SIFIR KARBON BĠNALARA ULAġMADA ANAHTAR BĠR CEPHE ÖNERĠSĠ

Transkript

1 TESKON 2015 / BĠNA FĠZĠĞĠ SEMPOZYUMU Bu bir MMO yayınıdır MMO bu yayındaki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan, teknik bilgi ve basım hatalarından sorumlu değildir. SIFIR KARBON BĠNALARA ULAġMADA ANAHTAR BĠR CEPHE ÖNERĠSĠ ĠLKNUR KÜKDAMAR AYÇA TOKUÇ DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ MAKĠNA MÜHENDĠSLERĠ ODASI BĠLDĠRĠ

2

3 2267 SIFIR KARBON BĠNALARA ULAġMADA ANAHTAR BĠR CEPHE ÖNERĠSĠ Ġlknur KÜKDAMAR Ayça TOKUÇ ÖZET Sürdürülebilirliğe ulaģmada, gelecek yıllarda daha geniģ bir yere sahip olacağı öngörülen biyoenerjinin üretimi büyük öneme sahiptir. Bunun için kullanılan yöntemlerden biri fotobiyoreaktörler yardımı ile biyokütlenin üretimidir. Bu reaktörler, sızdırmaz ve Ģeffaf konteynerler olup, alg yetiģtirilmesi için uygun ortam sağlamakta kullanılırlar. Fotobiyoreaktörler gün ıģığını yakalamak, ulaģtırmak, yöneltmek ve yetiģtirme alanı içine bu ıģığı dağıtmaktadırlar. Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan biyokütlenin daha verimli kullanılması ancak uygun reaktör seçimi ve kullanımı ile mümkündür. Fotobiyoreaktörler bina cephelerine uygulandığında, cepheler yeni bir iģlev kazanmakta ve enerji üretimi için kullanılacak alanlara dönüģmektedir. Bu sayede yapıların çevreye olan karbon salımlarını da azaltmaktadırlar. Bu çalıģmada, reaktör türleri incelenmekte ve örnek bir yapı üzerinden cephelere fotobiyoreaktör eklenmesi ile biyoenerjinin verimliliği araģtırılmaktadır. Sonuç olarak, cephe tasarımında fotobiyoreaktörlerin kullanımı için geliģtirilen fikirler sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Fotobiyoreaktör, Biyokütle, Bina cephesi, Sürdürülebilir yapı, Alg. ABSTRACT The production of bioenergy will have more impact to reach sustainability in the foreseeable future. One process for bioenergy is the production of biomass by photobioreactor utilization. These reactors are mainly sealed, transparent containers that are used for providing suitable environment to cultivate algae. Photobioreactors catch, transport, channel and distribute sunlight into the cultivation area. Efficient use of biomass is possible with selection and use of a suitable reactor. When photobioreactors are applied on building facades, these facades gain a new function and are transformed into an energy production area. Thus, they reduce the carbon emission of buildings to the environment. In this study, types of reactors are investigated and integrating photobioreactors on facades the efficiency of bioenergy is explored in terms of a built example. Consequently, suggestions on integration of photobioreactors into facades will be presented. Key Words: Photobioreactor, Biomass, Building facade, Sustainable building, Algae. 1. GĠRĠġ GüneĢ dünyanın ve insanoğlunun varoluģundan bu yana, yaģamın devamlılığını sağlayan temel bir enerji kaynağıdır. Ancak teknolojinin geliģmesiyle, güneģ enerjisine verilen önem azalmıģtır. Özellikle 20. ve 21. yüzyıllarda fosil enerji kaynakları tercih edilerek, insanların güneģ enerjisinin öneminin farkındalığına varamamalarından dolayı, güneģ ikinci plana itilmiģtir. Fosil kaynakların ise günden güne azalmasıyla, insanların çevreyi, doğayı, havayı, kısaca dünyayı korumak amacıyla, yeģil ve yenilenebilir, sürdürülebilir enerji kaynaklarına yönelmeleri, güneģ enerjisinin kullanımını ve önemini

4 2268 tekrar arttırmıģtır. Bu sürdürülebilir enerji kaynaklarından birisi de biyoenerjidir. Hatta biyoenerjinin üretimi güneģ ıģığı sayesinde sağlanmaktadır. Sürdürülebilir enerjinin ön plana çıkmaya baģlamasıyla, güneģ ıģığını kullanarak biyoenerjiyi üretmek pek çok meslek alanının ve sektörün ilgisini çekmeye baģlamıģtır. Mimarlık da çeģitli sürdürülebilir enerji kaynaklarına ilgi göstermekle birlikte, biyoenerjiye de ilgi duymaya baģlamıģtır. Ama hala, mimaride sürdürülebilir enerji çok ilgilenilmeyen bir alandır. Oysaki mimari, uygulama potansiyeli yüksek bir alan olduğu için bu konu üzerine daha çok çalıģmalar ve araģtırmalar yapılmalıdır. Biyoenerjinin binalar yardımıyla üretilmesi, kullanılan binaların sürdürülebilirliğine katkıda bulunacak ve bir adım daha ileri götürecektir. Biyoenerjinin yapılardan sağlanmasında, binanın elemanlarından biri olan cephelerde fotobiyoreaktörlerin kullanımı araģtırılabilecek konular arasındadır. Fotobiyoreaktörler bina cephelerine uygulandığında, cepheler yeni bir iģlev kazanmakta ve enerji üretimi için kullanılacak alanlara dönüģmektedirler. Cephelere fotobiyoreaktör eklenmesi ile hem cephe elemanlarının sürdürülebilirliği, hem de biyokütle enerjisinin etkinliği artırılabilecektir. Ancak cephelerde fotobiyoreaktör kullanımının nasıl geliģtirileceği sorusuna yanıt bulmak gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu çalıģmada, fotobiyoreaktörlerin tanıtılması ve çalıģma koģullarının detaylı bir Ģekilde incelenmesi, yapı cephesinde hangi çeģitlerin daha verimli olduğu ve cephede fotobiyoreaktör uygulamasının bir örnekle gösterilmesi amaçlanmıģtır. Bu kapsamda, çalıģmaya öncelikle fotobiyoreaktörlerle enerji üretiminde görevli algler genel olarak incelenerek baģlanacaktır. Kavram olarak fotobiyoreaktör tanımı yapılacak, özelliklerine ve çalıģma koģullarına bakılacak ve bu reaktörlerin sınıflandırılacaktır. Sonrasında cephesinde fotobiyoreaktör kullanılmıģ bir bina örneği tanıtılacaktır. Sonuç olarak, cephe tasarımında fotobiyoreaktörlerin kullanımı için geliģtirilen fikirler sunulacaktır. 2. FOTOBĠYOREAKTÖRLERLE ENERJĠ ELDESĠ Fotobiyoreaktörlerle enerji eldesinden bahsederken, öncelikle güneģ enerjisini kullanarak büyüyen algleri ve büyüme ortamları olan fotobiyoreaktörleri irdelemek gereklidir Algler Günümüzde algler yiyeceklerin üretiminde, biyoaktif bileģimlerde, kimyasallarda kullanılmaktadırlar. Ayrıca biyokütle çeģitleri arasında da bulunmaktadırlar, hatta dünyanın bitki biyokütlesinin üçte birini algler oluģturmaktadırlar. Algler, çevrenin temiz tutulmasında da faydaları ile ilgi çekmektedirler [1]. Bu nedenle alglerin kullanımı sürdürülebilir enerjide unsurlardan biridir [2]. Algler, büyük çoğunluğu fotosentetik olmasına ve bitkilere benzemesine karģın, bitkiler alemiyle yakın akraba olmayan, vücut yapıları gerçek kök, gövde ve yaprak olarak farklılaģmamıģ olan, iletim demetleri bulunmayan ve klorofil-a içeren sucul canlılardır (ġekil 1) [3,4]. Algler tüm fotosentetik prokaryotik ve fotosentetik ökaryotik organizmaları temsil etmektedirler [5]. Birçok alg sucul ortamda yaģamakta olup, biyolojik karbondioksit (CO 2 ) / oksijen (O 2 ) döngüsünde görev almaktadır [5,6]. Diğer bitkiler gibi, algler de fotosentez yapabilmek için güneģ ıģığını kullanmaktadırlar. Üstelik algler fotosentez konusunda diğer geliģmiģ bitki türlerinden daha verimlidirler, çünkü algler hücresel organizmalardır ve alg kolonisi içindeki her hücre fotosentez yapabilmektedir [2]. Alglerin de dahil olduğu biyokütlenin enerjiye dönüģümü sırasında CO 2 sıfırlanmaktadır. Burada fotosentez en önemli anahtardır, çünkü enerjiye dönüģüm sırasında yanarak serbest kalan karbonun miktarı, alglerin büyümeleri sırasında yaptıkları fotosentez tarafından emilen karbon miktarına eģittir [2]. Alglerin hacimce büyümesinin temelinde fotosentez vardır. Bu sebeple fotosentezin içerdiği bütün öğeler ve değiģkenleri alglerin yetiģtirilmesinde önemlidir. Bu öğeler ıģıklandırma, karıģtırma, su tüketimi, CO 2 tüketimi, ortamdan O 2 uzaklaģtırılması, besin tedariği, sıcaklık ve ph dır [5, 9].

5 2269 ġekil 1. Algler ve sucul ortamda büyümeleri [7,8] Alglerin yetiģtirilmesi havanın durumuna veya yoğun tarım yöntemlerine bağlı değildir. YetiĢtirilmelerinde, diğer enerji üretiminde kullanılan ürünler gibi ek tarımsal alanlara ihtiyaç duyulmaz; algler fotobiyoreaktörler içinde yetiģtirilebilirler [2] Fotobiyoreaktörler Alglerin daha yüksek verimle geliģmelerini sağlamak için gerekli büyüme ortamları oluģturulmasında belli sistemler kullanılmaktadır [1]. Bu sistemler ya açık kültür sistemleri ya da kapalı sistemler olmakta, kapalı sistemler fotobiyoreaktör olarak adlandırılmaktadır [1, 5]. Fotobiyoreaktörler, açık sistemlere göre alglerin geliģme durumlarının ve ortam koģullarının kontrolüne daha iyi izin vermektedir. Ayrıca daha yüksek biyokütle üretimi elde edilmekte ve sistemdeki kirlilik daha kolay önlenebilmektedir [1]. Fotobiyoreaktörlerde Ģeffaf ve sızdırmaz çeģitli plastik kaplar veya konteynerler kullanılmaktadır (ġekil 2) [2]. ġekil 2. ÇeĢitli fotobiyoreaktör örnekleri [10,11] Fotobiyoreaktörler, alglerin biyokütle üretimi için güneģ enerjisinden verimli bir Ģekilde yararlanmalıdırlar. Bu sebeple fotobiyoreaktörlerin çoğu ıģıklandırmaya, güneģ ıģığına maruz bırakılmıģ, geniģ yüzeylere sahiptirler [1]. Fotobiyoreaktörler güneģ ıģığını yakalamak, ulaģtırmak, yöneltmek ve alglerin yetiģtirme alanı içine bu ıģığı dağıtmakta kullanılmaktadırlar. Böylece her alge ulaģan ıģık miktarını arttırmaya çalıģmaktadırlar. Fotobiyoreaktörün verimliliğine de ıģığı yakalamasına, ulaģtırmasına, dağıtmasına ve kullanmasına bakılarak karar verilmektedir [12]. Algleri barındıran bu kültür sistemleri güneģ ıģığı dıģında, yapay ıģıkla veya hem güneģ hem yapay ıģık birlikte kullanılarak aydınlatılabilirler (ġekil 3) [1].

6 2270 ġekil 3. Gün ıģığı ve yapay ıģık kullanan fotobiyoreaktörler [13,14] Fotobiyoreaktörlerin geliģtirilmesinde öncelikle reaktörler, alglerin verimli biyokütle yetiģtirmesini üstlenmelidirler, alglerin içinde bulunduğu kültürün iyi bir Ģekilde çalkalanmasını sağlayacak karıģtırıcı sisteme sahip olmalıdırlar [1,15]. Sonra açık hava güneģ ıģınımını, kapasitesinin en üst seviyesinde kullanabilmelidirler. Büyük ölçekli dıģ mekan fotobiyoreaktörleri, büyük hacme sahip olup, daha az yer kaplamalıdırlar. Ayrıca fotobiyoreaktörler Ģeffaf, yüksek aydınlatma yüzeylerine, yüksek biyokütle transfer oranlarına sahip olmalı ve yüksek biyokütle ürünleri vermelidirler. Her çeģit fotobiyoreaktörün tasarımı ve yapımı, sızdırmazlık tipine, ürün hedefine, coğrafi konuma ve üretimin toplam fiyatına bağlı olmalıdır [1]. Fotobiyoreaktörler biyokütle üretimlerinin verimli olarak gerçekleģmesini sağlayacak Ģekilde tasarlanmaktadırlar. Bunun için de etkili ıģık kullanımı ve bunu sağlayacak yüzey-hacim oranı, yüksek yoğunluktaki kültürlerle çalıģma imkanı, yüksek alansal ve hacimsel üretim, dengeli, kaliteli ve sabit bir üretim sağlama, yüksek oranda CO 2 transferine izin verilmesi ve en az miktarda CO 2 kaybı, dıģ alanlarda kurulduğunda en üst seviyede güneģ enerjisinden yararlanma ve biriken O 2 nin hızla uzaklaģtırılmasını sağlama Ģartlarını gerçekleģtirebilmelidirler [5] Fotobiyoreaktör ÇeĢitleri Yıllar içindeki araģtırmalar sonucunda, yüksek olumlu özelliklere sahip, yaygın üretimi yapılan üç fotobiyoreaktör tasarımı ortaya çıkmıģtır. Bunlar düz-panel, tübüler ve dikey-kolon sistemlerdir (ġekil 4). Bu tasarımların temel prensipleri ıģık yolunu azaltmak ve böylece gerekli ıģığın tüm alglere ulaģmasını sağlamak, iyi karıģtırma sağlayarak ıģığın dağılımını ve gaz transferini en uygun koģullarda sağlayabilmektir [5]. Adı geçen fotobiyoreaktör çeģitleri aģağıda detaylandırılmıģtır. ġekil 4. Düz-panel, tübüler ve dikey-kolon fotobiyoreaktörler [6]

7 Düz-Panel Fotobiyoreaktörler Düz-panel fotobiyoreaktörler, geniģ ıģıklandırma yüzey alanına sahip oldukları için fotosententik organizmaların yetiģtirilmesinde daha çok dikkati çekmektedirler. Diğer güneģ panel sistemlerde olduğu gibi güneģ enerjisinden en yüksek seviyede yararlanmak için Ģeffaf malzemelerden yapılmaktadırlar [1]. Ayrıca düz-panel fotobiyoreaktörlerin, tabanlarından ortama hava verilmesini sağlayacak Ģekilde dağıtıcı ünitesi olmaktadır (ġekil 5) [5]. ġekil 5. Düz-panel fotobiyoreaktör kesitleri [16] Yapay ıģıklandırılmıģ düz-panel fotobiyoreaktörler çoğunlukla dikeydir ve ıģık kaynağı reaktöre bir cepheden verilmektedir (ġekil 6). DıĢarıda kullanılan düz-panel fotobiyoreaktörler ise tipik olarak belli açıda yana kaymıģ olmaktadırlar. Açılı olmaları güneģ ıģınımına uygun olmalarına izin vermektedir. Düz-panel fotobiyoreaktörler bağımlı olarak düģük kütle transfer oranına sahiptirler, çünkü paneller arasındaki ıģık yolu olarak bilinen boģluk kısıtlıdır, bu da fotosentez yoluyla üretilen dağılmıģ O 2 nin net verimliliğini azaltmaktadır. Reaktörde iyi O 2 yayılma oranı için uygun algal biyokütle büyümesini baģarmak gerekmektedir [15]. ġekil 6. Yapay ıģıklı düz-panel fotobiyoreaktör [15] Bu paneller içindeki dağılmıģ O 2 toplanmasının birikmesi yatay tübüler fotobiyoreaktörlerle karģılaģtırıldığında düģüktür. Yüksek yüzey-hacim oranı olduğu için, düz-panel fotobiyoreaktörler yüksek fotosentetik verimlilik baģarmaktadırlar. Ayrıca alglerin biyokütle kültürleri ve dıģarıda yetiģen kültürler için çok uygundurlar (ġekil 7) [1]. Ġyi ıģık yoluna sahiptirler, temizlenmeleri kolaydır, diğer fotobiyoreakterlere kıyasla ucuzdur, az O 2 ile daha fazla verim oluģturmaktadırlar [1].

8 2272 ġekil 7. Düz-panel fotobiyoreaktörler [17] Fakat düz-panel fotobiyoreaktörler bazı kısıtlamalara da sahiptirler. Reaktörü boyut olarak büyütmek, daha fazla bölüm ve destek malzeme gerektirmektedir [1]. Reaktörlerin yüksekliği ve geniģliği iki boyutlu olarak büyütmeye uygundur, ama pratik olarak sadece 2-3 m büyütme sınırındadırlar [15]. Fotobiyoreaktörlerin boyutça büyümesindeki kısıtlılıkların nedenleri arasında kültürün sıcaklık derecesini kontrol etmekte zorluk yaģanması sayılabilmektedir. Ayrıca bazı reaktörlerin duvarlarında alg büyümesi gözlemlenebilmektedir. Hatta sistemde oluģan hidrodinamik basınç bazı alg türlerinin büyümesini sınırlayabilmektedir [1] Tübüler Fotobiyoreaktörler Tübüler fotobiyoreaktörler dıģarıda yetiģen biyokütle kültürleri için uygun reaktör türlerinden biridir. DıĢ ortamda kullanılan tübüler fotobiyoreaktörlerin çoğu genellikle ya camdan ya da plastik tüpten inģa edilmektedirler, yatık, yataya yakın, konik ve yatay Ģekillerde olabilirler (ġekil 8) [1]. Tübüler fotobiyoreaktörlerin avantajları olarak geniģ ıģıklandırma yüzey alanına sahiptirler. DıĢarıda kültür üretimi için uygun olup, biyokütle üretkenlikleri oldukça yüksektir ve diğer sistemlere oranla ucuzdurlar [1]. ġekil 8. Yatık, konik ve yatay tübüler fotobiyoreaktörler [11,18,19] Tübüler fotobiyoreaktörlerde havalandırma ve kültürlerin karıģtırılması genellikle hava pompalama veya hava kaldırma sistemleri ile yapılmaktadır (ġekil 9). Bu reaktörler alglerin dıģarıda yetiģen biyokütle kültürleri için çok uygundurlar çünkü geniģ ıģıklandırma yüzey alanına sahiptirler [1].

9 2273 ġekil 9. Hava kaldırmalı tübüler fotobiyoreaktör [9] Ama bu reaktörlerin ana kısıtlamalarından biri düģük biyokütle transferidir. Tübüler fotobiyoreaktörlerin boyutları büyütüldüğünde, düģük kütle iletimi nedeniyle reaktörün içinde çok yüksek çözülmüģ O 2 seviyelerine kısa zamanda eriģilebilmektedir. Bu da ortamda verimin azalmasına neden olmaktadır [1]. Uzun tübüler fotobiyoreaktörlerde CO 2 ve O 2 transferi, tüpler boyunca yükseliģ ve düģüģ göstermektedir. Kültürlerin ph ının artması, kültürlerin sık olarak karbonlaģmasına sebep olabilmektedir, bu da sonuç olarak alg üretiminin fiyatını arttırmaktadır [1]. Ayrıca her algin yeterince ıģık alamaması sorunu, dıģ ortamdaki tübüler fotobiyoreaktörler içinde çok yaygındır, çünkü bir tübüler fotobiyoreaktörün tüp çapı arttırıldığında ıģıklandırılmıģ yüzeyin hacme oranı azalmaktadır. Fakat bu sayede tüplerin uzunluğu mümkün olduğu kadar kısa tutulabilmektedir. Bu durumda, eğer iyi bir karıģtırma sistemi yoksa gölgeleme sebebiyle, tüpün alt kısmındaki hücreler, büyümeleri için yeterli ıģığı alamamaktadırlar. Her durumda, hücrelere verimli ıģık dağılımı, ancak tüplerin içinde iyi bir karıģtırma sistemi geliģtirilmesi ile baģarılabilmektedir (ġekil 10) [1]. ġekil 10. Tübüler fotobiyoreaktörler [14] Tübüler fotobiyoreaktörlerin çoğunda kültürün sıcaklık derecesini kontrol etmek zor olmaktadır. Reaktörler istenen kültür derecesinin devamlılığını sağlamak için termostat ile donatılmıģ olsalar da, bunu uygulamak çok güç ve pahalı olabilmektedir. Hücrelerin tüplerin duvarlarına yapıģarak yığılması sorunu tübüler fotobiyoreaktörlerde yaygındır [1] Dikey-Kolon Fotobiyoreaktörler Dikey-kolon fotobiyoreaktörler silindirik yapıda olup çeģitli çalıģma ilkesine sahip tasarımlarda ve ölçeklerde test edilmektedirler. Bunlar yoğun, düģük fiyatlı ve iģletmesi kolaydır. Bu reaktörler geniģ

10 2274 ölçekte kullanıma uygundur [1]. Dikey kolon fotobiyoreaktörler havalandırma Ģekillerine göre kabarcıkkolon, karıģtırmalı tank olarak iki çeģide ayrılmaktadırlar (ġekil 11). ġekil 11. Dikey-kolon fotobiyoreaktörler [20,21] Kabarcık-kolon fotobiyoreaktörlerin çapı 0,19 m ye kadarsa, son biyokütle yoğunlaģması ve büyüme oranı tübüler fotobiyoreaktördekilerle benzerlik göstermektedir. Kabarcık-kolon fotobiyoreaktörlerde hava aģağıdan verildiğinde kolonun içinde akıģ girdaplar halinde oluģmaktadır. Bunu önlemek için, kabarcık-kolonlar ya çekiģ tüpleriyle donatılmakta ya da bölünmüģ silindirler olarak yapılmaktadırlar. ÇekiĢ tüplü fotobiyoreaktörlerde, ortaya çekme amaçlı bir tüp yerleģtirilmekte ve karıģma çekiģ tübünün duvarlarında yükselen ve alçalan bölgeler arasında oluģmaktadır [1]. BölünmüĢ fotobiyoreaktör çeģitlerinde ise silindirin bir yarısında yükselen bölge, diğer yarısında ise alçalan bölge olacak Ģekilde konumlandırılmıģtır (ġekil 12). ġekil 12. Kabarcık-kolon ve hava kaldırmalı fotobiyoreaktörler [22] Dikey-kolon fotobiyoreaktörler iyi karıģtırma koģullarında yüksek biyokütle transferi ve düģük kesme kuvveti, düģük enerji tüketimi gibi avantajlara sahiptirler. Ölçeklendirme konusunda yüksek potansiyelleri vardır. Kolay temizlenebilirdir. Alglerin ıģık alımının engellenmesini ve ıģıktan dolayı oksitleģmeyi azaltmaktadırlar. Bu reaktörlerin kısıtlamaları ise, dar ıģıklandırma yüzey alanına sahip olmaları, inģa edilmeleri için nitelikli malzeme gereksinimi ve yeterli karıģtırma olmadığında alg kültürlerinin üstüne yüksek kesme kuvveti binmesidir. Reaktörlerin boyutları büyütüldüğünde, ıģıklandırma yüzey alanı azalmaktadır [1].

11 Fotobiyoreaktörlerde Alg Üretimini Etkileyen DeğiĢkenler Uygun fotobiyoreaktör seçiminde yukarıda anlatılan farklı türler ortak değiģkenler ıģığında incelenmelidir. Bu noktada öne çıkan değiģkenler ıģıklandırma, biyokütle transferi ve boyutta yapılabilecek ölçeklendirmedir. Fotobiyoreaktör çeģitlerinin özelliklerini daha iyi gözler önüne sermek için, bu değiģkenler ana hatlarıyla aģağıdaki Tablo 1 de özetlenmiģtir [15]. Bu tablodan yararlanarak hangi fotobiyoreaktör çeģidinin daha verimli olacağı hakkında eğitimli bir tahmin yapılabilmektedir. Tablo 1. Fotobiyoreaktörlerde alg üretimini etkileyen değiģkenler Fotobiyoreaktör ÇeĢitleri Düz-panel IĢıklandırma Biyokütle transferi Ölçeklendirme GeniĢ yüzey-hacim oranı IĢığın giderek içeri doğru azalmasını kontrolde zorlanma Kullanım aģamasında esneklik DıĢarıda uygulama için yana çarpık, açılı tasarım olasılığı Algin bozulması olasılığı Ġki boyutlu büyütmeye uygunluk Tübüler GeniĢ ıģıklandırma yüzey alanı Tüpler boyunca yüksek gaz gradyanlarının ortaya çıkması Ek borularla ilave bölümler, kollar DıĢarıda uygulama için konik geometrili tasarım olasılığı Dikey-kolon DüĢük yüzey-hacim oranı Ġyi karıģtırma sağlaması Boyutun büyütülmesiyle ıģıklandırma alanının azalması Alg kültürlerinin üstünde düģük kesme kuvveti Özel malzeme gereksinimi 3. BĠYOADAPTĠF CEPHELĠ BĠNA Fotobiyoreaktörler bina cephelerine uygulandığında, cepheler yeni bir iģlev kazanmakta ve enerji üretimi için kullanılacak alanlara dönüģmektedir. Bina cephelerinde fotobiyoreaktörlerin uygulanmasıyla ilgili ilk örnek Almanya, Hamburg ta yapılmıģtır. Dünyanın ilk biyoadaptif cephe örneğine sahip olan bina, Avusturyalı mimarlar Splitterwerk ve Graz tarafından tasarlanmıģtır. Arup mühendislik firması ile beraber, Smart Material House yarıģması için bu binayı tasarlayıp, birincilik ödülünü kazanmıģlardır. Yapı 2013 yılında Uluslararası Bina Sergisi kapsamında, Hamburg ta inģa edilmiģtir (ġekil 13) [2]. Konut yapısı, ikinci bir deri özelliğindeki fotobiyoreaktör cephe ile kaplanmıģtır. Bu Ģekilde iç ve dıģ ortam arasında bir tampon bölge oluģmuģtur. Sistem binaya hem güneģ ısı enerjisi hem de biyokütle enerjisi sağlamaktadır ve binanın enerji ihtiyacına katkı sağlamıģtır [2]. YarıĢma tasarım sürecinde çeģitli denemelerde farklı fotobiyoreaktör uygulamaları araģtırılmıģtır. Bu noktada, düz-panel fotobiyoreaktördeki biyokütle güneģ ıģığını %10 verimlilik ile dönüģtürmüģtür. Düzpanel fotobiyoreaktörler tübüler fotobiyoreaktörlerden sadece daha verimli olmakla kalmamıģ, ayrıca daha az bakım ve onarım gerektirmiģlerdir [2].

12 2276 ġekil 13. Hamburg ta biyoadaptif cepheli bina [23] Net yüzey alanı 200 m 2 olan cephe sisteminin 129 fotobiyoreaktör elemanından oluģan pilot proje, 2013 ilkbaharında, 4 katlı bir konutta hayata geçirilmiģtir. Sistem için güneybatı ve güneydoğu cephelerine ikincil bir strüktür monte edilmiģtir. Her bir düz-panel 2,5 m yüksekliğinde, 0,7 m geniģliğindedir (ġekil 14). Besin desteğini kontrol eden, alg toplayan bina enerji yönetim sistemi, iç ve dıģ çevrim sistemini ve bir ara yüz yardımıyla bina servis sistemini denetlemektedir. Bu ara yüz yardımıyla alglerin içeriği ve ortamın sıcaklık derecesi izlenmektedir. Sabit üretim oranında sıcaklık 40 C nin altında olmalıdır. GüneĢ etkisiyle ortaya çıkan ısı dağıtılmazsa sistem aģırı ısınabilmektedir. AĢırı ısı, ısı değiģtiriciler ile sistemden dıģarı atılmaktadır. Atılan ısı ya direk sıcak su eldesi için kullanılmaktadır ya da jeotermal kuyularla zeminde depolanmaktadır [2]. ġekil 14. Binanın cephesindeki düz-panel fotobiyoreaktörün yapısı, kesiti ve görünüģü [23,24]

13 2277 Cephedeki her metrekare için, günde 15 gr alg biyokütlesi üretileceği tahmin edilmektedir. Üretilen biyokütle, düzenli aralıklarla biyogaz üretim makinesinin yakınına toplanmakta ve depolanmaktadır (ġekil 15). Bu binanın fotobiyoreaktör cephelerinin her yıl 30 kwh/m² biyokütle ve 150 kwh/m² ısı enerjisi üreteceği tahmin edilmektedir. Bütün cepheler her yıl binanın CO 2 salınımını 6 ton azaltacak ve 2,5 ton CO 2 biyokütle tarafından emilecektir. Bu binada bir yıl boyunca yapılan ölçümler sonucunda, fotobiyoreaktör sisteminde ıģığın biyokütleye dönüģüm verimliliği %10, ısıya dönüģüm verimliliği ise %38 dir [2, 25]. ġekil 15. Makine dairesi [25] 4. BĠNA CEPHELERĠNDE FOTOBĠYOREAKTÖRLER Yukarıdaki örnek binada da görüldüğü gibi CO 2, fotobiyoreaktörler yardımıyla biyokütle üretiminin ham maddesidir. Günümüzde çeģitli Ģekillerde çevreye karbon salımının gitgide arttığını düģündüğümüzde, özellikle kalkınmakta ve geliģmekte olan ülkelerin CO 2 salımları daha da artmaktadır. Ama Kyoto Protokolü nün önerdiği, yenilenebilir enerjinin geliģtirilmesi, enerji verimliliğinin arttırılması, sürdürülebilirliğin desteklenmesi gibi önlemler ile ülkeler, CO 2 salımlarını azaltmaya ve sıfır karbon çözümler geliģtirmeye zorlayacaktır. Bunun için de çeģitli yöntemler önerilecek ve bu önerilerde kullanılan elemanlardan biri de yapılar olacaktır. Yapılarda CO 2 salımını azaltmakta kullanılabilecek en önemli stratejilerden biri, içinde güneģ enerjisinin de bulunduğu yenilenebilir enerji teknolojilerinden yararlanmaktır. Türkiye de yıllık toplam güneģlenme süresi 2640 saattir. Yapılarda güneģ enerjisinden yararlanmakta yaygın kullanılan baģlıca teknolojiler fotovoltaik, sıcak su eldesi, ısı pompaları ve pasif sistemlerdir, Fotovoltaik panellerden güneģ enerjisinin elektriğe çevrimi %12-15 verimlidir ve Türkiye ortalamasına göre günde 3,6 kwh/m 2 elektrik üretilebilmektedir, ancak bu sistemlerin soğutma sorunu bulunmaktadır. GüneĢle sıcak su elde sistemleri ise %60-65 verimliliğe sahiptirler ve günde elde edilebilecek enerji miktarı ise 308,0 cal/cm 2 dir [26]. Fotobiyoreaktörler de güneģ enerjisinden yararlanan ve bu çalıģmada önerildiği üzere yapılara eklenebilen sistemlerdir. Fotobiyoreaktörlerin verimi günümüzde diğer güneģ sistemleri ile karģılaģtırıldığında, daha düģük olsa da geliģtirilmekte olan bir teknolojidir ve bu reaktörler alglerden elektrik, biyogaz, ısı ve hidrojen gibi çeģitli enerji kaynakları üretiminde kullanılabilmektedir. 1 ton algin büyüyebilmesi için 1,8 ton CO 2 e ihtiyaç duyduğu bilindiğinde [27], güneģ enerjisi açısından son derece zengin olan ülkemizde fotobiyoreaktörler yardımıyla cephelerden enerji üretiminde yapılacak çalıģmalar ve öneriler cephelerden enerji sağlamaya geçiģte ıģık tutacaktır ve fotobiyoreaktörler cephe elemanı olarak yapılardaki CO 2 salımlarını azaltmakta anahtar bir teknoloji olarak karģımıza çıkmaktadır.

14 2278 Fotobiyoreaktör cephelerin özellikleri: güneģ ıģığının biyokütleye ve ısıya dönüģtürmesi, yerel depolama ve güneģ ısı enerjisi olarak kullanımı, sürdürülebilir enerji tasarımı, sıfır CO 2 e yaklaģması, güneģ ıģınımı yoğunluğunun artmasıyla Ģeffaflık ve camdaki toplam enerji iletiminin azalması nedeniyle dinamik ve adaptif gölgeleme etkisi, oluģan hava kabarcıkları ve alglerin renklerinin çeģitlenmesiyle yaratılan, yaģayan ve dinamik kullanıcı deneyimi, ayrıca yüksek ısıl ve akustik yalıtım ve giydirme cephe sistemleri gibi uygulanabilir olmasıdır [25]. Fotobiyoreaktör cepheler, dinamik bir sistemdir. Alg biyokütlesini ve güneģ ısısını kullanarak, cephelerden yenilenebilir enerjinin üretiminde kullanılmaktadır. Bu sistemin binalara entegrasyonu hem yeni hem var olan binalar için ve endüstriyel, ticari, konut ve kamusal binalar için uygundur [25]. Farklı yapı türleri için Ģu Ģekilde değerlendirilebilir: Fotobiyoreaktörlerin endüstriyel bölgelerdeki yapılara uygulanabilmesi, hem çevreye yaptığı CO 2 salımını yine kendilerinin kullanmalarını, hem de bundan elektrik, ısı ve biyokütle enerjisi üretmelerini sağlayacaktır. Üstelik sanayi tesislerindeki yapılar olduğundan daha sürdürülebilir bir yapı özelliği kazanacaktır. Endüstriyel yapılarından büyük hangarların, depoların ve sanayi tesislerinin 5-6 m yüksekliğe sahip kör cepheleri artık kör olmaktan çıkıp, yeni bir iģlev kazanmıģ olacaktır. Bu cepheler güneģ ıģığından yoksun bir yerde ise, istenilen biyokütle üretimini sağlamak için fotobiyoreaktörlerin açılı Ģekilde cephelere uygulanması gerekecektir. ġehir merkezindeki konut cephelerine fotobiyoreaktör monte edilmek istendiğinde, bunun için ikinci kat ve üstü ya da en üst katlarda kullanımı güneģ ıģığından verimli Ģekilde faydalanmak için uygun olacaktır. Ayrıca konutların kat yüksekliği 2-2,5 m arasında değiģmektedir, oysa sanayi yapılarında bu yükseklik ve dolayısıyla cephe alanı daha fazla olacağından konutlardan elde edilen enerji sanayi yapılarına göre daha az olacaktır. Kamusal binaların cephelerinde fotobiyoreaktörlerin kullanımı ise, bu binalarda giydirme cephe tercih edildiğinde daha mümkün olacaktır. Çünkü giydirme cepheler hem yapıyı kullanan Ģirket ya da kurum açısından prestij elde edilmesine yardımcı olmaktadır. SONUÇ Bu çalıģmada bina cephelerinde fotobiyoreaktörlerin nasıl uygulanabileceğinin araģtırılmıģtır. Öncelikle fotobiyoreaktör ve onun içinde yetiģen alg kavramının ne olduğu, fotobiyoreaktörlerin özellikleri ve çeģitleri incelenmiģtir. Bu sayede reaktör çeģitlerinin verimleri, avantajları ve kısıtlamaları değerlendirilmiģtir. Fotobiyoreaktörlerde alg üretimini etkileyen değiģkenlere göre fotobiyoreaktör çeģitlerinin olumlu ve olumsuz özellikleri verilmiģtir. Ana değiģkenler olarak ıģıklandırma, biyokütle transferi ve ölçeklendirme göz önüne alınmıģtır. GüneĢ ıģığından daha fazla yararlanabilmek için, düz-panel ve tübüler sistemler kullanılmıģtır. Tübüler sistemlerde kütle transferi düģük gerçekleģmektedir. Reaktörlerin boyutları büyütülmek istendiğinde düz-panel ve tübüler fotobiyoreaktörlerde zorluklarla karģılaģılmıģtır. Dikey-kolon fotobiyoreaktörler ise ölçeklendirilebilirlik açısından kullanıģlı olmuģtur ama yüzeylerinde düģük ıģıklandırma alanına sahip oldukları için dıģ ortamda kullanımları sınırlı kalmıģtır [1]. Biyoenerjinin yapılardan sağlanmasına, bina cephelerinde fotobiyoreaktörlerin kullanımına dair bir örnek incelenmiģtir. Bu örnek bina, CO 2 salınımını en düģük noktaya getirebilmek için, cepheler ve özellikle diğer sistemler arasındaki sinerjiye ulaģmak için tasarlanmıģtır. Burada bu çeģitli sistemler arasında bina teknolojisi, enerji, ısı dağılımı ve su sirkülasyonu bulunmaktadır. Denemeler sonucunda çeģitli fotobiyoreaktör çeģitlerinden yola çıkılarak, uygulanması, onarımı, bakımı ve verimliliği açısından düz-panel fotobiyoreaktörlerin en verimli olacağı ortaya konmuģtur [25]. Bu çalıģmada, cephelere fotobiyoreaktör eklenmesi ile hem cephe elemanlarının sürdürülebilirliği, hem de biyokütle enerjisinin etkinliği artırılması önerilmektedir. Yıllar geçtikçe fotobiyoreaktörlerin cephelerde kullanımı, teknolojik geliģmeler sayesinde artmaya devam edeceği öngörülmektedir. Bu

15 2279 geliģmeler arasında cephe teknolojilerinin yapısal ilerlemeleri ve sürdürülebilir enerji üzerine çalıģmaların geliģtirilmesi sayılabilmektedir. Fotobiyoreaktörlerin araģtırılan özellikleri, daha pratik ve farklı malzeme kullanımlarıyla, farklı birleģim Ģekilleriyle geliģtirilecek ve enerji verimliliği daha yüksek fotobiyoreaktörler farklı yapı türlerinde denenerek yaygınlığı ve tercih edilirliği arttırılacaktır. KAYNAKLAR [1] UGWU, C.U., AAYAGI, H., UCHIYAMA, H., Photobioreactors for mass cultivation of algae, Biosource Technology, 99, , [2] WURM, J., The bio-responsive facade Detail Green, 2013(1), 62-65, [3] WIKIPEDIA, Su yosunları, (b.t). 23 Aralık 2014, [4] Alg, (b.t.). 23 Aralık 2014, Türk Dil Kurumu, BSTS/Su Ürünleri Terimleri Sözlüğü, eb0a [5] CONK DALAY, M., ĠMAMOĞLU, E., ÖNCEL, S. Mikroalgal Biyokütle Üretimi Ġçin DüĢük Maliyetli Fotobiyoreaktör Tasarımı, TÜBĠTAK MAG, Proje No: 104M354, [6] ġahġn, Y., AKYURT, Ġ., Planktonlar ve Fotobiyoreaktörler, Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 1 (2), [7] Doğal yaşam ortamı deniz olan bir alg türünün diğer canlılarla olan ortak özellikleri nelerdir? (b.t.). 25 Aralık 2014, [8] Algler Nedir? Görevleri Nelerdir? (b.t.). 25 Aralık 2014, [9] KUNJAPUR, A.M., ELDRIDGE, R.B., Photobioreactor Design for Commercial Biofuel Production from Microalgae, Industrial & Engineering Chemistry Research, 49, , [10] Alg üretim sistemleri, (10 Haziran 2013). 25 Aralık [11] Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü, (b.t.). 25 Aralık 2014, [12] ZIJFFERS, J.W.F., JANSSEN, M., Tramper, J., WIJFFELS, R,H., Design Process of an Area- Efficient Photobioreactor, Mar Biotechnol, 10, , [13] Algal Greenhouse Up and Running, (b.t.). 25 aralık 2014, [14] Spriluna Yetiştiriciliği, (18 Eylül 2013). 25 Aralık 2014, [15] TAMBURIC, B., ZEMICHAEL, F.W., CRUDGE, P., MAITLAND, G.C., HELLGARDT, K., Design of a novel flat-plate photobioreactor system for gren algal hygrogen production, International Journal of Hydrogen Energy, 36, , [16] BAHADAR, A., KHAN, M.B., Progress in energy from microalgae: A review, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 27, , [17] WIKIPEDIA, (b.t). 25 Aralık 2014, [18] GICON and Anhalt University of Applied Sciences receive Hugo Junkers Award for the Christmas Tree Reactor for cultivation of microalgae, (9 Aralık 2013). 25 Aralık 2014, [19] Mikroalgen als Energielieferanten? (2 Nisan 2011). 25 Aralık 2014, [20] National Institute of Ocean Technology, (b.t.). Activities during , 25 Aralık 2014, [21] Biomate India, (b.t.). Fermentor Bioreactor, 25 Aralık 2014, [22] FERNANDEZ SEVILLA, J. M., CERON GARCIA, M. C., SANCHEZ MIRON, A., EL HASSAN BELARBI, GARCIA CAMACHO, F., MOLINA GRIMA, E., Pilot-Plant-Scale Outdoor Mixotrophic

16 2280 Cultures of Phaeodactylum tricornutum Using Glycerol in Vertical Bubble Column and Airlift Photobioreactors: Studies in Fed-Batch Mode, Biotechnology Progress, 20(3), , [23] Research and practice: The bio-responsive façade, (b.t.). 25 Aralık 2014, [24] SolarLeaf, the bioreactor façade by ARUP, (21 Ekim 2013). 25 Aralık 2014, [25] ARUP, Solarleaf Bioreactor Façade BroĢürü, [26] Elektrik İşleri Etüt İdaresi Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Türkiye de Güneş Enerjisi (b.t.). 09 Ocak 2015, [27] ULUSOY, Y., Enerji ve Algler (Mikro-Makro Algler), (b.t.). 09 Ocak 2015, ÖZGEÇMĠġ Ġlknur KÜKDAMAR 1988 yılı EskiĢehir doğumludur yılında Ġzmir Ekonomi Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Mimarlık Bölümünden mezun olmuģtur yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Bölümü Yapı Bilgisi Anabilim Dalı nda yüksek lisansa baģlamıģtır ve halen devam etmektedir. Biyoadaptif Cephe Elemanları konusunda çalıģmalar yapmaktadır. Ayça TOKUÇ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık bölümünden 2001 yılında mezun olmuģtur. Dokuz Eylül Üniversitesinden 2005 yılında yüksek mimar, 2013 yılında doktor unvanını almıģtır yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesinde araģtırma görevlisi olarak çalıģmıģ, 2013 yılından itibaren aynı bölümde yardımcı doçent olarak çalıģmalarına devam etmektedir. Binalarda enerji etkinlik, ısıl enerji depolama, ısıl konfor, mimaride sürdürülebilirlik ve karbon konularında çalıģmaktadır.