TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ D E R G İ S İ

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ D E R G İ S İ ISSN RESAMENS YAYIN ORGANI CİLT V O L U M S A Y I 3 3 N U M B E R YIL Y E A R TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY

2 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ Yıl: 2001 C ilt: 58 N o : 3 ISSN TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY Year: 2001 Vol: 58 N o: 3

3 TÜRK HİJYEN V E DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ Sahibi : Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı adına Başkan Uzm. Dr. Mustafa Aydın ÇEVİK YAYIN KURULU Uzm.Dr.Efsun AKBAŞ (Yayın Kurulu Başkanı) Dr.Demet KURTOĞLU (Yayın Kurulu Başkan Yrd.) Zir.Yük.Müh.Dr.Fügen DURLU-ÖZKAYA (Yayın Kurulu Sekreteri) Uzm.Dr.Tülay YALÇINKAYA (Üye) Uzm.Dr.Süreyya BARUN (Üye) Kim.Müh.Bil.Uzm.Canan YEŞİLYURT (Üye) Kim.Yük.Müh.Dr.Meral YENİOVA (Üye) Uzm.Dr.Mesude YILMAZ (Üye) Bio.Bil.Uzm.İsmail KUTLU (Üye) Teknik Yönetmen : Nevzat IŞIK İngilizce Düzeltmen: Dr.Alper AKÇALI Bilgisayar Dizgi : Murat DUMAN REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI Yayın ve Dokümantasyon Müdürlüğü Ankara -TÜRKİYE Senede üç defa çıkar The bulletin is issued three times a year

4 TÜRK HİJYEN VE DENEYSEL BİYOLOJİ DERGİSİ Yazı İnceleme Kurulu TURKISH BULLETIN OF HYGIENE AND EXPERIMENTAL BIOLOGY Editorial Board AKGÜN Yurdanur Prof.Dr. Osmangazi Ü.T.F., Mikrobiyoloji AD AKIN Levent Prof.Dr. H.Ü.T.F. Halk Sağlığı AD AKTAŞ Firdevs Prof.Dr. G.Ü.T.F Enf. Hast. Ve Kli. Mik. ALAEDDİNOĞLU Gürdal Prof.Dr. ODTÜ Biyoloji BALK Mevhibe Uzm.Dr. Yüksek İhtisas Hast. BODRUMLU Selçuk Mik.Uzm. R.S.H.M.B., Gıda Güvenliği ve Bes. Md. BOZKURT Atilla Prof.Dr. H.Ü.T.F. Farmakaloji AD BURGU İbrahim Prof.Dr. A.Ü.V.F., Viroloji AD ÇELİK Haluk Doç.Dr. A.Ü.V.F. Besin Hijyeni ve Teknolojisi AD ÇETİNKAYA Salih Uzm.Dr. R.S.H.M.B., Serum Çiftliği ÇEVIK Cemal Prof.Dr. G.Ü.T.F. Biyokimya AD ÇOKSÖYLER Nafi Prof.Dr. Van Yüzüncüyıl Üniv., Gıda Müh.Böl. ÇÖPLÜ Nilay Uzm.Dr R.S.H.M.B., Salgın Hast. Arş.Md. DİKER Serdar Prof.Dr. A.Ü.V.F. Mikrobiyoloji AD DOĞANCI Levent Doç.Dr. GATA, Mik. Ve Kli. Mik AD DOKUZOĞUZ Başak Kli.Şefi Numune Hast. İnf. Hast. ERKMEN Osman Doç.Dr. Gazi Antep Ü.M.F., Gıda Müh.Böl. ESEN Nuran Y.Doç.Dr. 9 Eylül Ü.T.F. Mikrobiyoloji AD GÜR M.Oğuz Doç.Dr. H.Ü.T.F. Farmakoloji AD GÜRKAN Saime İsmet Doç.Dr. Ege Ün.M.F. Biyomüh. Böl. GÜRSEL Asuman Prof.Dr. A.Ü.Z.F., Süt Tekn.Böl. HALKMAN Kadir Prof.Dr. A.Ü.Z.F. Gıda Müh.Böl. İMİR Turgut Prof.Dr. G.Ü.T.F. İmmünoloji AD KARABIÇAK Nilgün Uzm.Dr. R.S.H.M.B. Salgın Hast. Arş.Md. KARAKOÇ Esra Uzm.Dr. Ankara Eğ.ve Araş.Has.Kl.Mik. KART Ahmet Prof.Dr. H.Ü.T.F. Tıbbi Biyoloji AD KAYA Sezai Prof.Dr. A.Ü.V.F. Farmakoloji ve Toksikoloji AD KILIÇ Banu Doç.Dr. Çukurova Ü.Tıp. F.Balcalı Has. KILIÇ Selçuk Uzm.Dr. R.S.H.M.B. Salgın Hast. Arş.Md. KOCAGÖZ Tanıl Doç.Dr. H.Ü.T.F. Mikrobiyoloji AD LEVENT Belkıs Uzm.Dr. RSHMB. Salgın Hast. Arş.Md. MELLİ Mehmet Prof.Dr. A.Ü.T.F. Farmakaloji AD MERT Ali Uzm.Dr. S.S.K. Mik.ve Kl.Mik. OLCAY H.Ekmel Uzm.Dr. R.S.H.M.B., Farmakoloji ÖZER Nazmi Prof.Dr. H.Ü.T.F. Biyokimya AD ÖZKAYA Etem Uzm.Dr. R.S.H.M.B., Viroloji Lab. Şefliği ÖZSAN Murat Prof.Dr. A.Ü.T.F. Mikrobiyoloji AD ÖZSOY Metin Uzm.Dr. R.S.H.M.B., Viroloji Lab. Şefliği ÖZTEK Zafer Prof.Dr. H.Ü.T.F. Halk Sağlığı AD PEKCAN Gülden Prof.Dr. H.Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü ROTA Seyyal Prof.Dr. G.Ü.T.F. Mikrobiyoloji AD SARIMEHMETOĞLU Belgin Doç.Dr. A.Ü.V.F. Besin Hij. Ve Tekn. AD SULTAN Nedim Prof.Dr. G.Ü.T.F. Mik.ve Kl.Mik. AD TUNAİL Nezihe Prof.Dr. A.Ü.Z.F., Gıda Müh.Böl. TUNCER Meral Prof.Dr. H.Ü.T.F. Farmakaloji AD TÜMBAY Emel Prof.Dr. Ege Ü.T.F. Mik. ve Kli. Mik. AD. USTAÇELEBİ Şemsettin Prof.Dr. H.Ü.T.F. Viroloji AD ÜNAL Nilay Uzm.Dr. Ankara Şap Enstitüsü Müdürlüğü YILMAZ Işık Mik.Uzm. R.S.H.M.B., Gıda Güvenliği ve Bes. Md. YILMAZ Nezihe Doç.Dr. R.S.H.M.B., Viroloji Lab. Şefliği ZARAKOLU Pınar Uzm.Dr. H.Ü.T.F. Enfeksiyon Hast. AD. * Yazı İnceleme Kurulu listesi, son bir yıl içinde yazı gönderilen danışmanların adlarını içermektedir.

5 T Ü R K H İ J Y E N V E D E N E Y S E L B İ Y O L O J İ D E R G İ S İ Y A Z I M K U R A L L A R I 1. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı yayın organıdır. 2. Dergide mikrobiyoloji, farmakoloji, toksikoloji, biyokimya, gıda güvenliği, çevre sağlığı ve halk sağlığı ile ilgili alanlardaki özgün araştırma, olgu sunumu ve derleme niteliğinde bilimsel yazılar yayımlanır. 3. Derginin dili Türkçe dir. 4. Dergi dört ayda bir çıkar ve üç sayıda bir cilt tamamlanır. 5. Gönderilen yazılar Dergi Yayın Kurulu nca değerlendirildikten sonra ve konu ile ilgili üç Yazı İnceleme Kurulu üyesinden ikisinin olumlu görüşünü aldığında yayımlanmaya hak kazanır. Bu Kurulların, yazının mesajını değiştirmeyen her türlü düzeltme ve kısaltmaları yapma yetkileri vardır. 6. Yazılar daha önce başka bir yerde yayımlanmamış olmalıdır. 7. Dergi de yayımlanan yazıların yayın hakkı Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi ne aittir. Yazarlara telif ücreti ödenmez. Yazıların bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir. 8. Dergi; Uluslararası Tıbbi Dergi Editörleri Kurulu nun Biyomedikal Dergilere Teslim Edilecek Metinlerde Aranan Ortak Özellikler başlıklı bildirisinde (Br Med J 1988; 296: 401-4) metinlerin yazılma şeklini belirleyen kuralları temel alır ve Madde 9 da verilen bu kurallara uygun olmayan metinler değerlendirmeye kabul edilmez. 9. Metinler; A4 kağıtların yalnız bir yüzüne, tamamı iki satır aralıkla, 12 pt, Arial veya Times New Roman yazı karakteri kullanılarak ve kenarlardan en az 3 er cm boşluk bırakılarak, bilgisayarda yazılmalıdır. Araştırma ve olgu sunumu şeklindeki yazılar mutlaka aşağıda belirtilen düzene uygun olmalıdır: Başlık Sayfası: Başlık (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yazışma Adresi şeklinde düzenlenmelidir. Yazar ad ve soyadları açık yazılmalı, kurum(lar) belirtilmeli, yazışmalardan sorumlu yazarın adı ve adresi, telefon, faks ve varsa adresi ayrıca verilmelidir. Yazı bir bilimsel toplantıda tebliğ edilmişse bu sayfada belirtilmelidir. Özet sayfası: Metin başlıklarıyla birlikte Türkçe ve İngilizce özetleri içermelidir. Özetler 150 kelimeyi aşmamalıdır. Anahtar sözcükler, 3-10 sözcük arasında olmalı ve Index Medicus un Medical Subject Headings de (MeSH) yer alan terimler kullanılmalıdır. Ana Metin: Özgün araştırmalarda sırasıyla Giriş, Gereç ve Yöntem, Bulgular, Tartışma, olgu sunumlarında ise Giriş, Olgu(lar), Tartışma kısımlarını içermelidir. Metin içinde geçen Latince mikroorganizma isimleri ilk kullanımda tam ve açık yazılmalı, italik basılmalarını sağlamak amacıyla altı çizilmeli, daha sonraki kullanımlarında kısaltılarak yazılmalıdır (örn; Pseudomonas aeruginosa... P.aeruginosa..). Yanında birim gösterilmeyen ondan küçük sayılar yazı ile yazılmalı, rakam ile yazılan sayılara takılar kesme işareti ile eklenmelidir (örn; beş olgu..., olguların 36 sı..). Boyama yöntemi Gram büyük harfle yazılmalı, Gram (-) yerine Gram negatif, basil yerine bakteri veya çomak sözcükleri kullanılmalıdır. Antibiyotik isimleri dil bütünlüğü açısından Türkçe okunduğu gibi yazılmalıdır. Derleme yazılarda özet ve anahtar kelimelere gerek yoktur. Kaynak sayısı 40 ı aşmamalıdır. Olgu sunumlarında kaynak sayısı sınırlı tutulmalı, giriş ve tartışma kısımları kısa ve öz olmalıdır. Metinde yalnız standart kısaltmalar (MIC, MBC, DNA, RNA, CDC, WHO, cfu, mm, iv., ml., gibi..) kullanılmalıdır. Başlık ve özette kısaltma yapılmamalıdır. Yazılar bir zorunluluk olmadıkça -mişli geçmiş zaman edilgen kip ile yazılmalıdır. Kaynaklar: Kaynaklar geçiş sırasına göre numaralandırılmalı ve numaralar parantez içinde cümle sonlarında verilmelidir. Metinde yazar adı k u l l a n ı l ı y o r s a kaynak numarası parantez içinde yazar adının yanına yazılmalıdır. Özetlerin kaynak olarak kullanılmasından kaçınılmalıdır. Kaynakların yazılışında aşağıdaki örneklere uyulmalıdır. Kaynak bir dergi ise; I-Standart Dergi Makalesi: Altı veya daha az yazar varsa hepsi yazılmalıdır; yazar sayısı yedi veya daha çoksa yalnız ilk üçünü yazıp et al. [ve ark.] eklenmelidir. Derginin isim kısaltması Index Medicus a uygun olmalıdır. You CH, Lee KY, Chey RY, Menguy R. Electrogastrographic study of patients with unexplained nausea, bloating and vomiting. Gastroenterology 1980; 79: II-Yazarı verilmemiş makale Anonymous. Coffee drinking and cancer of the pancreas [Editorial]. Br Med J 1981; 283: 628. III-Dergi eki Frumin AM, Nussbaum J, Esposito M. Functional asplenia: demonstration of splenic activity by bone marrow scan [Abstract]. Blood 1979; 54 (Suppl 1): 26a. Kaynak bir kitap ise; Eisen HN. Immunology: an introduction to molecular and cellular principles of the immun response. 5th ed. New York: Harper and Row, 1974: 406 Kaynak kitabın bir bölümü ise; Weinstein L, Swartz MN. Pathogenic properties of invading microorganisms. In: Sodeman WA Jr, Sodeman WA, eds. Pathologic physiology: mechanism of disease. Philadelphia: WB Saunders, 1974: Tablo, şekil ve grafikler: Her tablo, şekil, grafik ayrı bir sayfaya basılmalıdır. Tablolar yalnızca alt ve üst çizgiler içermeli; gerekmedikce ara sütun çizgileri çizilmemelidir. Tablo başlığı tablo üst çizgisinin üstüne yazılmalı, açıklayıcı bilgiye dipnotta yer verilmeli, uygun simgeler (*,,,..gibi) kullanılmalıdır. Şekil, grafik ve kimyasal formüler Şekil 1:..., şeklinde alt kısımda numaralandırılmalıdır. Fotoğraflar maksimum 127x173mm. boyutlarında, kaliteli, parlak kağıda basılmış olmalı; arkasına yumuşak bir kurşun kalemle makale başlığı ve şekil numarası yazılıp ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. 10.Metinlerin tamamı 3.5 bir diskete kopyalanmış olarak ve basılmış üç nüsha ile bir zarf içinde gönderilmelidir. İlişikte, Yayın Kurulu Başkanlığı na bir üst yazı yazılmalı; metnin tüm yazarlarca okunduğu ve onaylandığı, yazının kabul edilmesi halinde telif hakkının Dergiye devredileceği belirtilmelidir. 11.Yayımlanmış gereçleri yeniden basmak veya deney konusu olan insanların fotoğraflarını kullanmak için alınan izinler, insanlar üzerinde ilaç kullanarak yapılan klinik araştırmalarda ilgili etik kurullarının onayları ve gönüllülerden yazılı bilgilendirme ile olur alındığına dair belgeler birlikte gönderilmelidir. Y A Z A R L A R İ Ç İ N Y A Z I D E Ğ E R L E N D İ R M E L İ S T E S İ Makalenizi göndermeden önce lütfen bu bölümdeki maddeleri inceleyiniz ve eksiklerinizi gideriniz! 1. Eksiksiz doldurulmuş ve bütün yazarlarca imzalanmış telif hakkı devir formu hazırlandı, 2. Makale üç kopya olacak şekilde hazırlandı, 3. Özetler, tablolar, kaynaklar, vb... dahil olmak üzere metnin tamamı çift aralıklı yazıldı, 4. Yazı karakteri 12 pt ya da 3 mm boyutunda Arial veya Times New Roman ile yazıldı, 5. Metin sayfanın yalnız bir yüzüne yazılarak her bir kenardan 3 er cm boşluk bırakıldı, 6. Yazar isimleri açık olarak yazıldı, 7. Her yazarın bağlı bulunduğu Kurum adı, yazar adının yanına numara verilerek başlık sayfasında belirtildi, 8. Yazışmalardan sorumlu yazarın adı, adresi, telefon-faks numaraları ile (varsa) e-posta adresi verildi, 9. Türkçe ve İngilizce başlıklar yazıldı, 10. Türkçe ve İngilizce özetlerin kelime sayısı (<150) kontrol edildi. 11. Türkçe ve İngilizce anahtar kelimeler (MeSH e uygun) verildi, 12. Tüm kısaltmalar gözden geçirildi ve standart olmayan kısaltmalar düzeltildi, 13. Metin içinde geçen orijinal Latince mikroorganizma isimlerinin altları çizildi, 14. Tablolar yazım kurallarına uygun olarak ve her biri ayrı bir sayfada verildi, 15. Kimyasal formüller ve grafikler (siyah-beyaz/pattern) yazım kurallarına uygun olarak ve her biri ayrı bir sayfada olacak şekilde hazırlandı, 16. Fotoğraf boyutları maksimum 127x173mm olup arkasına makale başlığı ve şekil numarası yazıldı ve ayrı bir zarfa kondu, 17. Kaynaklar cümle sonlarında parantez içinde verildi, 18. Metin içinde yazar adı kullanılan yerlerde kaynak numarası yazar adının yanına yazıldı, 19. Kaynaklar metin içinde kullanım sırasına göre ardışık sıralandı, 20. Kaynaklar metin sonunda metin içinde verildiği sırada listelendi, 21. Kaynaklar gözden geçirildi ve tüm yazar adları, ifade ve noktalamalar yazım kurallarına uygun hale getirildi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Yayın ve Dokümantasyon Müdürlüğü Sıhhiye - ANKARA Tel: (0 312) Fax: (0 312) E-posta: thbd@saglik.gov.tr

6 İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMALAR 1. Abdullah KILIÇ, M. Ali SARAÇLI, Mustafa ÖZYURT, Işıl SAYGUN, A. Celal BAŞUSTAOĞLU Ağız çalkalama sularının (gargara) in vitro antifungal aktiviteleri Beytullah KENAR, Mustafa ALTINDİŞ Afyon bölgesi süt örneklerinde Brucella antikoru araştırılması Suna ERBİL, Yıldız TÜMERDEM, Mithat KIYAK, Seniha HACIOĞLU İstanbul Küçükçekmece ilçesinde fırınların hijyenik yönden değerlendirilmesi DERLEMELER 4. Gözde GİRGİN, Nurşen BAŞARAN, Gönül ŞAHİN Dünyada ve Türkiye de insan sağlığını tehdit eden mikotoksinler Hasan AYÇİÇEK, Hasan Tansu AKTAN Deli dana hastalığı Ufuk DİZER Human herpesvirus 8 ve Kaposi sarkomu YILLIK DİZİN YAZAR DİZİNİ

7 CONTENTS RESEARCH ARTICLES 1. Abdullah KILIÇ, M. Ali SARAÇLI, Mustafa ÖZYURT, Işıl SAYGUN, A. Celal BAŞUSTAOĞLU The in vitro antifungal activites of different mouthrinses Beytullah KENAR, Mustafa ALTINDİŞ An investigation of Brucella antibodies in milk samples collected from Afyon region Suna ERBİL, Yıldız TÜMERDEM, Mithat KIYAK, Seniha HACIOĞLU The evaluation of bakeries for hygienic conditions in Küçükçekmece - İstanbul REVIEWS 4. Gözde GİRGİN, Nurşen BAŞARAN, Gönül ŞAHİN Mycotoxins in Turkey and the World Hasan AYÇİÇEK, Hasan Tansu AKTAN Med cow disease, bovine spongioforme encephalopathy Ufuk DİZER Human herpesvirus 8 and Kaposi s sarcoma ANNUAL INDEX AUTHOR INDEX

8 ARAŞTIRMA Cilt 58, No 3, S : Türk Hij Den Biyol Derg 2001 AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ Abdullah KILIÇ 1 M.Ali SARAÇLI 1 Mustafa ÖZYURT 1 Işıl SAYGUN 2 A. Celal BAŞUSTAOĞLU 1 ÖZET Etken maddeleri, klorheksidin diglukonat, sanguinarin ekstrakt, setilpiridinium klorid, heksetidin, triklosan ve timol olan altı ticari ağız çalkalama suyunun in vitro antifungal aktiviteleri araştırıldı. Test organizması olarak çeşitli klinik örneklerden izole edilmiş Candida albicans, Saccharomyces cerevisiae, Candida parapsilosis, Candida guilliermondii, Candida krusei, Candida tropicalis, Candida kefyr ve Candida glabrata kullanıldı. Bu gargaraların in vitro antifungal etkileri; MİK, MFK ve kill-time ları belirlenerek değerlendirildi. Tüm gargaraların MİK ve MFK değerleri arasında en fazla iki katlık bir fark olduğu, özellikle klorheksidin diglukonat'ın test edilen maya türlerine karşı diğer gargaralara oranla çok daha düşük konsatrasyonlarda inhibitör ve fungisidal etki gösterdiği saptandı. Tüm test organizmaları için en kısa kill-time a ( 15 saniye) klorheksidin diglukonat ve setilpiridinium klorid in, en uzun (>180 saniye) ise sanguinarin ekstrakt ın sahip olduğu saptandı. Sonuç olarak klorheksidin diglukonat ve setilpiridinium klorid içeren gargaraların mayalara karşı in vitro olarak daha etkili olduğu ancak in vivo etkilerinin klinik denemelerle desteklenmesi gerektiği düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: Ağız çalkalama suları, antifungal aktivite, kill-time THE IN VITRO ANTIFUNGAL ACTIVITIES OF DIFFERENT MOUTHRINSES SUMMARY In this study, we aimed to investigate the in vitro antifungal activities of six different commercial mouthrinses; chlorhexidine digluconate, sanguinarine extract, cetylpyridinium chloride, hexetidine, triclosan and thymol. We tested these agents activities against clinical isolates of Candida albicans, Saccharomyces cerevisiae, Candida parapsilosis, Candida guilliermondii, Candida krusei, Candida tropicalis, Candida kefyr and Candida glabrata. The in vitro activities of these agents were evaluated by determining the MIC and MFC of each product. The kill time of each drug was also determined. The difference between MIC and MFC values of six agents was not higher than twofold. It was found that chlorhexidine digluconate had inhibitory and fungicidal properties at lowest concentration when compared to other products. While the kill-time of chlorhexidine digluconate and cetylpyridinium chloride was equal or less than 15 seconds, period (> 180 seconds) was required for sanguinarine extract. In conclusion, although all antimicrobial mouthrinses included in this study possess in vitro antifungal properties, chlorhexidine digluconate and cetylpyridinium chloride are more active than other products tested. The in vivo activities of these products need to be supported by further clinical trials. Key words: Mouthrinses, antifungal activity, kill-time 1 GATA Mikrobiyoloji ve Kl. Mik. AD Etlik,Ankara 2 GATA Periodontoloji AD, Etlik,Ankara Geliş tarihi : Kabul ediliş tarihi : Yazışma Adresi: Dr. Abdullah KILIÇ, T.S.K. Reh. Ve Bak. Merk., Mikrobiyoloji Bölümü, Bilkent, Ankara VOL 58, NO 3,

9 KILIÇ, SARAÇLI, ÖZYURT, SAYGUN, BAŞUSTAOĞLU. AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ GİRİŞ Antimikrobiyal ajan içeren gargaraların periodontal hastalıkların tedavisinde destek olarak kullanıldıklarında klinik olarak etkili oldukları bilinmektedir. Periodontal sağlık için düzenli ve etkili bir plak kontrolünün önemi de gözardı edilemeyecek bir izleme yöntemidir. Günümüzde bu amaçla kullanılmakta olan antimikrobiyallerin plak formasyonunun gerilemesi ve yavaşlaması ile gingivitisin önlenmesi üzerine olan etki ve aktiviteleri kapsamlı olarak çalışılmıştır (1-4). Aynı zamanda subgingival floradaki Gram pozitif ve Gram negatif mikroorganizmalar üzerine etkilerine dair de pek çok çalışma yapılmıştır (3,5,6). Buna karşılık fungal ajanlardan mayalara olan etkilerine dair çok az güncel bilgi mevcuttur (1,6). Oral floranın zararsız kommensalları oldukları düşünülen mayalar için primer olarak dilin sırt kısmı ve maksiller protezin altındaki palatal mukoza bölümleri ile dental plak ve mukozal yüzeyler barınak görevi görürler (7,8). Kandidal enfeksiyonların oluşumunda yaş, immünosüpresif ilaç uygulanan transplantlı hastalar ve HIV ile enfekte bireyler gibi konak defansının baskılandığı durumlar, diabetes mellitus gibi endokrin hastalıklar, heredite, azalmış tükrük akımı, protez kullanımı ve uzun süreli antibiyotik, kortikosteroid ya da sitostatik ilaç kullanımı önemli predispozan faktörleri oluşturmaktadır (8,9). Sistemik olarak sağlıklı bireylerde derin periodontal ceplerde, tedaviye direnç gösteren periodental lezyonlarda, akut periodental abselerde ve başarısız olarak kemik bütünleşmesi olmuş dental implantlarda subgingival Candida s p p. k o l o n i z a s y o n u gösterilmiştir (10,11). Genellikle mayalar klinik tabloya sekonder olarak katılmakla birlikte, C a n d i d a t ü r l e r i n i n destrüktif periodontal hastalıklarda rol oynayabileceğine dair çeşitli araştırmalar vardır (12). Oral kandidoz tedavisi için pek çok antifungal ilaç mevcuttur. Ağız gargaraları ile topikal olarak antifungal ajan kullanımı oral Candida spp. sayısını azaltabilmekte ve böylece de kandidoz ihtimalini durdurabilmektedir. Klorheksidin (KHD) antimikrobiyal içeriği nedeniyle oral mukositis ve kandidoza karşı etkili bir topikal profilaktik ajandır (1). Klorheksidin içeren gargaralar antimikrobiyal aktiviteleri gözönüne alındığında sıklıkla profilaktik olarak kemoterapi ve radyoterapi sırasında gelişen oral infeksiyonlarda kullanılmaktadır (13). Çalışmamızda kullandığımız gargaralardan setilpiridinium klorid (SPK), heksetidin (HEK), sanguinarine (SNG), timol (TİM) ve triklosan (TRK) gibi antimikrobiyal ajan içerenlerin antifungal etkileri hakkındaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Bu çalışmada, antimikrobiyal ajan içeren altı gargaranın test edilen maya türlerine karşı olan minimal inhibisyon konsantrasyonları (MİK), minimal fungisidal konsantrasyonları (MFK) ile kill-time larının araştırılması amaçlandı. GEREÇ VE YÖNTEM Test organizmaları: Bu çalışmada, GATA Mikoloji Bilim Dalı stok kültürlerinde saklanan klinik izolatlar kullanıldı. Çalışma için sekiz farklı maya türünden birer izolat seçildi. C a n d i d a albicans, Saccharomyces cerevisiae, Candida parapsilosis, Candida guilliermondii, Candida krusei, Candida tropicalis, Candida kefyr v e Candida glabrata olarak tanımlanan maya türlerinin stoklardan Sabouraud dekstroz agar (SDA) plaklarına iki kez subkültürleri yapılarak test organizmaları olarak kullanıldı. Ticari gargaralar: Çalışmamızda kullanılan ticari gargaralar ve içerdikleri aktif madde konsantrasyonları Tablo 1 de görülmektedir. Bu gargaralar piyasadan temin edildi. Tablo 1. Çalışmada kullanılan ticari gargaralar ve aktif madde içerikleri Ticari gargara Aktif madde (% konsantrasyon) Corsodyl Klorheksidin (0.2) Viadent Sanguinarin (3) Scope Setilpiridinium klorid (0.05) Heksoral Heksetidin (0.1) Listerine Timol (0.064) Colgate plax Triklosan (0.045) 82 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

10 KILIÇ, SARAÇLI, ÖZYURT, SAYGUN, BAŞUSTAOĞLU. AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ Duyarlılık Testi: Maya izolatlarının antimikrobiyal gargaralara olan duyarlılıkları makrodilüsyon metodu ile saptandı (14). Testler için steril burgu kapaklı cam tüpler (13x100 mm) içerisinde hazırlanmış Sabouraud dextroz broth (SDB) kullanıldı. Çalışılacak maya izolatlarının stok kültürlerinden SDA plaklarına iki kez subkültürleri yapılarak canlılıkları ve saflıkları değerlendirildi. 35 C de 24 saatlik inkübasyon sonucunda 1 mm çaplı beş koloni alınarak 5 ml tuzlu su (%0.85) içerisinde süspanse edildi. Süspansiyon 15 saniye vortekslenerek McFarland 0.5 e (1x10 6-5x10 6 CFU/ml) ayarlandı. Final inokulum miktarının doğruluğu, test edilen tüm organizmaların SDA plaklarına subkültürleri yapılarak kontrol edildi (14). Test broth ları elde etmek için gargaralardan SDB besiyerinde 1: 2-1: 1024 arasında değişen iki katlı seri dilusyonları hazırlandı. Herbir test tüpüne 4 ml test broth ve 0.1 ml maya süspansiyonu ilave edildi ve herbir gargara-mikroorganizma karışımlarının final etken madde konsantrasyonları; KHD için µg/ml, SNG için µg/ml, SPK için µg/ml, HEK için µg/ml, TİM için µg/ml ve TRK için µg/ml olacak şekilde hazırlandı. Kontrol tüplerine üreme ve kontaminasyonu kontrol etmek amacıyla etken madde içermeyen SDB besiyeri ve maya süspansiyonu ilave edildi. Test ve kontrol tüpleri aerobik olarak 24 saat 35 C de inkübe edildi. Maya üremesinin engellendiği, yani besiyerinin berrak olduğu ilk tüpler bize MİK değerini verdi (1). Gargaraların antifungal aktivitelerini değerlendirmek amacıyla MFK değerleri de saptandı. Minimal fungisidal konsantrasyon değerleri, SDB makrodilüsyon serilerinin her bir tüpünden 20 µl örneğin SDA plaklarına subkültüre edilmesiyle saptandı. Plaklar 35 C de 48 saat inkübe edildi. Minimal fungisidal konsantrasyon, herbir gargara için test suşlarının üremesini tamamen inhibe eden en düşük konsantrasyon olarak tanımlandı. Test organizmalarının canlılıklarını ve ortam sterilitesini kontrol etmek amacı ile her iki kontrol tüpünden 20 µl, SDA plaklarına ekildi. Tüm antifungal duyarlılık deneyleri üç kez tekrarlandı. Minimal fungisidal konsantrasyon ve kill-time sonuçları, üç çalışmadan elde edilen sonuçların ortalaması alınarak saptandı (1). Kill-Time Saptanması: Oniki test tüpünün herbirinde 2.5 ml miktarında bulunan herbir gargaranın ticari formulasyonlarının yarı konsantrasyonlarını elde etmek için, bu miktar 2.5 ml steril tuzlu su ile dilüe edildi ve 0.1 ml maya süspansiyonu ilave edildi. Kontrol tüplerine ise 0.1 ml maya süspansiyonu ve sadece 5 ml tuzlu su konuldu. Her bir test tüpü vortekslendi, saniye arasında 15 saniye aralıklarla 20 µl miktarında örnek, SDA plaklarına doğrudan doğruya subkültüre edildi. Test ve kontrol tüpleri 48 saat 37 C de aerobik olarak inkübe edildi. Hiç üremenin gözlenmediği veya tek bir koloni varlığının saptandığı en kısa süre kill-time olarak tanımlandı. Tüm deneyler üç kez tekrarlandı (1). BULGULAR Ticari gargaraların çeşitli maya türlerine karşı bulunan MİK ve MFK değerleri Tablo-2 de göste - rilmiştir. C.albicans için elde edilen KHD, SPK ve HEK e ait MİK değerleri birbirlerine benzer olmakla birlikte, MFK yönünden SPK ve HEK in daha etkin bulunduğu söylenebilir. S.cerevisiae için ise en düşük MİK ve MFK değerleri SPK ile elde edilmiştir. Bu iki test organizmasının dışında geri kalan maya türleri için en düşük MİK ve MFK değerleri KHD ile saptanmıştır. Tablo 3 te farklı gargaraların ticari formülasyonlarının yarı konsantrasyonları ile ortaya çıkan kill-time sonuçları görülmektedir. Buna göre, KHD ve SPK in 15 saniye içerisinde bütün test organizmalarına letal etkili olduğu, SNG in test organizmalarının hiç birine 180 saniye içerisinde letal etki oluşturmadığı görülmüştür. Heksitidinin C.glabrata ya 180 saniye içerisinde letal etkisi saptanmazken, SNG haricindeki gargaraların C.albicans ve C.kefyr e 15 saniye içerisinde letal etki gösterdiği saptanmıştır. Timol ve TRK ın ise tüm test mikroorganizmalarına karşı saniye arasında değişen sürelerde letal etki oluşturduğu gözlenmiştir. VOL 58, NO 3,

11 KILIÇ, SARAÇLI, ÖZYURT, SAYGUN, BAŞUSTAOĞLU. AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ Tablo 2. Ticari gargaraların çeşitli maya türlerine karşı bulunan MİK ve MFK değerleri KHD SPK HEK TRK SNG TİM Test edilen mayalar MİK* MFK* MİK MFK MİK MFK MİK MFK MİK MFK MİK MFK C.albicans 1/256 1/128 1/256 1/256 1/256 1/256 1/64 1/64 1/16 1/16 1/16 1/8 S.cerevisiae 1/512 1/512 1/1024 1/1024 1/512 1/256 1/128 1/64 1/16 1/16 1/16 1/16 C.parapsilosis 1/512 1/256 1/128 1/128 1/256 1/256 1/128 1/64 1/16 1/8 1/32 1/16 C.guilliermondii 1/1024 1/1024 1/64 1/64 1/256 1/256 1/128 1/64 1/16 1/8 1/8 1/8 C.krusei 1/256 1/128 1/128 1/64 1/128 1/64 1/32 1/16 1/8 1/4 1/8 1/4 C.tropicalis 1/1024 1/512 1/128 1/64 1/128 1/64 1/16 1/8 1/16 1/8 1/16 1/8 C.glabrata 1/512 1/ /128 1/256 1/256 1/64 1/64 1/8 1/8 1/16 1/8 C.kefyr 1/1024 1/1024 1/128 1/64 1/512 1/512 1/64 1/32 1/32 1/16 1/8 1/8 * Tabloda gösterilen MİK ve MFK değerleri, ticari formülasyona ait dilüsyon oranları olarak verilmiştir. Sözkonusu dilüsyon değerine ait etkin madde konsantrasyonu (µg/ml) Tablo 1 deki veriler kullanılarak hesaplanabilir. Tablo 3. Ticari gargaraların çeşitli maya türlerine karşı bulunan kill-time sonuçları Test edilen KHD SNG SPK HEK TİM TRK mayalar C. albicans 15 > S. cerevisiae 15 > C. parapsilosis 15 > C. guilliermondii 15 > C. krusei 15 > C. tropicalis 15 > C. glabrata 15 > > C. kefyr 15 > TARTIŞMA Mayalar, immümkompromize hastalarda oral fırsatçı infeksiyonlara sebep olabilmektedirler. Candida türleri, özellikle de C.albicans, sıklıkla etyolojik ajan olarak karşımıza çıkmaktadır. Oral kandidoz olguları son yıllarda ciddi artışlar göstermiş ve major klinik problemlerden birisi olmuştur. Çünkü oral mukoza ve periodontal doku ciddi sistemik infeksiyonlar için önemli bir giriş kapısı görevi görmektedir. Mayaların subgingival yerleşimi ise periodontal hastalığın ilerlemesine katkıda bulunmaktadır (12). Klorheksidinin C a n d i d a türlerine karşı oldukça etkin olduğuna dair in vitro çalışmalar bulunmakla birlikte klinik çalışmalardan farklı sonuçlar elde edilmiştir (15). Klorheksidin içeren gargaraların kemoradyoterapiye maruz kalan hastalarda oral kandidoz insidansını önemli derecede azalttığı bildirilmiştir (1). Pizzo ve arkadaşlarının (16) oral kandidozlu hastalarda yaptıkları çalışmada KHD içeren gargaraların geleneksel antifungal ilaçlara alternatif bir yaklaşım sunabileceğini bildirmişlerdir. Epstein ve arkadaşları (17) kemik iliği transplantasyonu ya da kemoterapi ile tedavi gören 86 erişkin hastada KHD, nistatin ve saline solüsyonunun oral mukositis, gingivitis ve oral enfeksiyon üzerine etkilerini değerlendirmişler ve potansiyal bakteriyel ve fungal patojenleri KHD kullanan hastalarda daha az sıklıkla izole etmişlerdir. Başka bir çalışmada Listerin ve KHD in anti-candida özelliklerinden dolayı fırsatçı kandidoz enfeksiyonu olan bireylerde ve immunosupresif alan hastalarda faydalı bir etki gösterebilicekleri bildirilmiştir (18). Bazı klinik çalışmalardan elde edilen sonuçlar ise KHD in oral maya eradikasyonundaki ve oral orijinli sistemik infeksiyonu önlemedeki etkisini desteklememiştir (7,15,19). Klorheksidinin in vivo zayıf, in vitro ise güçlü etkisi arasındaki farklılığın çeşitli faktörlere bağlı olabildiği bildirilmiştir. Bunlar arasında tükrük veya gıdalara bağlı inaktivasyon, topikal verilen ilaçlar ile etkileşim, oral sıvılar ile aktif maddenin dilüe edilmesi, çalkalama zamanının kısa olması gibi faktörler önemli 84 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

12 KILIÇ, SARAÇLI, ÖZYURT, SAYGUN, BAŞUSTAOĞLU. AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ olanlarıdır. Yapılan bir çalışmada tükrük ve nistatinin KHD in in vitro antifungal etkisini önemli derece inhibe ettiği bildirilmiştir (20). Bununla birlikte Slots ve arkadaşları (21) test edilen türlerin bazılarının dirençli olabileceği üzerinde durmuşlardır. Çünkü 70 µg/ml den daha büyük MFK değerleri saptamışlardır. Bu nedenle KHD içeren gargaraların, maya izolatlarına ait duyarlılık testleri yapıldıktan sonra kullanılması gerektiğini bildirmişlerdir. Sunulan çalışmamızda tüm test organizmalarında KHD için MFK değeri <16 µg/ml olarak bulunmuştur. Bu çalışmada SNG haricindeki diğer ticari gargaraların tüm maya türlerine karşı 180 saniye içerisinde etkili olduğu görülmüştür. Klorheksidin ve SPK in 15 saniye içerisinde test organizmalarının tümüne karşı fungisidal etki gösterdikleri saptanmıştır. Giovanna ve arkadaşları (1) çalışmalarında KHD ve SPK in tüm maya türlerine karşı en etkili gargaralar olduğunu saptamışlardır. Sonuç olarak bu çalışmada, SPK ve HEK in özellikle C.albicans a karşı diğer ürünlerden daha etkili olduğu, fakat KHD in geri kalan diğer tüm maya türleri için en etkili ürün olduğu, SNG nin ise zayıf antifungal etki gösterdiği saptanmıştır. Bu bulgular oral kandidiyaz tedavisinde antimikrobiyal ajan içeren gargaraların uygun alternatifler olabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte antifungal ajan olarak antimikrobiyal gargaraların etkinliklerinin mutlaka klinik deneylerle desteklenmesi gerektiği düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Giuliana G, Pizzo G, Milici ME, Musotto GC, Giangreco R. In vitro antifungal properties of mouthrinses contain ing antimicrobial agents. J Periodontol 1997;68(8): Ciancio SG. Use of mouthrinses for professional indications. J Clin Periodontol 1988;15(8): Overholser CD. Longitudinal clinical studies with antimicrobial mouthrinses. J Clin Periodontol 1988;15(8): Overholser CD, Meiller TF, DePaola LG, Minah GE, Niehaus C. Comparative effects of 2 chemotherapeutic mouthrinses on the development of supragingival dental plaque and gingivitis. J Clin Periodontol 1990;17(8): Marsh PD. Microbiological aspects of the chemical control of plaque and gingivitis. J Dent Res 1992;71(7): Walker CB. Microbiological effects of mouthrinses containing antimicrobials. J Clin Periodontol 1988;15(8): Barkvoll P, Attramadal A. Effects of nystatin and chlorhexidine digluconate on Candida albicans. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1989;67(3): Zegarelli DJ. Fungal infections of the oral cavity. Otolaryngol Clin North Am 1993;26(6): Fotos PG, Vincent SD, Hellstein JW. Oral candidosis. Clinical, historical, and therapeutic features of 100 cases. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992;74(1): Listgarten M, Lai CH, Young V. Microbial composition and pattern of antibiotic resistance in subgingival microbial samples from patients with refractory periodontitis. J Periodontol 1993;64(3): MacNeill S, Rindler E, Walker A, Brown AR, Cobb CM: Effects of tetracycline hydrochloride and chlorhexidine gluconate on Candida albicans. An in vitro study. J Clin Periodontol 1997;24(10): Gonzalez S, Lobos I, Guajardo A, Celis A, Zemelman R, Smith CT, Saglie FR. Yeasts in juvenile periodontitis. Preliminary observations by scanning electron microscopy. J Periodontol 1987;58(2): Laine P, Meurman JH, Murtomaa H, Lindqvist C, Torkko H, Pyrhonen S, Teerenhovi L. One-year trial of the effect of rinsing with an amine fluoride-stannous-fluoride-containing mouthwash on gingival index scores and salivary microbial counts in lymphoma patients receiving cytostatic drugs. J Clin Periodontol 1993;20(9): VOL 58, NO 3,

13 KILIÇ, SARAÇLI, ÖZYURT, SAYGUN, BAŞUSTAOĞLU. AĞIZ ÇALKALAMA SULARININ (GARGARA) IN VITRO ANTİFUNGAL AKTİVİTELERİ 14. National Committee for Clinical Laboratory Standarts Reference Method for Broth Dilution Antifungal Susceptibility Testing of Yeasts; Approved Standart. NCCLS Document M27-A. 17(9):940 West Valley Road, Suite 1400, Wayne, Pennsylvania Thurmond JM, Brown AT, Sims RE, Ferretti GA, Raybould TP, Lillich TT, Henslee PJ. Oral Candida albicans in bone marrow transplant patients given chlorhexidine rinses: occurrence and susceptibilities to the agent. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1991;72(3): Pizzo G, Giuliana G. Antifungal activity of chlorhexidine containing mouthrinses. An in vitro study. Minerva Stomatol 1998;47(12): Epstein JB, Vickars L, Spinelli J, Reece D. Efficacy of chlorhexidine and nystatin rinses in prevention of oral complications in leukemia and bone marrow transplantation. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992;73(6): Ciancio S. Expaned and future uses of mouthrinses. J Am Dent Assoc 1994;125 Suppl 2: Addy M, Hunter L. The effects of a 0.2% chlorhexidine gluconate mouthrinse on plaque, toothstaining and candida in aphthous ulcer patients. A double-blind placebo-controlled cross-over study. J Clin Periodontol 1987;14(5): Spijkervet FK, van Saene JJ, van Saene HK, Panders AK, Vermey A, Fidler V. Chlorhexidine inactivation by saliva. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1990;69(4): Slots J, Rams TE, Listgarten MA. Yeasts, enteric rods and pseudomonads in the subgingival flora of severe adult periodontitis. Oral Microbiol Immunol 1988;3(2): TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

14 ARAŞTIRMA Cilt 58, No 3, S : Türk Hij Den Biyol Derg 2001 AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI Beytullah KENAR 1 Mustafa ALTINDİŞ 2 ÖZET Yeni sağılmış sütte, enfekte meme, dışkı veya salgılardan, çevreden ve ekipmanlardan bulaşabilen farklı cinslere ait birçok mikroorganizma bulunur. Bunların en önemlileri, Mycobacterium tuberculosis ve Brucella türleridir. insanlara Brucellosis, hayvanlardan direkt olarak veya onların süt ve ürünleri ile geçmektedir. Özellikle pastörize edilmemiş veya çiğ sütten yapılan ve olgunlaştırılmadan tüketilen peynirlerin yenilmesi ile sık görülmektedir. Bu çalışmada hayvancılığın yaygın yapıldığı bölgemizin farklı yerlerinden alınan süt örneklerinde, aglütinasyon testi ve Ring halka testi ile Brucella antikorlarının varlığı araştırılmıştır. Afyon ili merkez, Bolvadin ve Emirdağ ilçelerine bağlı altı farklı köydeki değişik çiftliklerden elde edilen 120 süt örneğinde Brucella abortus antijeni kullanarak aglütinasyon testi ve Ring testi yapılmıştır. Emirdağ dan alınan süt numunelerinin altısında (6/120=%5.0) test pozitif bulunmuş, bu ineklerden kan alınarak Rose Bengal testi uygulanmış ve sonuçlar pozitif olarak değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Bruselloz, çiğ süt, aglütinasyon testi, Ring testi, Rose Bengal testi, serum aglütinasyon testi AN INVESTIGATION OF BRUCELLA ANTIBODIES IN MILK SAMPLES COLLECTED FROM AFYON REGION SUMMARY Raw milk can be contaminated by several pathogenic microorganisms found in feces, other excretions and infected mammary glands of animals, or in the environment. Mycobacterium tuberculosis and Brucella spp. are two of the most important pathogens. Brucella spp. is transmitted to the humans via direct contact with the infected animals or by consumption of their milk or milk products. Transmission of the microorganism frequently occurs after oral intake of cheese produced from unpasteurized milk. In this study, unpasteurized milk samples obtained from different parts of Afyon were screened for Brucella. Agglutination test using Brucella abortus antigen and Ring test were performed at 120 milk samples obtained from six milk collection units. Agglutination test was positive in 6 (5.0 %) milk samples obtained from only one village. Rose Bengal test was performed at blood samples taken from six cows which have positive agglutination test at their milk samples and Rose Bengal test was found positive at all this samples. Key words: Brucellosis, raw milk, agglutination test, Ring test, Rose Bengal test, Serum Agglutination test GİRİŞ Yeni sağılmış sütte değişik cinslere ait, farklı sayılarda mikroorganizma bulunur. Başlangıçtaki toplam bakteri sayısı <1.000/ml olabileceği gibi /ml den de fazla olabilmektedir. Sütteki toplam bakteri sayısının /ml den fazla olması, üretimde önemli bir hijyen probleminin 1 Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji ABD, 2 Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji ABD, Afyon Geliş tarihi : Kabul ediliş tarihi : Yazışma Adresi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ALTINDİŞ, Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji ve Kklinik Mikrobiyololoji ABD, Afyon VOL 58, NO 3,

15 KENAR, ALTINDİŞ. AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI olduğunu gösterir (1). Çiğ süte patojenler, enfekte meme, dışkı ve diğer salgılardan, çevreden veya ekipmanlardan bulaşabilir. Bu mikroorganizmalar arasında Staphylococcus aureus, Salmonella spp., Echerichia coli, Campylobacter spp., Streptococcus agalactiae, Yersinia enterocolitica, Bacillus cereus, Clostiridium perfringens ve özellikle bazı ülkelerde Brucella spp. ile Mycobacterium tuberculosis sayılabilir. Sporlu bakteriler ve enterokoklar hariç, yukarıdaki bakterilerin hepsi pastörizasyon ile yok edilebilir. Bununla beraber süt bazen çiğ içilmekte, peynir çiğ sütten yapılabilmekte ya da pastörizasyondan sonra bulaşma olabilmektedir (2). Brucella türleri Gram negatif, küçük, hareketsiz, kokobasil şeklinde bakteriler olup, dalgalı ateş ya da Malta humması olarak bilinen bruselloza neden olmaktadır. Hastalığın inkubasyon süresi 7-21 gündür. Bakteri, insan vücuduna daha çok sindirim sistemi, deri ve mukoza yolu ile girer, tüm dokulara yayılabilir ve granulomatöz bir hastalık yapar. Hastalığın en sık görülen belirtileri; halsizlik, baş, sırt, kas ağrıları, iştahsızlık, kilo kaybı, üşüme ve ateştir. Hastalık için tipik olduğu belirtilen ondulen ateş ise günümüzde çok nadir olarak, uzun süre sağaltım görmemiş hastalarda ortaya çıkabilmektedir. Bir yıldan uzun sürerse kronikleşebilir, bazen bir organda lokalize kalabilir, çoğunlukla da tedavi sonrası bulgular bakterinin, hücre içinde uzun süre kalarak eradike edilememesinden dolayı tekrar çıkar (3). Bruselloz insanlara hayvanlardan direkt olarak ya da onların süt ve süt ürünleri ile geçmektedir. Özellikle pastörize edilmemiş süt ve çiğ sütten yapılan ve olgunlaştırılmadan tüketilen peynirlerin yenilmesi ile sık görülmektedir (2). İnsanlara hastalık bulaştıktan sonra Brucella bakterilerine karşı oluşan özgül IgM ve IgG yapısındaki antikorlar hastalığın ikinci haftasından itibaren belirmeye başlamakta, özellikle IgG uzunca bir süre kanda saptanabilir düzeyde kalmaktadır. Serolojik testler olarak; lam ve tüp aglütinasyon testleri, Coombs testi, kompleman birleşmesi testi (KB), Rose Bengal (RB) lam testi, indirekt hemaglütinasyon (IHA) testi, floresan antikor (FA) testi, radio immunoassay (RIA) testi ve ELISA kullanılmaktadır (4). Hastalığın görülme sıklığının azaltılmasında; bulaş ve korunma yollarının özellikle risk taşıyan bireyler tarafından bilinmesi gerekliliği yanı sıra açıkta satılan ve toplama merkezlerindeki süt örneklerinin de B r u c e l l a yönünden periyodik taranması ve kontrolü kaçınılmazdır. Bu çalışmada Afyon ve civarında hayvancılığın yaygın yapıldığı yerleşim yerlerindeki ahırlardan toplanan çiğ sütlerde B r u c e l l a araştırması yapılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Bu araştırmada hayvancılığın (süt inekçiliğinin) yaygın olarak yapıldığı Afyon il merkezi ile Bolvadin ve Emirdağ ilçelerine bağlı altı farklı köydeki değişik çiftliklerden 120 süt örneği materyal olarak kullanılmıştır. Önce B. a b o r t u s Ring test antijeni (Biosystems Costabrava Co., Barcelona, Spain) kullanarak lamda aglütinasyon testi yapılmıştır. Her bir süt örneğinden 0.08, 0.04, 0.02, 0.01 ve ml alınıp, üzerine bırakılan birer damla antijen ile ileri geri hareket ettirilerek karışması sağlanmış, 1 dk içinde oluşan reaksiyon gözlenmiştir. Şüpheli ve pozitif reaksiyon veren sütlerle tüpte aglütinasyon testi yapılmıştır. Ayrıca süt örnekleri iyice karıştırılarak 11x100 mm lik test tüplerine 1 ml koyulmuş üzerine tetrazoliumla boyanmış B. abortus antijeninden (Ring antijeni) 0.03 ml damlatılıp hafifçe karıştırılmıştır. Karışıp karışmadığı kontrol edildikten sonra tüpler 37 C de 60 dakika inkübe edilmiştir. Krema tabakası koyu renkli ve kremanın altındaki süt, beyaz veya beyaza çok yakınsa test pozitif, krema tabakası beyaz, süt koyu renkli veya krema tabakası sütle aynı renkte ise test negatif olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca krema halkası ve sütteki renk değişimlerine göre ++, +++ ve ++++ pozitif olarak derecelendirilmektedir (Tablo 1). Laktasyonun ilk ve son zamanlarında alınan sütler ile az yağlı, homojenize, donmuş, bayat ve mastitisli hayvanların sütleri testin sonuçlarını olumsuz etkileyebileceği gerekçesi ile kabul edilmemiştir (5, 6). Pozitif reaksiyon veren altı süt örneğinin testi negatif bulunan sütlerden birisi ile 1/64 e kadar seyreltilerek tekrarlanmıştır (7). Ayrıca pozitif süt örneklerinin toplandığı çiftliklerde 88 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

16 KENAR, ALTINDİŞ. AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI ineklerden kan alınarak Rose Bengal (Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü; İstanbul, Türkiye) bakılmış, ardından pozitiflerde serum aglütinasyon testi (SAT) uygulanmış, aşısız sığırlarda 1/40, aşılılarda 1/80 ve yukarı titreler pozitif kabul edilmiştir (5-7). Tablo 1. Ring testinde oluşan reaksiyonu okuma tablosu Krem halkası Süt kısmı Derecesi Koyu kırmızı Beyaz ++++ Kırmızı Hafif renkli +++ Kırmızı Oldukça renkli ++ Kırmızı Kırmızı + Beyaz Kırmızı - BULGULAR Değişik merkezlerden toplanan süt örneklerine ait analiz sonuçları Tablo 2 de gösterilmiştir. Emirdağ dan alınan süt numunelerinin altısında test pozitif bulunmuş (6 / 120), bölgemizde değişik merkezlerdeki ahırlardan toplanan toplam 120 süt örneğinde Brucella antikorlarının varlığı % 5.0 olarak bulunmuştur. Lamda pozitif sonuç veren sütlerin tamamında, tüpte yapılan Ring testinde de pozitif reaksiyon alınmıştır. Bu ineklerden alınan kanlarda Rose Bengal ve Serum Aglütinasyon Testi (SAT) çalışılmış, altısında 1/80 üzeri titrede B r u c e l l a antikoru pozitif bulunmuştur. Tablo 2. Değişik bölgelerden alınan süt örneklerinde Brucella antikor sıklığı Örnek Süt Sütlerde SAT alınan örnekleri antikor yerler N % pozitif negatif pozitif negatif Afyon merkez köyleri Emirdağ Soğukkuyu Bolvadin Toplam Serum Aglütinasyon Testi TARTIŞMA Ülkemizde bruselloz; morbiditesi oldukça yüksek olmasına karşın, mortalitesi çok düşük bir zoonotik enfeksiyondur. İnsanlar arasında brusellozun belirli bir bölgeye yayılması, o yörede hayvancılık yapılması ile yakından ilişkilidir. Bir ülkede hangi hayvan türü fazla ise insanlar arasında da o tipin enfeksiyonları çoğunluktadır. Hayvanların enfeksiyon tablosu göstermeden önce, aylar boyunca, enfeksiyon etkenini taşımış olması çok önemlidir (8). Bruselloz bir yandan da hastalığın esas kaynağını oluşturan evcil hayvanlarda süt verimini azaltırken, düşükler ile de ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ergin ve gebe dişi hayvanlar bruselloza daha duyarlıdır. Etken, gebe hayvanlarda uterusa, erkeklerde testise yerleşme eğilimindedir. Gebe hayvanlarda koteledonlara yerleşen bakteri; fetusun yeterli beslenmesini engeller ve yavrunun anne karnında ölmesine ya da düşük olmasına neden olur. B r u c e l l a etkeninin süte karışması, hayvanda oluşturduğu mastitis, genital akıntı ya da kontamine toz ve damlacıkların süte karışması iledir. Kırsal kesimlerde daha çok B. melitensis enfeksiyonu görülürken, büyük şehirlerde daha çok B.abortus enfeksiyonuna rastlanır (9). Yapılan bir çalışmada Amerika ve Avrupa daki süt ineklerinin %20 sinin B. a b o r t u s ile enfekte olduğu fakat enfekte hayvanların belirlenerek ahırdan ayrılması ile brusellozun yayılmasının bir dereceye kadar sınırlı tutulduğu bildirilmiştir (2). Eğer B r u c e l l a sütte bulunuyorsa, peynir yapımı sırasında da canlılığını korur. Özellikle keçi sütünün kullanıldığı ülkelerde bruselloza sık rastlanmaktadır. B. a b o r t u s ve B. m e l i t e n s i s i n Pecorino peynirinde 90 güne kadar, Cheddar da 6 ay canlı kaldığı fakat doğal olarak enfekte olmuş sütün kullanıldığı Camembert de 200 günden sonra hiçbir bakterinin canlı kalmadığı gösterilmiştir (10). Ayrıca Brucella pastörize edilmemiş kremada da bulunabilir. Ancak yeterli sıcaklık uygulaması ile inaktive olur (11). Çalışmamızda, sadece bir köyden alınan (Emirdağ-Soğukkuyu) süt örneklerinden altısında (%5) antikor bulunmuş olup diğer bölgelerden toplanan örneklerde negatif bulunması aynı alanda VOL 58, NO 3,

17 KENAR, ALTINDİŞ. AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI bulunan hayvanlar arasında enfeksiyonun yayıldığını göstermektedir. B r u c e l l a türleri ile enfekte ve iyi tedavi edilmemiş hayvanların laktasyon dönemindeki süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi ile her yıl binlerce insan hastalığa yakalanmakta ve sonuçta hastalık insanlarda fizik yetersizlik ve iş gücü kaybına neden olmaktadır. Ülkemizde bildirim yetersizlikleri ve subklinik olguların varlığı nedeniyle gerçek bruselloz insidensi saptanamamakla birlikte, Brusella spesifik antikor taşıyan bireyin olduğu sanılmaktadır (8). İspanya da 1996 yılında pastörize edilmemiş peynir tüketimine bağlı bir B.melitensis epidemisi bildirilmiştir (12). Taze peynirin enfeksiyon kaynağı olduğu ülkelerin başında Akdeniz ülkeleri, Fransa, İtalya, Yunanistan ve Orta Asya ülkeleri gelmektedir (13). Bunun nedenini günümüzde dahi halen bazı yörelerde çiğ süt içiminin devam etmesine ve peynir yapımında da pastörize sütlerin ya da pişmiş sütlerin henüz yaygın olarak kullanılmamasına bağlayabiliriz. Ülkemizde, sütlerde Brucella spp. a r a ş - tırılması ile ilgili fazla sayıda çalışma bulunmamaktadır. Fakat brusellozun yaygınlığı ile ilgili bir fikir verebileceği düşüncesi ile ülke genelinde değişik bölgelerde insanlarda saptanan bruselloz seropozitifliği oranı %2-12 olarak belirlenmiştir (9). Afyon ve civarında hayvancılığın yoğun yapıldığı merkezlerde besiciler, kasaplar ile süt toplayıcısı ve süt ürünleri imalathanelerinde çalışan toplam 320 kişide Rose Bengal ve Wright aglütinasyon yöntemi ile Brucella antikor titresinin araştırıldığı bir çalışmada, besicilerde %13.27, kasaplarda %8.57, süt ürünleri çalışanlarında da %15.68 B r u c e l l a aglütininlerinin saptandığı bildirilmiştir (14). Bu oranların normal populasyona göre yüksek olması enfekte gıdalar yanında direkt temasla da (düşük materyali, hayvanın genital akıntısı ya da idrarın hasarlı ciltle teması yoluyla) bulaşın yaygın olması ile açıklanabilir. Ülkemizde yapılan benzer çalışmalar Tablo 3 de görülmektedir (15-22). Bu çalışmalarda değişik merkezlerde çoğunlukla risk gruplarında bruselloz sıklığı % arasında bildirilmiş olup, sonuçlar ülkemizde brusellozun yaygınlığına bir diğer göstergedir. Bruselloz, daha çok besin yolu ile bulaşan bir enfeksiyon hastalığı olduğuna göre belirli risk gruplarında daha çok görülmesinden dolayı meslek hastalığı olarak da kabul edilmektedir. Ancak son zamanlarda enfekte besin tüketen tüm kesimleri de etkilediğinden hastalığın toplumsal bir önemi vardır. Korunma önlemleri şu şekilde sıralanabilir; 1. Öncelikle hastalığın bulaş yolları konusunda halkın bilgilendirilmesi gerekmektedir. Taze peynirlerin yeterince tuzlanması ve en az iki ay bekletildikten sonra yenmesi önerilmeli, ayrıca sütlerin pastörizasyonu sağlanmalıdır. Açık satılan sütlerin ve sokak sütçülerinin denetimi yapılmalı, enfeksiyonun epeidemik olduğu yörelerde Kaşar ve Tulum gibi olgunlaştırarak üretilen peynirlerin tüketilmesi, Tablo 3. Ülkemizde yapılan değişik çalışmalarda belirlenen Brusella atikor pozitifliği prevalansı Araştırıcı Kaynak Yıl Şehir Grup Rose Bengal (%) SAT (%) Durmaz Malatya Besiciler 1.4 Kıyan Ankara Kasap 13.0 Çelebi Erzurum Besiciler 12.0 Gürel Denizli Besiciler Kalkan Elazığ Kasap 21.0 Kalkan Elazığ Çiftçi 25.0 Kaleli Denizli Çiftçi Çetin İstanbul Veteriner, mezbaha, deri, 6.0 konserve, et-balık, yün, süt işçileri, kasaplar. Sönmez Malatya Çiftçiler SAT: Serum Aglütinasyon testi 90 TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

18 KENAR, ALTINDİŞ. AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI etlerin iyice pişirildikten sonra yenmesi önerilmelidir. 2. Ailede bruselloz tanısı almış kişi dışındaki diğer bireylerin de tarama testlerinden geçirilmesi gerekmektedir. 3. Risk altındaki personel eldiven gözlük kullanmalı, kolları örten giysiler giyilmelidir. Güzellik enstitülerinde ürün hazırlamada sağlıklı sığır plesantası kullanılmasına özen gösterilmelidir. Endemik bölgelerde hayvan idrarları ile kirlenmiş olabilecek sebzelerin iyice yıkanmadan yenmemesine dikkat edilmelidir. 4. Brusellozu olan bireylerle cinsel ilişki yasaklanmalı veya önlem alınmalı, brusellozlu olguların Sağlık Bakanlığı na ihbarı kesinlikle yapılmalıdır. 5. İnsanların brusellozdan korunmasında ve hastalığın eradikasyonunda, hayvanların periyodik kontrolü de gerekmektedir. B r u c e l l a bakterisi ile enfekte olmamış süt danaları B. a b o r t u s 19 suşu, süt kuzuları B. m e l i t e n s i s Rev 1 suşu ile aşılanmalıdır. KAYNAKLAR 1. Panes JJ, Parry DR, Leech FB. Report of survey of the quality of farm milk in England and Wales in relation of ECC proposals.london: Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, 1979: Hayes PR. Food Microbiology and Hygiene. London: Elsevier Applied Sciense Publishers, 1985: Gökengin D. Brucella türleri. Serter D, Ertem E, Gökengin D, Ed. Başlıca bakteriyel, paraziter ve mikotik enfeksiyon hastalıkları. Nobel Tıp Kitabevleri, 2000: Kocabeyoğlu Ö, Koşan E, Öztürkeri H, Emektaş G, Yılmaz M, Durgun T. Bruselloz tanısında çeşitli testlerin birlikte uygulanması ve sonuçların karşılaştırılması. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24: Harrigan WF, Mccance ME. Laboratory methods in food and dairy Microbiology, London: Academic Press, 1976: Sarısayın F. Koyun brusellozisi alanındaki son gelişmeler semineri. Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, Pendik. İstanbul, 1969: Alkış N: Gıda Mikrobiyolojisi, Ankara: Yeni İnci Matbacılık, 1982: Baysal B. Brucella. Ustaçelebi Ş, Ed. Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. Ankara: Güneş Kitabevi, 1999: Sözer TH. Bruselloz. Topçu AW, Söyletir G, Doğanay M, ed. Enfeksiyon Hastalıkları nda. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi, 1996: Chapman HR and Sharpe ME. Microbiology and cheese. In: Robinson RK, ed. Dairy Microbiology, Vol 2. London: Applied Sciense Publishers, 1981; 12(3): Davis JG. Microbiology of cream and dairy deserts. In: Robinson RK, ed. Dairy Microbiology, Vol 2. London: Applied Sciense Publishers, 1981; 12(3): Castell MJ, Rullan W, Peiro CEF et al. Epidemic outbreak of 81 cases of brucellosis following the consumption of fresh cheese without pasteurisation. Rev Esp Salud Publica 1996; 70: Gotuzzo E, Cellilo C. Brucella. In: Gorbach SL, Bartlettt JG, Balclow NR, eds. Infectious Disease. Philedelphia: WB Saunders Co, 1992: Altındiş M. Afyon bölgesi besicilerinde, kasaplarda, süt ürünleri toplayıcısı ve imalathanelerinde çalışanlarda bruselloz seropozitifliği. ANKEM Derg. 2000; 14(2): Çelebi S, Babacan M, Tuncel E, Ayyıldız A. Erzurum yöresinde inaparan bruselloz prevalansı. İnfeksiyon Derg 1991; 21(2) : VOL 58, NO 3,

19 KENAR, ALTINDİŞ. AFYON BÖLGESİ SÜT ÖRNEKLERİNDE BRUCELLA ANTİKORU ARAŞTIRILMASI 16. Durmaz E, Durmaz B, Aladağ M ve ark. Malatya yöresinde bruselloz prevalansı.türkiye Tıp Dergisi. 1997; 4: Kıyan M, Cengiz T, Göz M, Sözmen Ş, Ayan Ş. Kasapların serumlarında Brucella aglütinin titrelerinin dağılımı. A.Üniv. Tıp Fak Derg 1991; 2: Gürel A. Denizli yöresinde insan ve sığır serumlarının brusellozis yönünden serolojik yöntemlerle karşılaştırmalı olarak incelenmesi, Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kalkan A, Felek S, Akbulut A, Papila Ç, Demirağ K, Kılıç SS. Bruselloz için risk taşıyan kişilerde mesleklerinde çalışma süresinin bruselloz seropozitifliği ve aglütinasyon titresi üzerine etkisi. Flora 1998; 3: Kaleli İ, Koçoğlu T, Özen N, Akşit F. Denizli yöresinde bruselloz prevalansı. İnfeksiyon Derg, 1999;13(2): Çetin ET, Çoral B, Bilğiç A. ve ark. Türkiye de insanda bruselloz insidensinin saptanması. Doğa 1990; 14: Sönmez E, Durmaz B, Aladağ M ve ark. Malatya yöresinde bruselloz prevalansı.türkiye Tıp dergisi. 1997; 4: TÜRK HİJ DEN BİYOL DERGİSİ

20 ARAŞTIRMA Cilt 58, No 3, S : Türk Hij Den Biyol Derg 2001 İSTANBUL KÜÇÜKÇEKMECE İLÇESİNDE FIRINLARIN HİJYENİK YÖNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ * Suna ERBİL 1 Yıldız TÜMERDEM 1 Mithat KIYAK 2 Seniha HACIOĞLU 3 ÖZET Bu çalışmada ana besinimiz olan ekmeği üreten kuruluşların Sağlık ve Tarım Bakanlıklarının yasa ve yönetmelikleri gereği üretimden satışa sunumuna kadarki evrede uyulması gereken hijyenik koşulları incelemek ereği ile İstanbul Tıp Fakültesinin eğitim araştırma ve hizmet alanı olan ve çarpık kentleşme modelini simgeleyen Küçükçekmece ilçesindeki tüm fırınlar incelenmiştir. Çalışma verileri Küçükçekmece Sağlık Grup Başkanlığı na bağlı sağlık ocakları bölgesinde ekmek üretim yerlerinden sürekli denetim yapılan toplam 75 fırında, betimleyici kesitsel epidemiyolojik yöntemle 1997 yılı boyunca toplandı. Çalışmada karşılıklı görüşme ile edinilen bilgiler Sağlık Bakanlığının hazırladığı gıda üretim yerlerine ait standart denetim formlarına işlendi, veriler değerlendirildi. Verilerin değerlendirilmesine göre; işletme çevresi yönünden fırınların %16 sı, işletme içi yönünden %27.1 i, hammadde kabul-depolama bakımından %20.8 i, teknik donanım, alet-ekipman bakımından %13.3 ü, personel bakımından %30.3 ü, paketleme-depolama bakımından %15 i, genel temizlik bakımından %29 u yasal düzenlemenin getirdiği koşullara uygun bulunmamıştır. Bu alanda yapılmış çalışmalarda olduğu gibi çalışmamızda da halkın önemli besin maddeleri ve özellikle de ekmek üretiminde standardize edilmiş asgari teknik ve hijyenik koşullara tam olarak uyulmadığı görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Fırınlar, hijyenik koşullar, kontrol THE EVALUATION OF BAKERIES FOR HYGIENIC CONDITIONS IN KUCUKCEKMECE - ISTANBUL SUMMARY In this study, our objective is to investigate the hygienic conditions of bakeries according to the laws and legislation of Ministry of Health and Ministry of Agriculture, which are located in the study area of School of Medicine, Istanbul, where represents unhealthy urbanisation. Data were obtained from the bakeries by observation and face to face interviews with definitive cross sectional epidemiologicial method, in A total of 75 bakeries which inspected permanently by the Regional Primary Health Care Units Serving under the Department of Health, Küçükçekmece were included into the study. Standard food inspection forms were used and the records were evaluated. According to the results the following figures were given relating to those found not to match the conditions of legal regulations: 16% for environmental conditions, 27.1% for domestic conditions, 20.8% for raw-material admittance and storage, 13.3% for technical equipment, 30.3% for personnel, 15% for packaging and warehousing and 29% for general hygiene. This survey like the previous studies has indicated that the bakeries do not comply with the standardised technical and hygienic protocols in the production of food and bread. Key words: Bakeries, hygienic conditions, control * VI. Ulusal Halk Sağlığı Günleri nde (6-8 Ekim 1999 Malatya) poster sunusudur. 1 İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD. 2 Marmara Üniversitesi, Sağlık Eğitim Fakültesi, Sağlık Eğitim AD. 3 Küçükçekmece Sağlık Grup Başkanlığı Geliş tarihi : Kabul ediliş tarihi : Yazışma adresi: M.Sc.Gıda Müh. Suna ERBİL, İ.Ü., İstanbul Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD, 34390, Çapa-İstanbul VOL 58, NO 3,