SUDAN PLAZMA GAZ ÜRETİMİ VE KOYP DE UYGULANMASI

Transkript

1 SUDAN PLAZMA GAZ ÜRETİMİ VE KOYP DE UYGULANMASI Beycan İbrahimoğlu 1, Çiğdem Kanbeş Dindar 1, Gizem Genç 1 1 Anadolu Plazma Teknoloji Enerji Merkezi, Ankara, TÜRKİYE Özet Yakıt pilleri 1843 yılında geliştirilmesine rağmen, halen kullanımı pek yaygın değildir. Bunun esas sebebi yakıt pillerinin çalışması için gerekli olan hidrojen üretiminin pahalı olmasındandır. 1 kwh elektrik enerjisi üretebilmek için, verimi %35-40 olan motorlarda benzin yakılması durumunda 3-5$ lık bir maliyet söz konusu iken; verimi %70-80 e ulaşan KOYP nin (Katı oksit yakıt pili) kullanılması durumunda 70$ lık bir maliyet gereksinimi doğmaktadır. Buna rağmen yakıt pilleri üzerinde yapılan çalışmalar önemli bulunmakta ve bu araştırmaların arttırılması geleceğimiz açısından önem arz etmektedir. Son yıllarda, Hidrojen gazının üretiminde maliyetin düşürülmesi için yeni tip elektrolizörler veya plazma yöntemi kullanılmaktadır. Hidrojen gazı üretiminde kullanılan en modern elektrolizör, metreküp başına 4,0 kwh enerji tüketmektedir. Elektroliz prosesinde voltaj aralığında; onlarca veya yüzlerce amper değerinde akım gerekmektedir. Hidrojenin yanma enerjisi, 1m 3 başına 3.55 kwh tir [1,2]. Hidrojen üretimi için enerji tüketiminin metreküp başına kwh enerjiye ulaşılması halinde yakıt pillerinin ve hidrojene ihtiyaç duyan teknolojilerin üretimi yaygınlaşacaktır [1,3,4,5]. Anahtar kelimeler: plazma gaz, su plazması, katı oksit yakıt pili, plazma ile hidrojen üretimi, suyun ayrışması 1. KOYP Elektrik üretici sistemler içerisinde KOYP yüksek verimliliği, araştırmalara açık olması, uygulama alanının geniş olması, (taşınabilir güç kaynakları watt, sabit santraller 1-10 MW boyutlarda) yapılabilirliği onu daha aktüel duruma getirmektedir. KOYP - oksidant (oksijen) ve indirgen (hidrojen, hidrokarbonlar) arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu elektrik enerjisi üretilmektedir, yan ürün olarak da ısı ve su üretilen elektrokimyasal bir sistemdir. KOYP çalışması için gerekli olan hidrojen gazı çeşitli kaynaklardan elde edilmektedir. Bu amaçla en çok endüstride yüksek sıcaklıkta metana, kızgın buhar ilave edilerek hidrojen üretilmektedir. Son yıllarda metan-su buharı reformu yöntemi gibi çeşitli Plazma uygulamaları ile hidrojen üretiminin daha ekonomik olduğu görünmektedir. Bu çalışmada Plazma yöntemi ile sudan hidrojen üretimi ve KOYP uygulanması ele alınmıştır. 2. Plazma ile Hidrojen Üretimi Plazma çok yüksek sıcaklıktaki maddenin doğal halidir. Dinamik bir sistem ve elektromanyetik güçlerin uygulama hedefidir. Aynı zamanda geniş kullanım alanına sahip ve yeni teknolojilerin geliştirilmesine açıktır. Pozitif ve negatif yüklerin yoğunluğunun hemen hemen aynı olduğu, kısmen veya tamamen iyonize gazın quvazinötral (quasi- neutral) durumu maddenin plazma halinde olduğunu göstermektedir. İyonize gaz serbest elektronları, pozitif ve negatif yüklü iyonları içerir. Plazma sahip olduğu reaktif türler, elektronlar, iyonlar, radikaller, uyarılmış atomlar ve metastabil türler sayesinde kimyasal reaktiviteyi ve reaksiyon hızını arttırmaktadır. Başlangıç malzemesi ile aktif parçacıkların etkileşimi, reaksiyon ürünü ile yeni bir aktif parçacık oluşturulabilir. Reaksiyon esnasında, aktif parçacıkların sürekli olarak artmasından dolayı reaksiyon hızı da keskin şekilde artmaktadır. Plazma ile gerçekleştirilen dönüşümlerde, fotokimyasal ve fotokatalitik işlemlerde oluşan kirlilik gözlenmez. Zararlı emisyon oluşturmaması nedeniyle çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Yeterli derecede yüksek bir sıcakta ısıtılmış gaz plazma haline döner. Plazmanın doğal ve yapay formaları bilinmektedir. Plazma genellikle, ideal ve ideal olmayan, düşük ve yüksek sıcaklıklı, dengeli ve dengesiz plazma olarak sınıflandırılmaktadır. Plazma teknolojisi kullanılarak çeşitli yöntemlerle hidrojen üretimi mümkündür [6]. Laboratuvarımızda 1,5 kw gücünde ark plazma yöntemli su ve hava ile çalışabilen plazmatron geliştirilmiştir ve çeşitli kaynaklardan hidrojen üretimi için metan-su buharı reformu, plazma gazlaştırma gibi çeşitli çalışmalar yürütülmüştür [7] Plazma Metan-Su Buharı Reformu ile Hidrojen Üretimi Plazma ile hidrojen üretimi ile alakalı ilk olarak plazma metan-su buharı reformu çalışmaları gerçekleştirilmiştir ve sonuçlar yayınlanmıştır Metanın su buharlı reformu ısı alan bir prosestir. Ancak, plazma yöntemiyle metan-su buharı reformu sonucu asetilen elde edilmesi, prosesi ısı verene dönüştürür. Yapılan çalışmalar plazma metan dönüşüm prosesinin hidrokarbonların ayrışmasını içeren 3 aşamalı zincirleme termal kraking (ısıl parçalanma) olduğunu göstermektedir[23,24,25]. 1

2 Şekil 1. Metanın Zincir Reaksiyonunda Enerji Sarfiyatı Plazma metan-su buharı reformu üzerinde çok sayıda deney yapılmıştır. Tarafımızdan yapılan deney sonuçlarının toparlanması ile elde edilen hidrojen miktarı ve gereken enerji sarfiyatı Tablo 1 de verilmektedir. Metanın plazma kimyasal dönüşümünden elde edilen sonuçlar incelendiğinde, endüstriyel uygulamalarda metanın ayrışması için gerekli enerji maliyetleri en önemli parametrelerden biridir. Metanın dönüşümü için geliştirilmiş elektrokimyasal süreçlerde oluşturulan zincir reaksiyonlarının kullanımı önemli ölçüde enerji maliyetlerini azaltabilir. Bu durumda, metan ayrışması için enerji değeri 1 ev/molü (1,2 kw h/m 3 ve 1eV = 11500K) aşmamaktadır. Tablo 1. Plazma Yöntemiyle Yapılan Metan-Su Buharı Reformu Deney Sonuçları Deşarj tipi Besleme karışımı Ana ürün Dönüşüm oranı, % Enerji ev/mol. sarfiyatı, Sürgülü DC ark CH +H O H +CO Sürgülü döner CH +H O H +CO DC ark Mikrodalga deşarj 915 CH +H O H +CO+CO МHz, С Kıvılcım deşarj CH +H O H +CO Hz Kıvılcım deşarj +Ni CH +H O H +CO+CO Çeşitli Kaynaklardan Plazma Gazlaştırma Yöntemi ile Hidrojen Üretimi Gazlaştırma süreci, karbon içeren hammaddelerin, bir gazlaştırma ortamı ile tepkimesi sonucunda, sentez gazı olarak adlandırılan yüksek ısıl değeresahip bir gaz ürüne dönüştürülmesini sağlar. Temel gazlaştırma reaksiyonlarının ürünleri, hidrojen (H 2 ), karbon monoksit (CO), metan (CH 4 ) ve karbon dioksit (CO 2 ) tir. Günümüzde linyit kömürlerin gazlaştırılmasında farklı yöntemler kullanılmaktadır. Son zamanlarda biyokütlenin, düşük kaliteli linyitlerin, evsel ve sanayi atıklarının, tıbbı atıkların dönüşüm süreçlerinde plazma gazlaştırma sistemleri öne çıkmaktadır. Bu amaçla da farklı plazma gazlaştırıcılar geliştirilmiştir. Laboraturvarlarımızda linyit kömürlerinin plazma yöntemi ile gazlaştırılması çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada 3,5 kw gücünde su buharlı plazmatron kullanılmıştır. Reaktör sıcaklığı o C ye ulaştıktan sonra elde edilen sentez gazı analiz edilmiştir. Elde edilen sentez gazındaki hidrojen miktarları hacimsel olarak %70-80 civarında elde edilmiştir [8]. Yapılan bir diğer su buharlı plazma gazlaştırma çalışmasında ise kümes atıkları gazlaştırılmıştır. Bu çalışmada ise %65-68 aralığında hidrojen gazı elde edilmiştir [9]. Son zamanlarda üzerinde durduğumuz başka bir konu da zeytinyağı fabrikalarından çıkan ve zeytin karasuyu olarak bilinen atık sudan hidrojen elde edilmesi ve aynı zamanda karasuyun çevreye zarar vermeden bertarafının sağlanmasıdır. Bu amaç doğrultusunda yapılan plazma gazlaştırma deneylerinde hacimce %60 civarında hidrojen gazı elde edilmiştir [10]. 3. Plazma Yöntemiyle Sudan Hidrojen Üretimi ve KOYP de Uygulanması Bu çalışmada tarafımızdan KOYP çalışması için hidrojenim plazma yöntemi ile sudan elde edilmesi önerilmektedir. Hidrojenin sudan elde edilmesi çalışmaları diğer araştırmacılar tarafından da yapılmıştır[1,5,11,12,13]. Bir litre su 1240L hidrojen ve 622L oksijenden oluşmakta, bu da 329 kalori demektir. Plazma kimyasal prosesin uygulanması ile hidrojen gazının sudan üretilmesi için yeni, modern ve yüksek efektli 2

3 sistemler geliştirilmesi mümkündür. Plazma prosesinin katalitik yöntemlerden 100 defe daha verimli olduğu kanıtlanmış bir yöntemdir. [1,5,8,14] Suyun Plazma Kimyasal Prosesi Su buharının plazma ile doğrudan ayrışması, plazma kimyasal prosesle hidrojen üretimi için en doğal ve basit yaklaşımdır. Plazma kimyasal prosesle suyun bozunarak hidrojen ve oksijene dönüşmesi; elektroliz, termokimyasal ve termokatalitik döngüler, radyoliz gibi sudan hidrojen üretimi yapılan diğer geleneksel yaklaşımlarla başarılı bir şekilde rekabet edebilmektedir. (diğer bir deyişle, birim hacim başına çok yüksek hidrojen üretimi) [15]. Hacimsel doğası sebebiyle plazma kimyasal proses, aynı büyüklükte elektrolitik veya termokatalitik sistemlerine göre 1000 kat daha fazla hidrojen üretebilmektedir. Fakat plazma kimyasal yöntemlerin enerji verimliliği elektrolitik ve termokatalitik sistemler ile hemen hemen aynı olabilmektedir. [16, 17, 18,26,27]. Suyun plazma kimyasal ayrışmasında meydana gelen titreşimsel uyarılma sebebiyle deşarj enerjisinin çoğu aktarılabilmektedir. (T e 1 ev iken %80 den fazla enerji aktarımı)[19,20] Plazma ana parametreleri: T e -elektron sıcaklığı, T o plazma gazın sıcaklığı, N e -plazmanın konsantrasyonu şeklinde sıralanabilir. Plazma termal enerji kaynağı değildir, sadece kimyasal dönüşüm proseslerinde reaksiyonun kinetiğini hızlandırmaktadır. Reaktörde bu işlemleri gerçekleştirmek için iyonlaşma derecesini belirli bir ölçüde korumak ve elektron sıcaklığının belirli değerlerde tutulması gerekir. T e >>T o. Karbon dioksiti (CO 2 ) parçalayarak karbon monoksit (CO) üretmek mümkün, fakat su ayrışması reaksiyonu çok zor bir prosestir. Su moleküllerinin düşük titreşim seviyelerinin uyarılması elektron etkisi ile sağlanmaktadır. Dengesiz plazma (nonequilibrium plasma) uygulayarak, moleküller arası enerji değişimini içeren suyun ayrışması çok adımlı bir proses olarak meydana gelir. Yüksek basınçlarda, yüksek titreşimli uyarılmış moleküllerin oluşumu, doğrudan elektron etkisi değildir aynı zamanda çarpışma sonucunda meydana gelen enerji değişiminden de kaynaklanmaktadır. Yeteri kadar yüksek miktarda titreşimsel olarak uyarılan su moleküllerinin ayrışması zincirleme reaksiyon olarak devam eder. Plazma kimyasal süreç, titreşimsel olarak uyarılan moleküllerin ayrılmasıyla başlar. Zincirin başlatılmasının ardından, titreşimsel olarak uyarılmış moleküllerin reaksiyonunu takiben zincirin çoğalması süreci başlar. Su moleküllerinin titreşim uyarma serbestlik derecesi ve elektronların dissosiyatif su moleküllerine yapışmasından oluşan iki proses de elektronla aynı sıcaklıkta oluşmaktadır. T ln 1 [( k max / k )( / )] e a a ev a Denklem.1 6 ev: su molekülünün elektrona dissosiyatif bağlanması için rezonans enerjisi, 10-9 сm 3 с -1 : Yapışma prosesinin hız sabiti enerjisi, hω 0,2 ev: Su moleküllerinin karakteristik titreşim kuantumunu temsil etmektedir [. Son olarak zincirin sonlanması gerçekleşir. H 2O H 2O H OH H 2O Toplam kimyasal süreç sonunda meydana gelen reaksiyon aşağıdaki gibidir [6, 17,19,20,22]: Denklem.2 Denklem Deney Düzeneği ve Metodoloji Plazma su reformu için tasarlanan deney düzeneği Şekil.2 de yer almaktadır. 3

4 Şekil 2. Plazma Gazın Seramik Membrana Uygulanması Deney Düzeneği: (1) ark yöntemli plazmatron, (2) seramik boru, (3) elektrikli ısıtıcı, (4) yalıtım, membran elektrot gurubundan (5) anot, (6) katot, (7) akım toplayıcı, (8) seramik içlik, (9) kapak, (10) hava pompası Deneyler esnasında iki farklı metodoloji uygulanmıştır: i. İlk yöntemde Şekil.2 de yer alan deney düzeneğine yüksek saflıkta sadece hidrojen verilerek deney sonuçları incelenmiştir. İlk olarak deney düzeneği elektrikli ısıtıcı vasıtası ile 800oC ye ısıtılmıştır. Isıtıldıktan sonra alt kapakta yerleştirilmiş hava pompası çalıştırılarak seramik borunun içerisine 8 litre hava doldurulmuştur. Sistemin üst kısmından 3 litre/dk besleme hızı ile saf hidrojen gazı beslenmiştir. Seramik içliğin içerisine yerleştirilmiş membran elektrot grubu ile hidrojenin anoda ve oksijenin katoda ulaşılması sağlanmıştır. Başlatılan elektrokimyasal proses sonucu akım toplayıcılara bağlanmış olan voltmetrenin gösterdiği değerler kayıt edilmiştir. ii. İkinci yöntemde ise Şekil.2 de gösterilen deney düzeneğine plazmatron sistemi yerleştirilerek saf su plazma haline dönüştürülmüştür ve hidrojen ve oksijen iyon karışımları sisteme verilmiştir. Deney düzeneği bir önceki denemede olduğu gibi 800oC ye ısıtılmıştır. Isıtıldıktan sonra alt kapakta yerleştirilmiş hava pompası çalıştırılarak seramik borunun içerisine hava doldurulmuştur. Daha sonra 0.04 litre saf su ile doldurulmuş plazmatron çalıştırılarak sisteme iyonlaşmış hidrojen hava karışımı beslenmiştir. Seramik içliğin içerisine yerleştirilmiş membran elektrot grubu ile hidrojenin anoda ve oksijenin katoda ulaşılması sağlanmıştır. Başlatılan elektrokimyasal proses sonucu akım toplayıcılara bağlanmış olan voltmetrenin gösterdiği değerler ilk deney sistemindeki gibi kayıt edilmiştir. Uygulanan iki farklı yöntem sonucunda elde edilen voltaj değerleri irdelendiğinde saf hidrojenin kullanılması ile yapılan ilk deney setinde ortalama olarak mv değerlerine ulaşılırken; plazmatron çalıştırılarak sisteme iyonlaşmış hidrojen hava karışımı beslenen sistemden elde edilen değerleri mv değerlerindedir. İki farklı yöntem ele alındığında, plazma ile suyun ayrışması yönteminin kullanıldığı düzenekten elde edilen sonuçların, saf hidrojen kullanılarak elde edilen sonuçlardan daha verimli olduğu görülmektedir. Gelecek çalışma olarak, Şekil.2 de gösterilen deney düzeneğine mıknatıs konularak saf su doldurulmuş plazmatronla deneyler yapılacaktır. Bu yöntem uygulanarak yapılacak deneylerde mıknatıs kullanılmasındaki amaç, hidrojen ve oksijen iyonlarının kısmen ayrılarak hidrojen iyonlarının sisteme verilmesidir. Kurulacak sistemdeki; plazmanın iletken olması ve manyetik alanda hareket etmesi pozitif, negatif ve yüklü parçacıklara ayrılmasına neden olmaktadır. Şekil.3 ten de görüleceği gibi saf sudan elde edilmiş plazma jeti B, Manyetik alanda hareket ederek (q>0) pozitif, (q<0) negatif ve (q<0) yüklü parçacıklara ayrılmaktadır. Şekil 3. Manyetik Alan Uygulanması ile Hidrojen ve Oksijen İyonlarının Ayrılması 4. Sonuçlar ve Tartışmalar Yakıt pilleri, diğer enerji kaynaklarından farklı olarak yüksek verimliliği, sesiz çalışması, hareketli parçasının olmaması, çevre dostu vb. avantajlarından dolayı geleceğin en güvenilir enerji üreticisi kaynaklarındandır. KOYP verimliliği kullanılan membrana bağlı olarak değişmektedir. Bir başka deyişle yakıt pillerinde iyonlaşma, elektrokimyasal proses olup yüksek sıcaklıkta membran üzerindeki katalizör tarafından yapılmakta ve pilin çalışmasını sağlamaktadır. Katalizörlerin daha fazla hidrojen atomunun proton ve elektronlara parçalaması ile daha etkin bir şekilde elektrik enerjisi sentezi elde edilmesi mümkündür. Ancak, hesaplamalar gösteriyor ki mevcut katalizörler, hidrojen atomlarını yaklaşık % 0.6 civarında elektron ve protonları ayırmaktadır [1]. Yakıt hücrelerinin verimliliği öncelikle hidrojeninden elde edilen elektrik kapasitesine bağlıdır. Yakıt hücrelerinde elektrik oluşturma prosesi, hidrojen atomlarından ayrılan elektronların sayısına bağlıdır ve fiziksel-kimyasal sürecin etkinliğinin hücre için % 1'den az olduğu görünmektedir [3]. Fiziksel ve kimyasal sürecin etkinliği, moleküler hidrojenin yakıt hücresine verilmesi ile ilişkilidir. Bu konuda plazma ve diğer uygun teknolojilerin kullanılması katalizörsüz iyonlaşma prosesini gündeme taşımaktadır. İyonlaşma prosesi; termik, elektro ark, elektromanyetik, elektrokimyasal, lazer ve diğer yöntemlerle elde edilmekte ve aynı zamanda maddenin plazma halini karakterize etmektedir. Plazmatron, yüksek sıcaklıkta su buharını hidrojen ve oksijen iyonlarına parçalamaktadır. Plazmatron tarafından parçalanmış hidrojen ve oksijen iyonlarının bir kısım birleşse de (rekombinasiyon) belirli bir oranda hidrojen ve oksijen iyonlarının sistemde elektrokimyasal proses olarak da iştirak etmesi mümkündür. 4

5 Sonuç olarak sistemin avantajları göz önünde bulundurulduğunda, plazma kimyasal sistemin yüksek enerji yoğunluğu sebebiyle yüksek sıcaklıklara ulaşılabilmektedir ve bu nedenle, kimyasal reaksiyonlar yüksek hızla sonlanır. Plazmanın sisteme dahil edilmesiyle kimyasal reaktörün geliştirilecek versiyonları daha kompakt bir hal alabilmektedir. Bu durumun yanı sıra, plazma halinde bulunan aktif türlerin (radikaller, uyarılmış moleküller, iyonlar, vb.) belirgin konsantrasyonları zincir reaksiyonu ve birçok kimyasal reaksiyonları önemli ölçüde hızlandırabilir. Bir diğer avantaj ise, KOYP ne hidrojence daha zengin ve yüksek sıcaklıklı plazma gaz verilmesi mümkün olur. Ayrıca, bir ısı kaynağının oluşumu söz konusudur; plazmatron bölümünde su buharının plazma haline getirilerek iyonlaştırılması ile ulaşılan sıcaklığın o C olması sebebiyle, plazma gaz dönüşüm prosesi aynı zamanda bir ısı kaynağıdır. Sistemin geliştirilmesi ile hem sistemin çalıştırılmasına hem de gelecekte ısı geri kazanımına olanak sağlanılabilmektedir. Elde edilen sonuçlara bakıldığında plazma yöntemi ile suyun ayrıştırılması ile saf hidrojen ile yapılan deneylerden çok daha verimli değerler elde edilmiştir. Teşekkürler Çalışmalar esnasında göstermiş oldukları desteklerden ötürü Türkiye Kömür İşletmeleri ve Vestel Savunma Sanayii ne teşekkür ederiz. Kaynaklar [1] Beycan İbrahimoğlu:, Sevgi Fettah. Utilizing the Waste Heat of SOFC by Newly Developed Cogeneration System Carbon Nanomaterials in Clean Energy Hydrogen Systems II Volume of the series NATO Science for Peace and Security Series C: Environmental Security pp Date: 31 March 2011 [2] Bromberg L., Cohn D.R., Rabinovich A. et al. Plasma Reforming of Methane. Energy & Fuels V P [3] Drozhzhin OA 1, FS Napolskikh 2, Istomin S.Y. 3, E V Antipov 1,3.Katı oksit yakıt hücreleri için Yeni katot malzemeleri. [4] Lesueur H., Czernichowski A. and Chapelle A. (France) Electrically assisted partial oxidation of methane // Int. J. Hydrogen Energy [5] Steam reforming and cracking of methane by means of gliding discharges reactors F. Ouni, Rusu, A. Khacef, O. Aubry, C. Met and J. M. Cormier (France, Romania, 2004) [3] A A. Borisov, AF Galkin, VK mide, SA Zaytsev, GM Konovalov, SV Korobtsev, MF Krotov, D. Medvedev, BV Potapkin, RV Smirnov Moskva. Yanma işlemi ve hidrokarbonların dönüştürülmesi üzerine PLAZMA dengesiz deşarj çalışması, [6] Fridman, A Plasma Chemistry Cambridge University Press. [7] Beycan İbrahimoğlu, Ali Dindar, Çiğdem Kanbeş Dindar, Steam methane reform in plasmatrone, Plasma Techonolgy Cogress, 2014 [8] Beycan İbrahimoğlu, Elif Simge Vural, Şahika Yürek, Orhan Demirel, "Plazma Kömür Gazlaştırma", Dünya Enerji Kongresi Türk Milli Komitesi, Türkiye 12. Enerji Kongresi, Ankara, TÜRKİYE, 2012 [9] Beycan İbrahimoğlu, E. Simge Vural, Gizem Genç, Evaluation of Poultry Waste with Coal through Plasma Gasification, International Energy Raw Materials and Energy Summit, Istanbul, 1-3 October [10] Beycan İbrahimoğlu, E. Simge Vural, Gizem Genç, Salih Karasarı, Disposal of Olive Mill Wastewater by Means of Plasma Gasification Method,, International Energy Raw Materials and Energy Summit, Istanbul, 1-3 October [11] Beycan İ., Ayşe Y., Suyun Plazma İle Elektroliz Edilmesi, Makine Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Maltepe, Ankara Ocak, [12] Ohmori and Mizuno. Strong Excess Energy Evolution, New Element Production, and Electromagnetic Wave and/or Neutron Emission in Light Water Electrolysis with a Tungsten Catode. Infinite Energy V. 4., Issue 20, p.14- [13] Studyng methane conversion in atmospheric pressure high-voltage discharge with different oxidizers in presence of catalysts S.A. Zhdanok, A.V. Krauklis, I.F. Bouyakov, A.P. Solntsev (Минск, 2001) [14] F. M. Kanarev monografi. Physchemistry mikro dünyanın başlangıcı bölüm 2. başlık 16-20;, su elektrik enerjisi kaynağı olarak 18.6; Yakıt hücrelerinin verimi. [15] Legasov, V.A., Ezhov, V.K., Potapkin, B.V., Rusanov, V.D., Fridman, A., Sholin, G.V., Bochin, V.P. (1980), Sov. Phys., Doklady (Reports of USSR Academy of Sciences), vol. 251, p [16] Asisov, R.I., Vakar, A.K., Givotov, V.K., Krasheninnikov, E.G., Rusanov, V.D., Fridman, A. (1985a), International Journal of Hydrogen Energy, vol. 10, p [17] Gutsol, A.F., Givotov, V.K., Korobtsev, S.V., Rusanov, V.D., Fridman, A. (1985a), J. Nucl. Sci. Technol., Nucl.- Hydrogen Energy, vol. 1, no. 9, p. 39. [18] Fridman, A. (1976b), Water Vapor Decomposition in Non-Self-Sustained Atmospheric Pressure Glow Discharge Supported by High-Current Relativistic Electron Beam, M.S. Dissertation, Moscow Institute of Physics and Technology, Moscow. 5

6 [19] Givotov, V.K., Krotov, M.F., Krasheninnikov, E.G., Rusanov, V.D., Fridman, A. (1981b), Int. J. Hydrogen Energy, vol. 6, p [20] Bochin, V.P., Legasov, V.A., Rusanov, V.D., Fridman, A., Sholin, G.V. (1978b), 2ndWorld Conference on Hydrogen Energy, Zurich, vol. 3, p [21] Cormier J.-M. and Rusu I. // J. Phys. D: Appl. Phys. 34 (2001) Plazmada buhar metan dönüşümü için sürgülü dönen (gliding turning) plazma yöntemi uygulanmıştır. [22] Sekine Y., Urasaki K., Kado S. et al. // Proc. 16th Intern. Symp. on Plasma Chemistry. Taormina, Italy [23] Bromberg L., Cohn D.R., Rabinovich A. et al. Plasma Reforming of Methane. Energy & Fuels V P [24] Ph.M. Physchemistry evren başlatın. Üçüncü Baskı. Krasnodar (Rusça, Bölüm 1, Bölüm 2). [25] Kanarev Ph.M. Mikro Dünya Physchemistry Vakfı. Ikinci baskısı. (İngilizce). [26] Ph.M. Suyun zayıf akım elektroliz. Madde 18. [27] Ph.M. Hidroelektrik ısı jeneratörü. Madde 16 6