TEMEL ELEKTRİK DEVRELERİNİN ANALİZİ İÇİN İNTERNET TABANLI BİR EĞİTİM ARACI İlhami ÇOLAK, Erdal IRMAK, İbrahim SEFA, Şevki DEMİRBAŞ, Ramazan BAYINDIR

Transkript

1 TEMEL ELEKTRİK DEVRELERİNİN ANALİZİ İÇİN İNTERNET TABANLI BİR EĞİTİM ARACI İlhami ÇOLAK, Erdal IRMAK, İbrahim SEFA, Şevki DEMİRBAŞ, Ramazan BAYINDIR Gazi Elektrik Makineleri ve Enerji Kontrol (GEMEC) Grubu, Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Elektrik Eğitimi Bölümü Beşevler/Ankara-TÜRKİYE ÖZET Bu çalışmada, seri ve paralel RLC devrelerinin internet üzerinden analizine olanak sağlayan, elektrik eğitimine yönelik bir eğitim aracı geliştirilmiştir. Bu amaçla, kullanıcıların karşılıklı etkileşim içerisinde bulunacağı internet sayfaları hazırlanmıştır. Devrelere ilişkin modellerin benzetimi MATLAB programında gerçekleştirilmiştir. Tasarımı gerçekleştirilen internet tabanlı benzetim modeli sayesinde, kullanıcılar internet üzerinden diledikleri bir elektrik devresinin benzetim modeline erişebilmekte, modelde bulunan parametreleri deneysel bir yaklaşım içerisinde değiştirerek, devrenin geçici ve kararlı durum tepkilerini, yine internet üzerinden grafiksel olarak analiz edebilmektedirler. Anahtar Kelimeler: Uzaktan Eğitim, Sanal Laboratuvar, Elektrik Devreleri A WEB BASED EDUCATIONAL TOOL FOR ANALYZING BASIC ELECTRICAL CIRCUITS ABSTRACT In this study, an educational tool has been developed to analyze serial and parallel RLC circuits over the internet for distance electrical education. For this reason, web pages have been designed to supply interactivity for users. Simulations of circuits have been realized in MATLAB. Thanks to this study, users can access simulation models of electrical circuits given above over the internet. They can change the parameters in the model with an experimental approach and they can analyze the transient and steady-state behaviors of circuits graphically. Keywords: Distance Education, Virtual Laboratory, Electric Circuits 1. GİRİŞ Son 10 yıllık dönem göz önüne alındığında, mesleki ve teknik eğitimde önemli gelişimler gözlenmiştir. Bu gelişimler gerek öğretim içeriğinde, gerekse de eğitim-öğretim kapsamında kullanılan materyallerde görülmektedir. Ders müfredatları bir yandan gelişen çağa ayak uydurmak amacıyla güncellenirken, diğer yandan da teknolojide yaşanan hızlı değişimler sonucu ortaya çıkan yeni metodolojilerin, özellikle mesleki ve teknik eğitimde öğrenim materyali olarak kullanılmasına çalışılmaktadır. Son çeyrek asırlık dönemde, dünyada geliştirilen en önemli teknolojilerden birisi internettir. 80 li yılların ortalarından itibaren üzerinde çalışmalar yürütülen bu teknoloji, günümüzde artık insanoğlunun sosyal ve mesleki yaşamına önemli boyutlarda yerleşmiştir. Bankacılık işlemleri, e-devlet uygulamaları, e-eğitim gibi bir çok alanda internet tabanlı uygulamalara sıkça rastlanılmaktadır. Bu uygulamaların çoğu toplumsal yaşamda kolaylık, hızlılık, zaman ve işgücünden tasarruf, değerlendirme ve geri besleme almada önemli yeri olan verilerin saklanabilmesi ve işlenebilmesi gibi uygulamalarda esnek ve pratik çözümler sunmaktadır (1). Eğitim-öğretim programları genel olarak ele alındığında temel eğitim, mühendislik eğitimi ve teknik eğitim, fen eğitimi, sosyal mesleklere yönelik eğitimler gibi değişik alanlara ayrılmaktadır. Mühendislik eğitimi ve teknik eğitimde, öğrencilere verilecek teorik bilgilerin yanı sıra, uygulama çalışmalarının ve deneylerin kapsam dışında tutulması düşünülemez. Mühendislik eğitimi ve teknik eğitim öğrencileri için pratik deneyim sağlamanın klasik yolu, laboratuvar temelli sistemler kullanmaktır. Günümüz bilişim teknolojisi sayesinde, internet üzerinden laboratuvar düzenek ve cihazlarına uzaktan erişim, yada bunların benzetimi mümkün olmaktadır (2). Bu çalışmada, internet teknolojisin uzaktan mesleki ve teknik eğitimde kullanılmasına ilişkin bir değerlendirme yapılmış ve elektrik eğitimi alanında temel konulardan birisi olan seri ve paralel RLC devrelerinin internet üzerinden analizine olanak sağlayan bir eğitim aracı geliştirilerek, konunun örneklendirilmesi sağlanmıştır. Bu içeriğe uygun olarak, öncelikle konuyla ilgili genel bir literatür taraması verilmiştir. Daha sonra, örnek uygulama olarak verilen RLC devresi benzetiminde kullanılan yöntemler sunulmuş ve son olarak elde edilen sonuçlara değinilmiştir. 2. LİTERATÜR ÖZETİ Mesleki ve teknik eğitiminin en önemli özelliği laboratuvar çalışmalarının son derece önem taşımasıdır. Uzaktan teknik eğitimde laboratuvar kullanımı ve öğrencilere pratik uygulamaları öğretme her zaman için bir problem olmuştur. Bazı üniversiteler benzetim tabanlı bilgisayar programları kullanarak laboratuvar eksikliğini çözmeye çalışmışlardır. Bazı araştırmacılar ise, benzetimin hiçbir zaman gerçek laboratuvar çalışmasının yerini alamayacağını savunmuş, alternatif olarak internet erişimli gerçek zamanlı laboratuvar deney setleri geliştirmiştir. Dünyada bu alternatif görüşle ilgili de değişik çalışmalar yapılmış ve halen yapılmaktadır. Yapılan çalışmalar incelendiğinde, özellikle benzetim tabanlı çalışmalarda Java uygulama nesnelerinin (applet) sıkça kullanıldığı görülmektedir. Masters, J. vd. (3) tarafından yapılan çalışmada, elektronik elemanların öğretimini esas alan bir dizi Java uygulaması geliştirilmiştir. Uygulama, öğrencilerin seviyeleri ve profilleri de göz önüne alınarak, bir sınıf üzerinde denenmiş ve elde edilen sonuçlar tartışılmıştır. Yine aynı kapsamda, bilgi birimi, öğrenme birimi, sınav birimi ve sıkça sorulan sorular birimi olmak üzere 4 farklı birimden oluşan bir bilgisayar tabanlı öğrenme sistemi Han-Pang Huang

2 ve Chiou-Hwa Lu tarafından geliştirilmiştir. Java ile geliştirilen uygulama, osiloskop, fonksiyon üreteci gibi aletlerin kullanımını içermektedir (4). Java programlama dili benzetim uygulamalarında kullanıldığı gibi uzaktan erişimli laboratuvar çalışmalarında da kullanılmıştır. Spanias, A. vd. tarafından yapılan çalışmada ise, deneylerin uzaktan yapılabilmesini sağlayan, internet tabanlı bir sinyal işleme laboratuvarı sunulmuştur. Bu sanal laboratuvar, Java Digital Signal Processing (J-DSP) olarak adlandırılan, nesneye yönelik bir Java appleti üzerine kuruludur (5). Benzer olarak, Ferrero, A. vd. tarafından yapılan çalışmada da, Java tabanlı bir sunucu-istemci mimarisi oluşturulmuştur ve deneylere uzaktan erişim sağlanmıştır. Hazırlanan sistem, Politecnico Di Milano da Elektrik Mühendisliği öğrencileri tarafından laboratuvar deneylerinde kullanılmaktadır (6). İnternet erişimli laboratuvarlarda Java dışında da farklı teknikler kullanılarak uygulamalar geliştirilmiştir (7-9). Benzetim temelli laboratuvar çalışmalarında Java dışında farklı canlandırma programları kullanılarak da bazı uygulamalar geliştirilmiştir. Örneğin, Marin, S.L.T. vd. tarafından yapılan çalışmada, mikrodenetleyicilerin benzetimlerini esas alan bir örnek uygulama sunulmuştur. Benzetimler için Shockwave ve Macromedia Director yazılımlarından faydalanılmıştır (10). Sivakumar, S.C. vd. tarafından yapılan çalışmada, ağlar arası iletişim dersine ait laboratuvar uygulamalarını konu alan bir internet tabanlı uygulama geliştirilmiştir. Çalışmada, gerçekleştirilen sistem ile ilgili karşılaşılan zorluklar ve internet teknolojisinin bu tip bir uygulamada kullanılmasının yararları da tartışılmıştır (11). Djordjevic, J. vd. tarafından yapılan çalışmada ise eğitim amaçlı bir bilgisayar sistemi ve bunun web tabanlı benzetimi sunulmuştur. Gerçekleştirilen uygulama, bilgisayar mimarisinin ve düzeneğinin öğretiminde bir yardımcı araç olarak kullanılmıştır (12). Uzaktan erişimli laboratuvarlardaki önemli bileşenlerden birisi de, deney ortamının görüntüsünün de canlı yayın şeklinde internet üzerinden verilmesidir. Konuyla ilgili yapılan bazı çalışmalarda, bu soruna değişik çözümler getirilmiştir. Chang, W.F. vd. tarafından yapılan çalışmada, PLC deneylerinin yapılabilmesini sağlayan, internet tabanlı bir laboratuvarın donanım ve yazılım yapısı verilmiştir. Uzaktan yapılabilen deneyler, bir web-kamera yardımıyla internet üzerinden de gerçek zamanlı olarak izlenebilmektedir (13). Ko, C.C. vd. tarafından yapılan çalışmada, çok girişli, çok çıkışlı eş iki tank düzeneği üzerine bir laboratuvar deneyinin web tabanlı uygulaması sunulmuştur. Bu uzaktan erişimli deney, National University of Singapur da gerçekleştirilmiştir. Ses ve görüntü geri beslemesi için video-konferans yöntemi kullanılmakla birlikte hareketli bir platform üzerine de bir kamera düzeneği kurulmuştur. Böylece kullanıcılar kameranın görüş açısını ve yakınlaştırma seçeneklerini değiştirebilmektedirler (14). Bazı araştırmacılar, gerçekleştirdikleri internet tabanlı laboratuvar uygulamalarını öğrenciler üzerinde test ederek, kapsamlı bir şekilde sonuçlarını tartışmışlar, yapılan çalışmanın faydalarını ve eksiklerini tespit etmeye çalışmışlardır. Palma, L. vd. tarafından yapılan çalışmada, 2001 yılından beri Texas A&M üniversitesinde yürütülen, internet tabanlı bir ev ödevi kayıt sisteminden bahsedilmiş, 200 kişilik bir sınıf için, öğrencilerin geliştirdikleri değişik soruların sunucu üzerinde biriktirilmesi ve dağıtımı gibi işlemler verilmiştir (15). Record, P. tarafından yapılan benzer bir başka çalışmada, temel hata tespit sistemlerinin anlaşılabilmesini sağlayan bir sanal öğrenme ortamı geliştirilmiştir. Çalışma, 2002 yılında 57 adet ve 2003 yılında 69 adet 1. sınıf öğrencisi üzerinde test edilmiştir. Sonuç olarak öğrencilerin becerilerinde ve gelişimlerinde %100 lük bir artış gözlendiği bildirilmiştir (16). Stafford, T.F. tarafından yapılan çalışmada da, geliştirilen bir internet tabanlı uzaktan eğitim sistemi üzerinde, öğrencilerin kullanım kolaylığı ve memnuniyetleri test edilmiş ve sonuçlar tartışılmıştır (17). Türkiye de de uzaktan eğitim ve özellikle web tabanlı eğitim üzerinde çalışmalar yapılmış ve bu amaca uygun internet siteleri geliştirilmiştir. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında, bilgisayar ve internet vasıtası ile evde uzaktan eğitim olanakları sağlanması ve geliştirilmesi, anaokullarından üniversitelere kadar örgün ve yaygın eğitim-öğretim programlarının bütün aşamalarında internet ve çoklu ortama dayalı bilgi teknolojileri ve bilgi hizmetlerinin kullanılması önemli hedefler arasında sıralanmıştır. Bu çalışmalara ilaveten, TÜBİTAK Bilten BYTKA 2000 Kamusal Değerlendirme Raporu, TÜSİAD e-türkiye Raporu, 2002 Bilişim Şurası Sonuç Raporları da uzaktan eğitimin gerekliliği üzerinde durmuşlardır (18-20). Ayrıca, Türkiye Bilişim Vakfı tarafından Aralık 2002 de başlatılan ve 6 ay süren çalışma sonucunda, hem uzaktan eğitim sağlayacakların, hem de bu hizmetten yararlanacakların, kaliteli bir uzaktan eğitim için nelere dikkat etmeleri gerektiğinin anlatıldığı bir kılavuz oluşturulmuştur. 3. YÖNTEM Bu çalışmada, elektrik eğitiminde önemli konulardan birisi olan temel elektrik devreleri ele alınmıştır. Bu devrelerin kararlı ve geçici durum tepkilerin grafiksel olarak gözlenebilmesi için internet tabanlı uygulamalar geliştirilmiştir. Hazırlanan etkileşimli web sayfaları sayesinde, kullanıcılar diledikleri elektrik devresinin modeline erişebilmekte ve model üzerinde bulunan parametreleri değiştirerek devre tepkisini inceleyebilmektedirler. Gerçekleştirilen çalışmada üç önemli bölüm vardır. Bunlar; sunucu bölümü, istemci bölümü ve sunucu/istemci iletişimidir. Hangi amaçla olursa olsun, web tabanlı uygulama geliştirme sürecindeki en önemli etkenlerden birisi, istemci tarafa, yani kullanıcıya mümkün olduğunca az iş yükü bırakmaktır. Daha açık bir ifade ile, uygulamanın çalıştırılabilmesi için istemci bilgisayar tarafında herhangi bir özel yazılım yada donanım yapısına ihtiyaç duyulmamalıdır. Bununla birlikte bir diğer önemli etken, kullanım kolaylığı ve hızdır. Kullanım kolaylığı, uygulama ara yüzünün mümkün olduğunca görsel ve yorucu olmayan bileşenlerden oluşması, hızlı yüklenebilmesi ve aktarılmak istenen bilgileri açık bir dille ve canlandırmalarla verebilmesi özelliklerini kapsar. Web tabanlı olarak geliştirilen uygulamalardaki cevaplama süresi ve hızı, internet bağlantı hızına bağlı olmakla birlikte sunucu bilgisayar donanımı da önemlidir. Bu nedenle, sunucu bilgisayarın işlemcisinin yüksek olması, mümkün olduğu kadarıyla yalnızca uygulamanın gerektirdiği işlemleri yürütmesi ve bunun dışında herhangi bir özel yada genel amaçla kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Bütün bu özelliklere ilave olarak, kullanılacak yazılımların seçimi de son derece önemlidir. Sunucu/istemci mimarisinde kullanılacak sunucu yazılımı, web sayfalarının

3 oluşturulmasında kullanılacak web yazılımı, uygulama gerçekleştirilmesinde kullanılacak yazılımların tespiti ve etkin bir şekilde kullanımına dikkat edilmelidir. Yukarıda belirtilen temel ölçütler göz önünde bulundurularak, gerçekleştirilen uygulama için sunucu yazılımında Apache Server 5.0, web sayfalarına ilişkin ara yüzlerde PHP dili, veri tabanı uygulamaları için MySQL Server 5.0 tercih edilmiştir. Apache sunucu, işletim sistemi bağımsızlığı, hızlı ve güvenli işletim, açık kaynak yazılımı gibi önemli özelliklere sahiptir ve dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. PHP dili, web sayfası hazırlamada kullanılan önemli dillerden birisidir. Uygulama geliştirme sürecinde sağladığı performans ve hız son derece önemlidir. Sunucu bilgisayardaki yorumlama sürecinde son derece etkindir ve sunucuya daha düşük iş yükü sağlamaktadır. MySQL veri tabanı, gerek güvenlik tedbirlerinin yüksek olması, gerekse de veri tabanına bağlantı ve cevaplama hızında önemli avantajlar sunması sayesinde tercih edilmiştir. Geliştirilen birçok uygulamada, Apache+PHP+MySQL bileşiminin son derece uyumlu çalıştığı tespit edilmiştir. Çalışmada uygulama yazılımı olarak MATLAB tercih edilmiştir. Bu program, elektrik, elektronik, istatistik, fizik gibi bir çok alanda kullanılmaktadır. MATLAB, bazı üniversitelerde başlı başına bir ders olarak verilmektedir. Birbirinden bağımsız olarak çalışabilen birçok araç kutusundan (toolbox) oluşan MATLAB programında, hem uygulamalar hızlı bir şekilde geliştirilebilmekte hem de iki-boyutlu ve üç-boyutlu grafikler üzerinde ileri seviyeli analizler yapılabilmektedir. Gerçekleştirilen çalışmada MATLAB programının önemli bir bileşeni olan WebServer (MWS) araç kutusundan faydalanılmıştır. WebServer, MATLAB programında işlenmek üzere internet üzerinden veri alabilen ve bu verileri işledikten sonra elde edilen sonuçları ve grafikleri yine bir internet tarayıcısında gösterebilen uygulamalar geliştirmeyi sağlamaktadır. Tasarımı ve uygulaması gerçekleştirilen çalışma için oluşturulan web sitesinin yapısı Şekil 1'de sunulmuştur, sisteme ait genel bir blok diyagramı ise Şekil 2 de verilmiştir. Ziyaretçi Ana Sayfa Site Hakkında Duyurular İletişim Bağlantılar Üye Ol Üye Girişi Şifre Hatırlatma Veritabanı DataBase DataBase Link Üye Bilgileri Üye Alanı Çıkış Model Ana Sayfa Veri Çıkış Veri Giriş Deney Kılavuzu Teorik Bilgi MATWEB MWS MATLAB Grafikler m dosyası Şekil 1. Web sitesinin sayfa yapısı

4 SUNUCU BİLGİSAYAR İSTEMCİ BİLGİSAYAR WWW sunucu hizmeti MySQL Server 5.0 Apache (httpd) Internet HTML Giriş Sayfası HTML Çıkış Sayfası MATLAB ortamı MWS MATWEB WebServer Araç Kutusu M-dosyası Şekil 2. Uygulamaya ait blok diyagramı 4. BENZETİM SONUÇLARI Benzetim çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için, internet erişimli herhangi bir uzak bilgisayar (istemci) ile sunucu bilgisayar arasında, TCP/IP tabanlı bir iletişim kurulmaktadır. İstemci bilgisayar tarafında herhangi bir özel yazılım yada donanım bileşenine gerek duyulmamaktadır. Bütün işlemler sunucu taraflı olarak gerçekleşmektedir. İstemci bilgisayar tarafında gerek duyulan tek şart, internet erişiminin olması ve internet sayfalarında gezinti yapmaya olanak sağlayan bir tarayıcı programın yüklü olmasıdır. Çalışma, şu anda Gazi Üniversitesi yerel ağı üzerinde hizmet vermektedir. Üniversitedeki internet erişimli herhangi bir bilgisayarın tarayıcı programındaki adres alanına girmek suretiyle yapılan benzetim çalışmalarına erişim sağlanabilir. Bu çalışmada, temel elektrik devrelerinin internet tabanlı benzetimleri amaçlanmıştır. Bu amaca uygun olarak seri RL, seri RC, seri RLC, paralel RL, paralel RC, paralel RLC ve karışık bağlı RLC devrelerine ilişkin HTML giriş sayfaları oluşturulmuştur. Bu giriş sayfalarında, her bir devrenin modeli ve denklemleri verilmiştir. Ayrıca sayfa üzerinde bulunan bir form üzerinden, modelde bulunan parametrelerin değiştirilebilmesi sağlanmıştır. Arzu edilen parametre değerleri ilgili alana girilip form çalıştırıldığında, bu değerler sunucu bilgisayarda kurulu bulunan MATLAB programına aktarılmakta, ilgili dosya çalıştırılarak girilen değerler altında sistem modellenmektedir. Daha sonra elde edilen sonuçlar ve üretilen grafikler, HTML çıkış sayfalarına iletilmektedir. Böylece, kullanıcılar girdikleri parametrelere karşın devrenin tepkisini internet ortamında gözleyebilmektedirler. Şekil 3, 4, 5, 6, 7, 8 de değişik devreler için hazırlanan örnek HTML giriş sayfaları ve bu sayfalar kullanılarak gerçekleştirilen internet tabanlı benzetim uygulamalarına ilişkin örnek HTML çıkış sayfaları, sırasıyla verilmiştir. Çalışmada, değişik bağlantı düzeneği ve elemana sahip çeşitli elektrik devrelerinin benzetim modelleri oluşturulmuş ve internet tabanlı benzetimleri gerçekleştirilmiştir. Bu benzetimlerin tamamının burada verilmesi mümkün olamayacağı için, örnek olarak seri RL, seri RC ve seri RLC devrelerine ilişkin giriş ve çıkış sayfaları verilmiştir. Çıkış sayfalarında, devredeki kondansatör yada bobinin üzerinde düşen gerilim ile devre akımının zamanla değişim eğrileri gösterilmiştir.

5 Şekil 3. Örnek HTML giriş sayfası: Seri RL devresi benzetimi Şekil 4. Örnek HTML çıkış sayfası: Seri RL devresi benzetimi

6 Şekil 5. Örnek HTML giriş sayfası: Seri RC devresi benzetimi Şekil 6. Örnek HTML çıkış sayfası: Seri RC devresi benzetimi

7 Şekil 7. Örnek HTML giriş sayfası: Seri RLC devresi benzetimi Şekil 8. Örnek HTML çıkış sayfası: Seri RLC devresi benzetimi

8 5. SONUÇLAR Bu çalışmada, öncelikle internet teknolojisinin mesleki ve teknik eğitimde kullanılabilirliği üzerinde durulmuş ve konu ile ilgili ulusal ve uluslar arası çalışmalar özetlenmiştir. Daha sonra, elektrik eğitiminde önemli yeri olan temel elektrik devrelerinin analizi için internet tabanlı bir eğitim aracı sunulmuştur. Seri ve paralel bağlı RLC devrelerinin benzetimlerini içeren bu etkileşimli eğitim aracının geliştirilmesi sürecinde, temel sunucu/istemci mimarisi tabanlı bir yapı oluşturulmuştur. Geliştirilen bu uygulama sayesinde kullanıcılar, internet üzerinden diledikleri elektrik devresinin benzetim modeline erişebilmekte, modelde bulunan parametreleri değiştirerek bu değişime karşı oluşan devre tepkisini grafiksel olarak inceleyebilmektedirler. Benzetim modelinde bulunan denklemlerinin çözdürülmesi ve grafiklerin üretilmesi sürecinde MATLAB programı kullanılmıştır. Bu program ile internet tabanlı uygulamaların birleştirilmesi amacıyla, WebServer araç kutusundan faydalanılmıştır. İstemci bilgisayar tarafında herhangi bir özel yazılım, yada donanıma ihtiyaç duyulmamaktadır. Yapılan çalışmada, hazırlanan site içeriğinin, kolay kullanımlı ve görsel, hızlı erişimli, sadece üyelere hizmet sunabilecek, veri tabanı kullanan bir üye yönetim sistemine sahip olmasına dikkat edilmiştir. Konuyla ilgili olarak verilen literatür özetinde de görüleceği gibi, internet tabanlı uzaktan eğitim sistemleri üzerinde önemli çalışmalar yürütülmektedir. Türkiye de her ne kadar uzaktan eğitim ve özellikle web tabanlı eğitim üzerinde çalışmalar yapılmış olsa da mesleki ve teknik eğitimde kullanılan bu tip modeller uluslararası düzeye henüz çıkarılamamıştır. Bu çalışma, konuya farklı bir yöntem kullanarak katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Gerçekleştirilen internet tabanlı eğitim aracı, geleneksel eğitimde kullanılabilecek etkili bir yardımcı öğretim aracı olmakla birlikte, doğrudan uzaktan eğitim uygulamalarında da kullanılabilir. 6. KAYNAKLAR 1. Demirbaş Ş., Irmak E., Sefa İ., Bayındır R., Çolak İ., DA Motorunun Web Tabanlı Modellenmesi ve Analizi, Bilimde Modern Yöntemler Sempozyumu, Kocaeli, Kasım Çolak İ., Irmak E., Demirbaş Ş., Bayındır R., Teknik Eğitimde Internet Teknolojisinin Kullanımı, 1. Uluslararası Mesleki ve Teknik Eğitim Teknolojileri Kongresi, İstanbul, 5-7 Eylül Masters J., Madhyastha T.M., Shakouri A., Educational Applets for active learning in properties of electronic materials, IEEE Transactions On Education, 48(1), 2005, Han-Pang Huang, Chiou-Hwa Lu, Java-based distance learning environment for electronic instruments, IEEE Transactions On Education, 47(1), 2004, Spanias A. et al., Development and Evaluation of a Web-Based Signal and Speech Processing Laboratory for Distance Learning, Computers in Education, April/June 2000, Ferrero A. et al., ReMLab; A Java Based Remote, Didactic Measurement Laboratory, IEEE Transactions on Instrumentation and Measurement, 52(1), 2003, Hurley W.G., Chi Kwan Lee Development, implementation, and assessment of a web-based power electronics laboratory, IEEE Transactions On Education, 48(4), 2005, Sridharan K., A course on web languages and web-based applications, IEEE Transactions On Education, 47(2), 2004, Shen H. et al., Conducting Laboratory Experiments over the Internet, IEEE Transactions on Education, Vol.: 42, No: 3, August 1999, pp: Marin S.L.T., Garcia F.J.B., Torres R.M., Vazquez S.G., Moreno A.J.L., Implementation of a web-based educational tool for digital signal processing teaching using the technological acceptance model, IEEE Transactions On Education, 48(4), 2005, Sivakumar S.C., Robertson W., Artimy M., Aslam N., A web-based remote interactive laboratory for Internetworking education, IEEE Transactions On Education, 48(4), 2005, Djordjevic J., Nikolic B., Milenkovic A., Flexible web-based educational system for teaching computer architecture and organization, IEEE Transactions On Education, 48(2), 2005, Chang W.F. et al., Design and Implementation of A Web-based Distance PLC Laboratory, Proceedings of the 35 th. Southeastern Symposium on System Theory, , March Ko C.C. et al., Development of a Web Based Laboratory for Control Experiments on A Coupled Tank Apparatus, IEEE Transactions on Education, 44(1), 2001, Palma L., Morrison R.F., Enjeti P.N., Howze J.W., Use of web-based materials to teach electric circuit theory, IEEE Transactions On Education, 48(4), 2005, Record P., Teaching the Art of Fault Diagnosis in Electronics by a Virtual Learning Environment, IEEE Transactions On Education, 48(3), 2005, Stafford T.F., Understanding motivations for Internet use in distance education, IEEE Transactions On Education, 48(2), 2005, TÜBİTAK BİLTEN (Bilgi Teknolojileri ve Elektronik Araştırma Enstitüsü), Bilgi Teknolojileri Yaygınlık ve Kullanım Araştırması (BYTKA) Kamusal Değerlendirme Raporu 2000, Ankara, Ocak Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD), Avrupa Birliği Yolunda Bilgi Toplumu ve e-türkiye, Yayın No: TÜSİAD-T/ /301, Haziran Türkiye Bilişim Şurası Sonuç Raporu, Ankara, 2002.