Article Info/Makale Bilgisi Received/Geliş: Accepted/Kabul: Referees/Hakemler: Doç. Dr. Murat SUNKAR Yrd. Doç. Dr.

Transkript

1 , p DOI Number: ISSN: , ANKARA-TURKEY Article Info/Makale Bilgisi Received/Geliş: Accepted/Kabul: Referees/Hakemler: Doç. Dr. Murat SUNKAR Yrd. Doç. Dr. İsmail EGE This article was checked by ithenticate. HASSA İLÇESİ NİN (HATAY) VEJETASYON COĞRAFYASI Ahmet ATASOY ** ÖZET Bu çalışma Hassa İlçesi nin vejetasyon coğrafyasını ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Hassa İlçesi Akdeniz bitki aleminde yer almaktadır. Çalışma asıl Akdeniz kuşağı, Akdeniz ardı dağ kuşağı ve ot formasyonu şeklinde bölümlere ayrılarak incelenmiştir. Asıl Akdeniz kuşağını Pinus brutia, çalı ve garigler oluştururken, Akdeniz ardı dağ kuşağını Quercus, Pinus nigra, Abies, Fugus, Cedrus ve Pinus pinea oluşturmaktadır. Ot formasyonu ise step ve alpin çayırlar olarak iki bölüme ayrılmıştır. Hassa İlçesi nin bitki örtüsü Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran Turan elementlerine ait türlerden meydana gelmektedir. Avrupa-Sibirya alemini temsil eden türler daha çok Amanos Dağları nın batıya dönük yamaçları üzerinde yayılırken, İran-Turan alemine ait türler ise dağın doğuya dönük yamaçları yayılmaktadır. Akdeniz bitki alemine ait türler diğerine göre daha yaygın olup, genel bir dağılış sergilemektedir. Hassa da farklı bitki alemlerinin bir arada görülmesi doğal ortam özelliklerinden ileri gelmektedir. Hassa İlçesi bitki türleri açısından zengin bir floraya sahiptir. Ancak yörenin bitki örtüsünü tehdit eden bazı sorunlar bulunmaktadır. Bunlar bazı türlerin kontrolsüz toplanması, ormanlarda tek tip meşcere oluşturmak, ormanların tarlalara dönüştürülmesi, ağaçların kesilmesi ve ormanların yakılması, erken veya aşırı otlatılması gibi sorunlardır. Sürdürülebilir bir ekosistem için bu tür uygulamalar azaltılıp, türlerin korunması sağlanarak türlerden eko-turizm olarak yararlanmak en etkili bir çözüm yöntemidir. Anahtar Kelimeler: Hassa, bitki, vejetasyon, orman, maki, ot, ekoturizm ** Doç. Dr. Uşak Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, El-mek:

2 44 Ahmet ATASOY VEGETATION GEOGRAPHY IN THE DISTRICT OF HASSA (HATAY) ABSTRACT The aim of this study is to determine the vegetation geography of Hassa district. Hassa is in the Mediterranean flora region. Eu- Mediterranan belt, Sub-Mediterranean mountain belt and grassland formation as three main divisions were investigated in the study. Eu- Mediterranan belt consists of Pinus brutia (red pine), shrub and garriques while Sub-Mediterranean mountain belt consists of Quercus,, Abies, Fugus. Cedrus and Pinus pinea. Grassland formation falls into two categories: step and alpine. The flora of Hassa includes the species of Europe-Siberia, Mediterranean and Iran-Turan floras. The species from the flora of Europe-Siberia are mostly distributed on the westward sides of Amanos Mountains while the species from the flora of Iran-Turan flora are on the eastward sides of the mountains. The species from the Mediterranean flora are more widespread and have an overall distribution. The coexistence of these different floras is a result of natural environment properties of Hassa. Hassa has a rich flora in terms of its plant diversity. However, there are some threatening problems for the flora of the region. Uncontrolled collecting some species, applying uniform stand in forests, converting forests to farmlands, felling trees, forest fires and early or over grazing. For a sustainable ecosystem, these activities should be reduced and plant species should be protected for using as eco-tourism. STRUCTURED ABSTRACT The purpose of this study is to determine the properties of natural environment and distribution areas of the plant species in Hassa and to develop protection measures against the poor conditions of the plants. The study started with the gathering and photographing the plant species during the field exercises in A large number of the plant species were desiccated according to the herbarium techniques. The works related to the flora of Turkey and "Flora of Turkey and the East Aegean Islands" with 10 volumes written by Davis were used in naming the collected samples. Maquis vegetation which is widely distributed in the sub-melt of settlement areas and Bazalt Plateau is prevalent in Eu-Mediterranan belt. Maquis, covering about 25, 8% of district land, is on the second place after forest vegetation in terms of spatial distribution. (Table 5). Some shrub types grow together while they show a general distribution in the land under study. Quercus coccifera, Quercus ilex, Olea europea var. Sylvestris, Paliurus spina-christi P. Mill. are the prevalent shrubs in the Bazalt Plateau. The other shrubs are Nerium oleander L., Crataegus sp., Ficus carica L., Cappari L., Rhus coriaria in the plataeu. Olea europea var. sylvestris shows a general distribution on the surface of the plateau

3 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 45 while other shrubs grow in certain areas. Quercus coccifera, Quercus ilex, Nerium oleander L. grow in the pits where the underground level is relatively high. The pits which are formed by the collapse of the cave ceiling are best places for sumac. Ficus carica L. grows in the tension cracks on basaltic areas. Phillyrea latifolia (Green Olive Tree) is one of the rare shrubs on the Bazalt Plateau. Crataegus sp., Quercus coccifera L., Phillyrea latifolia, Calicotome villosa Poir., Paliurus spina-christi P. grow together in Eu- Mediterranan belt between Küreci and Akbez. These dense plants are generally thorny. Spartium junceum L. becomes the dominant type from Küreci towards Zeytinobası. These are mostly located near the red pine forests. Deliçay Valley near Demrek is one of the lands which are home to very different shrubs. It can also be seen that Calicotome villosa Poir., Nerium oleander L., Daphne sericea Vahl., Ficus carica L., Crataegus sp., Salix sp., Phillyrea latifolia, Spartium junceum L., Cistus salviifolius L., Quercus coccifera L., Calicotome villosus, Styrax officinalis L., Crataegus sp., Spartium junceum L., Pistacia terebinthus L., Asparagus sp., Vitex agnus-castus L., Cappari L., Rhus coriaria, Daphne sericea, Styrax officinalis grow in the slopes. Garriques can be seen throughout northwestern, eastern and southeastern slopes of Köroğlu Mountain which is located in the south of Sugediği Street. Sub-Mediterranean mountain belt consists of oak, larch, abies, cedar and beech forests. Qercus Petraea, Qercus cerris, Juniperus oxycedrus, titrek Populus tremula, Sorbus torminalis, Fraxinus ormus, Acer monspessulamun, Abies cillicica, Fakus orientalis, and Styrax officinalis also grow in the larch forests with m distribution throughout Amanos Mountains. Oak forests are widely distributed in Hassa km 2 area of Hassa is covered by grassland vegetation including subalpine grass vegetation and Anthropogen step. These both grass vegetation are formed by destruction of forests and maquis. The species of subalpine grass vegetation grow at 1600 m altitude.. Many species were detected in the examinations made in Çardak Highland and Mığır Hill. The species found in Mığır Hill and its vicinity are Nasturtium officinale R.Br., Anthemis sp., Alcea sp., Onosma alborosea Fisch., Scrophularia sp., Orchis macula, Myosotis sp., Asphodelus sp., Myopordon thiebautii Genty, Centaurea lycopifolia Boiss., Traxacum sp., Myosotis sp, Rosularia sp, Potentilla sp., Symphytum brachycalyx Boiss, Rosularia sp., Onosma alboroseum, Lamium garganicum, Ceterach officinarum DC., Astragalus sp., Acantholimon sp., Ferulago sp., Thlaspi sp., Fritillaria pinardii Boiss., Corydalis oppositifolia DC., Potentilla sp., Myosotis sp.,taraxacum sp., Draba haradjianii Rech.f., Allium sp., Pilosella hoppeana (Schult.) F.W.Schultz & Sch.Bip., Tripleurospermum sp., Geranium sp., Scilla sp., Arabis alpina L., Cyclamen sp., Cruciata taurica (Pall. ex Willd.) Ehrend., Carduus amanus.centaurea lycopifolia Boiss., Myopordon thiebautii (Genty), Carduus amanus Rech.f. are endemic for the region. In the areas higher than

4 46 Ahmet ATASOY m on the Mığır Hill Ferulago sp is the dominant species while Fritillaria pinardii Boiss. becomes more dominant towards higher areas. Urtica sp, Sambucus ebulus L., Mentha sp., Juncus sp., Althaea cannabina L., Vicia sativa L., Phyllocara aucheri A.DC., Asperula cymulosa, Post, Ajuga orientalis L., Muscari inconstrictum Rech.f., Myosotis sp., Brunnera orientalis I.M.Johnst, Lamium sp., Colchicum sp, Lecokia cretica, Lam. DC., Ajuga orientalis, Doronicum orientale Hoffm., Anthemis sp.,conium maculatum L., Fritillaria hermonis subsp. amana Rix, Onopordum sp.-carduus sp., Valeriana dioica L., Tulipa armena Boiss., Silene aegyptiaca (L.) L.f., Lamium garganicum L., Bellis perennis L., Cynoglossum L., Galium aparine L, Geranium tuberosum L., Paeonia mascula L., Mill., Galanthus fosteri, Parentucellia latifolia L., Caruel, Tripleurospermum oreades, Vicia cypria Kotschy ex Unger & Kotschy, Euphorbia rigida, Orchis mascula L., romana (Seb.) Soó, Verbascum sp., Thlaspi sp, Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth, Corydalis tauricola (Cullen & Davis) Lidén, Potentilla sp, Asphodelus aestivus are the species found in the region as a result of the examinations in various areas of Çardak Highland. Among these species Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth, Corydalis tauricola (Cullen & Davis) Lidén are endemic for the region. Antropogen step grass vegetation grows in particularly maquis, red pine and oak forests. Major grass species found in maquis in the south sides of Köroğlu Mountain are Crepis sp., Steptorhamphus tuberosus, Filago pyramidata L., Gladiolus sp, Anthyllis sp, Plantago cretica, Artedia squamata L., Onopordum sp. Alcea sp., Hedypnois rhagadioloides (L.) F.W.Schmidt, Papaver sp, Tragopogon sp, Sanguisorba minor L., Ricotia sinuata Boiss. & Heldr. The examinations carried out in Demrek and Güvenç shows that there are species such as Asphodelus aestivus Brot.), Tordylium trachycarpum (Boiss.) Al-Eisaw., Scandix L., Galium canum Req. ex DC., Lamium sp, Umbilicus sp., Ainsworthia trachycarpa, Ajuga chamaepitys L., Salvia viridis L., Carthamus sp., Notobasis syriaca (L.) Cass, Verbascum antiochium Boiss. & Heldr, Umbilicus horizontalis DC, Mercurialis annua L, Tanacetum cilicium, Boiss., Orobanche sp., Sambucus ebulus L., Centaurea lycopifolia, Centaurea lycopifolia, Anemone coronaria in the region. Alcea sp and Hordeum bulbosum L grow in the areas around Haydarlar while Saccharum ravennae L., Scandix sp, Crepis sp, Anemone coronaria L. ne can be seen in the various areas throughout Karasu Valley. Symphytum brachycalyx, Legousia sp, Vicia cracca L., Silene aegyptiaca, Crepis sp., Sedum sp., Trifolium stellatum L. are found in the areas around Söğüt while Ziziphora capitata L., Trifolium sp & Phlomis sp., Campanula strigosa Banks & Sol, Bituminaria bituminosa (L.) C.H.Stirt., Tragopogon sp., Stachys sp., Micromeria myrtifolia Boiss. & Hohen., Pteridium aquilinum L., Muscari comosum L., Genista januensis Viv., Çatlakçanak Rhagadiolus stellatus L. are found in Zeytinobası. Xanthium strumarium L., Lactuca sp., Chenopodium sp grow in Akbez while Phlomis longifolia var. bailanica (Vierh.) Hub.), Onosma alborosea, Clinopodium vulgare subsp. arundanum Boiss.,

5 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 47 Echium plantagineum L., Galium canum, Salvia viridis, Centaurea sp., Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl. grows in Tiyek. Alcea sp, Echinops sp, Gundelia tournefortii L, Allium sp, Echium glomeratum Poir., Pennisetum orientale Rich., Valantia hispida L., Vicia sp., Onopordum sp, Arum dioscoridis SM., Bartsia trixago, Trifolium sp., Plantago lagopus L., Trifolium purpureum Lois. are found in Hassa while Urtica pilulifera L. is found in Haydarlar. Plant variety should be protected for the ecosystem in the region. Therefore a systematic research on the species in the site should be carried out and their functions for the ecosystem should be determined. The species and their natural processes should be introduced to people in the region via seminars or conferences. Moreover, forestation should be emphasized. While choosing the species to be grown, they should give priority to Turkish oak, caper and pine. Keywords: Hassa, plant, vegetation, forest, scrub, grass, ecotourism Metot ve Yöntem Çalışmaya başlamadan önce saha ilgili geniş bir literatür çalışması yapılmıştır. Bunu yılları arasını kapsayan 3 yıllık bir çalışması takip etmiştir. Yılın hemen her dönemine yayılan arazi çalışmaları yöreyi iyi bilen bilirkişilerle sahada gezilerek yapılmıştır. Tespit edilen türlerin ekolojik özelliklerine bakıldıktan sonra fotoğrafları çekilerek coğrafi koordinatları alınmıştır. Koordinatlar coğrafi bilgi sistemlerine aktarılarak dağılış haritası elde edilmiştir. Toplanan örneklerin adlandırılmasında, Davis tarafından yazılan "Flora of Turkey and the East Aegean Islands" adlı eserin 1-10 cildinden faydalanılmıştır (Davis, ). Bitki dağılışı haritasının çizimi sırasında Hassa, İskenderun, Dörtyol, Ufacık ve İslâhiye Orman işletmelerinin meşcere haritalarından da yararlanılmıştır. Bitki dağılışı haritaları üzerinde çeşitli yönlerde oluşturulan profiller üzerinde bitki desenleri verilmeye çalışılmıştır. Sahada tespit edilen türler orman, çalı ve ot formasyonu şeklinde gruplandırılarak açıklanmıştır. Doğal ortam özelliklerini ortaya koymak amacıyla Hassa nın çeşitli yerlerinde alınan 30 toprak numunesi Mustafa Kemal Üniversitesi Merkezi Laboratuarında yapılan analizlerle fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlenmeye çalışılmıştır. Bu özelliklere dayalı olarak çeşitli şekiller çizilmiştir. Sahanın iklim özellikleri ile bitki örtüsü arasındaki ilişkiyi irdelemek amacıyla Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden alınan veriler değerlendirilerek sahanın iklim özellikleri ortaya konulmuştur. Bu verilere bağlı olarak çok çeşitli şekiller çizilmiş ve iklim tasnifi yapılmıştır. Dağılış haritasında kullanılan atlıklar Aşağı Asi Nehri Havzası nda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Algılama Teknikleri (UA) Teknikleriyle Erozyon Analiz adlı proje kapsamında Harita Genel Komutanlığı nda alınan 1/25000 ölçekli haritalar kullanılmıştır. 1. Giriş Türkiye bitki tür ve çeşitleri bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden birisidir. Avrupa kıtası Türkiye nin yaklaşık 15 katı büyüklüğüne sahip olmasına rağmen, bitki türleri açısından Türkiye den daha fakirdir. Yaklaşık olarak yabani bitki türünün yetiştiği Türkiye deki türlerin (Şahin, 2007:571; Atasoy, 2010:737), %35 i Türkiye endemiklerini oluşturmaktadır (Atasoy, 2010:737). Bu tür ve endemik sayısı ülkemizin zengin floraya sahip olduğunu göstermektedir.

6 48 Ahmet ATASOY Bitkilerin tür ve çeşitliliği bakımından Türkiye nin en zengin alanlarından birini de Amanos Dağları oluşturmaktadır (Ege, 2014:25). Dağın bitki örtüsünü oluşturan türlerin % 19 u Avrupa- Sibirya, % 65 i Akdeniz % 2,5 i İran-Turan elementlerine ait türlerden meydana gelmektedir (Aytaç ve Semenderoğlu na göre Zohary, 1973, Akman, 1973, Yılmaz, 2001). Avrupa-Sibirya alemini temsil eden türler daha çok batıya dönük yamaçlar üzerinde görülürken, İran-Turan alemine ait türler ise çoğunlukla dağın yüksek ve alçak kesimlerde görülmektedir. Akdeniz bitki alemine ait türler ise diğerlerine göre daha fazla yaygın olup, genel bir dağılış sergilemektedir (Aytaç ve Semenderoğlu, 2011:37). Faklı bitki alemlerine ait türlerin bir araya gelmesinde jeolojik devirler boyunca değişen ortam koşullarıyla ilgilidir. Özellikle ortalama sıcaklığın değişmesiyle buzul ve buzul arası dönemleri meydana gelmiştir. Buna bağlı bitkiler farklı yönlere doğru göç etmiştir. Şekil 1. Hassa da KB-GD doğrultusunda çizilen profile göre bitki türleri Tablo 1. Bitki örtüsünün kapladığı alanlar ile yüzdelik oranları (2015) Bitki Formasyonu Km 2 %Si Toplam %Si Asıl Akdeniz Kuşağı Kızılçam Maki Akdeniz Ardı Dağ Kuşağı Fıstıkçamı Meşe Karaçam Göknar Kayın Sedir

7 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 49 Ot Formasyonu Step ve Alpin Çayır Diğer Alanlar Yerleşme Tarım Arazisi Su Yüzeyi Taş Ocağı Toplam Kaynak: Dörtyol, İskenderun, Dörtyol, Ufacık orman işletmelerinin amenajman haritaları ile arazi çalışmalarının sonuçlarından hesaplanmıştır. Dağların uzanış doğrultusu bitkilerin göçünü tayin eden en önemli etkendir. Kuzey Anadolu Dağları, Mercan, Tahtalı Dağları yla Toros Dağları na bağlanmaktadır. Türkiye nin kuzeyi ile güneyini birbirine bağlayan ve Anadolu diyagonali olarak adlandırılan dağlık kuşak, Pleistosenin buzul döneminde bitkilerin göç yolunu oluşturmaktadır. Böylece Amanos Dağları nın farklı yükselti kademelerinde rastlanılan Pinus, Taxus, Abies, Juniperus, Fagus, Ostraya, Carpinus Avrupa-Sibirya bitki alemine ait türlerdir. Bununla birlikte Alnus, Betula, Buxus, Fraxinus, Ulmus, Juglans Corylus, ve Salix cinslerine ait türler vadi tabanlarında yayılış göstermişlerdir ( Kılınç ve Kutbay, 2007:237). Yıllık ortalama sıcaklığın günümüze oranla 2-3 o C daha fazla olduğu dönemlerde ise interpluviyal dönemlerde ise türler yerlerini terk ederek başka yerlere göç etmesiyle bitkilerin alan parçalanması oluşmuştur. Nitekim bu dönemde ise İran-Turan florasının batıya doğru göç etmesiyle step alanları genişlemiş ve böylece inceleme sahamızda tür çeşitliliği artmıştır (Davis, 1971 e atfen Kılınç ve Kutbay, 2007:237). Bu nedenle Amanos Dağları relikt (kalıntı) türler açısından oldukça zengindir. Bu kalıntılar Avrupa-Sibirya bitki alemine ait türlerin buzul dönemlerinde güneye göç etmiş türlerini meydana getirmektedir. Buzul koşullarının ortadan kalmasıyla Avrupa-Sibirya bitki alemini temsil eden türler sahadan çekilirken, dağda Karadeniz e özgü ekolojik koşullarının hüküm sürdüğü yerlerde varlığını kısmen sürdürerek günümüze kadar ulaşabilmiş türlerdir (Aytaç, 2010:101). Yarı kurak iklim şartlarının hüküm sürdüğü doğu yamaçlarında ise İran-Turan bitki alemini temsil eden türler yayılış göstermektedir. Amanos dağlarında tür çeşitliliğinin çok fazla olmasında yörenin coğrafi konumundan ileri gelmektedir. KD-GB doğrultulu olan Amanos dağlık silsilesi deniz kıyısından itibaren birden yükselmektedir. Bu nedenle yükselti farkı çok fazla olup, yer yer 2000 m ye erişmektedir. Dağın uzanış doğrultusu ve yükseltisinin fazla olması nedeniyle batı rüzgârlarını karşılamaktadır. Bu rüzgârlarla gelen nemli hava kütlesi denize dönük yamaçlarda, özellikle Dörtyol çevresinde, 1000 mm den daha fazla yağışın düşmesine yol açmaktadır. Dağın doğunu ise çöküntü Antakya- Kahramanmaarş grabeni ile sınırladığı için Samandağ deltası üzerinde gelen nemli hava kütlesi ile zaman zaman kuzeyden gelen soğuk hava kütlesinin karşılaşma sahasını oluşturmaktadır. Böylece dağın batı yamaçları çoğunlukla denizel hava kütlelerinin altında gelişen türlerle kaplı iken, doğu yamaçları ise yarı kurak hava kütlelerin altında gelişen türlerle kaplıdır (şekil 1-2; tablo 1). Hassa nın vejetasyon coğrafyası, bakı, yükselti, nem ve yağış, sıcaklık gibi doğal ortam özelliklerine bağlı olarak Asıl Akdeniz (Termo veya Alt Mediterranean) vejetasyonu, Akdeniz dağ kuşağı ve ot formasyonu olmak üzere üç bölüm halinde incelenmiştir (tablo 1, şekil 2).

8 50 Ahmet ATASOY Şekil 2. Hassa İlçesi nin Bitki Örtüsü Haritası (Amenajman Haritaları ile arazi çalışmaları)

9 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası Hassa İlçesi nin Doğal Ortam Özellikleri Hassa İlçesi, Akdeniz Bölgesi nin doğusunda yer almaktadır. Hatay ın kuzeydoğunda 577 km2 lik bir alan kaplayan ilçe topraklarının bir kısmı Amanos Dağları üzerinde yer alırken, diğer bir kısmı da Antakya-Kahramanmaraş graben hattında yer almaktadır. Tektonizmanın etkisiyle engebeli bir topografyaya sahip olan çöküntü hendeğinin her iki tarafında fay hatları geçmektedir. Bu kırık hatlara bağlı olarak çıkan lavlar yayılarak geniş alanları kaplamıştır. İnceleme sahanının doğusu ve batısı dağlarla, ortası ise Hatay Grabenini karşılık gelen bir alanda bulunmaktadır. İnceleme alanının batısını oluşturan Amanos Dağları Prekambriyen-Eosen yaşlı kayaçlardan, doğusunu sınırlayan Kurt Dağları ise Kratese-Miyosen yaşlı birimlerden oluşmaktadır. Karasu Yarı Grabeni alanı ise Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar ile alüvyal dolgu alanlarıyla kaplıdır. Böylece Hassa da Prekambriyen, Paleozoik, Mezozoik ve Senozoike ait formasyonlar vardır. Hassa da en yaşlı birimi Prekambrien döneminde oluşan Sadan Formasyonu temsil etmektedir. Birim genellikle grovak, kuvarsit ve şeyl den oluşmaktadır. Kambrien de oluşan birimleri ise Zabuk ve Sosink Formasyonu dur. Birimler genellikle kumtaşı, çamurtaşı ve dolomitten oluşmaktadır. Hassa da Paleozoik dönemi ise Ordovisien dönemi temsil etmektedir. Bu dönemde oluşan Seydişehir Formasyonu nu çakıltaşı, kumtaşı, kuvarsit, şeyl, miltaşı gibi kayaçlardan meydana gelmektedir. Mezozoik dönemi litolojik çeşitliliğinin en fazla olduğu döneme karşılık gelmektedir. Bu dönem Küreci Dolomiti, Mardin Grubu (kumtaşı, çamurtaşı, kireçtaşı), Koçali Karmaşığı (gabro, ofiyollit, serpantin, spilit, kireçtaşı, çört, çamurtaşı, şeyl), Karadağ Formasyonu (kireçtaşı), Hatay Ofiyolitleri (ofiyolit), Amanos Olistostormu (olistostrom) ile temsil edilmektedir (Atan, 1969:9,10; Yalçın, 1980:24, 34, 86, 87, 268, 271, 325, 328, 329; Günay, 1984: 12-13; Herece, 2008: 17, 16,32, 34, 87,86; Ateş vd; 2004: 33). Bitkiler ihtiyaç duydukları besin elementlerin önemli bir kısmını topraktan aldıkları için toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin ortaya konulması gerekmektedir. Bu amaçla Hassa da 30 ayrı noktada toprak numuneleri alınmış, Mustafa Kemal Üniversitesi Merkezi Laboratuarında analizleri yaptırılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre toprağın ana iskeletini oluşturan kum, kil ve milin yüzdelik oranlarına göre tekstür sınıfları oluşturulmaktadır. Bu konuda hazırlanmış olan uluslar arası toprak sınıflandırma üçgenine yerleştirilerek tekstür sınıfları ayırt edilmiştir. Buna göre kum içeriği fazla olduğu için genellikle hafif bünyeli topraklar özelliğindedir. Ancak toprak hacminin % 50 sinden fazlası çakıl ihtiva ettiği için çakıllı kumlu balçık toprağı karakterindedir. Toprak örnekleri bünye sınıflarına göre % 67 si milli balçık, %13 ü milden oluşmaktadır. Geriye kalan % 33 lik bir dilim ise balçık, killi balçık ve kumlu balçıktan oluşmaktadır (şekil 2). Araştırma sonuçlarına göre topraklar genellikle milli balçıklı tekstürlü, hafif alkalin ph da, değişik miktarlarda kireç içermekte olup, sodik sorunu yoktur. Toprakların değişebilir K yönünden çok zengin, değişebilir Ca ve Mg açısından oldukça yetersizliği ile birlikte toprakların organik madde yönünden de yetersiz düzeyde olduğu ortaya konulmuştur (tablo 2). Kimyasal Özelliği ph Tablo 2. Hassa da toprağın kimyasal özellikleri Na (ppm) K (ppm) Ca (%) Mg (ppm) Kireç (%) Org. Mad. Ort.(30 numune) (%)

10 52 Ahmet ATASOY Şekil 3. Hassa da tekstür sınıflandırma üçgenine göre toprağın bünye sınıfları Hassa da yeni toprak taksonomisine göre İnceptisoller, Andisoller, Entisoller, Alsisoller görülmektedir. Yayıldıkları alanlar itibarıyla yarısından fazlasını inceptisoller oluşturmaktadır. Kuvaterner de görülen tektonik hareketlerle rölyef şekilleri büyük ölçüde değişmiş olmasına ilaveten yine aynı dönemde meydana gelen volkanik olaylarla eski topraklar, kalın bazalt örtüleri altında kalmıştır. Bu nedenle Hassa ve çevresindeki toprakların hemen hepsi oluşumu bakımından yeni topraklardır (tablo 3). Tablo 3. Hassa da Toprak Gruplarının Dağılış Alanları Toprak Tipi Alan (km 2 ) % si İnceptisol Andisol Entisol Alfisol Toplam Bitki fizyolojisini kontrol eden faktörlerin başında yıllık ortalama sıcaklılar gelmektedir. Ortalama sıcaklık da enlem, yükselti ve denizel gibi faktörlere bağlı olduğu için güneyden kuzeye doğru azalmaktadır. Buna göre karasal etkilerin hissedildiği Hassa, Kırıkhan ve İslahiye istasyonlarının verilerine göre yıllık sıcaklık 17.9 o C olarak gerçekleşirken, denizel özelliklerinin belirginleştiği Dörtyol da ise yıllık ortalama sıcaklık 18,7 o C dir (tablo 4). Tablo 4. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Sıcaklık ( C) Aylar İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Ort. İslâhiye Hassa Kırıkhan Dörtyol Kaynak: DMİGM, 2014

11 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 53 Sıcaklığa göre mevsim sürelerini başlangıç ve bitiş tarihleri bitkileri kontrol eden en önemli bir diğer faktördür. Herhangi bir istasyondaki 10-5 o C arası sıcaklıklar serin kışı, 5 o C nin altındaki sıcaklıklar gerçek kışı, 5-10 o C arası arası sıcaklılar serin kışı, o C arası sıcaklıklar ilkbaharı, o C arası sıcaklıklar normal yazı, 25 o C in üstündeki sıcaklıklar tropikal yazı, o C arası sıcaklıklar normal yazı, o C arası sıcaklıklar ise sonbahar mevsimini oluşturmaktadır. Buna göre Hassa ve Dörtyol uzun bir yaz süresine sahiptir. Her iki istasyonda da Mayıs ın ilk haftasında başlayan yaz süresi Ekim ayının ikinci haftasında sona ermektedir. Ancak diğer mevsim süreleri bakımından Hassa ile Dörtyol arasında büyük farklıklar vardır. Hassa nın bahar mevsimleri Dörtyol unkine göre kısalmış, kış mevsimi ise uzamıştır. Bu durum Hassa nın karasal, Dörtyol un ise denizel etkilere maruz kaldığını göstermektedir. Ancak her iki istasyonda da günlük ortalama sıcaklıklar 5 o C nin altına düşmediği için gerçek kışa mevsimine rastlanmamaktadır (şekil 4). Şekil 4. Günlük Ortalama Sıcaklıklarının Yıl İçindeki Seyrine Göre Dörtyol ve Hassa da Mevsimlerin Süreleri ve Başlangıç Tarihleri Bitkiler ihtiyaç duydukları suyun bir kısmını havadaki bağıl nemden almaktadır. Bu nedenle ortam nemliliği de bitkilerin gelişmesi üzerinde rol oynamaktadır. Kara tesirinin belirginleştiği Hassa ve çevresinde bağıl nem oranı bütün yıl % arasında iken, denizel iklimin tesirinde olan Dörtyol da ise % arasındadır. Buna göre Amanosların batısı doğusuna oranla daha nemcil bitki türlerinin yetiştiği ortamlara karşılık gelmektedir. Yağış, bitkinin ihtiyaç duyduğu suyu sağladığı için önemlidir. Bu açıdan dikkat edilmesi gereken özelliklerin başında ortalama yağış miktarı gelmektedir. Hassa nın yıllık toplam mm iken, Dörtyol un yıllık toplam yağış miktarı ise 937,1 mm dir. Yağışta görülen bu farklılık bitki örtüsünün dağılışını önemli ölçüde etkilemiştir. Bu nedenle Dörtyol çevresinde daha yoğun bitki örtüsü görülmektedir (tablo 5). Tabl 5. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Aylık Ortalama Yağış ( ) Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Top İslâhiye Hassa Kırıkhan Dörtyol Kaynak: DMİGM, 2014

12 54 Ahmet ATASOY Yağışların uzun bir devreye yayılması bitki örtüsü ile hidrografya üzerinde olumlu bir etki yapmaktadır. Özellikle Dörtyol da uzun bir zamana yayılan yağışlarla yeterince su sağlandığı için kuraklık azalmaktadır. Hassa nın mm lik yağış yaklaşık olarak iki ayda düşmektedir (tablo 5). Bu durum, yöredeki yağışların büyük bir kısmının oraj şeklinde olduğunu göstermektedir. Yıl içinde yağış etkinliğinin gidişini göstermek için Thornthwaite metoduna göre Hassa ve Dörtyol un su bilânçosu hazırlanarak bir diyagramda gösterilmiştir (Şekil 5). Diyagramda görüldüğü gibi Hassa da Kasım ayı sonlarından itibaren yağışlar, potansiyel evapotranspirasyondan fazla olmaya ve toprakta su depolanma başlamakta ve depo edilen su ile toprak doymuş hale gelmektedir. Aralık tan itibaren toprakta su fazlası meydana gelmektedir. Havaların ısınmasıyla birlikte gerçek buharlaşma miktarı yağış miktarını aşmaktadır. Mayıs ayından itibaren topraktaki su tümüyle harcanarak toprakta su noksanı başlamaktadır. Bu durum Ekim ayının sonuna kadar devam etmektedir. Buna göre Hassa da Mayıs ile Ekim ayları arasında geçen dönemde Hassa da belirgin bir kuraklık hüküm sürmektedir (şekil 5). Dörtyol da ise kurak dönemin etkileri daha hafif sürmektedir. Ekim ayından itibaren yağış miktarı buharlaşma miktarını aştığı için toprakta su birikmeye başlamaktadır. Aralık ayının başlarından itibaren meydana gelen su fazlası Nisan ayının sonuna kadar devam etmektedir. Mayıs başlarından itibaren buharlaşmanın, yağış miktarını aştığından dolayı harcanmaya başlanan su, Temmuz ayının sonunda tümüyle tükenerek, Ağustos ayından itibaren toprakta su noksanı başlamaktadır. Ağustos-Eylül arası dönemi kapsayan kurak dönem, Hassa ya göre oldukça azdır (şekil 5). Şekil 5. Thorntwaite Metoduna Göre Dörtyol ve Hassa da Su Bilânçosu Diyagramı Hassa ve Dörtyol istasyonları su bilançosu açısından bir takım farklılıklarla birbirinden ayrılmaktadır. Buna göre Hassa da (C1 B'3 s2 b'3) yarı nemli-yarı kurak, orta sıcaklıkta (Mezotermal), su fazlası kış mevsiminde ve çok kuvvetli olan, okyanus iklimine yakın iklim tipi görülürken, Dörtyol da ise (C2 B'3 s2 b'4) Yarı nemli, orta sıcaklıkta (Mezotermal), su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli olan, okyanus iklimine yakın bir iklim tipi görülmektedir. İklim tasnifindeki ilk harf nemlilik ve kuraklığın derecesini, ikinci harf sıcaklığa göre tasnifi, üçüncü harf yağışın mevsimlere dağılışını ve dördüncü harf ise sıcaklık rejimini ortaya koymaktadır. Buna göre Hassa (C1), Dörtyol a (C2) göre daha az nemlidir. Sıcaklık özellikleri (B'3) açısından her iki istasyon orta sıcaklıktaki iklimlere daha yatkındır. Yağışın mevsimlere dağılışı (s2) açısından her iki yerde de su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli bir iklime uyum sağlamaktadır. Sıcaklık rejimleri bakımından Hassa (b'3), Dörtyol a göre deniz tesirine biraz daha uzakta kalmaktadır.

13 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası Hassa İlçesi nde Bitki Örtüsünün Dağılışı 3.1. Asıl Akdeniz (Termo veya Alt Mediterranean) Vejetasyonu Hassa da kızılçam ormanları geniş yer kaplamaktadır. Ancak tahribatın çok fazla olduğu alçak yerlerde çoğunlukla maki birlikleri ortaya çıkarken, makilerinde tahrip edilmesiyle garigler ortaya çıkmıştır Kızılçam (Pinus brutia) Ormanları Kızılçam, sıcaklık ve ışık isteği fazla, nem isteği az, kuraklığa dayanıklı olup, ancak karasal iklimlerde doğal olarak yetişmeyen bir çam türüdür (Günal, 1997: 22). Bu nedenle Hassa da kızılçam ormanları yıllık ortalama sıcaklığın C arasında, yıllık yağış miktarının 1500 mm nin altında ve yıllık güneşlenme süresinin 2000 saatin üzerinde olduğu yerlerde doğal olarak yetişmektedir. Yaklaşık olarak 87.2 km 2 alan kaplayan kızılçam ormanları Hassa İlçesi nin %15.1 lik bir dilimi oluşturmaktadır (tablo 1; şekil 6). Yerleşim yerleri uzağında veya dağlık ve engebeli araziler üzerinde yer alan kızılçam ormanları çoğunlukla verimli ormanlar özelliğini gösterirken, Söğüt, Yukarıkarafakılı, Tiyek, Hassa, Dedemli, Gazeluşağı, Yeniyapan ve Akbez çevrelerinde yer alan kızılçam ormanları ise yoğun tahribattan dolayı serteldikleri için fundalık karakterini gösteren ormanlar niteliğindedir (foto 1). Bu şekilde seyrekleşmiş kızılçam ormanı ilçede 22.6 km 2 civarında bir alan oluşturmaktadır. Fundalık karakterinde olan sahalarda Kızılçam ağaçlarının boyları en fazla m yi bulurken, verimli orman sahasında ise çoğunlukla ağaçların boyları m arasında değişmektedir. Hassa da kızılçam ormanları çoğunlukla çakıltaşı, kumtaşı, kuvarsit, miltaşı, kalker, dolomit ve ofiyolit üzerinde yer almaktadır. Bu kayaçların tektonik hareketler ile ofiyolotik napların yerleşmesi sırasında kırıklı ve ezikli bir yapıya kavuşması ve zengin besin elementi oluşturması nedeniyle kök sisteminin iyi gelişmesine, düzgün gövdeli ve atımlarının fazla olmasını sağlamıştır. Bu nedenle kızılçam ağaçları sahaya iyi tutunmaktadır. Foto 1. Demrek in Çevresindeki Kızılçam Ormanları tahribattan dolayı seyrelmiştir.

14 56 Ahmet ATASOY Şekil 6. Kızılçam Ormanlarının Yayılış Alanları (Lejant için bkzn Şekil 2) Kızılçam ormanları Hassa da geniş bir yükselti kuşağında yer almaktadır. Köroğlu Dağı nın güneybatı eteklerinde 300 m den başlayan kızılçam ormanları Gazeluşağı nın güneye bakan yamaçları üzerinde yer yer 1800 m ye kadar çıkmaktadır. Kızılçam ormanlarına farklı yükselti kademelerinde bazı meşe, ardıç ve dişbudak ağaçları eşlik etmektedir. Yukarıkarafakılı-Gazeluşağı arasındaki kızılçam ormanları içine yer yer çiçekli dişbudak ağaçları karışırken, Tiyek-Güvenç

15 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 57 arasında yer alan kızılçam birliklerinin içine saçlı meşe, palamut meşe, sedir ve karaçam karışmaktadır. Hatta Tiyek in kuzeybatısında doğal sedir ağaçları 800 m ye kadar inmektedir. Farklı ağaç türlerinin oluşturduğu birliktelik, tahribatın çok fazla olduğu yerlerde ise çok daha karışık bir yapı kazanmaktadır. Özelikle Köroğlu Dağı nın kuzeybatıya bakan kesimleri üzerinde yer alan kızılçam ormanları içinde karaçam, sandal, ardıç, kermez meşesi, pırnal meşesi, alıç türleri, tespih çalısı gibi türler karışmaktadır. Yani alçak kesimlerde yer alan kızılçam ormanları çoğunlukla maki türleriyle oluşturduğu birlikteliklerin yerini yüksek kesimlere doğru Akdeniz dağ kuşağını oluşturan türlere bırakmaktadır. Ancak kızılçam ormanları orman işletmeleri tarafında yapılan temizleme çalışmaları sırasında maki ve garig türler ortadan kaldırılmaktadır. Bu nedenle verimli orman olarak gösterilen yerlerdeki kızılçam ormanları saf ormanlar şekline bürünmüştür (şekil 2) Maki Vejetasyonu Bazalt Platosu ile yerleşmelerin yoğunlaştığı sahaların alt kuşağında yaygın olan maki vejetasyonu Asıl Akdeniz vejetasyon kuşağı altında hakimdir. Kapladığı alan itibarıyla ilçe topraklarının %25.8 ni (149 km 2 ) oluşturan makilikler orman vejetasyonundan sonra ikinci sırada gelmektedir (tablo 1). İnceleme sahasında genel bir dağılış sergilemekle birlikte bazı çalı türlerinin birliktelik oluşturduğu görülmektedir. Bazalt Platosu nun hakim çalılarını kermes meşesi (Quercus coccifera), pırnal meşe (Quercus ilex), delice (Olea europea var. sylvestris) karaçalı (Paliurus spinachristi P. Mill.) oluşturmaktadır. Bunlara zakkum (Nerium oleander L.), alıç (Crataegus sp.) incir (Ficus carica L.), kebere (Cappari L.) ve sumak (Rhus coriaria) eşlik etmektedir. Delice (Olea europea var. sylvestris) plato yüzeyinde genel bir dağılış sergilerken, diğer çalı türleri ise özel alanlarda yetişmektedir. Özellikle sahada delicenin giderek yaygınlaşmasında aşılanarak tarıma kazandırılmasından kaynaklanmaktadır. Bunlardan kermes meşesi (Quercus coccifera), pırnal meşe (Quercus ilex), zakkum (Nerium oleander L.) daha çok yer altı seviyesinin nispeten yükseldiği çukurluklarda gelişme ortamına kavuşmuştur. Özellikle mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan çukurluklar sumakların iyi geliştiği yerleri oluşturmaktadır. Yabani incirler (Ficus carica L.) gelişme ortamını bazaltlarda gelişen tansiyon yarıklarında bulmuştur. Bu yarıkların dar ve derin olması incir köklerinin derine inerek gerekli olan suyu sağladığı gibi taş yarığı hem bitkinin korunmasına hem de gölgelik bir ortam olmasını sağlamıştır. Kebere-kapari (Cappari L.) ise halat lavlar arasında gelişen çatların arasına köklerini salmıştır. Bu tür lavlar sade bir yapı gösterdiği için üzerinde yer yer çok ince bir toprak tabakası da gelişmiştir. Bazalt platosu üzerinde nadir olarak görülen bir diğer çalı türü ise akçakesme (Phillyrea latifolia) dir. Aslında Bazalt Platosu akçakesmenin ideal bir yetişme ortamı olmasına rağmen genel dağılışı itibarıyla çok zayıf bir görünüm sergilemektedir. Bu durum akçakesmelerin iyi bir yakacak olmasından dolayı çok fazla kesilmesinden ileri gelmektedir. Küreci ile Akbez arasındaki Asıl Akdeniz vejetasyon alt kuşağında da ise alıç (Crataegus sp.), kermes meşesi (Quercus coccifera L.), akçakesme (Phillyrea latifolia), keçiboğan (Calicotome villosa Poir.) ve kaçaçalı (Paliurus spina-christi P) birlikteliği görülmektedir. Oldukça sık bir dokuda olan bu birliktelik genellikle dikenimsi türlerden oluşmaktadır. Boyu 1.5 m yi pek geçmeyen bu çalılık ilkbaharda çok farklı ot toplulukları ile kaplanmaktadır. Küreci den Zeytinobası na doğru gidildikçe katırtırnağı (Spartium junceum L.) baskın duruma geçmektedir. Bunlar daha çok kızılçam ormanlarına yakın bir konumda yer almaktadır. Zeytinobası nın daha yüksek kesimlerine doğru maki formasyonları içinde, 750 m yükseltide 2-3 dönümlük sahanın tümünü kapsayacak şekilde ada çayı yapraklı laden (Cistus salviifolius L.) lerle kaplıdır. Yine bu çevrelerde ayıfındığı (Styrax officinalis L.), alıç (Crataegus sp.), turnagagası (Geranium sp.) görülen diğer çalı türleridir. Köroğlu Dağı nın kuzeybatıya bakan kesimlerinde garip toplulukların hemen üst kesimlerinden başlayıp, antropojen kızılçam ormanlarına kadar devam eden kesimde ise yoğun bir

16 58 Ahmet ATASOY kesimde sandal (Arbutus andrachne) topluluğuna rastlanılmaktadır. Bunların içinde tek tük doğal Juniperus oxycedrus ve Pinus nigra lara da rastlanılmaktadır. Çalı türleri açısından çok farklı türleri bir arada bulunduran sahaların başında Demrek in yakında geçen Deliçay vadisi gelmektedir. Yamaçlara doğru keçiboğan (Calicotome villosa Poir.), zakkum (Nerium oleander L.), tavukbüzüğü-gökçe-tavuk çiçeği (Daphne sericea Vahl.), İncir (Ficus carica L.), alıç (Crataegus sp.), söğüt (Salix sp.), akçakesme (Phillyrea latifolia), katır tırnağı (Spartium junceum L.), ada çayı yapraklı laden (Cistus salviifolius L.), kermes meşesi (Quercus coccifera L.), ayıfındığı (Styrax officinalis L.), alıç (Crataegus sp.), katır tırnağı (Spartium junceum L.), menengiç (Pistacia terebinthus L.), kuşkonmaz (Asparagus sp.), hayıt (Vitex agnuscastus L.), kebere (Cappari L.), sumak ( Rhus coriaria), Daphne sericea, tesbih ağacı (Styrax officinalis) gibi türler bulunmaktadır.

17 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 59 Şekil 7. Hassa da Makiliklerin Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2)

18 60 Ahmet ATASOY Foto 2. Zeytinobası Mahallesi nin kuzeyinde yoğun katırtırnağı (Spartium junceum L.) vardır Garig Vejetasyon Formasyonu Garip topluluğu Sugediği Mahallesi nin güneyinde yer alan Köroğlu Dağı nın kuzeybatı, doğu ve güneydoğuya bakan yamaçları üzerinde görülmektedir. Kızılçam ve karaçam ağaçlarının tahrip edilmesiyle eğimli yamaçlar üzerinde birlik oluşturan en önemli gariği, abdestbozan (Sarcopoterium spinosum) dır. Bunlara yer yer çalı karakterinde olan kokulu ardıçlar, tek tük karaçamlar eşlik etmektedir Akdeniz Dağ Kuşağı Akdeniz ardı dağ orman kuşağı meşe, karaçam, göknar, sedir ve kayın ormanlarından oluşmaktadır Karaçam (Pinus brutia) Ormanları Ortalama olarak 2-5 C arasındaki sıcaklıklara iyi uyum sağlayan karaçam, yıllık sıcaklık farklarından pek fazla etkilenmeyen bir ağaç türüdür. Diğer taraftan yıllık ortalama yağış miktarının mm arasında olduğu yerlerde rahatlıkla gelişen karaçamın Türkiye de geniş bir yetişme alanına sahiptir (Atalay, 1994: 12-25). Yaklaşık olarak m ler arasında bir yayılış gösteren karaçam ormanları çoğunlukla Amanos Dağları nın batıya dönük yamaçları üzerinde yer almaktadır (şekil 2). Hassa da karaçam ormanları yıllık ortalama sıcaklığın C arasında ve yıllık yağış miktarının 1000 mm nin üstünde olduğu yerlere uyum sağlamıştır. İlçede yaklaşık olarak 4.8 km 2 lik (% 0.8) alan kaplayan karaçam ormanları yoğun olarak Mezozoik dönemine ait dolomit, kumtaşı, çamurtaşı ve kireçtaşı üzerinde yer almaktadır. Çardak Yaylası nda Kambriyen dönemine ait kumtaşı ve çamurtaşı üzerinde gelişmiş topraklarda yayılış gösteren karaçam ormanı ise oldukça sınırlı bir alanda görülmektedir. Yaylayı çevreleyen sert yapılı kayaçların ayrışmasıyla oluşan kumlu toprakların içeriğindeki minarelerin kolay açığa çıkmayışı karaçam ormanlarının gelişmesine olanak hazırlamaktadır. Sahadaki iyi karaçam ormanların çoğu derin topraklı sahaların, fliş ve gevşek kumlu kireçtaşlarının bulunduğu Araplıuşağı nın batısı ile Demrek Mahallesi nin güneybatısında yer almaktadır. Demrek in yakınlarında yer alan karaçamların boyları genellikle 3-20 m arasında değişirken, Çardak Yaylası nda 2-20 m ve Araplıuşağı nın batısında ise 1-15 m arasında değişmektedir. Karaçam ağaçlarının görüldüğü bir diğer saha ise Köroğlu Dağının kuzeybatıya bakan yamaçlarıdır. Burada vadi içlerinde tahribattan arda kalmış karaçamlar yaşlı olmaları sebebiyle gövdesi derin çatlaklı ve dağınık bir görünüp sergilemektedir.

19 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 61 Amanos Dağları nda yayılışı m olarak verilen karaçam ormanlarının arasına sapsız meşe (Qercus Petraea), Türk meşesi (Qercus cerris), katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), titrek kavak (Populus tremula), akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis), çiçekli dışbudak (Fraxinus ormus), Fransız akçaağacı (Acer monspessulamun), göknar (Abies cillicica), kayın (Fakus orientalis) ve tesbih ağacın (Styrax officinalis) karışım yaptığı tespit edilmiştir (Atalay, 1994:210) Meşe (Quercus libani, Quercus infectoria, Quercus cerris) ormanları Doğal ortam özelliklerinin elverişli olmasından dolayı Türkiye de çok farklı meşe türünün yaşadığı bilinmektedir. Geniş bir yayılım alanı bulunan meşelerin ülkemizde 18 civarında farklı türünün yaşadığı çok çeşitli kaynaklarda geçmektedir (Yıltırak, 1973:126; Tuatay, 1999:15-21). Herberyum örnekleri, arazi gözlemleri ve literatür (Fukarek, 1968, Kayacık, 1666; Schwarz 1964; Parde, 1943, Camus ) bilgilerine bağlı kalan Yıltrak, meşelerin en fazla 18 m ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını çoğunlukla döken bir ağaç türü olarak belirtilmektedir (Yıltrak, 1973:126). Toroslar da Asıl Akdeniz ile Akdeniz dağ kuşağı arasındaki geçiş kuşağında m arasında ve nemli ortamlara iyi uyum sağlayan meşe ve ardıçlardan oluşan bir kuşak bulunmaktadır (Atalay, 1994:214). Akdeniz Bölgesi nde meşelerin en yaygın olduğu yerlerin başında Amanos Dağları gelmektedir. Yöreye özgü olan Quercus cerris m arasında olup, Pinus nigra (karaçam) Pinus bruta (kızılçam) ile karışık ormanlar oluşturmaktadır. Buradaki meşe ormanlarına Sorbus torninalis, Styrax officinalis, Faxinus ornus, Cornus australis, Fagus orientalis, Cercis siliquastrum, Crataegus monogyna, Pistacia terebinthus, Cotinus coggyria, J. Oxycedrus katılmaktadır (Akman, 1973:46-55; Atalay, 1994:214). Orta Amanoslar da meşe, saf ormanlar oluşturmakla birlikte, diğer türlerle de karışım yapmaktadır. Daha çok karaçamlarla beraber görülen meşe ormanlarına karışan diğer türler gürgen (C. orientalis), kayacık (O. crfinifolia), kayın (F. orientalis), dişbudak (F. Ornus) tır. Orman altında tespih (S. officinalis), erguvan (C. siliquastrum), geyik dikeni (C. monogyna), menengiç (P. terebinthus), katran ardıcı (J. oxicedrus), kızılcık (C. austuralis), üvez (S. torminalis), mazı meşesi (Q. infectoria), otsu mürver (S. ebulus), adaçayı (salvia sp), Hedera helix gibi türlere de rastlanılmaktadır (Aytaç ve Semenderoğlu, 2011:42). Hassa da meşe ormanlarına farklı türlerin oluşturduğu birlikteliğe Çardak Yaylası nın kuzey yamaçlarında rastlanılmaktadır. Foto 3. Dedemli nin çevresinde yoğun meşe ormanları yer almaktadır.

20 62 Ahmet ATASOY Şekil 8. Hassa da Meşe Ormanlarının Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2) Hassa da meşe ormanlarının geniş bir yayılım alanına sahip olması ekolojik istekleri açısından kanaatkar bir ağaç olduğunu açıklamaktadır. Graben tabanından kalıntılar şeklinde rastlanılan meşeler Kuşçu Tepe nin doğu yamaçlarına 1883 m ye kadar çıkmaktadır. Meşe ormanları bu coğrafi dağılışı, Asıl Akdeniz orman kuşağını oluşturan kızılçam ormanları tümüyle çevrelenmektedir. Bilhassa meşe ormanlarının en alt seviyelere kadar inmesi ve yer yer kızılçam

21 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 63 ormanlarıyla nöbetleşmesi yöredeki etkili olan Akdeniz ikliminin karakteristik özelliğini kaybettiğini göstermektedir. Hassa da meşe ormanları geniş bir alana yayılış göstermektedir. İlçe topraklarının 58,5 km 2 si (%10.1) meşe ormanlarından oluşmaktadır. Ancak Amanos Dağlarının doğu yamacı üzerinde yer alan meşe ormanları sürekli tahribata uğradığı için genellikle fundalık karakterindedir. Bu nedenle Hassa daki verimli meşe ormanları ise yerleşim yerlerinin uzağında bulunan Amanos Dağları nın batıya dönük yamaçları üzerinde yer almaktadır Sedir Ormanları İlk çağ toplumların şan, şeref, zenginlik ve büyüklük göstergesi olarak ağaç ve ormanlar sayılmıştır. Özellikle ardıç, selvi ve sedir gibi görkemli ağaçlar eski Mısır, Lübnan ve İran da yaşayan toplumlar kutsal sayarak bu ağaçlardan yapılan her türlü eşya ve malzemeyi saray, mezar ve tapmaklarının vazgeçilmez objesi olarak görülmüştür (Meyer- Sevim, 1959: ; Evcimen, 1961:65; Aytuğ, 1970: 128; Asan 1987:46). Amanos Dağları nın bu devirlerde şimşir, servi ve sedir ormanlarıyla kaplı olması Mezopotamya topluluklarının dikkatini buraya çekmiştir (Alkım, 1960:355). Hatta Eski çağlarda Amanoslar, Sedir Dağları olarak bilinmektedir (Şaroğlu, 2013:60 a göre Plin. Nat. Hist. V, 79, 80; Strab. Geog. XVI, 2, 1; 16, 2, 2). Bu nedenle Amanos Dağları üzerinde yer alan sedir ormanlarının büyük bir kısmı ortadan kalkmıştır. Tahribatın sürmesiyle birlikte sedir ormanları vasfını kaybederek fundalık karakterine bürünmüştür. Ancak doğal ortam özelliklerinin elverişli olması nedeniyle yapılan çalışmalar sonucu Amanos Dağları nda geniş antropojen sedir ormanları yeniden kazanılmıştır. Hassa İlçesi nin 32.9 km 2 ye varan bir alan sedir ormanlarıyla kaplıdır. Sedir ormanların büyük bir bölümü antrojen orman özelliğini gösterirken, doğal sedir ormanlarına da rastlanılmaktadır. Özellikle Çardak Yaylası nın çevresinde görülen serdir ormanları genellikle antropojen ormanları olup, saf meşcereler özelliğindedir. Doğal sedir ormanları ise genellikle Mığır Tepe nin doğusunda yer almakta olup, bu ormanların içinde karaçam, ardıç, göknarlar karışmaktadır.

22 64 Ahmet ATASOY Foto 4. Mığır Tepe nin eteklerinde doğal ve antropojen sedir ormanları geniş yer tutulmaktadır. Sedir ormanlarının coğrafi dağılışına bakıldığında Amanos Dağları nın doğuya bakan yamaçlarında m ler arasında olduğu görülmektedir. Dağın su bölümü çizgisi adeta sedir ormanlarının batı sınırı çizmektedir. Buradaki sedir ormanları çoğunlukla kumtaşı, çamurtaşı, çakıltaşı ve kalkerler üzerinde yer almaktadır. Ancak flişler üzerinde yer alan sedir ağaçları daha düzgün gövdeli olup, sağlam yapılıdır. Sedir ormanların Amanoslar ın batı yamaçlarına geçmeyişi sahanın iklim özellikleriyle doğrudan ilgilidir. Çünkü Amanoslar ın batı yamaçları daha sisli ve nemlidir. Kalınlığı 4 m ye varan kar yağışları doğu yamaçlar sedir ormanlarının iyi geliştiği ortamlar sunmaktadır. Bu nedenle sedir ormanlarının tamamı doğu yamaca yayılmıştır. Ancak batı yamaçta kayın ormanları içinde tek tük sedir ağaçlarına da rastlanılmaktadır.

23 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 65 Şekil 9. Hassa da Sedir Ormanlarının Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2) İyi ortam koşullarına sahip olduğu için Mığır Tepe nin doğu eteklerinde anıt niteliğinde olan sedir ağaçlarına rastlanılmaktadır. Şemsiye görüntüsüyle ortaya çıkan Lübnan sedirinin kök civarındaki çevresi 7,5 m, boy 20 m olarak hesaplanmıştır. Yapılan tahminlere göre 1000 yaşında olduğu saptanan sedir ağaçlarının yıldırım çarpması nedeniyle büyük bir tehlike altındadır. Kış aylarında yıldırımın çarpmasıyla sedir ağaçları 2-3 gün yanmaktadır. Bu nedenle sayıları her gün azalmaktadır.

24 66 Ahmet ATASOY Göknar ( Abies cilicica) ormanları Orta derece sıcaklık isteği ve yüksek oranda nem isteği duyan Toros Göknarı genellikle denize bakan yamaçlar ile denizel etkilerin sokulabildiği yerlerde iyi gelişme olanağına sahiptir (Günal,1997:44). Bu nedenle Hassa da göknar ormanları Çardak Yaylası nın kuzey ve güneyindeki m ler arasındaki yamaçlar üzerinde yayılış göstermektedir. Burası Dörtyol üzerinde gelen nemli hava kütlesinin sokulduğu bir yer olduğu için gelişme olanağı bulmuştur. Foto 5. Çardak ve Dedemli yaylalarının yüksek kesimlerindeki göknar ağaçları yoğun tahribatın etkisiyle ortadan çekilmektedir. Hassa da bulunan göknar ormanları yaklaşık olarak 1.7 km 2 lik bir alan kaplamaktadır. Çardak Yaylası ve Dedemli Yaylası nı çevreleyen sedir ormanları arasında tek tük görülen göknarlar, üst kesimlerde karaçamlarla karışık bir şekilde yer almaktadır. Daha yukarılara doğru saf göknar ormanları sahayı kaplamaktadır. Göknar ormanları tahribata uğradığı için iyice seyrelmiştir. Bu nedenle şiddetlenen rüzgârın gücüne dayanamayan göknarların bir kısmında dal kırılması görülmekte iken, bir kısmı ise köküyle yerinde sökülmektedir. Bunda ayrıca yoğun kar yağışlarının da etkisi vardır.

25 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 67 Şekil 10. Hassa da Göknar Ormanlarının Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2) Kayın (Fagus orientalis) Ormanları Amanos Dağları nda relikt olarak bulunan (Altınözü, 2008:1;Avcı, 2014:32) kayın ormanları alçak enlemlerde yer alması nedeniyle dünyada özel bir konuma sahiptir (Aytaç ve Semenderoğlu, 2011:42). Hassa da Amanos Dağları nın batı dönük yamaçları üzerinde yer alan kayın ormanları ilçe topraklarının 37.6 km 2 sini kaplamaktadır (tablo 1). Dağın su bölümü çizgisi adeta kesin bir sınır

26 68 Ahmet ATASOY oluştuğu kayın ormanları hemen her kayaç üzerinde yer alabilmektedir. Ancak ortamın daha nemli ve sisli olması kayın ormanlarının en önemli ekolojik istekleri olarak ortaya çıkmaktadır. Zaten dağın doğu yamaçları üzerinde yer almayışı da buna kesin bir açıklık getirmektedir. Genel görünüşü itibarıyla saf bir meşcere oluşturan kayın ormanlarına bazen sedir, göknar, meşe ağaçları da eşlik etmektedir. Kayın ormanları nemli ormanlar karakterini gösterdiği için orman altı florası bakımından da oldukça zengindir. Diğer ormanlarla karşılaştırıldığında Hassa nın en verimli ormanlarına karşılık gelmektedir. Şekil 11. Hassa daki Kayın ormanlarının Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2)

27 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 69 Foto 7. Çardak Yaylası nın güneyinden itibaren batıya bakan yamaçlar kayın, doğuya bakan yamaçlar meşe ve göknar ağaçlarıyla kaplıdır Ot Formasyonu Hassa İlçesi nde supalpin ot vejatasyonu ve antopojen step alanı olmak üzere toplam 17.3 km 2 (%3) lik alan ot vejetasyonu ile kaplıdır (tablo 1). Her iki ot vejetasyonu da orman ve makilerin tahrip edilmesiyle ortaya çıkmıştır. Hassa İlçesi nde 300 e yakın bir türü tespit edilmiştir. Tespit edilen bu türler sadece otlak alanlarından oluşan ot türlerinden oluşmayıp, bunlara maki ve orman örtüsü altında tespit edilen türler de dahil edilmiştir. Otlakların büyük bir kısmı yemlik oto (Tragopogon sp.) ile kaplıdır Subalpin ot vejetasyonu Supalpin ot vejetasyonuna ait türler genellikle 1600 m yükseltisinden sonra ortaya çıkan türlerdir. Çardak Yaylası ve Mığır Tepe nin çevresinde yapılan incelemeler neticesinde çok sayıda tür tespit edilmiştir. Çardak Yaylası nda nemli orman örtüsü altında daha geniş yapraklı ot türleri sahayı kaplarken, Mığır Tepe de m den sonra orta çıkan ot türleri ise küçük yapraklı otlar olup, zemine yayılan türlerden oluşmaktadır. Mığır Tepe ile çevresinde tespit edilen başlıca türler; su teresi (Nasturtium officinale R.Br.), papatya (Anthemis sp.), hatmi (Alcea sp.), kaya emceği (Onosma alborosea Fisch.), sıracaotu (Scrophularia sp.), salep (Orchis macula, Myosotis sp., deli çiriş (Asphodelus sp.), geyikgöbeği (Myopordon thiebautii Genty), Kotschy-Cerrahotu (Centaurea lycopifolia Boiss.), karahindiba (Traxacum sp.), Myosotis sp, kayakoruğu (Rosularia sp), beşparmak otu (Potentilla sp.), dere kafes otu (Symphytum brachycalyx Boiss), Rosularia sp., Onosma alboroseum, bol balıcak (Lamium garganicum), altın otu (Ceterach officinarum DC.), geven (Astragalus sp.), kardikeni (Acantholimon sp.), çakşir (Ferulago sp.), Thlaspi sp., mahçup lale (Fritillaria pinardii Boiss.), ipar kazayağı

28 70 Ahmet ATASOY (Corydalis oppositifolia DC.), Potentilla sp., Myosotis sp., Hatay Dolaması (Draba haradjianii Rech.f. ), yabani soğan (Allium sp.), gül tırnakotu (Pilosella hoppeana (Schult.) F.W.Schultz & Sch.Bip.), ak papatya (Tripleurospermum sp.), turnagagası ( Geranium sp.), sümbülcük (Scilla sp.), kaz teresi (Arabis alpina L.), sıklamen (Cyclamen sp.), Kırım güzeli (Cruciata taurica (Pall. ex Willd.) Ehrend.), has kangal (Carduus amanus) dir. Bunlardan Cerrahotu Centaurea lycopifolia Boiss.), pek geyikgöbeği (Myopordon thiebautii (Genty), has kangal (Carduus amanus Rech.f.) yörenin endemiklerini oluşturmaktadır. Mığır Tepe nin m lerden sonra sahanın hakim ot türünü Ferulago sp ler oluştururken, daha yukarılara doğru mahçup lale (Fritillaria pinardii Boiss.) ler baskın duruma geçmektedir. Foto 8. Ferulago sp.- (Çakşir) Mığır ın eteklerinde yoğun olarak yetişmektedir. Çardak Yaylası nın muhtelif kesimlerinde yapılan incelemeler neticesinde Urtica sp, mürverotu (Sambucus ebulus L.), nane (Mentha sp.), kofa (Juncus sp.), gülhatmi-gülhannaz (Althaea cannabina L.), fiğ (Vicia sativa L.), guşul.-karadindik (Phyllocara aucheri A.DC.), Amanos Belumu (Asperula cymulosa, Post), dağmayasılı (Ajuga orientalis L.), ince müşkürüm (Muscari inconstrictum Rech.f.), unutmabeni (Myosotis sp.), minik göğce (Brunnera orientalis I.M.Johnst), ballıbaba (Lamium sp.), acı çiğdem (Colchicum sp), eşek baldıranı (Lecokia cretica, Lam.) DC.), Ajuga orientalis, kaplanotu (Doronicum orientale Hoffm.), papatya (Anthemis sp.), baldıran (Conium maculatum L.), Maraş lâlesi (Fritillaria hermonis subsp. amana Rix), Onopordum sp.- Carduus sp., iki kediotu (Valeriana dioica L.), dağ lalesi (Tulipa armena Boiss.), ballıca (Silene aegyptiaca (L.) L.f.), bol balıcak (Lamium garganicum L.), koyungözü (Bellis perennis L.), pisiktetiği (Cynoglossum L.), çobansüzgeci (Galium aparine L), çakmuz (Geranium tuberosum L.), Ayıgülü (Paeonia mascula (L.) Mill.), kardelen (Galanthus fosteri Baker-Boynueğrice), üçdil otu (Parentucellia latifolia (L.) Caruel), ak papatya (Tripleurospermum oreades), Kıbrıs baklası (Vicia

29 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 71 cypria Kotschy ex Unger & Kotschy), sütleğen (Euphorbia rigida), er salebi, (Orchis mascula L.), elçik (romana (Seb.) Soó), Sığır kuyruğu (Verbascum sp.), Çoban dağırcığı (Thlaspi sp), bozcaboğum (Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth), has kazgagası (Corydalis tauricola (Cullen & Davis) Lidén), Beşparmakotu (Potentilla sp), kirgiçotu (Asphodelus aestivus) tespit edilmiştir. Bunlardan bozcaboğum (Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth), has kazgagası (Corydalis tauricola (Cullen & Davis) Lidén) endemik türleri oluşturmaktadır. Foto Çardak Yaylası nın muhtelif kesimlerinde Nisan ayı içerisinde dağ lalesi (Tulipa armena Boiss.) ile Maraş Lalesi ortaya çıkmaktadır Antropojen Step Vejetasyonu Atropojen step ot vejetasyonu çoğunlukla makiler olmak üzere kızılçam ve meşe ormanları içerisinde yer almaktadır. İlkbahar yağışlarıyla yeşeren ot örtüsü Nisan ayı içinde çiçeklenme dönemini geçirdikten sonra Mayıs ayı sonlarına doğru sarararak vejetasyon dönemini tamamlarlar. Ancak derin kökleri olan bitkiler yaz kuraklığına rağmen yılın önemli bir bölümünde varlığını sürdürmektedir. Köroğlu Dağı nın güney eteklerinde maki formasyonu içerisinde tespit edilen başlıca ot türleri; kıskıs (Crepis sp.), Steptorhamphus tuberosus, ateş pamuğu (Filago pyramidata L.), Gladyöl (Gladiolus sp), laden, Çobangülü (Anthyllis sp), Bağayaprağı (Plantago cretica), karabenek (Artedia squamata L.), kangal (Onopordum sp.), hatmi (Alcea sp.), sünnetlice (Hedypnois rhagadioloides (L.) F.W.Schmidt), gelincik (Papaver sp), yemlik (Tragopogon sp), çayırdüğmesi (Sanguisorba minor L.), eğri cavlak (Ricotia sinuata Boiss. & Heldr.) tespit edilmiştir. Eğri cavlak yöreye özgü bir endemiktir. Demrek ve Güvenç çevrelerinde yapılan incelemeler neticesinde ise kirgiçkökü (Asphodelus aestivus Brot.), boz kafkalida (Tordylium trachycarpum (Boiss.) Al-Eisaw.), kişkiş (Scandix L.-), iplikçik otu (Galium canum Req. ex DC.), ballıbaba (Lamium sp), göbekotu (Umbilicus sp.), acıgıcı, Ainsworthia trachycarpa, (Ajuga chamaepitys L.), zarif şalba (Salvia viridis L.), aspir (Carthamus sp.), yavan kenger (Notobasis syriaca (L.) Cass), Antakya sığırkuyruğu (Verbascum antiochium Boiss. & Heldr), kalaba (Umbilicus horizontalis DC), parşen (Mercurialis annua L), kaba pireotu (Tanacetum cilicium, Boiss.), Canavarotu (Orobanche sp.), Mürver Otu (Sambucus

30 72 Ahmet ATASOY ebulus L.), Peygamber Dikeni (Centaurea lycopifolia ), Centaurea lycopifolia, Manisa Lalesi (Anemone coronaria) ot türlerine rastlanılmıştır. Bunlardan Peygamber dikeni yörenin endemiklerini oluşturmaktadır. Foto 11. Köroğlu Dağı nın eteklerinde yoğun olarak Anthyllis sp. (Çobangülü ) yetişmektedir.

31 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 73 Foto 12. Yukarı Demrek çevresinde kayalıklara yerleşmiş İplikçik otu (Galium canum Req. ex DC.) Haydarlar çevresinde ise hatmi (Alcea sp), boncuk arpası (Hordeum bulbosum L) rastlanırken, Karasu Vadisi nin muhtelif kesimlerinde Uslu Şekerkamışı (Saccharum ravennae (L.) L.), Küreci çevresinde kişkiş (Scandix sp), Kıskıs (Crepis sp), Manisalalesi (Anemone coronaria L.) ne rastlanılmaktadır. Söğüt çevrelerinde Symphytum brachycalyx, kadınaynası (Legousia sp), kuş fiği (Vicia cracca L.), Silene aegyptiaca, Crepis sp., Sedum sp., yıldız yonca (Trifolium stellatum L.) ya rastlanırken, Zeytinobası nda ise anuk (Ziziphora capitata L.), üçgül (Trifolium sp & Phlomis sp.), kıraç Çanı (Campanula strigosa Banks & Sol), asfaltotu (Bituminaria bituminosa (L.) C.H.Stirt.), yemlik (Tragopogon sp.), Delicay (Stachys sp.), Boğumluçay (Micromeria myrtifolia Boiss. & Hohen.), eğrelti (Pteridium aquilinum L.), morbaş (Muscari comosum L.), yer burçağı (Genista januensis Viv.), Çatlakçanak (Rhagadiolus stellatus L.) ot türleri tespit edilirken, Akbez çevresi nde koca pıtrak (Xanthium strumarium L.), deli marul (Lactuca sp.), sirken (Chenopodium sp) lere, Tiyek çevresinde Amanos Çalbası (Phlomis longifolia var. bailanica (Vierh.) Hub.), kaya emceği (Onosma alborosea), kamış fesleyen (Clinopodium vulgare subsp. arundanum Boiss.), kırkbatıran (Echium plantagineum L.), İpliotu (Galium canum), zarif şalba (Salvia viridis), Peygamber dikeni (Centaurea sp.), keklik çiğdemi (Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl.) otlarına rastlanılmıştır.

32 74 Ahmet ATASOY Foto 13. Söğüt ün muhtelif kesimlerinde Nisan ayında Legousia sp. (Kadınaynası) yetişmektedir. Hassa çevrelerinde hatmi (Alcea sp), topuz (Echinops sp), kenger (Gundelia tournefortii L), yabani soğan (Allium sp), gül sığırdili (Echium glomeratum Poir.), fıskiye otu (Pennisetum orientale Rich.), kıllı örenotu (Valantia hispida L.), bakla (Vicia sp.), kangal (Onopordum sp), yılanyastığı (Arum dioscoridis SM.), Karaballıbaba (Bartsia trixago), üçgül (Trifolium sp.), kırkdamarotu (Plantago lagopus L.), morüçgül (Trifolium purpureum Lois.) ot türlerine rastlanılmıştır. Haydarlar çevresinde ise Dalagan (Urtica pilulifera L.) otu görülmüştür.

33 Hassa İlçesi nin (Hatay) Vejetasyon Coğrafyası 75 Şekil 12. Hassa da Ot Formasyonun Dağılış Haritası (Lejant için bkzn Şekil 2) Mart ayı içerisinde Yarımakte çevresinde yapılan incelemelerde yılanyastığı (Arum dioscoridis), Çirişotu (Asphodelus aestivus, Damkoruğu (Sedum sp.), Pilunç (Dryopteris sp.), otlarına rastlanılmaktadır.

34 76 Ahmet ATASOY Foto Akkülek Onopordum sp.- Kangal, Hassa Allium sp.-yabani Soğan Mart ayı içerisinde Yarımakte Çevresinde yapılan incelemelerde Yılan Yastığı (Arum dioscoridis), Çirişotu (Asphodelus aestivus, Damkoruğu (Sedum sp.), Pilunç (Dryopteris sp.), otlarına rastlanılmaktadır. 4. Sonuç ve Öneriler Hassa, coğrafi konumu nedeniyle karakterleri faklı olan hava kütlelerinin karşılaştığı bir yerdir. Öte yandan levha sınırlarında yer aldığı için tektonik ve orojenik hareketlerin yoğun olarak görüldüğü bir sahadır. Özellikle tektonizmaya bağlı olarak oluşan kırılmalar veya tabakaların üst üste sürüklenmesiyle oluşan ezikli zonun bünyesindeki minerallerin açığa çıkmasına yol açmaktadır. Bu özellikler nedeniyle relik, endemik ve tıbbı ve aromatik bitkiler açısından Hassa büyük bir çeşitlilik göstermektedir. İlçede tür çeşitliliğinin fazla olması Hassa nın bitki örtüsü açısından Türkiye nin en zengin yörelerinden biri olduğunu göstermektedir. Ancak bu çeşitlilik bazı tehlikelerle karşı karşı bulunmaktadır. Ormanlardan yakacak odun elde etmek, tarla açmak, tek tip meşcere oluşturmak, yıldırım düşmesi, yayla evlerinin giderek yaygınlaşması, yangınlar, ağaç kesiminin fazla olması ormanların karşı karşıya kaldığı sorunları oluştururken, erken ve aşırı otlatma, tıbbi ve aromatik bitkilerin kontrolsüz toplanması, garig gibi pek fazla yararlanılmayan bazı türlerin (geven ve abdestbozan) yakılması, zararlılara karşı kimyasal mücadelenin yapılması, ekosistemin bir parçası olan Akbez geyik böceklerinin kontrolsüz toplanması ise ormanlarla birlikte çalı ve ot formasyonlarının karşı karşıya kaldığı başlıca sorunları oluşturmaktadır. Bitki örtüsü ekosistemin bir parçasıdır. Doğanın işleyişinde önemli görevleri vardır. Ancak bitki örtüsü çeşitli şekillerde ortadan kalmasıyla ekosistemlerde çok çeşitli sorunların ortaya çıktıtığı bilinmektedir. Özellikle toprak erozyonu, toprakların çoraklaşması, su kaynaklarının ortadan kalkması, toprakların verimsizleşmesi, heyelan, kaya düşmesi gibi kütle hareketleri başlıca sorunları oluşturmaktadır. Yörede ekosistemin işleyeni sağlayan tür çeşitliğinin korunmasına özen gösterilmelidir. Bunun için sahadaki türlerin sistematik bir araştırması yapılarak, doğal ekosistemdeki işleyişi ortaya konulmalıdır. Türler seminer veya konferanslarla yöre halkına tanıtılarak, türlerin doğal işleyişi anlatılmalıdır. Gerekli alt yapı çalışmaları yapıldıktan sonra ilgi çeken türlerin bilinçli bir şekilde turizme açılması yapılması gereken çalışmaların başında gelmektedir (Özdemir-Taşkıran, 2006:104).