TORTULU (ADANA- FEKE) BARİT YATAKLARININ ANA VE İZ ELEMENT JEOKİMYASI *

Transkript

1 TORTULU (ADANA- FEKE) BARİT YATAKLARININ ANA VE İZ ELEMENT JEOKİMYASI * Geochemistry Of Major And Trace Elements In The Tortulu (Adana-Feke) Regıon Barite Deposits * Afitap TAŞ Jeoloji Müh. Anabilim Dalı Fikret işler Jeoloji Müh. Anabilim Dalı ÖZET Doğu Toroslar bölgesinde, Feke ilçesi Tortulu köyü çevresinde kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonu içerisindeki kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşları içerisinde ve bu birimlerin dokanaklarında damar şeklinde yer alan barit yatakları epijenetik karakterlidir. KB GD doğrultulu barit damarlarında barit, kalsit ve kuvarsdan oluşan fakir bir parajenez gözlenir. Bölgedeki barit cevherleşmelerinin kimyasal analiz sonuçlarına gore SrO oranı 1,02 2,28 arasında değişmektedir. Pb, Zn, Cu, Ni, Co gibi iz elementlerin varlığı belirlenmiştir. Çalışma alanındaki baritlerin; yataklanma şekilleri, parajenezi, yan kayaç alterasyonları, SrO değerlerinin % 1 in üzerinde olması yatağın hidrotermal olarak oluştuğunu düşündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Barit; Feke; Adana. ABSTRACT The barite deposits in eastern Taurides, which occur in crystallized limestone and dolomites belong to Cambrian aged Değirmentaş formation units and formed as vein and lens specimes and have epigenetic character. NE SW trended barite veins consist of barite, quartz and calcite minerals show poor paragenesis. According to chemical results of the barite assemblages in the region, Pb, Zn, Cu, Ni and Co are seen as an trace elements in regional barite deposits. The barite deposits could be thought as an hydrothermal because of the deposite forms, progenesis the host rock alterations, consist of rates of high degree trace elements, SrO (over %1,5) in the research area. Keywords: Barite; Feke; Adana Giriş Çalışmanın konusunu oluşturan barit cevherleşmeleri Adana ili Feke ilçesi Tortulu köyü sınırları içerisinde yer alır (Şekil 1). Ülkemizin pek çok bölgesi gibi, Doğu Toroslar da stratigrafik, tektonik, petrografik özellikleri ve endüstriyel hammadde/maden potansiyeli açısından yerbilimcilerin ilgisini çekmektedir Bölgede stratigrafi, kaya türü ve yapısal özellikler açısından birbirinden farklı kaya * Doktora Tezi Ph.D Thesis 210

2 EGE DENİZİ Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2010 Cilt:22-3 birimi toplulukları bulunur. Bölgede yapılan ve yayımlanan çalışmaların çoğu jeolojiye yöneliktir. K A R A D E N İ Z ANKARA ADANA A K D E N İ Z Saimbeyli Çalışma Alanı Mansurlu Feke Aladağ Pozantı Karaisalı Kozan Çatalan İmamoğlu Tarsus Seyhan ADANA Ceyhan Yumurtalık K Karataş km Şekil 1. Çalışma alanının yer bulduru haritası Blumenthal (1944), Abdulselamoğlu (1959), Demirtaşlı (1967), Özgül ve Diğerleri (1973) Özgül (1976), Ayhan ve İplikçi (1978), Metin ve arkadaşları (1983), Tutkun (1984), Özgül ve Kozlu (2002), Usta ve arkadaşları (2004) bölgenin jeolojisini 211

3 incelemişlerdir. Bölgedeki barit cevherleşmelerini daha önce Özüş ve Yaman (1986) ve Yalçın (1991) incelemiş, cevherleşmelerin hidrotermal olarak oluşabilecek hiçbir veriye rastlamamış, mineralleşmenin köken sorununa sedimanter diyajenez- remobilizasyon süreçlerini içeren epijenetik bir model düşünmüşlerdir. Kimyasal bileşimi BaSO 4 olan barit en çok bilinen baryum mineralidir. Beyaz, opak veya yarı şeffaf görünümlüdür. Saf barit % 65.7 BaO, % 34.3 SO 3 içermektedir. Metalik olmayan minerallerin en ağır olanıdır. Özgül ağırlığı 4.5 gr/cm 3, sertliği arasındadır. Barit yatakları, farklı oluşum mekanizmaları sergilemekte, bir kısmı magmatik faaliyetler sonucu birincil, diğer bir kısmı da aşınma ve çökelme sonucu ikincil olarak oluşmaktadır. Barit; endüstrinin bir çok dalında, özellikle sondajcılıkta daha az olarak da boya ve kimya sanayinde kullanılan önemli bir mineraldir. Bu mineral değişik jeolojik ortamlarda yalnız başına veya fluorit, sölestin, kuvars, galen ve sfalerit gibi minerallerle birlikte oluşabilir. Ekonomik öneme sahip başlıca üç tip barit yatağı bulunmaktadır (Harben ve Bates, 1990). Bunlar; damar ve boşluk dolgusu yataklar, kalıntı yataklar ve tabakalı yataklardır. Ancak bu yataklardaki baryumun kaynağı ve zenginleşme mekanizması halen tartışmalıdır. Bu çalışmada, yöredeki barit yataklarının jeolojik ve jeokimyasal özelliklerini belirlemek amacıyla cevherleşmelerin bulunduğu açık işletme ve galerilerden derlenen örnekler üzerinde majör ve iz element analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalar sonucunda ortaya konulan verilerden yararlanarak cevherleşmenin kökeni hakkında yoruma gidilmiştir. Genel Jeoloji İnceleme alanında temeli, metasilttaşı, metakumtaşı, kuvarsit ve mermerlerden oluşan İnfrakambriyen - Alt Kambriyen yaşlı Emirgazi formasyonu oluşturmakta, üzerine sırası ile Orta Kambriyen yaşlı kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşlarından oluşan Değirmentaş formasyonu, Kambro-Ordovisiyen yaşlı metasilttaşı ve metaşeyllerden oluşan Üst Kambriyen Alt Ordovisiyen yaşlı Armutludere formasyonu bulunur (Şekil 2). Bu birimler, ilk kez Özgül (1976) tarafından tanımlanmış ve Geyik Dağı Birliği'ne dahil edilmişlerdir. Doğu Toroslar da Adana ili kuzey doğusunda Kozan, Feke, Saimbeyli, Tufanbeyli ilçeleri civarında geniş alan kaplayan Geyik Dağı birliği (Özgül ve arkadaşları, 1973) Kambriyen den Tersiyer e değin uzanan zaman aralığında çökelmiş, başlıca şelf tipi karbonat ve kırıntılı kayaları kapsar. Geyik Dağı birliği içerisinde yer alan Değirmentaş formasyonu (Demirtaşlı, 1967), aralarında yanal geçiş gösteren ve değişik mevkilerde birbirlerinin yerini alan gri, siyah renkli orta-kalın tabakalı, kireçtaşı, dolomit ve yumrulu kireçtaşı ile temsil edilir. Barit mineralleşmesi Orta Kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonunun kireçtaşları ve dolomitik kireçtaşları içerisinde fay zonları boyunca kırık ve boşluklarda damar ve filon şeklinde gözlenmiş olup ekonomik önem taşımaktadır. Barit cevherleşmeleri bölge içerisinde KD-GB doğrultusunda bir uzanım gösterirken, cevherlerin kalınlığı, santimetre mertebesinden başlayıp,

4 metreye, uzunluğu ise metreye kadar ulaşırken, eğimleri GB ve KD'yadır. Cevherleşmelerin parajenezinde birincil olarak barit, kuvars ve kalsit minerallerinden oluşan fakir bir parajenez gözlenir. Barit yataklarının yerleşimi esnasında yan kayaçlarda, silisleşme, ankeritleşme, ve dolomitleşmenin gelişimi cevherleşmelerle ilgili belirgin bir özelliktir. - + To r tu lu - + K m Açıklamalar Alt Ordovisiyen Orta-Üst Kambriyen İnfra-Kambriyen Armutludere Formasyonu Değirmentaş Formasyonu Emirgazi Grubu Doğrultu eğim Normal Fay Barit oluşumları Şekil 2. Çalışma alanının jeoloji haritası (Ayhan, 1988 den düzenlenerek, barit oluşumları ölçeksizdir). JEOKİMYASAL ÖZELLİKLER Ana ve İz Element Jeokimyası 213

5 İnceleme alanında yüzeyleyen barit yatak ve zuhurlarındaki damarlardan sistematik olarak derlenen 10 örnek üzerinde majör ve iz element analizleri yapılarak birbirleri ile ilişkileri yorumlanmıştır. Barit mineralleşmelerinin yataklanma şekilleri belirlenmiştir. Ana ve iz elementler ICP cihazı ile Kanada da ACME laboratuarlarında ve MTA laboratuarlarında belirlenmiştir. Cevherleşmelerden ve yan kayaçlardan alınan örnekler incelenerek yatak ve zuhurlar içerisindeki dağılımları belirlenmiş, elde edilen veriler birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Esas cevher mineralini oluşturan Ba ve Sr ile bunlara eşlik eden SiO 2, Al 2 O 3, Fe 2 O 3, MgO, CaO, K 2 O, Na 2 O, TiO 2 ve P 2 O 5 oksitlerin, yatak ve zuhurlardaki dağılımları incelenmiştir (Çizelge 1). Baritlerde SiO 2 değeri bir örnek dışında (B6) birbirine benzerlik gösterirken, Al 2 O 3, Fe 2 O 3, CaO, MgO değerleri düşüktür. Örneklerin Na 2 O, K 2 O, TiO 2, MnO, TiO 2 ve P 2 O 5 içerikleri düşük olup belirgin bir mineralle ilişkili olabileceği saptanmamıştır. Yan kayaçlarda yapılan analiz sonuçlarına göre SiO 2 içeriği bir örnek dışında % 3,73 (K3) düşük değerdedir. Kireçtaşlarında ise CaO oranının yüksek olduğu belirlenmiştir. Çizelge 1. Tortulu yataklarına ait barit ve yan kayaçların ana ve iz element analizleri (%) Örnek No BaO SrO SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 MgO CaO Na 2 O K 2 O TiO 2 B1 62,65 1,92 <,01 0,01 0,05 <,01 0,03 <,01 <,01 <,01 B2 62,49 2,28 0,04 <,01 <,04 <,01 0,77 <,01 <,01 <,01 B3 63,13 1,51 0,06 0,02 0,09 <,01 0,41 <,01 <,01 <,01 B4 62,37 1,02 0,12 <,01 0,05 <,01 0,90 <,01 <,01 <,01 B5 62,58 1,17 0,27 0,11 0,85 0,01 0,32 <,01 0,03 <,01 B6 60,22 1,55 2,12 0,03 0,62 0,01 1,87 <,01 <,01 <,01 K2 1,88 0,08 0,34 <,01 0,36 0,52 55,27 0,02 <,01 0,21 K3 0,29 0,84 3,73 1,35 0,46 0,17 19,3 <,01 0,4 0,01 K4 0,25 0,07 1,88 0,03 0,53 0,14 28,82 <,01 0,02 0,16 K7 0,19 0,08 0,32 <,01 0,42 0,5 60,12 0,02 <,01 0,2 Baritlerin bazı iz element (Ni, Co, Rb) konsantrasyonları araştırılmış ve düşük değerler elde edilmiştir (Çizelge 2). Bazı iz elementler dedeksiyon limitlerinin (Sc, Be, Sn < 1 ppm, Cs, Sb, Mo, Bi, U < 0.1 ppm, Ga< 0.5 ppm, Au<0.5 ppm, Hg<0.01 ppm,, Th < 0.2 ppm, V < 8 ppm, W < 0.5 ppm) altında olduğu için çizelge 2 de gösterilmemiştir. Bazı araştırmacılar (Kuşçu, 1983; Maynard and Okita, 1991) yüksek Sr içeren baritlerde, bazı piritli örnekler dışında sülfit mineralleri bulunmadığını, bu yüzden de Y, Ni, Co değerlerinin düşük olduğu tezini savunmuşlardır. Yataklardaki Pb oranı B6 nolu örnekde 7,7 ppm dir, diğer örneklerde düşük değerler gözlenmiştir (Çizelge 2). Zn değeri 1 ile 3 ppm arasında değişmektedir. 214

6 Cu değeri ortalama 0,4 ppm ile 6,7 ppm arasındadır. Cd ve Ag değerleri ise deteksiyon limitinin altında bir değerdedir.inceleme alanındaki Barit yataklarındaki BaO içeriği % 63,13 - % 60,22 arasında değişirken SrO içerikleri % 1,02 ile % 2,28 arasındadır (Çizelge 1). Stronsiyumun barit yataklarında yüksek oranda bulunmasının nedeni stronsiyum ile baryum atom yarı çaplarının benzerliğinden dolayı barit minerali içinde baryumun yerini alması ve kristalde izomorf olarak yerleşmesidir. Söz konusu değerlerden anlaşılacağı üzere baritler içerisinde bulunan Sr miktarı jenezin açıklanmasında Çizelge 2. Tortulu yataklarına ait barit ve yan kayaçların iz element analizleri (değerler ppm olarak verilmiştir.) Örnek No Ni Co Hf Nb Rb Ta Zr Cu Pb Zn As B1 26 0,30 0,70 0,10 <,1 1,60 0,80 0,40 0,30 1 <,5 B2 22 0,20 0,60 <,1 <,1 2,20 0,20 1,00 0,30 1 1,10 B3 <20 <,2 0,90 <,1 0,10 2,80 0,20 0,60 0,30 2 <,5 B4 25 0,20 0,70 0,10 <,1 2,00 0,10 0,30 0,80 3 <,5 B5 21 0,50 1,20 0,20 1,10 2,70 1,30 0,30 1,00 1 <,5 B6 21 1,20 1,00 0,10 0,20 2,40 0,40 6,70 7, ,40 K <,1 0,1 <,1 0,2 0,2 0,7 3,7 3 1,4 K3 <20 1,1 1 1,2 14 0,6 16 1,7 3, K4 <20 1,1 <,1 <,1 0,9 0,7 0,2 8,5 35,5 6 2,9 K7 <20 2,3 1 0,1 5,5 0,2 0,2 0,7 3,5 2 1,5 önemli bilgiler vermektedir. Bir çok araştırmacı, hidrotermal oluşumlu yataklarda yaptıkları kimyasal analizlerde, baritler içerisinde SrO miktarının daima % 1.5 ve üzerinde olduğunu ortaya koymuşlardır (Werner, 1958; Starke, 1969; Fazakas, 1976: Podufal, 1977). Buna karşılık sedimanter ve ekshalatif sedimanter yataklarda ise SrO içeriği çoğunlukla % 1'in altındadır (Puchelt, 1967: Striebel, 1965, Zimmermann, 1976; Reimer, 1978 ve Ayhan, 1979). İnceleme alanındaki barit örneklerinin SrO içerikleri hidrotermal barit yataklarındaki değerlere büyük benzerlikler göstermektedir. Ayrıca, Puchelt (1967), sulu sedimanter ortamlarda Ba/Sr oranı yüksek olmasına rağmen barit içindeki Sr miktarının 1'in altında olduğunu, Scherp (1974) ise, Baryumun, deniz ortamında oluşturduğu baritlerin oldukça az miktarda Sr içerdiğini ortaya koymuşlardır. Dünyada ve Türkiye de bulunan bazı barit yataklarının % SrO değerleri şekil 3 de verilmiştir. Damar tipinde oluşmuş barit yataklarında Schneckenstein Vogtland/Almanya da 0,84 değeri belirlenirken (Kayabalı, 1992), Lau Havzası/Avustralya (Bertine ve Kene, 1975) da 1,43; Mittlerer Schwarzwald Odenwald ve Spessart/Almanya (Fazakas, 1976) da 1,68; Dreislar, NE'Saurland/Almanya (Podufal, 1977) da 1,18; Çarıksaraylar, Isparta/Türkiye (Cengiz ve Kuşçu, 2002) de 2,04 % SrO değeri belirlenmiştir. Sedimanter yatak tipinde oluşmuş barit yataklarında ise Meggen ve Lenne/Almanya (Puchelt, 215

7 1967) da 0,66; Hüyük, Konya/Türkiye (Ayhan, 1987) de 1,08; Karalar Gazipaşa/Türkiye(Striebel, 1965) de 0.63 % SrO değeri belirlenmiştir. Eksalatif sedimanter olarak oluşmuş barit yataklarında Chamberlain Creek Synkline Arkansas/USA (Zimmerman, 1976) da 1,18; Karoo Supergroup/G.Afrika (Reimer, 1978) da 0,84; Alanözü, Karaman/Türkiye (Kayabalı, 1992) de 0,70 % SrO değeri belirlenmiştir. Damar Sedimanter Eks.Sedimanter Alanözü, Karaman/Türkiye Karoo Supergroup/G. Afrika Chamberlain Creek Synkline Arkansas/USA Karalar,G azipaşa/türkiye Hüyük,Konya/Türkiye Meggen ve Lenne/Almanya Feke, Adana/Türkiye Çarıksaraylar,Isparta/Türkiye Dreislar, NE Saurland/Almanya Mittlerer Schwarzwald O denwald ve Spessart/Almanya Lau Havzası/Avustralya Schneckenstein Vogtland /Almanya 0,5 1 1,5 2 3 % SrO Şekil 3. Çeşitli yatak tiplerine ait baritlerin stronsiyum miktarları Sonuçlar ve Öneriler KD-GB doğrultusunda yer alan barit cevherleşmeleri; Kambriyen yaşlı Değirmentaş formasyonunun taban düzeylerindeki kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı birimlerinde ve bu birimlerin geçişlerine epijenetik olarak yerleşmişlerdir ve bulunduğu litostratigrafik birimin eklem sistemleriyle uyumludur. Genellikle kireçtaşları ve 216

8 dolomitik kireçtaşları içerisinde yaygın olan küçük boyutlu bu kırık sistemleri, çoğu zaman baritli çözeltilerin yerleşmesine zemin hazırlamıştır. Metamorfizmadan da etkilendiği düşünülen barit cevherleşmeleri genellikle damar ve filon şekilleri gösterir. Barit örneklerinin ana element içeriğine bakıldığında ana element baryumdur. İz element içerikleri ise düşüktür. Baritlerin içerisinde yer yer düşük de olsa Pb, Zn, Ni, Co, As, gibi iz elementlerin varlığı belirlenmiştir. Yapılan jeokimyasal incelemelerde, SrO değerlerinin % 1.02 ile % 2.28 arasında değerler gösterdiği belirlenmiştir. Bu bilgilerin ışığı altında, çalışma alanında yer alan baritlerdeki SrO değerleri, barit oluşumunun hidrotermal çözeltilerle oluştuğunu düşündürmektedir. Damar tipi baritlerde tespit edilen yüksek stronsiyum içeriği, epijenetik karekterli bir oluşuma işaret etmektedir. Kaynaklar ABDÜSSELAMOĞLU, Ş.,1959, Yukarı Seyhan Bölgesinde Doğu Torosların Jeolojik Etüdü: MTA Rapor no: 2668, Ankara. AYHAN, A., İPLİKÇİ, E., Adana iline bağlı Kozan, Feke, Saimbeyli civarının jeolojik etüdü. MTA Raporu, 6737, Ankara. AYHAN, A : ölçekli açınsama nitelikli Türkiye Jeoloji haritaları serisi, Kozan-J 21 paftası; MTA Gen. Müd. Yayını, Ankara,12 s. AYHAN, A., 1979, Geologie und Mineralogie der blei-zink- Baryt-Lagerstaetten Zwischen Burhan Mah. und Yuları bei Gazipaşa-Anlalya: Heidelberg Univ.. Dokt. Tezi. 175 s. AYHAN, A , Hüyük (Konya) ile Şarkikaraağaç (Isparta) arasında bulunan barit yataklarının incelenmesi: SÜ. Arş. Fonu Proje Rap., 45 s. BERTİNE, K.K., and KEENE, J.B., 1975, Submarine barite opal rocks of hydrothermal origin, Science, 188, BLUMENTHAL, M. M., 1944, Kayseri Malatya arasındaki Toros un Permokarboniferi, MTA dergisi 1/31, s CENGİZ, O., KUŞÇU, M., 2002, Şarkikaraağaç (Isparta ) ile Hüyük (Konya) Arasındaki Barit Yataklarının Jeokimyasal özellikleri ve kökeni, MTA Dergisi, , s DEMİRTAŞLI, E.,1967, Pınarbaşı-Sarız-Mağara ilçeleri arasındaki sahanın litostratigrafi birimleri ve petrol imkanları. MTA Rapor no:4389, ANKARA. FAZAKAS, H.J., 1976, Geochemisch-Lagesttaettenkundliche Untersuchungen an Schwerspatvorkommen des Südwestdeutschen Grund und Deckgebirges: Naturwiss. Fak., Univ. München, Doktora Tezi, 76 s. HARBEN, P.W., and BATES, R.L., 1990, Industrial minerals geology and world deposits, London Industrial Minerals Division, Metal Bulletin, 312 pp. KAYABALI, İ., 1992, Alanözü ve Habiller (Karaman) yöresi barit zuhurlarının jeolojik, petrografik ve jenetik incelemesi: SÜ. Fen Bil. Enst., Doktora Tezi. KUŞÇU, M., Göktepe-Ermenek (Konya) yöresinin jeolojisi ve Pb-Zn yatakları: SÜ. Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, 181 s. 217

9 MAYNARD, J.B., and OKİTA, P.M., 1991, Bedded barite deposits in the United States, Canada, Germany and China: Two major types based on tectonic setting: Econ. Geol., 86, METİN, S., DEMİRTAŞLI, E., AYHAN, A., 1983.Autochthons, parautochthons and ophiolites of the eastern Taurus and Amanos mountains. International symposium on the geology of the taurus belt, field guide book, pp ÖZGÜL, N., Metin,S., Göger.E., Bingöl, İ., Baydar.O.ve Erdoğan, B.,1973, Tufanbeyli Dolayının (Doğu Toroslar-Adana), Kambriyen-Tersiyer Kayaları : TJK Bülteni, 16, ÖZGÜL, N.,1976, Toroslar'ın Bazı Temel Jeoloji Özellikleri : TJK Bülteni, 16, s ÖZGÜL, N. ve Kozlu, H., 2002, Kozan-Feke (Doğu Toroslar) Yöresinin Stratigrafisi ve Yapısal Konumu İle İlgili Bulgular. TPJD Bülteni, Cilt 14, Sayı 1, Sayfa ÖZÜŞ, A.S., ve YAMAN, S., 1986, Akaya (Feke Adana) Fluorit Barit mineralleşmesi ve köken sorunları, Türkiye Jeol.Kur. Bült., 29, PODUFAL, P., 1977, Die Dreislarer Barytange: Der Aufschluss, 55, Beiheft 2, p. PUCHELT, H., 1967, Zur Geochemie des Bariums im exogenen Zyklus: Sitzungsber., Heid., Ak. Wiss., Math. Nat. Kl., Jg., 4 Abh., 205 s. REİMER, T., 1978, Detrital barites in Karoo Supergroup of Southern Africa: Min. Deposita 13, SCHERP, A., 1974, Die Herkunft des Barytes in der Pyrit-Zinkblende Baryt- Lagerstaette Meggen: N. Jb. Min. Palaont. Mh., STARKE, R., 1969, Die Strontiumgehalte der Baryte: Freiberger Forschungsh., 150, 86 s. STRİEBEL, H., 1965, Die Bleierz-Baryt-Lagerstaette von Karalar-Gazipaşa (Turkei) und ihr geoiogischer Rahmen: Naturwiss. Fak. Univ. München, Doktora Tezi. 48 s. TUTKUN, S.Z., Saimbeyli (ADANA) yöresinin stratigrafisi. Cumhuriyet Üniv., Müh. Fak. Dergisi, seri A yerbilimleri, 1,1, s USTA, D., ŞENEL, M., METİN, Y., BEDİ, Y., VERGİLİ, Ö., USTA, M., BALCI, V., KURU, K., TOK, T., ÖZKAN, M.K. ve KOP, A., 2004, Kozan Tufanbeyli (Adana) arasındaki Yapısal birimlerin Jeolojik Özellikleri, 57. TJK Bildiri Özleri, Sayfa, WERNER, C.D., 1958, Geochemie und paragenese der saxonischen schwerspat flusspat gaenge im schmalkaldener revier: Freiberger forschungshf, 47, Berlin. YALÇIN, M.G., 1991, Feke Belenköy barit yatakları ve köken sorunları, Ç.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü,Yüksek lisans tezi, 66s, (yayımlanmamış). ZİMMERMANN, R.A., 1976, Rhythmicity of barite-shale and of Sr in stratabound deposits of Arkansas In handbook of stratabound and stratiform ore deposits, V. 3, Ed., K.H. Wolf. Elsevier