-ma'ide 5/64) Meryem oğlu İsa (as) ın söylediğini bize bildiren (ve Allah ın zatı yani nefs sıfatına dair) şu ifadesi: Sen bende olanı bilirsin, ama ben Sen'de olanı bilemem. (el-ma'ide 5/116) yine (Allah ın ityan ve meci yani gelme ve intikal etme sıfatına dair) şu ifadesi: Onlar Allah'ın buluttan gölgelikler içinde meleklerle gelivermesini ve işin hemen bitiriverilmesini mi bekliyorlar? (el-bakara 2/210)*Fecr 22 şu (rıza sıfatına işaret eden) ifadesi: Allah, onlardan razı olmuş, onlar da Allah tan razı olmuşlardır. (el-ma'ide 5/119) şöyle demiş (ve muhabbet 9

10 yani sevme sıfatına değinmiş)tir: Allah onların yerine öyle bir topluluk getirir ki, Allah onları sever, onlar da Allah ı severler. (el-mai de 5/54) Kafirler hakkındaki (Allah ın gadab yani öfke sıfatına dair) şu ifadesi: Allah, onlara karşı gazablanmış, onları lanetlemiş ve onlara cehennemi hazırlamıştır. (el-feth 48/6) şu (şekilde Allah ın saht yani kızma sıfatına dair) ifadesi: Bu, Allah ı gazaplandıran şeylere uydukları ve O nun hoşnut olduğu şeyleri beğenmedikleri içindir. (Muhammed 47/28) ve (Allah ın kerahat yani hoşlanmama sıfatını bildirerek) şöyle demektedir: Allah davranmalarını hoş görmedi de onları alıkoydu. (et-tevbe 9/46) Sünnetten (Allah ın sıfatlarına dair nakledilen) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in (Allah ın nüzul yani inme sıfatına dair) şu ifadesidir: "Allah her gece en yakın semaya iner..." (Buhari; Müslim; Tirmizi; Ebu Davud; İbni Mace; Ahmed, Müsned; Malik, Muvatta; Darimi) Rasululah ın (ucb yani hayret etme sıfatına değindiği) şu ifadesi: "Rabbin yeni İslam'a girmiş ve dininden taviz vermeyen gence hayret eder (hoşuna gider)." (Ahmed, Müsned; İbni Ebi Asım, es-sünne, 571; Ebu Ya la, 1479; Taberani, el-kebir, 17/309; el-kada i, Müsned eş-şihab, 576; Temam er- Razi, Feva id, 1287; Beyhaki, el-esma ve s-sıfat, 600) ve Rasulullah ın (Allah ın dahk yani gülme sıfatından bahsederek) şöyle demesidir: "Allah (celle celaluhu) iki adamdan birisinin diğerini öldürmesi ve ikisinin de Cennet'e girmeleri olayına gülmektedir." (Buhari; Müslim; Nesai; İbni Mace; Ahmed; Malik) Biz -sahih bir hadis zinciri ve güvenilir ravilerden gelen- bu (sıfatlara) ve benzerlerine iman ederiz. Biz inkar etmediğimiz gibi, neyfde etmeyiz. Ne de (te vil ile) manasını, zahiri anlamıyla çelişen bir şey ile değiştiririz. Mahlukatın sıfatları ile kıyas etmediğimiz gibi bi datçıların tasarladıkları isimleri kullanmayız. Biz, bilmekteyiz ki; Allah (sbt) nın bir eşi veya dengi yoktur: O nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (eş-şura 42/11) Ve (yine bilmekteyiz ki) Allah (azze ve celle) aklın tahayyül ettiği yahut düşünüp taşınarak elde etttiği bir düşünceye muhalifdir. Allah ın (istiva sıfatına işaret eden) şu sözü de bunlara bir örnektir: Rahman (olan Allah) arşa istiva etmiştir. (Ta-Ha 20/5) Ve (Allah ın uluv yani yücelik sıfatına dair) şu ifadesi: Göktekinin sizi yere geçirivermeyeceğinden emin mi oldunuz? (el-mülk 67/16) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şu ifadesi (de uluv ve aynı zamanda istikrar yani karar kılma sıfatına örnektir): "Semada olan ey 10

11 Rabbimiz Senin ismini mukaddes kılarız! (Ebu Davud; Nesai, Amel el- Yevmi ve'l-leyle, # 1037; Hakim, 1/344; Beyhaki, el-esma ve's-sifat, # 423) Bir defasında Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem) bir cariyeye: "Allah nerededir?" diye sorunca, cariye: "Semadadır!" dedi. Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem) de: "Ben ona inandım o bir mü mine kadındır." buyurdu. Malik İbni Enes, Müslim ve diğer alimler bu hadisi nakletmiştir. (Müslim; Ebu Davud; Nesai) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Husayn (bin İmran) a şöyle demiştir: "Kaç ilaha tapıyorsun? O: Yedi dedi. Altısı yerde biri gökte. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem): Hangisine ümid bağlayıp hangisinden (ençok) korkuyorsun? diye sordu. O: Gökte olandan dedi. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle dedi: Altıyı bırak gökte olan (Allah)a tap dedi ve sana iki dua öğreteceğim dedi. O, İslam ı kabul etti ve Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de ona şöyle demeyi öğretti: Ey Allah ım! Bana hidayet bahşet ve beni nefsimin şerrinden koru!" (Tirmizi; İbni Kudame, el-uluv, 19; Zehebi, el-uluv li l-aliy el-ğaffar, 23-24) Önceden vahyedilmiş kitaplarda Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in ve ashabının alameti şudur: "Onlar, Allah ın semada olduğuna iman ederek yere secde ederler." (Tirmizi; İbni Kudame, el-uluv, 21; Zehebi, el-uluv li l-aliy el-ğaffar, 25; el-isabe 2/470) Ebu Davud Sünen inde Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Semanın bir katı ile diğer katı arasında şu kadar mesafe vardır Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurana kadar (bütün katlar arasındaki mesafelerden bahseder): Onun üstünde de arş vardır. Bütün noksanlıklardan münezzeh olan Allah onun üstündedir." (Ahmed; Ebu Davud; Tirmizi; İbni Mace; İbni Ebi Asım, es- Sünne; Tahavi, Akide) Selefin Allah onlara rahmet etsin- bu ve benzerlerinden nakletmekte ve tasdik etmekde icma ettikleri şeylerde biz ne red ne te vil ne teşbih ne de temsile meyletmiyoruz. İmam Malik bin Enes kendisine: "Ey Ebu Abdillah! Rahman olan (Allah) arş'a istiva etti! (ayetiyle ilgili) Allah arşa nasıl istiva etti? diye soruldu. Şöyle cevap vermiştir: İstiva malumdur (bilinir). Keyfiyeti ise gayr-i ma kul (meçhul). Buna iman etmek vaciptir. Onun hakkında sormak da bid attır. Sonra da İmam Malik o soru soran adamı insanlara (acayip sorular sormak ile) akidelerinde fitneye sokar korkusundan dolayı 11

12 mescidden çıkarılmasını emretmiş ve onu ilim meclislerinden uzaklaştırılması için tazir (cezası) vermiştir." (İbni Kudame, el-uluv, # 104; Zehebi, el-uluv, ; Ebu Nu'aym, el-hilye, 6/ ; Osman bin Sa id ed-darimi, er-red ale l-cehmiyye, 55; el-lalika'i, Şerh Usul İ'tikad Ehli Sünne, # 664; Ebu Osman es-sabuni, Akidetu's-Selef, # 24-26; Beyhaki, el-esma ve's-sıfat, 408; İbni Hacer, Fethu'l-Bari, 13/ ; Şeyhu'l-İslam İbni Teymiyye, Mecmu el-fetava, 5/365) Allah (azze ve celle) nin Kelam Sıfatı Allah (azze ve celle) nin sıfatlarından (biri de) Allah ın ezeli ve ebedi olan kelam sıfatı ile konuşmasıdır. Allah dilediği kimsenin konuşmasını işitmesini sağlar. Musa (as) bir aracı olmadan Allah ın kelamını işitmiştir. Cebrail (as) de işitmiştir. Bunun gibi kelamını işitmesine izin verdiği melekleri ve peygamberleri de (kelamını işitir). Allah (celle celaluhu) ahirette mü min kulları ile konuşacaktır ve onlar da Allah ile konuşacaktır. Onlara izin bahşedecek ve böylelikle onlar Allah ı ziyaret edecektir. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmuştur: "Allah, Musa ile de doğrudan konuştu." (en-nisa 4/164) Allah (azze ve celle) şöyle buyurur: (Allah) Ey Musa! Vahiylerim ve konuşmamla seni insanlar üzerine seçkin kıldım dedi. (el-a'raf 7/144) Allah (azze ve celle) şöyle buyurur: İşte peygamberler! Biz, onların bir kısmını bir kısmına üstün kıldık. İçlerinden, Allah ın konuştukları vardır. (el-bakara 2/253) Allah (azze ve celle) şöyle buyurur: Allah, bir insanla ancak vahiy yoluyla, yahut perde arkasından konuşur. (eş-şura 42/51) Allah (azze ve celle) şöyle buyurur: Ateşin yanına varınca, ona şöyle seslenildi: Ey Musa Şüphe yok ki, Ben senin Rabbinim! (Ta-Ha 20/11-12) ve şöyle buyurur: Şüphesiz Ben Allah'ım. Benden başka hiçbir (tapılmaya layık hakiki) ilah yoktur. Onun için bana ibadet et; beni anmak için namaz kıl. (Ta-Ha 20/14) Bu son ayeti Allah dan başka birinin söylemesi hiç kimse için caiz değildir. Abdullah ibni Me sud (radiyallahu anh) şöyle demiştir: "Allah (subhanehu ve teala) vahyi ile konuştuğu zaman sema ehli O'nun sesini işitir." (Abdullah ibni Ahmed, es-sünne, # 536) Abdullah ibni Me sud (radiyallahu anh) bunu Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den nakletmiştir. (Buhari; Ebu Davud; İbni Huzayme, et-tevhid, #95-96; Beyhaki, el-esma ve's-sıfat, #200; İbni Ebi Hatim) Abdullah ibni Uneys Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den şöyle 12

13 nakletmiştir: "Allah (subhanehu ve teala) Kıyamet Günü nde (ilk yaradılışları gibi) insanları çıplak, yalın ayak, sünnetsiz ve behmen (üzerinde hiç birşey olmaksızın) haşredecektir. Sonra onları uzakta olanın ve yakında olanın duyacağı bir sesle nida eder. Ben Malik im! Ben Deyyan ım!" (Buhari Sahih; Buhari, el-edeb el-mufred, # 970; Ahmed, Müsned, 3/495; Ebu Ya la, Müsned; Beyhaki, el-esma ve's-sıfat, 78-79; İbni Ebi Asım, es-sünne, 514; Hakim, el-müstedrek; İbni Hacer, Fethu l- Bari) Bazı rivayetlerde geçtiğine göre: "Musa (as) ateşi görmüş, ateş onun yere düşmesine sebep olmuş ve Musa (as) ateşden korkmuş. Nitekim Rabbi ona şöyle nida etmiş: Ey Musa! Musa (as) alel acele sesin kimden olduğunu anlayarak: Buradayım, hizmetindeyim! Buradayım! Sesini duyuyorum lakin Senin (bulunduğun) yerini göremiyorum neredesin? demiş. Allah (subhanehu ve teala) da: Ben üstündeyim, önündeyim, sağındayım, solundayım demiş. Musa (as) da anlamış ki, bu sıfat Allah tan başkasına layık değildir ve şöyle demiş: Sen ey Rabbim, dediğin gibisin! Ben, Senin sesini mi işitiyorum yoksa meleklerin sesini mi işitiyorum? Allah (subhanehu ve teala): Hayır ey Musa aksine Benim sesim(dir işittiğin)!" 3 Kur an Allah (subhanehu ve teala) nın Kelamıdır Yüce Kur an Allah ın kelamındandır. Allah ın açık kitabı ve kopmayan sağlam ipidir. Allah ın dosdoğru yolu ve Alemlerin Rabbi nin vahyidir. En şerefli ruh (olan Cebrail) onu peygamberlerin efendisinin kalbine apaçık Arapça indirdiğidir. Vahyedilmiştir ve yaratılmış değildir. Allah dan başlamış ve yine O na dönecektir 4. Apaçık surelerden, net ayetler ve kelimelerden oluşur. Herkim Kur an ı 3 Müellifin bahsini ettiği bu olay sahih kaynaklarda bulunmadığı gibi, herhangi bir konuda delil olarak da kullanılamaz. Allah ın ilmiyle her yerde olması dışında başka bir manada kullanılamaz. 4 Kur an Allah ın kelamı olması hasebiyle Allah tandır ve yaratılmamıştır. Kur an ın tekrar Allah a dönmesi de bazı rivayetlerde geçen ahir zamanda Kur an ın insanların ellerinden ve hafızalarından silinerek Allah a yükselmesidir Allahu alem. Bu hususta varid olan hadislerden birinde şöyle denilmektedir: Huzeyfe (radiyallahu anh) dan ahir zamanla alakalı uzunca bir hadisde Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğu rivayet olunmuştur: "Allah (azze ve celle)'nin kitabı Kur'an-ı Kerim bir gecede (kaldırılıp) götürülecek ve yeryüzünde ondan tek bir ayet bile kalmayacaktır." (İbni Mace; Hakim, 4/473) 13

14 okur ve (irabına) uygun yaparsa okumasını, her okuduğu harf için on hasene kazanır. Başı ve sonu vardır ve de bölümleri ve kısımları vardır. Diller tarafından okunup kalp tarafından hıfz edilir, kulaklar tarafından işitilir ve mushaflara yazılır. Muhkem ayetleri ve müteşabih olanları vardır, nesh eden ve nesh olunanları vardır, özel olanı ve genel olanı yine bunlar gibi emreden ve yasaklayan ayetleri vardır: "Ona ne önünden ne de ardından batıl gelemez. O, hüküm ve hikmet sahibi, övülmeye layık olan Allah tarafından indirilmiştir." (Fussilet 41/42); "De ki: Andolsun, insanlar ve cinler bu Kur an ın bir benzerini getirmek üzere toplansalar ve birbirlerine de destek olsalar, yine onun benzerini getiremezler." (el-isra 17/88) (Kur an) kafirlerin hakkında şunları söylediği kitapdır. Biz hiçbir zaman bu Kur'an'a inanmayacağız. (Sebe 34/31) Bazıları da şöyle demiştir: Bu, bir beşer sözünden başkası değildir! (el-müddesir 74/25) Allah şöyle buyurmuştur: Ben onu Sekar a (cehenneme) sokacağım. (el-müddesir 74/26) Bir kısmı şiir olduğunu söylemiş Allah da şöyle buyurmuştur: Biz ona (Muhammed'e) şiir öğretmedik. Zaten ona yaraşmazdı da. Onun söyledikleri, ancak Allah'tan gelmiş bir öğüt ve apaçık bir Kur'an'dır. (Ya- Sin 36/69) Nitekim Allah Kur an ın şiir olduğu iddiasını yalanlayınca ve onun Kur an olduğunu tasdik edince, akıl sahibi olan bir kimsenin Kur an ın kelimeler, harfler ve ayetlerden müteşekkil Arapça bir kitap olduğuna dair hiçbir şüphesi kalmamalıdır. Bu şundan dolayıdır, eğer öyle olmasaydı kafirler onun şiir olduğunu iddia edemezlerdi. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmaktadır: "Eğer kulumuza (Muhammed e) indirdiğimiz (Kur an) hakkında şüphede iseniz, haydi onun benzeri bir sure getirin ve eğer doğru söyleyenler iseniz, Allah tan başka şahitlerinizi çağırın (ve bunu ispat edin)." (el-bakara 2/23) Bilmedikleri ve anlamadıkları birşeyi yapıp getirmelerini söylemek Allah için doğru olmazdı (oysa Kur an onların bilip anladığı Arapça harfler ve kelimelerden oluşur; Allah da bu şekilde onlara meydan okumaktadır). Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: "Ayetlerimiz kendilerine apaçık birer delil olarak okunduğunda, (öldükten sonra) bize kavuşmayı ummayanlar: Ya (bize) bundan başka bir Kur an getir veya onu değiştir, dediler. De ki: Onu kendiliğimden değiştirmem benim için olacak şey değildir. Ben ancak bana vahyolunana uyarım." (Yunus 10/15) Bu (ayet) Kur an ın (kafirlerin) kendilerine okunmakta olan ayetler(den müteşekkil) olduğunu doğrulamaktadır. 14

15 Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: Hayır, o, kendilerine ilim verilenlerin göğüslerinde apaçık olan ayetlerdir. (el-ankebut 29/49) Allah (azze ve celle) üzerine yemin ettikten sonra şöyle buyurmaktadır: Şüphesiz bu, çok yüce, çok değerli Kur'an'dır. Korunmuş bir kitapta (Levh-i Mahfuz da) dır. Ona, temizlenip arınmış olanlardan başkası dokunamaz. (el-vaqi'a 56/77-79) Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: "Kaf-Ha-Ye-Ayn-Sad." (Meryem 19/1); "Ha-Mim. Ayn-Sin-Kaf." (eş-şura 42/1) Allah (azze ve celle) 29 sureyi hurufu mukatta ile başlatmaktadır. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Her kim Kur'an okusa ve O'nu (irabına uygun olarak tertil üzere) tane tane okusa (okuduğu) her harf için on sevap vardır. Her kim de O'nu okursa ve okuduğunda yanlışlık yapar ise ona da her harf için bir sevap vardır." (Taberani; el-heysemi, Mecmau'z-Zeva'id, 7/163) Şöyle de buyurmuştur: "Kur an ı, onun sözlerini okun (vurması gibi) hızlıca fırlatan insanlar size gelmeden okuyun. Onların okudukları gırtlaklarından aşşağıya geçmez. Sevabı için acelecidirler ve geciktirmezler." (Ebu Davud; Ahmed; İbni Hibban, el-mevarid, 1876; İbni Kudame, el-burhan, 35-36) Ebu Bekir (radiyallahu anh) ve Ömer (radiyallahu anh) şöyle demişlerdir: "Kur'an'ın i'rabı (onun kelime kelime kurallara uygun ve tertil üzere okunması), bizlere onun bazı harflerini ezberlemekten daha sevimlidir." (İbnu l-enbari, el-vakf ve l-ibtida, 1/20) Ali (radiyallahu anh) şöyle demiştir: "Her kim Kur'an'ın bir harfini bile inkar ederse (Kur an ın) hepsini inkar etmiş olur." (İbni Ebi Şeybe, Musannef, 10/ ; İbni Cerir et-taberi, Tefsir, # 56) Müslüman alimler, Kur an ın sure sayısı, ayetleri, kelimeleri ve harflerinin sayısında icma etmişlerdir. Müslümanlar arasında, üzerinde icma ile sabit olan Kur an dan bir sureyi inkar edenin, bir ayeti, bir kelimeyi yada bir harfini inkar edenin küfrüne dair bir ihtilaf yoktur. Bunda da Kur an ın harflerden (müteşekkil) olduğuna apaçık delil vadır. 15

16 Ruyet Mü minlerin Hesab Günü nde Allah ı Görmesi Allah ın mü min kulları ahiret yurdunda kendi gözleri ile Allah ı görecek ve Allah ı ziyaret edeceklerdir. Allah (celle celaluhu) şöyle buyurmaktadır: O gün birtakım yüzler aydındır. Rablerine bakarlar. (el-kıyame 75/22-23) Ve şöyle buyurmaktadır: Hayır, şüphesiz onlar, kıyamet günü Rablerini görmekten mahrum bırakılacaklardır. (el-mutaffifin 83/15) Eğer Allah (celle celaluhu) kafirlerden örtülü olacaksa, bu durumda onlar hoşnutsuz olacaklardır. Bu da, mü minlerin (kafirlerin zıddına) hoşnut olarak Allah ı göreceğini gerektirir. Eğer böyle olmamış olsaydı, iki grup arasında böyle bir ayrım yapılmazdı. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz ki sizler Rabbinizi şu (açık ve seçik gördüğünüz) ay gibi O'nu da açık ve seçik olarak göreceksiniz." (Buhari; Müslim; Tirmizi; Ebu Davud; İbni Mace; Ahmed) Bu, üzerinde icma olan sahih bir hadistir. (Hadisde geçen ve teşbih bildiren) bu ifade, bir görme ile başka bir görmenin mukayesesidir. (Yoksa) görünen birşeyi görmeyle, görünen başka birşeyi görmenin mukayesesi değildir. Şüphe yok ki, Allah ın dengi ve eşi yoktur (yani gören kişinin, bakarak gördüğü aya bakar gibi bakarak görecektir Allah ı ve burada kıyaslanan ay ile Allah değil lakin insanın aya bakarken gördüğü gibi Allah a bakarak görmesidir). Kaza ve Kader Allah (subhanehu ve teala) nın sıfatlarından birisi de dilediğini yapmasıdır. Hiç birşey, O nun iradesi dışında vuku bulmaz ve hiç birşey O nun maşiyetinden kurtulamaz. Bu dünyada O nun takdirinden kurtulan hiç birşey yoktur ve hiç birşey O nun tedbiri dışında vuku bulmaz. Hiçbir kimse kendisi için yazılmış kaderinin dışına çıkamaz ne de kendisi için Levh-i Mahfuz da yazılmış olanın dışına çıkmaya güç yetirebilecek kimse vardır. Mahlukatın yaptıklarını Allah dır dileyen. Allah (subhanehu ve teala) kullarını (günah işlemekten) masum kılsaydı, onlar nasıl olurda itaatsizlik yapabileceklerdi? Allah (subhanehu ve teala) onların tümünü Kendisine itaat etmesini dileseydi, şüphesiz O na itaat ederlerdi. Allah (subhanehu ve teala) onları ve fiillerini yarattı. Onların rızıklarını ve ömürlerinin uzunluğunu takdir etti. Hikmeti ile dilediğini de (hakka) yöneltir. Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: Allah, yaptığından sorumlu tutulamaz; onlar ise sorguya çekileceklerdir. (el-enbiya 21/23) 16

17 Allah (azze ve celle) şöyle buyurmaktadır: Hiç şüphesiz, Biz her şeyi kader ile yarattık. (el-kamer 54/49) ve şöyle buyurmaktadır: Herşeyi bir ölçü ile yaratıp kaderini belirleyen de O dur. (el-furkan 25/2) ve şöyle buyurmaktadır: Yeryüzünde ve kendi nefislerinizde uğradığınız hiçbir musibet yoktur ki, Biz onu yaratmadan önce, bir kitapta (Levh-i Mahfuz da) yazılmış olmasın. (el-hadid 57/22) ve şöyle buyurmaktadır: Allah kimi doğru yola eriştirmeyi dilerse, onun kalbini İslam'a açar. Kimi de saptırmak isterse, göğe yükseliyormuş gibi göğsünü daraltıp sıkıştırır. (el-enam 6/125) İbni Ömer (radiyallahu anh), Cebrail (aleyhi selam) ın Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) e imanın ne olduğunu sorduğunu ve Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle cevap verdiğini nakletmiştir: "İman; Allah'a, meleklerine, kitaplarına, rasullerine, ahiret gününe ve kaderin hayır ve şerri ile Allah tan olduğuna inanmaktır." Bunun üzerine Cebrail (aleyhi's-selam): "Hakkı söyledin!" dedi. (Buhari; Müslim; Tirmizi; Nesai; Ebu Davud; İbni Mace) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle de buyurmuştur: "Kadere, hayrı ve şerriyle, tatlısı ve acısıyla iman ediyorum." (Malik; Hakim, Me arifatu Ulumi l-hadis, 31-32; el-iraki, Şerhu l-ulfiyye, 327) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in Hasan bin Ali (radiyallahu anh) a öğrettiği ve kendisinin de kunutta okuduğu dua şöyledir: "(Allah ım!) Şer olarak takdir ettiğin şeylerden beni koru! (Ebu Davud; Tirmizhi; Nesai; İbni Mace; Ahmed; Darimi; İbni Hacer, Telhis) Biz, Allah (celle celaluhu) nun kaza ve kaderini, Allah ın emirlerine uymayı ve yasaklarından kaçınmayı terk için bir mazaret olarak ileri sürmüyoruz. Bilakis; bizler, Allah ın hüccetinin kitaplar vahyetmesi ve peygamberler göndermesi ile olduğunu bilmek ve anlamak ile mükellefiz. Alah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmaktadır: "Peygamberlerden sonra insanların Allah a karşı bir bahaneleri kalmasın." (en-nisa 4/165) Biz bilmekteyiz ki; Allah (azze ve celle) amel edilebilir yahut terkedilebilir olandan başka birşeyi emretmez veya yasaklamaz. Allah (azze ve celle) hiç kimseyi itaatsizlik işlemeye zorlamadığı gibi hiç kimseyi Kendisine itaat etmeyi terketmek zorunda bırakmaz. Allah (celle celaluhu) şöyle buyurmaktadır: Allah, bir kimseyi ancak gücünün yettiği şeyle yükümlü kılar. (el-bakara 2/286) ve şöyle buyurmaktadır: Öyleyse güç yetirebildiğiniz kadar Allah'tan korkup sakının! (et-tegabun 64/16) Allah 17

18 (celle celaluhu) şöyle de buyurmaktadır: Bugün her bir nefis, kendi kazandığıyla karşılık görür. Bugün zulüm yoktur. (Gafir 40/17) Bu, bütün kulların kendi amel ve kazanımları olduğunu gerekli kılar. (Kul) kendi kazandığı salih ameller için ödül ile karşılık görür, kötü amelleri için de azab ile karşılık görür. Bu Allah ın kaza ve kaderi ile olur. İman Söz ve Ameldir İman; dilin beyanı, azaların ameli ve kalbin (tasdik ve) inacıdır. İtaat ile artar ve itaatsizlik ile azalır. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurur: "Oysa onlar, dini yalnızca O'na halis kılan hanifler (Allah'ı birleyenler) olarak sadece Allah'a kulluk etmek, namazı dosdoğru kılmak ve zekatı vermekten başkasıyla emrolunmadılar. İşte en doğru (dimdik ve sapasağlam) din budur." (el-beyyine 98/5) Allah (celle celaluhu), Allah a tapınmayı, kalbin ihlasını, namazın ikame edilmesini ve zekatın verilmesini bunların tümünün dinden (ve imandan) olduğunu ortaya koymuştur. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "İman yetmiş kadar şubedir. En yükseği: La ilahe illallah a şehadet etmektir. En altı da yoldan eza verecek bir şeyi kaldırmandır." (Buhari; Müslim; Tirmizi; Nesai; Ebu Davud; İbni Mace; Ahmed, Müsned) Böylece Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) söz ve ameli imanın şubeleri arasında saymıştır. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmaktadır: "İman etmiş olanlara gelince, inen sure onların imanını artırmıştır." (et-tevbe 9/124) ve yine şöyle buyurmaktadır: "İmanlarıyla birlikte kat kat iman artırsınlar diye " (el-feth 48/4) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "La ilahe illallah diyen ve kalbinde hardal tanesi yahut da zerre miktarı kadar iman bulunan kişi cehennemden çıkar." (Buhari; Müslim; Tirmizi; İbni Mace; Ahmed, Müsned) Böylece Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) imanın değişik kademeleri olduğunu ortaya koymuştur. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in Bildirdiği sem'i Haberlere İman Bizler; Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in bildirdiği herşeye, sahih 18

19 olarak bizlere nakledilen sözlerine -ister biz bunları görmüş olalım ister biz şahitlik etmiş olmayalım- iman etmemiz vacibdir. Biz bunların gerçek ve hak olduğunu bilmekteyiz. Bu, bizim kavrayabildiğimiz, kavrayamadığımız herşey için aynıdır. Biz, bunların zahiri manasının dışına çıkmayız İsra ve Mirac hadisinde olduğu gibi. (İsra ve Mirac), Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) uyanıkken olmuştur ve rüyasında olmamıştır. Doğrusu Kureyş (kavminden kafirler İsra ve Mirac ı) inanılmaz birşey olarak görüp inkar etmiştir. Onlar rüyaları inkar etmezlerdi. Bunun bir başka örneği de ölüm meleğinin Musa (aleyhi's-selam) ın ruhunu almak için teşebbüste bulunması olayıdır. Musa (aleyhi's-selam) ona bir tokat atar ve onun gözünü çıkarır. Bunun üzerine ölüm meleği, gözünü tekrar ona iade eden Rabbi ne döner. Buna bir başka örnek de Kıyamet Saati nin; Deccal ın (zuhur edip) çıkması, Meryemoğlu İsa (aleyhi's-selam) ın (tekrar yeryüzüne) inmesi ve Deccal ı öldürmesi, Ye cüc ve Me cüc ün (zuhur edip) çıkması, Dabbetu l- Arz ın (zuhur edip) çıkması, güneşin batıdan (doğup) yükselmesi ve bununla alakalı olarak sahih bir biçimde rivayet olunan alametleridir. Kabir(deki) azab ve nimet haktır. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) kabir azabından (Allah a) sığınmış ve her namazda (Allah a sığınılarak dua) yapılmasını emretmiştir. Kabir sorgusu haktır. (İki melek olan) Münker ve Nekirin sorgulaması haktır. Ölümden sonra tekrar diriliş haktır ve İsrafil (isimli meleğ)in sur a üflemesiyle olacaktır: "Bir de bakarsın ki onlar kabirlerinden kalkıp koşarak Rablerine giderler." (Ya-Sin 36/51) İnsanoğlu Kıyamet Günü nde ayağı ve üzeri çıplak ve sünnetsiz olarak haşrolunacaktır. Arasat da Peygamber Efendimiz in şefaat etmesi ve Allah ın (haklarında hüküm vererek) hesab görmesine kadar bekleyeceklerdir. Sonra mizan (tartı) kurulacak ve amel defterleri sağ ve sol ellere (ya da arkasından) dağıtılacak: Kime kitabı sağından verilirse, artık onun hesabı, kolayca görülür. Ve kendi yakınlarına sevinç içinde dönmüş olacaktır! Fakat kime kitabı arkasından verilirse, derhal yok olmayı isteyecek. Çılgın alevli ateşe girecek. (el-inşikak 84/7-12) Mizan ın amelleri tarttığı iki kefesi ve bir de dili vardır: Artık kimin tartıları ağır gelirse, işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir. Kimin tartısı hafif gelirse, işte onlar da kendi nefislerini hüsrana uğratanlar, 19

20 cehennemde de ebedi olarak kalacak olanlardır. (el-mü'minun 23/ ) Peygamber Efendimiz in Hesab Günü nde (Arasat Meydanı nda, Kevser den) havzı olacaktır. Suyu, sütten beyaz ve baldan tatlı (kokusu da miskten daha güzel) olacaktır. Havzda bulunan kaplar gökteki yıldızlar gibi çokça olacaktır. Herkim bundan bir yudum içerse bundan sonra bir daha (sonsuza kadar) susamaz. Sırat (Köprüsü) haktır. Salih kimseler üzerinden karşıya geçecek, kafirler ise üzerinden (Cehennem e) düşecektir. Peygamber Efendimiz, ümmetinden büyük günah işlemeleri sebebiyle Cehennem e girenler için şefaatde bulunacaktır. Böylece; onlar, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şefaati sebebiyle Cehennem alev alev parlayıp, kömür ve küller olarak yandıktan (sonra ancak o zaman) Cehennem den çıkartılacaklar. (Bunun gibi) aynı zamanda diğer peygamberlerin, mü minlerin ve meleklerin şefaati de olacaktır. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmaktadır: Onlar, O nun razı olduğu kimselerden başkasına şefaat etmezler ve hepsi O nun korkusuyla titrerler. (el-enbiya 21/28) Şefaatcilerin şefaati kafirler için olmayacaktır 5. 5 Müellifin de açıkça zikrettiği gibi kafirler için şefaat yoktur. Allah (subhanehu ve teala) şöyle buyurmaktadır: "Onlara (kafirlere) şefaatçilerin şefaatçisinin şefaati fayda vermez." (el-müddesir 74/48) Bu husustaki tek istisna Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in kafir olarak ölen amcası Ebu Talib e edeceği şefaattir. Ebu Talib Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) sekiz yaşındayken onu himayesine almış ve peygamberliğin onuncu yılında ölene kadar Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) i himaye etmiştir. Mü minlerin annesi ve Peygamber Efendimizin zevcesi Hatice (raa) ve ardından da Ebu Talib in ölmesiyle Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) için çok güç bir dönem başlamış oldu. Hüzün Yılı olarak tarihe kaydedilen bu dönemde Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in Mekke de kalması zorlaşmış ve nihayetinde Allah (subhanehu ve teala) Rasulüne ve mü minlere bir kurtuluş kapısı açarak Medine ye hicret yolunu göstermiştir. İbni Kesir el-ma ide 5/67 ayetinin tefsirinde Allah ın Rasulünü korumasının şekillerinden biri olarak Ebu Talib den bahseder ve şöyle der: "(Allah) risaletin başlangıcında amcası Ebu Talib vasıtasıyla Rasulünü muhafaza etti. Ebu Talib kavminin reisi olarak Kureyş'liler tarafından sözü dinlenir, ulu bir kişiydi. Allah Ebu Talib'in gönlüne, tabii olarak Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in sevgisini yerleştirdi. Ebu Talib şer'i olarak değil, tabii olarak o'nu seviyordu. Eğer o müslüman olsaydı, Kureyşli kafirler ve liderler ona karşı gelme cesaretini gösterirlerdi. Ancak onunla bu kafirler arasında bir küfür iştiraki bulunduğu için, ondan çekinmişler ve kendisine saygı duymuşlardı. Ebu Talib'in vefatı üzerine, müşrikler Hz. Peygambere çok işkence yaptılar." (İbni Kesir, Tefsir) Siyer, tefsir ve hadis kitaplarında Ebu Talib in hayattayken 20

21 Cennet ve Cehennem hiçbir zaman yok olmayacak iki Mahluk'tur 6. Cennet, Allah dostlarının yurdu Cehennem ise Allah düşmanlarının azab göreceği mekandır. Cennet ehli (Cennetde) sonsuza kadar kalacaktır. Şüphesiz suçlular Cehennem Azabı'nda devamlı kalacaklar, Azablar'ı hafifletilmeyecektir. Onlar azap içinde kurtuluştan ümit kesmişlerdir. (ez- Zuhruf 43/74-75) "Ölüm (o zaman) süslenmiş bir koç şeklinde getirilir ve Cennet ile Cehennem arasında kurban edilir. Sonra da şöyle nida edilir: Ey Cennet ehli ebedi Cennet tesiniz artık sizlere ölüm yoktur. Ey Cehennem ehli sizler ebedi Cehennem desiniz artık sizlere ölüm yoktur!" (Buhari) Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) i himaye etmesi ve müşriklerden korumuş olmasına dair çokça bilgi bulunur. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in amcası Ebu Talib e şefaat etmesiyle -ki bu şefaat, onun cehennemin en hafif azabıyla azablanmasına yolaçacaktıralakalı sahih olarak rivayet edilen hadislerden bazılarında şöyle denmektedir: "Abbas ibni Abdu l-muttalib, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) e şöyle demiştir: Ey Allah ın Rasulü! Seni amcan (Ebu Talib e istiğfar ve şefaatle) yardımdan alokoyan nedir? Allah a yemin olsun ki; o seni her zaman saldırılardan korurdu ve senin için düşmanlarına öfkelenirdi. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bunun üzerine şöyle buyurdu: Ebu Talib, şimdi topuklarına kadar dibi yakın olan- ateşten bir çukur içindedir. Eğer benim şefaatim olmasaydı muhakkak o cehennemin en derin çukurunda bulunurdu." (Buhari; Müslim) Ebu Sa id el-hudri, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in yanında Ebu Talib(in iyilikleri) zikredildiği sırada Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğunu söylemiştir: "Umud ediyorum ki, Kıyamet Günü amcama şefaatim fayda verecektir ve böylelikle amcam topuklarına çıkabilen ateşten bir çukura konulacaktır ki orada (ateşin sıcaklığından) beyni kaynayacaktır." (Buhari; Müslim) Hadisin bir başka versiyonunda ise, Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğu naklonulmuştur: "Orada dimağının aslı kaynar!" (Buhari) Bu şekilde cereyan edecek olan Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in Ebu Talib e şefaat etmesi olayı sadece Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in amcası Ebu Talib'e özel bir şefaatidir. 6 Cennet ve Cehennem hiçbir zaman yok olmayacak şeklindeki ifadenin ilk kısmı olan Cennet hiçbir zaman yok olmayacak şeklindeki yargı, bütün Ehl-i Sünnet ve l-cemaat in icma ile kabul ettikleri bir husustur. Bu ifadedeki ikinci önerme olan: Cehennem hiçbir zaman yok olmayacak şeklindeki yargı hususunda ise Ehl-i Sünnet ve l-cemaat in iki görüşü bulunmaktadır. Birinci görüşe göre; cehennem tıpkı cennet gibi sonsuz olacaktır. Bu husustaki ikinci görüş ise; Ömer (radiyallahu anh), İbni Me sud (radiyallahu anh), Ebu Hureyre (radiyallahu anh), Ebu Sa id (radiyallahu anh) gibi sahabelerden ve seleften birçokları tarafından dile getirilen, cehennemin çok uzun zaman geçtikten sonra son bulacağı görüşüdür. Bu konuyla alakalı geniş bilgi, İbni Kayyım el-cevziyye nin Hadi'l- Ervah isimli eserinde yine Tahavi nin Akide sine İbni Ebi l-izz el-hanefi tarafından yapılan şerhde ve başka kaynaklarda bulunabilir. 21

22 Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in ve Ashabının Hakları Muhammed, Allah ın Rasulü, peygamberlerin sonuncusu ve Allah tarafından elçi olarak gönderilen (nebi ve rasul)lerin (efendisi, lideri ve) imamıdır. Bir kulun imanı, onun mesajına inanmadıkça ve onun peygamberliğine şehadet etmedikçe geçersizdir. O (sallallahu aleyhi ve sellem) şefaat etmedikçe insanoğlu Hesap Günü nde sorguya çekilmeyecektir. O (sallallahu aleyhi ve sellem) in ümmeti ilk olarak Cennet e girmedikçe hiçbir ümmet Cennet e girmeyecektir. O (sallallahu aleyhi ve sellem), (altında Allah a hamd edenlerin bulunduğu) Liva'ul-Hamd sancağının (taşıyıcısı), (yaratanın ve yaratılmışların övdüğü) Makam-ı Mahmud un ve kendisine gelinecek (Kevser) Havuzu( nu)n sahibidir. Peygamberlerin imamı, onların hatibi ve onların şefaatinin sahibidir. Onun ümmeti, ümmetlerin en faziletlisi, sahabeleri de peygamberlere arkadaşlık edenlerin faziletlileridir, Allah ın rahmeti üzerlerine olsun! Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in ümmetinin en faziletlileri Ebu Bekir es-sıddık (radiyallahu anh) sonra Ömer el-faruk (radiyallahu anh) sonra Osman Zi n-nureyn (radiyallahu anh) sonra da Ali el-murteza (radiyallahu anh) dır. Bu (sıralama), Abdullah ibni Ömer (radiyallahu anh) dan nakledilen ve onun şöyle dediğinden dolayıdır: "Bizler Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) zamanında şöyle derdik: Bu ümmetin peygamberinden sonra en faziletlisi Ebu Bekir (radiyallahu anh) sonra Ömer (radiyallahu anh) sonra Osman (radiyallahu anh) sonra da Ali (radiyallahu anh) dır. Bu söz Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) e ulaşmış ancak o (ses çıkarmayıp) muhalefetde bulunmamıştır." (Buhari; Tirmizi; Ebu Davud; Ahmed, Müsned; İbni Ebi Asım, es-süne, # 1190) Ali (radiyallahu anh) dan sahih olarak rivayet edildiğine göre o şöyle demiştir: "Peygamberinden sonra bu ümmetin en faziletlileri Ebu Bekir (radiyallahu anh) sonra Ömer (radiyallahu anh) dır. İsteseydim üçüncülerinin de adını söylerdim." (Ebu Davud; Tirmizi; İbni Mace; Ahmed, Müsned; Hakim, el-müstedrek, 1/71; Abdullah ibni Ahmed ibni Hanbel, Zeva id; İbni Ebi Asım, es-sünne, 1201) Ebu ed-derda (radiyallahu anh), Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Güneş, nebi ve resullerden sonra Ebu Bekir den daha hayırlı birisi için ne doğmuş ne de batmıştır." (Ahmed, Feza'il es-sahabe,#135;ibni Ebi Asım, es-sünne,#1224;heysemi, 22