Almanca yazı dilinde kelime yapısını teşkil eden harfler şunlardır:

Transkript

1 1. ALMAN ALFABESİ VE BAZI OKUNUŞ KAİDELERİ Almanca yazı dilinde kelime yapısını teşkil eden harfler şunlardır: a, ä, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, q, r, s, t, u, ü, v, w, x, y, z, ß Bu saydığımız harfler okunuş yönünden Türk Alfabesine benzemekle beraber bazı telaffuz ayrılıkları vardır. Türk alfabesine benzemeyen bu istisnalardan en önemlileri şunlardır: ä - İnceltme işareti Umlaut konan bu (ä) harfi (e) gibi okunur. Käse, zählen, Männer, wählen h - Kelimenin basında bulunduğunda (h) olarak. Bir kelimenin ortasında ya da sonunda sessiz harfin başında bulunursa hiç okunmaz. Bu durumda telaffuz bakımından (h) den önce gelen harf uzatılır. Kelime ortasında sesli bir harfin başında bulunursa hafif okunur. Hahn, Bahn, Bohne, Sahne j - Türkçe mizdeki (y) harfi gibi okunur. ja, jawohl s - Sesli harfin başında (z) okunur. Bir kelimenin sonunda veya sessiz bir harfin başında ise (s) okunur. Sahne, sehen, Sone, Bus v - f gibi telaffuz edilir. Vogel, Vater w - Türkçe mizdeki (v) harfi gibi okunur. Wasser, wo, woher, weshalb, wohin, weshalb x - Almanca daki günlük konuşmada geçen kelimelerde çok az rastlanır (ks) olarak okunur. Axt, boxen y - Tek başına bir harf olarak söylendiğinde (üpsilon) adını taşır. Almanca da çok nadir geçer. z - (ts) gibi okunur denilse de Türkçe mizdeki (s) sesine yakın bir telaffuzu vardır. Zira bu (ts) halindeki okunuş kaidesi birçok öğrenciyi şaşırtmaktadır. Zahlen, zählen, bezahlen İki veya daha fazla harflerin bir araya gelmesiyle kelimeye giren harfler de Türkçe mize göre değişik bir telaffuza sahiptirler. Bunlar ise: ie - (e) harfi okunmaz (i) harfini uzatır. Biene, sieben, Siemens, nie ei - (ay) olarak okunur. Bein, beide, Zeitung, Seite, Seife, Blei, nein, Ei eu - (oy) olarak okunur. äu Heute, Leute, neu, neun, Beute - (oy) okunur. Bäume, Häuser, Mäuse, Läuse ch - Bir kelimenin ortasında ve sonunda (h) harfinin keskin okunmasını hatırlatır. ich, mich, dich, Buch, doch fakat a,o,u,l,r önünde k gibi okunur. Chor, Chlor, Chaos, Christian 1

2 ck - çift (k) yerine geçer backen, Backe, Kanacke, bücken, Brücke st-sp - Bir kelimenin basında (s) den sonra (t) ve (p)geldiğinde (s) harfi Türkçe mizdeki (s) gibi okunur. Stadt, Staat, stimmt ph - (f) gibi okunur. Alphabet, Philipp, Photo, Physik, Phänomen, Phonetik sch - Türkçe mizdeki (ş) harfi gibi okunur. Schule, Schuhmacher, schade, schön, Schüler, Schuppen tsch - (ç) harfi gibi okunur. Quatsch, klatschen, Tschüss Okunuş ve telaffuzla ilgili bazı tamamlayıcı bilgiler: - ei iki kelimeden bir araya gelen birçok kelimelerde ay şeklinde okunmayıp, Türkçe mizdeki gibi okunur. beinhalten - baynhalten - yanlış - beinhalten - doğru - eu ei de olduğu gibi çift kelimelerden meydana gelen kelime aralarında Türkçe mizdeki gibi okunur. beurteilen - boyrtaylen - yanlış - beurtaylen - doğru - st Burada da müstesnalar vardır. flüstern - flüştern - yanlış - flüstern - doğru - ph yukarıda yaptığımız açıklamadaki gibi olup her zaman - f olarak okunmaz. Knappheit - knapfayt - yanlış - knaphayt - doğru - tsch iki kelimeden bir araya gelen kelimelerde (-ç) olarak okunmaz. Geleitschein - gelayçayn - yanlış - gelaytşayn - doğru 2

3 2. TANIM HARFİ (DER ARTİKEL) Artikel, kökü Latince den gelen (articukıs) küçük cümle parçası demektir. Küçük bir cümle parçası olarak adlandırmamıza rağmen Almanca gramerindeki almış olduğu görev yönü ile çok önemli bir tanım harfidir. Almanca da bulunan bütün isimlerin önünde bulunup isimlerin dilbilgisi yönünden hangi cinse dahil olduğunu. Tanıttığı yani belirttiği gibi, bazı hallerde de isme vekalet eder. İsmin yerini alır. Tanım harfi olmayan diğer dillerle Artikel i olan lisanları karşılaştırırsak, Artikel'li isimlerin bulunduğu Almanca da da isim tamlaması ve isim hallerinin teşkilinin daha kolay olduğunu anlarız. Bizim Türkçe mizde Artikel yoktur. Almanca yı öğrenmeye karar verdiğimiz zaman; Artikel ler olmasa Almanca pek zor değil, ne lüzum var şu Artikel'lere diye de düşündüğümüz olur. Fakat biraz gayret gösterip Almanca dilbilgisini anlamaya başladığımız an Artikel lerin çok lüzumlu olduğunu ve hatta Almanca yı öğrenim yönünden kolaylaştırdığını anlarız. Artikel'ler Almanca diline gramatik bir düzen veren, ön ek tanım harfleridir. Bir ismin yalın hali (hiç değişmeden ki hali) hariç diğer 3 halini yapmamızda isme hiç dokunmadan (bazı haller hariç) Artikel leri değiştirmekle arzu etmiş olduğumuz gayeye varırız. O halde Artikel'ler yalnız ismin gramatik yönden cinsiyetini gösteren bir ön kelimecik değil, ayrıca ismin çoğul yapılmasına ve yine ismin 4 halini teşkilde yardımcı olan birer kelimeciktirler. Almanca da iki çeşit tanım harfi bulunmakladır. 1 - der bestimmte Artikel : belirli tanım harfi. 2 - der unbestimmte Artikel : belirsiz tanım harfi Belirli tanım harfleri : der - maskulinum die - femininum das - neutrum Bu yazmış olduğumuz üç Artikel'in Türkçe bir karşılığı yoktur. Yani Türkçe ye mana olarak tercüme edilmez. Belirsiz tanım harfleri : ein -maskulinum / neutrum eine -femininum ein: (der) yani gramer yönden erkek cinsi veya nötr olan isimler için kullanılır. eine: (die) dişi cinsli isimler için kullanılır. Örneğin: ein Mann - bir adam eine Frau - bir kadın ein Kind - bir çocuk (ein) in Türkçe karşılığı (bir) dir; yalnız (die) Artikel inin bulunduğu isimler ile kullanılınca (eine) olur, yani sonuna (e) takısını alır. Örneğin: eine Blume - bir çiçek die Blume - çiçek eine Reise - bir seyahat die Reise - seyahat eine Rose - bir gül die Rose - gül eine Dame - bir bayan die Dame - bayan 3

4 Not: Bir belirsiz tanım harfi bir ismin önünde kullanılırsa Artikel ismin önünden kalkar. (Eine die Rose) denmez falsch, doğrusu - eine Rose richtig. Belirsiz tanım harflerinin olumsuz hali Belirsiz tanım harflerinin olumsuz hali kein dır. Kein yok veya değil anlamına gelir, ein da olduğu gibi der ve das Artikel lerinde değişmez, die de sonuna -e takısını alır. Örneğin: der Stahl - çelik kein Stahl - çelik değil die Lampe - lamba keine Lampe - lamba değil das Haus - ev kein Haus - ev değil İşte bu belirtmiş olduğumuz belirli ve belirsiz tanım harflerinden bilhassa belirli tanım harfi Almanca dilbilgisinde almış olduğu görev yönünden çok önemlidir. Her şeyden evvel ağızdan çıkar çıkmaz arkadan bir ismin geleceğini bildirir. Artikel eski yüksek Almanca da kullanılmışsa da, yerini Alman gramerinde tam olarak bulup gelişemedi. Artikel'in ilk gelişimi orta yüksek Almanca ile başlar Mittelhoch- Deutsch. Vermiş olduğumuz bu bilgilerin yanı sıra haklı olarak hangi ismin önünde der hangi ismin önünde die ve hangi ismin önünde das Artikel'i kullanılır diyeceksiniz? Derse girişimizde erkek ve dişi isimlerden bahsettik. Birçokları bu konuyu yanlış anlamaktadırlar. Aslında, bahis edilen bu dişilik ve erkeklik gramatik (dil yapısı) yönden akla gelmesi gereken dişilik ya da erkekliktir. İsimler gramatik yönü ile üç cinse ayrılırlar: das Maskulinum das Femininum das Neutrum - erkek cinsi - dişi cinsi - nötr cinsi. Peki, şimdi de hangi isim maskulinum yani erkek guruba, hangisi femininum yani dişi guruba girer diye soracaksınız. Tekrar izah etmemiz gerekirse, Artikeller bir ismin erkek cinsinden mi dişi cinsinden mi yoksa nötr mü olduğunu kesinlikle bildirmezler. Buradaki cinsiyet yalnız Alman dilbilgisindeki, ismin dahil bulunduğu gramatik cinsiyettir. Neden eğenin adı die Feile çekicin adı ise der Hammer dır? Niçin yolun adı der Weg caddenin adı die Strasse dir? Almanca da ipliğin adı der Faden kınnabın adı ise die Schnur dur? Bu vermiş olduğumuz son örneğe göre, ipliğin erkek kınnabınsa dişi mi olması gerekir? Buna göre Almanca da hangi ismin önüne der hangi ismin önüne die ve hangi ismin önüne das gelir diye, genellikle kesin bir kural yoktur. Elimizde bu konuya ışık tutan bazı ip uçları vardır. A) Bazı isimler dahil oldukları guruplara göre belirli Artikel alırlar (bazı istisnalar olabilir). B) İsimler son hece veya sonlarına aldıkları eklere göre belirli Artikellerle adlandırılırlar. Şimdi ikiye ayırdığımız bu ip uçları hakkında gerekli bilgiyi verelim. 4

5 2.1. Bir İsmin Dahil Olduğu Guruba Göre İsmin Aldığı Artikeller Coğrafi isimler Almanca da coğrafi isimlerin belirli bir Artikeli yoktur. Genellikle, ekseri coğrafi isimler Artikel almazlar. Artikele sahip olan bazı coğrafi isimler ise, der Sudan -Sudan der Irak -Irak Bir memleketin veya coğrafi ismin sonu (ei), (ie). (e), (a) ile bilerse bu isimler die ismi tarifini alırlar. die Türkei - Türkiye die Niederlande - Hollanda die Normandie - Fransa'da bir bölge die Schweiz - İsviçre Birleşik devlet isimleri de (die) alır. die USA - Amerika Birleşik Devletleri die Sowjetunion - Sovyetler Birliği die Arabischen Emirate - Birleşik Arap Emirlikleri Hayvan isimleri Hayvanlar arasında ki dişilik ve erkeklik farkları belirli ise o-zaman erkek cinsli hayvanlar der dişi cinsli hayvanlar ise die Artikel'ini alır. der Ochse - öküz die Kuh - inek der Löwe - arslan die Löwin - dişi arslan der Hahn - horoz die Henne - tavuk Mevsimler, aylar, günler Mevsimler, aylar, günler der Arlikel' ini alır der Frühling - ilkbahar der Sommer - yaz der Herbst - sonbahar der Winter - kış der Januar - Ocak der Februar - Şubat der März - Mart der April - Nisan der Mai - Mayıs der Juni - Haziran der Juli - Temmuz der August - Ağustos der September - Eylül der Oktober - Ekim der November - Kasım 5

6 der Dezember istisnalar: das Jahr die Woche die Minute die Sekunde Aralık - sene - hafta - dakika - saniye istikamet ve yön bildiren kelimeler de der Artikel'ini alır der Norden - Kuzey der Süden - Güney der Westen - Batı der Osten - Doğu Taş ve toprak çeşitleri Taş ve toprak çeşitleri ekseriyetle der Artikel'ini alır der Sand - kum der Lehm - balçık der Kies - çakıl der Stein - taş Para isimleri Para isimlerinin ekserisi der dir der Rubel - Rubel (Rus parası) der Gulden - Gulden (Hollanda parası) der Dollar - Dolar (Amerikan parası) der Schilling - Şiling (Avusturya parası) der Pfennig - Fenik (Eski Alman parası) der Cent - Sent (Avrupa Birliği kuruşu) der Euro Euro (Avrupa Birliği parası) istisnalar: die Mark eski Alman para birimi Ağaç ve çiçek çeşitlerinin Ağaç ve çiçek çeşitlerinin çoğu die Artikel'ini alırlar die Ulme - karaağaç die Eiche - meşe die Tanne - çam ağacı, köknar die Linde - ıhlamur die Kiefer - çene, çam ağacı die Buche - kayın ağacı die Palme - palmiye Kimyasal elementlerin Kimyasal elementlerin ekserisi das Arlikel'ini alır das Platin - platin das Gold - altın das Blei - kurşun 6

7 das Aluminium das Silber das Kupfer - alüminyum - gümüş - bakır Dağ isimleri Dağ isimleri çoğu zaman der alır der Vesuz - Vesüz dağı der Montblanc - Montblank (Dünyanın en yüksek tepesi) der Himalaja - Himalaya der Uludag - Uludağ Bu görmüş olduğumuz genel guruplaşma kaidelerinin dışında, bazı kelimelerin son heceleri de bize o ismin hangi Artikel'i alacağını bildirir demiştik. O halde: 2.2. İSMİN SONUNA ALDIĞI EK VE HECELERE GÖRE Bir isim sonu, (- ig, - ich, - ling) ile biterse o isim der Artikel'ini alır - ig: der König - kral der Honig - bal der Essig - sirke - ich: der Teppich - halı - ling: der Zwilling - ikiz der Frühling - ilkbahar der Jüngling - genç der Mischling - melez Son heceleri (-ant, -eur, -eni, -ier, -iker) ile bilen kelimeler der Artikel ini alır - ant: der Leutnant - teğmen der Fabrikant - fabrikatör der Musikant - müzisyen der Lieferant - satıcı der Praktikant - stajyer - eur: der Friseur - berber der Ingenieur - mühendis der Masseur - masör der Kontrolleur - kontrolör - ent: der Student - öğrenci der Referent - konferans veren kişi der Präsident - başkan - ier: der Spanier - İspanyol der Offizier - subay 7

8 - iker: der Mechaniker - makinist der Chemiker - kimyacı, kimyager Sonunda: -ei, -in. -heit, -keil. -schaft, -ung, hecelerinin bulunduğu isimler die Artikel' ini alırlar -ei: die Schreinerei - marangozhane die Schiosserei - tamir atölyesi die Metzgerei - kasap dükkanı die Presserei pres atölyesi die Giesserei - dökümhane die Dreherei - torna atölyesi die Schneiderei - terzi atölyesi -in: die Schneiderin - bayan terzi die Schauspielerin - bayan artist die Lehrerin - bayan öğretmen die Kassiererin - bayan veznedar die Arbeiterin - bayan işçi die Schülerin - kız talebe die Leiterin - bayan idareci, bayan şef die Freundin - kız arkadaş -heit: die Dummheit - aptallık die Krankheit - hastalık die Kindheit - çocukluk die Schönheit - güzellik die Ewigkeit - sonsuzluk, ebediyet die Sturheit - inatçılık, dik kafalılık die Einheit - birlik die Gesundheit - sağlık, sıhhat -keit: die Kleinigkeit - ufak mesele die Müdigkeit - yorgunluk die Richtigkeit - doğruluk die Gerechtigkeit - adalet die Fruchtbarkeit - bereket, verimlilik die Gutmütigkeit - iyimserlik die Sauberkeit - temizlik die Hinterlistigkeit - kalleşlik -schaft: die Leidenschaft - hırs ihtiras tutku die Landschaft - manzara die Gewerkschaft - sendika die Feindschaft - düşmanlık die Freundschaft - dostluk die Wissenschaft - ilim 8

9 die Berufsgenossenschaft - meslek birliği die Wirtschaft - ekonomi die Verwandtschaft -akrabalık -ung: die Nahrung - gıda maddesi die Zeitung - gazete die Leitung - idare die Kleidung - giyim eşyası die Mitteilung - bildiri, haber die Zahlung - ödeme die Bildung - teşekkül, bünye talim, terbiye. irfan die Werbung - reklam die Hoffnung - ümit die Vertretung - vekâlet Heceleri -a, -ade, -age, -anz, -ette, -ik, -ille, -ion, -ität, -ose, -ur, olan yabancı asıllı isimler de die Artikel'ini alırlar -a: die Lira - lira die Kamera - resim makinesi -ade: -age: die Marmelade - reçel die Limonade -limonata die Schokolade -çikolata die Etage - kat die Bagage - bagaj die Montage - montaj die Garage - garaj -anz: die Bilanz - bilanço die Arroganz - gurur, kibir -ette: die Etikette - etiket die Toilette - tuvalet -ik: die Musik - müzik die Politik - politika die Mathematik - matematik -illo: die Kamille - papatya die Promille - binden, bin üzerinden -ion: die Redaktion - redaksiyon, yazı işleri die Explosion - patlama die Kollektion - koleksiyon die Spedition - nakliye die Nation - millet die Reaktion - tepki, reaksiyon 9

10 die Station - istasyon die Information - danışma, bilgi die Kommunikation - iletişim -ität: die Qualität - kalite die Kapazität - kapasite, kabiliyet, yetene die Realität - hakikat, gerçek die Solidarität - destekleme, arka olma, dayanışma, birleşme -ose: die Neurose - sinirlilik die Rose - gül die Tuberkulose - tüberküloz, akciğer hastalığı - ur: die Natur - tabiat die Kultur - kültür die Literatur edebiyat die Temperatur - sıcaklık, hararet die Garnitür - takım die Muskulatur - adale sistemi Son heceleri: -chen, -lein, -tel, -tum, alan isimler das Artikel ini alırlar -chen: das Mädchen - kız das Hähnchen - piliç das Körbchen - sepetçik das Blümchen - çiçekçik das Häuschen - evcik das Töpfchen - küçük tencere -lein: das Fräulein - evlenmemiş bekar kız -tel: das Viertel - çeyrek das Fünftel - beşle bir das Achtel - sekizde bir 10

11 3. İSİM (DAS SUBSTANTIV) 3.1. Türkçe de İsim Yer yüzünde bulunan, canlı ve cansız varlıkları ad olarak anlatmaya yarayan kelimelere isim denir. Mesela: insan, hayvan, dağ, şehir, masa, adam, kitap, duvar Ayrıca tasarlanabilen, hissedilen ve aklımızla var olduğunu kabul ettiğimiz kelimeler de iisim adı altında toplanır. Türkçe mizde iki çeşit isim vardır: 1. Ayni cinsten olan varlıkların tümünü anlatmaya yarayan kelimeler, cins isim: Nehir, dere, dağ, defter, kalem vs 2. Yer yüzünde tek olan varlık isimleri, özel isim gurubuna girer. Atatürk, Osman, gibi insan adları özel isimdir.türkçe mizde özel isimler imlâ kaidelerine göre büyük harfle yazılır (ilk harfi). Ayrıca şehir, coğrafi ve hayvan adları gibi isimler de bu gurupta incelenir: Erciyes, Kızılırmak. Hatay, Samsun, Marmara bölgesi, Tekir gibi. Özel ve cins ismin dışında, madde halinde bulunan, elimizle tutabildiğimiz gözümüzle görebildiğimiz varlıkları anlatmayı yarayan kelimelere de madde isim denir: Taş, toprak, ağaç, masa, cam, vs. Akıl ve mantığımızla tasarlayıp varlığım kabul ettiğimiz isimlere de mana isim denir: sevinç, keder, namus, ruh, vs Almanca da İsim Alman dilinde isim denince Türkçe mizde olduğu gibi bir varlığın adını bildiren kelime akla gelir. Substantiv diye adlandırdığımız bu guruba giren kelimeler her şeyden evvel elle tutulan, gözle görünen ve insanlar tarafından varlığı kabul edilen kelimelerdir. Bu adı geçen kelimeler canlı veya cansız olabilirler: insan, taş, sıra, masa, defter, adam, tabak, vs. Yine Türkçe mizde isim konusunda değindiğimiz gibi, bir kelime elle tutulmadığı gözle görülmediği halde isim kelimesi altında Alman dilbilgisinde de incelenir. O halde, elle tutulmadıkları halde yalnız tasarlanabilen, tabiatta tesirleri ile kendilerini gösteren, hissedilen kelimelerde birer Substaniıv dir. Bu çatı altında incelenen isimlere Almanca da Abstrak soyut isimler denir das Leben - hayat die Freude - sevinç die Seele - ruh der Hass - kin die Liebe - sevgi, aşk Not: Almancada bütün şahıs, çisim, şehir ve ülke isimleri büyük harfle yazılır. 11

12 3.3. Tekil (Der Sıngular) / Çoğul (Der Plural) Ayni cins varlıklardan yalnız bir tanesini ifade eden isme tekil isim denir. Mesela; çocuk tekil halde bulunan bir isimdir. Çocuklar deseydik, o zaman birden fazla olan bir çocuk gurubu akla gelecekti. Çocuk oynuyor, dersek bir çocuğun oynadığı, çocuklar oynuyor, denildiği zaman en az iki, üç veya daha fazla çocuğun oynadıkları akla gelir. çocuk - tekil çocuklar - çoğul Türkçe mizde bir ismi çoğul yapmak için ses uyumuna göre tekil halde bulunan ismin arkasına -ler, -lar ekleri getirilir Almanca da Çoğul Almanca da ise isimlerin çoğul yapılmasında kesin bir kural yoktur. Aynen Artikel lerde olduğu gibi konuya ışık tutan bazı ip uçları bulunur. Hali ile bu kaidelerin bilinmesi tekil-çoğul konusunun öğrenilmesinde sizlere yardımcı olacaktır. Kesin olan tek kural, çoğul yapılmak istenen ismin Artikel' i ne olursa olsun die haline getirilmesidir. Almanca da bazı isimler, belirttikleri mana yönüyle çoğul halde kullanılmazlar. Bu guruba giren isimlerin bir çoğu kollektif bir manaya sahiptirler. Almanca da et veya meyve isminin çoğul hali yapılmaz. das Fleisch - et dediğimiz zaman, etler demek istersek die Fleischen - (yanlış - falsch) şeklinde çoğul yapamayız. Bu gibi isimler bir toplumu veya çoğulu tekil haliyle de ifade ettiklerinden çoğulu olmaz. O halde, önce isimlerde çoğula geçmeden evvel çoğul yapılamayan bazı isimlerden bahsedelim. Çoğul yapılamayan ve tekil olarak kullanılan isimler: Özel isimler: Eigennamen Rhein - Ren Nehri Gott - Tanrı Stuttgart - Almanya'da bir şehir Eifel - Almanya'da bir dağlık bölge Hans - Alman erkek ismi Bazı madde isimleri: Mehl - un Käse - peynir Milch - süt Butter - tereyağı Fleisch - et Leder - deri Gold - altın Silber - gümüş Blei - kurşun Sand - kum Wasser - su 12

13 Bazı istisnalar: die Ausnamen das Holz - ağaç die Hölzer - ağaçlar das Salz - tuz die Salze - tuzlar das Glas - cam die Gläser - camlar Bazı mana isimleri Aşağıda gösterilen mana isimleri tekil olarak kullanılırlar, yerine göre bu halleriyle çoğulu da kastederler. das Glück - şans, talih die Wärme - sıcaklık die Kälte - soğukluk das Pech - şanssızlık die Hitze - bunaltıcı sıcak die Sehnsucht - hasret das Heimweh - vatan hasreti der Verstand - mantık Bu Abstrak mana isimlerinin bazıları Türkçe mizde de tekil olarak kullanılsa da bir çokları konuşma ve yazı lisanında çoğul olarak değişime uğrarlar. Bol şanslar derken şans mana ismi -lar takısını alarak çoğul hale getirilir. Almanca da ise bu isme hiç bir takı ilave edilmez. Çoğul anlamı yalın hali ile yani hiç değiştirilmeden verilir. viel Glück - bol şans viel Glück - bol şanslar Yine aynı şekilde: Die Hitze macht mich krank. - Bunaltıcı sıcaklar beni hasta ediyor. die Hitze - bunaltıcı sıcak die Hitze - bunaltıcı sıcaklar Ölçü ve para birimleri der Meter - metre der Zentimeter - santimetre das Kilo - kilo das Grad - derece das Dutzend - düzine das Paar - çift das Pfund - yarım kilo Topluluk isimleri (Sammelnamen) Kendileri gramatik yönü ile tekil oldukları halde, anlamlarında çokluk bulunan isimlere topluluk ismi denir: halk, ordu, sürü, gibi. Sürü denince akla sürüde bulunan ve sayılan oldukça çok olan keçi, koyun veya duruma göre büyük baş hayvanlar gelir. Almanca da bu gibi topluluk isimleri cümleye tekil halde girdikleri halde çoğul anlamı da verirler. Türkçe mizde ordu tekil ordular da çoğul olarak ifade edilir ve konuşulur. 13

14 Almanca da ise: die Leute - ahali halk die Menge - miktar das Obst - meyve, meyveler das Gebirge - dağ, dağ dizisi die Gebirge - dağlar, dağ dizileri Hali ile bu guruba giren bazı isimler de kaideye aykırı olarak çoğul yapılabilirler. das Volk - die Völker halk - halklar der Wald - die Wälder orman - ormanlar 3.4. Çoğul Olan İsimler (Plural) Şu ana kadar vermiş olduğumuz kaidelerin dışında kalan isimlerin ekserisi tekil halden çoğul hale çevrilebilir. Adam (tekil) adamlar (çoğul) yine dersimizin başında da izah ettiğimiz gibi bir ismin çoğul halini kullandığımız zaman o isme ait birden fazla isim akla gelir. Çocuk geliyor, dersek bir çocuğun geldiği, çocuklar geliyor dediğimizde birden fazla çocukların belirtilen istikamete doğru geldikleri düşünülür. das Kind kommt - çocuk geliyor die Kinder kommen - çocuklar geliyor Bu cümlelerde geçen çocuk ismi die Kinder olarak çoğul hale çevrilmiştir. Çoğul halde bulunan isimlerle cümle kurarken aşağıdaki kaidelerin bilinmesi faydalı olur. 1. Bazı zamanlar hariç, ekseri zamanlarda isimlerin çoğul hali ile yapılan cümlelerdeki yüklemler (fiil) hiç değişmeden yani çekime uğramadan cümleye girerler. (wirşahıs zamirinde olduğu gibi) das Kind spielt - çocuk oynuyor (isim tekil) - (fiil çekildi) die Kinder spielen - çocuklar oynuyorlar (isim çoğul) - (fiil çekilmedi) 2. İsimlerin çoğul hali ile kurulan şimdiki zaman cümlelerinde sıfat varsa cümleye ist yerine sind girer. das Kind ist schön - çocuk güzeldir die Kinder sind schön - çocuklar güzeldir. Almanca da bir ismin çoğul yapılmasında kesin bir kaide olmakla beraber sizlere vereceğimiz bazı ip uçlarının bilinmesi faydalı olur Çoğulda Ek Almayan İsimler Der ve das ismi tarifi alan bir ismin sonu -er, -el, ve -en ekiyle biterse bu isimler sonlarına çoğul eki almazlar. der Lehrer - öğretmen die Lehrer - öğretmenler 14

15 der Bruder die Brüder der Faden die Fäden der Apfel die Äpfel - erkek kardeş - erkek kardeşler - ip - ipler - elma - elmalar das Mädchen - kız çocuk die Mädchen - kız çocuklar Bir isme (a. o, u, au) gibi sesli harfler hakimse İsme (a. o, u, au) gibi sesli harfler hakimse, bu isim çoğul hale çevrilirken sesli harfler inceltilir (Umlaut) der Baum - ağaç die Bäume ağaçlar der Ofen die Öfen das Blatt die Blätter das Huhn die Hühner die Kuh die Kühe der Knopf die Knöpfe das Kalb die Kälber das Wort die Wörter das Haus die Häuser - soba, ocak - sobalar, ocaklar - yaprak - yapraklar - tavuk - tavuklar - inek - inekler - düğme - düğmeler - dana - danalar - kelime - kelimeler - ev - evler Sonu (-e) takısı alan isimler Bunlar ekseriyetle tek heceli isimlerdir. das Haar - saç die Haare - saçlar 15

16 der Helm die Helme der Stein die Steine die Hand die Hände das Bein die Beine - emniyet şapkası - emniyet şapkaları - taş - taşlar - el - eller - bacak - bacaklar Sonu (-er) alan tek heceli isimler das Kind - çocuk die Kinder - çocuklar das Geld die Gelder der Hund die Hunde der Mann die Männer das Land die Länder - para - paralar - köpek - köpekler - adam - adamlar - memleket - ülke - memleketler ülkeler Sonu (-en) ve (-n) alan isimler Die ismi tarifine sahip ve sonu (-e) ile biten isimler çoğul yapılırken sonuna (-en) ekini alırlar. die Hose - pantolon die Hosen - pantolonlar die Rose die Rosen - gül - güller die Bremse - fren die Bremsen - frenler die Sorge die Sorgen die Katze die Katzen - dert - dertler - kedi - kediler 16

17 4. FİİL (DAS VERB) 4.1. Türkçe de Fiil BAHAR İşte günler uzadı, sabahleyin uyandım mı, bakıyorum, ortalık, ışımış, bu yıl da çiçekleri gördüm, kuşları işittim. Yazarın bahar sabahı neler yaptığını söyleyebilir misiniz? Parçayı tekrar okursak, alacağımız cevaplar sırasıyla:yazar uyandı, dışarıya baktı, çiçekleri gördü ve kuşları işitti. Burada geçen uyandı, baktı, gördü ve işitti kelimeleri birer fiildir. Adı geçen bu kelimeler bir oluş ve hareket bildirirler. Fiiller, sözlükte bu parçada yazıldığı gibi bulunmazlar. Örneğin uyandı kelimesini sözlüğe bakarsanız uyanmak biçiminde bulursunuz. Türkçe mizde bütün fiillerin sonunda -mek ve -mak takıları vardır, uyanmak, bakmak, görmek gibi. Fiilin değişikliğe uğramayan bu haline fiilin mastar hali denir. Bir mastarın, sonundaki -mek veya -mak çıkarılınca geride kalan kısmına fiilin kökü veya gövdesi denir. Varlıkların yaptıkları eylemleri iş, hareket içinde bulundukları oluşları, şahıs ve zamanla ilgili olarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiiller diğer başka kelimelerle birlikte cümle kurmayı sağlarlar, bir iş veya hareketin bir şahıs tarafından, bir zamanda yerine getirilip getirilmediğini ya haber verir ya da diler. Eylemin (iş hareket) zamanla ilgisi Her iş veya hareket belirli bir zaman içinde geçer. Dilimizde üç ana zaman bulunmaktadır: 1. geçmiş zaman (önce) 2. şimdiki zaman (şimdi) 3. gelecek zaman (sonra) Fiilde şahıs (kişi) Herhangi bir fiilin bildirdiği iş, hareket canlı ya da cansız bir varlık tarafından yapılır. Kara taştan su damla damla akar. Akma eylemi bir cansız varlık tarafından yapılıyor. Kurt dumanlı havayı sever. Atasözü Sevme eylemi bir hayvan tarafından yapılıyor. Semra harman yerinde oynuyor. Oynama eylemi bir insan tarafından yapılıyor. Fiilin bildirdiği eylemi (iş, olayı) yapan ya da bir oluşun içinde bulunan varlığa fiilin şahsı denir. Fiilde üç şahıs bulunur. Bu şahıslar tekil ve çoğul olarak kullanılır. Bu şahıslar şöyle adlandırılır: 1. Birinci şahıs (söz söyleyeni veya söyleyenleri). 2. ikinci şahıs (kendisine veya kendilerine söz söyleyeni). 3. Üçüncü şahıs (kendisinden söz edileni ya da edilenleri) bildirir. Fiil Çekimi Fiilin zaman ve şahıs anlamı taşıyan eklerle uğramış olduğu değişime fiil çekimi denir. Öğrendim, öğrendin, öğrendi. öğrendik, öğrendiniz, öğrendiler. 17

18 Dikkat ederseniz öğrenmek fiili bağlı bulunduğu zaman ve şahsa göre değişime uğramıştır. Bu durum bütün dillerde aynıdır. Bir lisanı konuşabilmemiz veya cümle kurabilmemiz için fiillerin çekimim bilmemiz gerekir Almancada Fiil (Das Verb) Almanca da da fiilin tarif ve anlamı Türkçe deki gibidir. Almanca dilbilgisinde fiile kökü Latince den gelen verb adı verilir. Verb aslında verbum (kelime) manasının karşılığıdır. Bu fiillerde bir kök ve bir de ek bulunur. Mastar halinde bulunan fiillerin kökü -en ekiyle biter. gehen geh en yürümek, gitmek kök ek kommen komm en gelmek kök ek machen mach en yapmak kök ek Not: Almanca imla kaidelerine göre fiillerdeki bu ayırmalar, ge- hen kom- men ma- chen şeklinde yapılır. Not: Almanca da bazı fiillerin son ekleri -eln veya -ern halinde de olabilir. rumpeln rumpel n patırdamak, gümbürdemek kök ek meckern mecker n mızmızlanmak, mırın kırın etmek kök ek Sein almak fiili ise bu kuralların dışında kalır.bir fiil bazı haller hariç sözlükten alındığı gibi cümle içersinde kullanılmaz. Bilhassa şimdiki zaman cümlelerini teşkil ederken gereken şahsa göre fiilin çekimim bilmemiz gerekir, ben gidiyorum, demek istersek gitmek fiilinin ben şahıs zamiri ile çekime uğradığım yani bu şahsa göre gitmek mastar halini kaybederek değişliğini görürüz. gitmek -ben gidiyorum Fiillerdeki çekime geçmeden evvel Almanca dilbilgisindeki önemli fiil çeşitlerini görelim. Almanca da fiiller çeşit ve cümledeki almış oldukları görev yönüyle üç ana grupta toplanırlar: a) Anlam bakımından tam olan fiiller: Vollverben - Tam fiiller Hilfsverben - Yardımcı fiiller 18

19 Modalverben - Tarz fiilleri Tam Manalı Fiiller (Vollverben) Anlam bakımından kuvvetli ve tam manalı olan fiiller bu guruba giren sayıları çoktur. gehen - gitmek kommen - gelmek sagen - söylemek weinen - ağlamak lieben - sevmek arbeiten - çalışmak laufen - yürümek lernen - öğrenmek kaufen - satınalmak lesen - okumak schlafen - uyumak schlagen - vurmak, döğmek essen - yemek trinken - içmek aussagen - ifade vermek reisen - seyahat etmek machen - yapmak arbeiten - çalışmak Yardımcı Fiilleri (Hılfsverben) Almanca da tam fiillerle istediğimiz her türlü zamanı kurmamıza imkan yoktur. İsminden de anlaşıldığı gibi bu fiiller tam fiillerle beraber bazı zaman ve tarz şekillerinin kurulmasına yardımcı olurlar. Yardımcı fiiller Almanca da zaman teşkilinde almış oldukları görev yönüyle fiillerin anası sayılabilecek kadar büyük bir öneme sahiptirler. Bu fiiller sırasıyla: haben sein werden Not: Bu fiillerin Türkçe manalarım önümüzdeki derslerimizde göreceğiz Tarz Fiilleri (Modalverben) Tam fiillerin ifade ettiği bir eylemi (oluşu) değişik şekillerde bildiren fiillere tarz fiilleri denir. Bu değişik şekiller istemek, mecbur olmak v. s. şeklinde olabilir. Ben gitmek istiyorum veya ben uyumak zorundayım demek istersek, bu cümlelerimizde geçen gitmek ve uyumak fiilleri için ne gibi bir tarzın uygulanacağı ikinci bir fiille belirtilmektedir. Bu guruba giren fiillerin sayısı çok azdır. Bunlardan en önemlileri sırasıyla: wollen - istemek (niyet veya hedef belirtmek) mögen - arzu ederek, severek istemek 19

20 müssen sollen dürfen können - mecbur olmak - zorunda olmak (başkaları tarafından yapılması istenilenenler ve tavsiyeler: örf, adet, gelenek, din, ahlak kuralları ve sağlık) - izinli olmak (yapılmasında herhangi bir kısıtlama yoktur, olumsuzlaştırılırsa yasak anlamına gelir) - e bilmek (güç, kabiliyet, yetenek veya imkan varsa) 4.3. Almanca da Anlam Bakımından Fiiller Almanca da bulunan bütün fiiller anlam yönüyle de üç ana guruba ayrılırlar. a) Zustandsverben - durum bildiren fiiller. b) Vorgangsverben - bir oluş ifade eden fiiller. c) Tätigkeitsverben - bir iş ifade eden fiiller Durum Bildiren Fiiller (Zustandsverben) İsminden de anlaşıldığı gibi bir hali veya durumu bildiren fiillerdir. schlafen - uyumak halten - durmak bleiben - kalmak Bir Oluş İfade Eden Fiiller (Vorgangsverben) Bu guruba giren fiiller; olan bir hadiseyi, eylemin (olayın) değişmiş bir haliyle ifade elememize ya da bildirmemize yararlar. fallen - düşmek verblühen - açan bir çiçeğin solması wachsen - büyümek sterben - ölmek Bir İş İfade Eden Fiiller (Tätigkeitsverben) Bu fiiller cümleye girdiklerinde bağlı oldukları kişiden bir aktiflik veya hareket beklerler. schlagen - vurmak dövmek kämpfen - çarpışmak, mücadele etmek Buraya kadar kısaca değindiğimiz fiiller hakkındaki genel bilgiyi verdikten sonra dersimizin basında belirttiğimiz fiil çekimine geçelim Fiillerin Çekimi (Die Konjugation Der Verben) Fiiller çekim yönünden üç guruba ayrılır: a) die schwache Konjugation - kurallı çekim b) die starke Konjugation - kuralsız çekim c) die gemischte Konjugation - karışık çekim 20

21 Kurallı Çekim (Dıe Schwache Konjugatıon) Kurallı kaideye göre fiil çekimi yapılırken fiilin kökünde hiçbir değişiklik olmaz. Çekim hangi zamana göre yapılıyorsa kökün ardına o zaman ekleri ilave edilir. Şimdiki zamana göre bu çekimi çeşitli şahıs zamirlerine göre yapalım. Das Präsens - şimdiki zaman Türkçe de bu zamanı teşkil ederken fiillerin köklerinin ardına (-yor) eki eklenir. ben geliyorum sen geliyorsun o geliyor Almanca da ise fiil köklerinin ardına bağlı oldukları şahıs zamirlerine göre aşağıdaki ekler gelir. ben - ich fiil kökü + e sen - du fiil kökü + st o - er, sie, es fiil kökü + t biz - wir fiil kökü + en siz (çoğul) - ihr fiil kökü + t onlar - sie fiil kökü + en siz (nezaket) - Sie fiil kökü + en Fiil çekimim daha iyi anlayabilmemiz için kurallı çekim gurubuna giren bazı fiilleri ele alarak bu fiilleri sırasıyla şahıs zamirlerine bağlı olarak çekelim. lernen - öğrenmek ich lerne - ben öğreniyorum kommen - gelmek ich komme - ben geliyorum schreiben - yazmak ich schreibe - ben yazıyorum Yukarıda çekmiş olduğumuz fiillere dikkat ödersek, çekilen fiilin köküne hiç dokunmadık ve ekten de yalnız n harfini kaldırdık. O halde: Birinci şahıs ile yapılan çekimlerde kök olduğu gibi kalır ve ekten ise n harfi kaldırılır. du / sen ile yapılan fiil çekim du - sen du lernst - du lern- st öğreniyorsun du kommst - du komm- st geliyorsun du schreibst - du schreib- st yazıyorsun Not: du / sen ikinci şahıs ile yapılan fiil çekimide, o fille ait olan eki tamamen kaldırır ve onun yerine st harflerini ilave ederiz. Kısacası fiile ait son iki harfi kaldırır ve bu kaldırdığımız harflerin yerine iki harf olan -st yi ekleriz. er, sie, es / o şahıs zamiri ile yapılan çekim Almanca da üç tane O şahıs zamiri bulunur: er - erkekler ve daha ziyade der ismi tarifleri için sie - dişiler ve daha ziyade die ismi tarifleri için es - eşyalar ve daha ziyade das ismi tarifleri için 21

22 fühlen - hissetmek er sie fühlt - o hissediyor es er, sie, es ile yapılan çekimlerde en eki kalkar ve onun yerine t ilave edilir. Kök olduğu gibi kalır. wir / biz ile yapılan çekim wir - biz wir erleben - biz yaşıyoruz wir sagen - biz söylüyoruz wir glauben - biz inanıyoruz wir arbeiten - biz çalışıyoruz Yukarıda biz yani wir şahıs zamiri ile çektiğimiz bütün fiiller hiçbir değişikliğe uğramadılar. Bir fiilin çeşidi ne olarsa olsun wir ile çekildiği zaman hiçbir değişikliğe uğramaz. ihr / siz ile yapılan çekim ihr - siz ihr trinkt - siz içiyorsunuz ihr geht - siz gidiyorsunuz ihr glaubt - siz inanıyorsunuz ihr erlebt - siz yaşıyorsunuz ihr / siz ikinci çoğul şahıs ile yapılan fiil çekimide, o fille ait olan eki tamamen kaldırır ve onun yerine -t harflerini ilave ederiz. Kısacası fiile ait son iki harfi kaldırır ve bu kaldırdığımız harflerin yerine tek harf olan t yi ekleriz. Sie / siz ile yapılan çekim Sie - siz (nezaket) Sie überlegen - siz düşünüyorsunuz, tasarlıyorsunuz Sie kommen - siz geliyorsunuz Sie rechnen - siz hesap ediyorsunuz Sie warten - siz bekliyorsunuz Sie rufen - siz çağırıyorsunuz Sie / siz zamiri ile çekilen fiiller wir de olduğu gibi hiç bir değişikliğe uğramazlar. Bu fiiller siz ile konuşulur veya yazılırken sözlükten alındığı gibi hemen siz zamirinin arkasına ilave edilirler. Dikkat edersek, wir ve Sie ile yapılan çekimler Türkçe mize göre çok daha kolaydır. Sie / onlar ile yapılan çekim sie - onlar sie kommen - onlar geliyorlar 22

23 sie kleben sie arbeiten sie messen sie trinken sie gehen - onlar yapışılıyorlar - onlar çalışıyorlar - onlar ölçüyorlar - onlar içiyorlar - onlar gidiyorlar Çoğulda küçük sie ile çekilen fiiller, büyük Sie ile yapılan çekimin aynisidir. Bu halde de çekilen hiç değişmeden mastar halinde küçük sie nin arkasına ilave edilir. Buraya kadar görmüş olduğumuz fiil çekimini toparlayarak, bütün şahıs zamirleri ile birkaç fiil çekelim: lernen ich lerne du lernst er sie lernt es wir lernen ihr lernt sie lernen Sie lernen - öğrenmek - ben öğreniyorum - sen öğreniyorsun - o öğreniyor - biz öğreniyoruz - siz öğreniyorsunuz - onlar öğreniyorlar - Siz öğreniyorsunuz schreiben yazmak ich schreibe - ben yazıyorum du schreibst - sen yazıyorsun er sie schreibt - o yazıyor es wir schreiben - biz yazıyoruz ihr schreibt - siz yazıyorsunuz sie schreiben - onlar yazıyorlar Sie schreiben - Siz yazıyorsunuz fühlen ich fühle du fühlst er sie fühlt es wir fühlen ihr fühlt sie fühlen Sie fühlen gehen ich gehe du - gehst - hissetmek - ben hissediyorum - sen hissediyorsun - o hissediyor - biz hissediyoruz - siz hissediyorsunuz - onlar hissediyorlar - Siz hissediyorsunuz - gitmek - ben gidiyorum - sen gidiyorsun 23

24 er sie geht - o gidiyor es wir gehen - biz gidiyoruz ihr geht - siz gidiyorsunuz sie gehen - onlar gidiyorlar Sie gehen - siz gidiyorsunuz lieben - sevmek ich liebe - ben seviyorum du liebst - sen seviyorsun es liebt er liebt- o seviyor sie liebt wir lieben - biz seviyoruz ihr liebt - siz seviyorsunuz sie lieben - onlar seviyorlar Sie lieben - siz seviyorsunuz Lieben sevmek olarak ekseriyetle kadın-erkek veya erkek-kadın arasında kullanılır. Türkçe de olduğu gibi, hoşlandığımız bir erkek arkadaş için, erkek olarak lieben kelimesini kullanamayız. Türkçe mizde erkek erkeğe veya kadın kadına senden hoşlanıyorum, seni seviyorum diyebilir. Almanca da ise bu fiil bu gibi hallerde kullanılmaz. Ich liebe Dich yerine, ich kann Dich gut leiden veya ich mag Dich deriz. Demek ki lieben in kullanıldığı yerlerde aşk anlamındaki sevgi akla gelir. Fakat bunun yanı sıra herhangi bir şeye olan bağlılığımız çok büyük ve o şeye karşı olan sevgimiz içten gelmekte ise lieben i sevmek anlamında kullanabiliriz. Ben müziği seviyorum Ben dağları seviyorum - lch liebe die Musik - lch liebe die Wälder Kuralsız Çekim (Die Starke Konjugation) Bu guruba giren fiiller çekilirken fiil köklerinin ardına almış oldukları ekler kurallı çekimdeki eklerin aynısıdır. Kurallı çekime göre değişen tek şey bazı fiillerin sen ve o şahıs zamirleri ile çekilmeleri esnasında fiil kökünde olan değişimdir. Bir fiilin kökü içersinde sesli harflerde e, a, ou veya o bulunursa bu harfler adı geçen şahıs zamirleriyle çekilirken değişikliğe uğrarlar. Buna göre: e - i a - ä au - äu o - ö olur. O ve sen şahıs zamirlerinin dışında diğer şahıs zamirleriyle yapılan çekimde hiç bir değişiklik yapılmaz. 24

25 fahren ich fahre du fähr st er, sie, es f ähr t wir fahren ihr fahrt sie fahren Sie fahren nehmen ich nehme du nimmst er, sie, es n immt wir nehmen ihr nehmt sie nehmen Sie nehmen - gitmek (vasıta ile) (a) - (ä) olarak değişti (a) - (ä) olarak değişti - almak (e); (i) olarak değişti (e); (i) olarak değişti Şimdiki Zamanla İlgili Karışık Çekim (Die Gemischte Konjugation - Das Präsens) Şimdiki zamana göre yapılan karışık fiil çekimi kurallı çekimin aynidir. Yalnız bu guruba giren fiiller diğer zamanlarda çekime uğradığında köklerinde değişim olur. senden - bir şeyi bir yere göndermek Bu fiili şimdiki zamana göre çekersek çekim kurallı çekimdekinin aynısıdır. ich sende du sendest er, sie, es sendet wir senden ihr sendet sie senden Sie senden - ben gönderiyorum - sen gönderiyorsun - o gönderiyor - biz gönderiyoruz - siz gönderiyorsunuz - onlar gönderiyorlar - siz gönderiyorsunuz Karışık çekim gurubuna giren senden göndermek fiilim diğer zamanlarım teşkil ettiğimizde fiil kökünün değişdiğini görürüz. Diğer zamanlara önümüzdeki derslerde değineceğiz. Buna rağmen kısaca izah etmek istersek; ben gönderiyorum - ich sende yerine ben gönderiyordum - ich sandte, dememiz gerekirdi Dikkat edersek (send) kökü (sand) olarak bu zamanla ilgili olarak değişime uğradı. 25

26 Zaman Yardımcı Fillerinin Çekimi - Şimdiki Zaman (Dıe Konjugatıon Der Hılfsverben - Das Präsens) haben ich habe du hast er, sie, es hat wir haben ihr habt sie haben Sie haben sein ich bin du bist er, sie, es ist wir sind ihr seid sie sind Sie sind - malik olmak,..var - benim... var - senin... var - onun... var - bizim... var - sizin... var - onların... var - sizin... var - olmak - ben... im - sen... sin - o... dür - biz... iz - siz... siniz - onlar... dırlar - siz... siniz Not: Zaman ve örnek yardımcı fiiller hakkında gerekli tamamlayıcı bilgi önümüzdeki derslerde verilecektir. werden ayrı bir ders konusu olarak ele alınmıştır. Şimdiki Zamanla İlgili Cümle Kurmak Eyleme veya oluşa başlanmışsa, onun gerektirdiği zamanın içinde bulunuyoruz demektir. Burada adi geçen eylem konuşulduğu zaman veya biraz evvel başlanmış ve şu anda devam etmekledir. Mustafa Kemal'i düşünüyorum; Altın saçtan dalgalanıyor rüzgarda; Mavi gözleri ışıl ışıl görüyorum. Burada geçen düşünme, dalgalanma, görme eylemleri konuşulduğu an yapılıp durmakla ve olmaktadır. Türkçe mizde bu şiirde geçen bütün fiiller şimdiki zamana göre çekime uğramıştır. Almanca da da durum dilbilgisi yönünden aynıdır. Yalnız sıfatların bulunduğu basit cümle teşkilinde durum Türkçe mize göre biraz değişiktir. Türkçe de sıfatların bulunduğu cümleler fiilsiz yazılır ve konuşulur. Hava güzel; veya Fethi bugün çok hasta. Örnek olarak verdiğimiz bu cümlelere dikkat ederseniz, her iki cümlede de fiil bulunmamaktadır. Önce Almanca da bir cümleyi kurmadan evvel, o cümle içersinde bir fiilin olup olmadığına dikkat etmemiz gerekir. Eğer cümlede fiil varsa, fiil bundan evvel gördüğümüz çekim kurallarına göre, bağlı olduğu şahıs zamirine göre çekilerek cümleye başlanır. 26

27 Ben Almanca öğreniyorum. Ali Cola içiyor. - Ich lerne Deutsch. - Ali trinkt Cola. Kurmak istediğimiz cümlede hiç fiil yoksa o zaman sein yardımcı zaman fiilinden istifade ederiz. Hava bugün çok güzel. Fethi çok hasta. - Das Wetter ist heute sehr schön. - Fethi ist sehr krank. Teşkil ettiğimiz bu cümleye dikkat edersek. Cümleye ist kelimesinin girdiğini görürüz, ist- sein zaman yardımcı fiilinin şimdiki zamanda üçüncü şahsa göre olan halidir. O halde; cümlemizde fiil olmadığı için sein yardımcı zaman fiilinin birinci halinin üçüncü şahsa göre olan çekimini kullandık. Zira Hava bugün çok güzel diyen şahıs birinci, bunu dinleyen ikinci, hava ise dilbilgisi kurallarına göre üçüncü şahıs olur. Bu cümlenin yerine, Ben bugün çok neşeliyim demek isteseydik, bu durumda sein zaman yardımcı fiilinin şimdiki zamanının birinci şahsa göre olan çekiminden istifade etmemiz gerekirdi. Cümlemizi yapalım: lch bin heute sehr lustig. heute lustig - Ben bugün çok neşeliyim. - bugün - neşeli Cümlede tam anlamlı fiil bulunursa (Vollverben) Demek ki Türkçe de sıfatlı basit cümle Almanca da sein fiilinin yardımı ile yapılıyor. Eğer cümlede herhangi bir tam fiil bulunmakla ise o zaman bu fiil bağlı olduğu şahıs zamirine göre çekilerek cümleye girer. lch arbeite heute hier. - Ben bugün burada çalışıyorum. ich - ben, şahıs zamiri arbeiten - çalışmak, fiil Cümlede değişen, yani çekime uğrayan yalnız arbeiten fiili olur. Buna benzeyen cümleleri yapmak için sayı kaidesinden de istifade edebiliriz. Sayı kaidesi şahıs zamiri veya özne ile fiilin birleştirilmesi temeline dayanır. Buna göre cümlenin başında bulunan özne veya şahıs zamirine l cümle sonundaki fiile ise 2 numarayı koyarız. O halde: Almanca da bu gibi cümlelerde özne ve fiil birbirinden ayrılmaz. Ben bugün burada çalışıyorum, cümlesini tekrar ele alarak cümlede geçen kelimelere sıra ile numara koyalım. Almanca ya çevirmek istediğimiz bu cümlede, önce ben, benden sonra çalışıyorum dememiz gerekir. O halde, ben 1 numara, çalışıyorum ise 2 numaradır. Bu kelimelerin dışında kalan kelimelere, baştan itibaren sıra ile v. s. diye numara konur. Cümlemizi tekrar yazalım: Ben bugün burada çalışıyorum Türkçe cümlenin altına koyduğumuz bu numaraları sıra ile Almanca ya çevirirsek cümlenin manasını Almanca olarak vermiş oluruz. 27

28 1 - ben - ich 2 - çalışıyorum - arbeite 3 - bugün - heute 4 - burada - hier cümlemizi bu sayı kaidesine göre toparlarsak, lch arbeite heute hier olur Konu ile ilgili misaller Biz şimdi Almanca öğreniyoruz. Wir lernen jetzt Deutsch Ben arasıra paydos yapıyorum. lch mache ab und zu Pause Manchmal ara sıra veya bazen manasına gelir. Biz boruları ölçüyoruz. Wir messen die Röhre O doğru Almanca yazıyor. Er schreibt richtig Deutsch Biz bugün burada kalıyoruz. Wir bleiben heute hier EMİR KİPİ (DER IMPERATIV) Türkçe de bir eylemin (oluşun) yerine getirilmesi için karşımızdaki kişiye; yap!, git!, Söyle! şeklinde emir verir ya da ikazda bulunuruz. Bu durumda fiillerin emir kipi haline geçirilmesinde -mek. -mak, ekleri kaldırılır. gelmek gel! yapmak yap! söylemek söyle! öğrenmek öğren! Almanca da ise bir fiilin emir kipi teşkil edilirken. emir kipi yapılacak olan fiilin mastar halinin sonunda bulunan (-n) harfi kalkar. kommen - gelmek komme! gel! machen - yapmak mache! yap! sagen - söylemek sage! - söyle! 28

29 Bugünkü günlük konuşmalarda bu kaidenin dışında, fiillerin "en takısı kaldırılarak da emir kipi yapılmaktadır. Komm! - gel! Geh! - git! Dikkat Sen şahıs zamiri ile şimdiki zaman çekimi yapılırken (-i) halinde değişen fillerin emir sıraları da bu değişen (i) inceltme hali ile yapılır. nehmen du nimmst nimm! geben du gibst gib! sehen du siehst sieh! - almak - sen alıyorsun - al! - vermek - sen veriyorsun - ver! - görmek - sen görüyorsun - gör! 6. OLUMSUZLUK / OLUMSUZ CÜMLE (NEGATION) Şu ana kadar izahını yapmış olduğumuz cümlelerin yalnız olumlu hallerim gördük. ben gidiyorum ben söylüyorum biz Almanca öğreniyoruz Dikkat edersek bu cümlelerde bir eylemi yapmakta olduğumuzu ifade ediyoruz. Bir olayı, hareketi, (eylemi) yapmadığımızı, ya da yapmak istemediğimizi söylersek cümlemiz olumsuz olur. ben gitmiyorum ben söylemiyorum biz Almanca öğrenmiyoruz, cümlelerinde olduğu gibi. Türkçe mizde bir fiilin olumsuzluk hali, bağlı olduğu şahıs zamirine ve ses uyumuna göre değişir. ben yap mıyorum ben sev miyorum ben uyu muyorum ben gül müyorum Almanca da bir fiilin olumsuz halini teşkil etmek Türkçe mizdekinden daha kolaydır. Zira: Almanca da olumsuz cümle yaparken cümlede fiil olumsuz hale getirilecekse fiil çekiminde ve fiil eklerinde hiç bir değişiklik yapılmaz. Bu gibi cümleleri olumsuz yaparken cümledeki fiili olumlu yapıyormuş gibi çekime tabi tular ve cümleye nicht ya da kein olumsuzluk kelimelerinden birisini getiririz. Haklı olarak nerede nicht ve nerede kein kullanılır diye soracaksınız. 29

30 Almanca dilbilgisi kurallarına göre, fiillerin veya sıfatların olumsuzluğa uğradığı cümlelerde nicht, isimlerin olumsuz yapılması gereken cümlelerde ise kein kullanılır. ich denke - ben düşünüyorum ich denke nicht - ben düşünmüyorum düşünmek - (denken) bir fiildir. Bu cümlemizi olumsuz yaparken, olumsuzluğa uğrayan fiil olduğundan nicht cümlemize girer. Bugün hava güzel değil. - Das Wetter ist heute nicht schön. Güzel sıfat olduğundan cümlemizi yine nicht ile olumsuz yaparız. Bu ağaç değil. - Das ist kein Baum. Bu cümlemizde olumsuz yapılmak islenen kelime ağaç bir isim olduğu için cümlemize kein girer. Bu konu ile ilgili örneklere önümüzdeki derslerimizde temas edeceğiz. 7. SORU CÜMLESİ (FRAGESATZ) Cümle kuruluşu yönünden Almanca da iki çeşit soru cümlesi vardır. a) Soru kelimelerin bulunduğu soru cümleleri... kim? ne...? gibi. b) Fiilleri cümle başına getirerek teşkil ettiğimiz soru cümleleri. a) Soru kelimelerinin bulunduğu soru cümlelerinde, soru kelimesi cümlenin basma getirilir. Sen ne yapıyorsun? - Was machst du? (was - ne) Çocuklar ne yazıyorlar? - Was schreiben die Kinder? Siz nerede ikamet ediyorsunuz? - Wo wohnen sie? (wo - nerede) Çocuk neden ağlıyor? - Warum weint das Kind? (warum - niçin, neden) Sen bugün neden böyle üzüntülüsün?- Warum bist du heute so traurig? (so - böyle, traurig - üzüntülü) b) Bir cümlede soru kelimesi yoksa o cümleyi soru cümlesi yapabilmemiz için cümlede bulunan fiil cümlenin başına getirilir. Fiili şahıs zamiri (özne) ya da isim takip eder ve diğer öğeler yer değiştirmezler. Öğrenci Almanca öğreniyor. - Der Schüler lernt Deutsch. Öğrenci Almanca öğreniyor mu? - Lernt der Schüler Deutsch? Bugün hava güzel. - Heute ist das Wtlter schön. Bugün hava güzel mi? - Ist heute das Wttler schön? Elbise yeni. - Der Anzug ist neu. Elbise yeni mi? - Ist der Anzug neu? YARDIMCI FİİLLER (MODALVERBEN) Bundan önceki derslerimizde saydığımız yardımcı fiiller Almanca da dilbilgisi yönünden büyük bir önem taşırlar. Bu fiilleri cümlede kullanabilmemiz için yardımcı fiillerle 30

31 ilgili bazı gramatik inceliklerin tam olarak bilinmesi gerekir. Şimdi bu fiilleri sıra ile inceleyelim Wollen Türkçe mizdeki istemek kelimesinin manasını tam olarak karşılamakla beraber wollen in istemek olarak nerelerde kullanılabileceğini bilmemiz gerekir. Bir ticarethanede, bir lokalde veya buna benzeyen yerlerde ben şunu veya bunu istiyorum derken wollen i kullanmanızı tavsiye etmeyiz. Zira wollen in istemek anlamında cümleye girdiği yerlerde kesinlikle istemek akla gelir. Buna göre wollen istemek manalarında nerelerde kullanılır? a) isteğin tam bir kesinlik ifade ettiği yerlerde. Biz hakkımızı istiyoruz. - Wir wollen unser Recht. (das Rechl - hak) Halk adalet (eşitlik) istiyor. - Das Volk will die Gerechtigkeit. b) istek veya istenilen şey diğer bir şahsı rahatsız etmeden, kendi arzularımızı ifade ederse. Ben yarın seyahate çıkmak istiyorum. - lch will morgen verreisen. (morgen yarın, verreisen - seyahate çıkmak) Ben durumumu düzeltmek istiyorum. (gidişatımı, halimi) - lch will mich bessern. (sich bessern, bir kişinin kendi durumunu gidişini, düzeltmesi, düzene sokması) Wollen - istemek yardımcı fiilinin şimdiki zamana göre çekimi Bazı örnek yardımcı fiiller çeşitli şahıs zamirleri ile çekilirken köklerim tamamen kaybederler. lch will - ben... istiyorum du willst - sen... istiyorsun er, sie, es will - o... istiyor wir wollen - biz... istiyoruz ihr wollt - siz... istiyorsunuz sie wollen - onlar... istiyorlar Sie wollen - Siz... istiyorsunuz örnek cümleler Yardımcı fiillerle cümle kurarken, yardımcı fiil bağlı olduğu isim veya şahıs zamirine göre çekilir ve cümlede bulunan diğer fiil ise cümlenin sonuna hiç değişmeden mastar olarak gelir. 1. Biz Almanca öğrenmek istiyoruz. - Wir wollen Deutsch lernen Not: Yardımcı fiillerin bulunduğu olumlu düz cümleleri de sayı kaidesiyle kurmamız mümkündür. 2. O yarın işten istifa etmek istiyor. - Er will morgen kündigen (kündigen - işten istifa etmek) 3. Siz beni sadece oyalamak istiyorsunuz. - Sie wollen mich nur aufhalten. 31

32 (nur sadece, aufhalten - oyalamak) 4. O mutlaka zafere ulaşmak istiyor. - Er will unbedingt siegen (unbedingt mutlaka, siegen - zafere ulaşmak yenmek) 5. O sadece para biriktirmek istiyor. - Er will nur sparen (sparen - para biriktirmek) 6. O inanmak istemiyor. - Er will nicht glauben. (glauben - inanmak) 7. O hakikatı söylemek istemiyor. - Er will die Wahrheit nicht sagen Können Können yardımcı fiili kabiliyet, istidat ya da kudretten gelen ve yapmaya muktedir olduğumuz eylemler için kullanılır. Burada adı geçen ve yapmaya muktedir olduğumuz şeyler fikri veya fiziki olabilir. Können in muktedir olmak anlamında kullanıldığı veya kast edildiği yerlerde bildiğimiz veya yapabildiğimiz şeyin öğrenilmiş, alıştırılmış ve bilhassa sportif faaliyetler için antremanı yapılmış olması gerekir. Diğer bir ifadeyle können i ben bunu yapabiliyorum, edebiliyorum şeklinde kullanırken bildiğimiz şeyin emek verilerek öğrenilmiş olması gerekir. Bu öğrenimin yanı sıra fiziki bir kuvvetin muktedir olduğu yerlerde de können kullanılır. Ben 80 kiloyu yukarı kaldırabilirim. - lch kann 80 kg hochheben. O halde können bu vermiş olduğumuz bilgiye göre: a) Kabiliyet ve istidattan gelen, öğrenilen fakat yine de alıştırma sonucu bildiğimiz ya da muktedir olduğumuz şeyler için kullanılır. Çocuk güzel keman çalabiliyor. - Das Kind kann gut Geige spielen. Çocuk 5 yaşında, fakat 1000 e kadar sayabiliyor. - Das Kind ist 5 Jahre alt, aber es kann bis 1000 zählen. O üç lisanı ana dili gibi biliyor. - Er kann drei Sprachen, wie seine eigene Muttersprache. b) Mesleki, ya da teknolojik bilgiye dayanan, öğrenilmesi ve elle alıştırılmış olması gereken, bildiğimiz, muktedir olduğumuz branşlarla ilgili muktedir olma hallerinde ise mesleğin veya yapılması gereken şeyin teknolojik yönden bilinmesi kadar, o kişinin adı geçen iş veya meslekle alakalı el hünerine de sahip olması gerekir. Ben arabayı tamir edebilirim. Ben makineyi ayarlayabilirim. O bir masa imal edebilir. - lch kann das Auto reparieren. - lch kann die Maschine einstellen. - Er kann einen Tisch herstellen. 32