SİGORTA ACENTELERİ YÖNETMELİĞİ NE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER

Transkript

1 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl:15 Güz Sayı: /3 s SİGORTA ACENTELERİ YÖNETMELİĞİ NE İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER Prof. Dr. Didem ALGANTÜRK LIGHT ÖZET 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu madde 23 uyarınca çıkarılan sayılı, tarihli Sigorta Acentleri Yönetmeliği nde, tarih sayılı Resmî Gazete yayımlanan Sigorta Acenteleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik ile bazı değişiklikler yapılmıştır. Sigorta acenteleği yapacak gerçek ve tüzel kişilerin niteliklerine ve faaliyetlerine dair usul ve esasları belirleyen ilgili Yönetmelik te yapılan ve 16 Temmuz 2016 tarihinde yürürlüğe giren bu değişikliklerin değerlendirilmesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler; Sigorta Acenteleri Yönetmeliği, 16 Temmuz 2016 tarihli değişiklikler. EVALUTION OF THE AMENDMENTS OF THE INSURANCE AGENTS REGULATION ABSTRACT Regulation of Insurance Agents dated 22 nd of April, 2014, No which was issued in accordance with Insurance Code, No. 5684, article 23, has been revised by Regulations of amendments of the Insurance Agents Regulation dated 16 th of January 2016 and was published in the Official Gazette, No The amendments of the Regulation which determined principles and procedures on the qualifications of the real person or legal entities engaged in insurance agency will be subject of our study. The amendments will come into force on July 16, Key Words; Regulation of Insurance Agents, amendments dated 16 th of January, Bu tebliğ, İstanbul Ticaret Odası 20.No.lu Sigortacılık Meslek Komitesi nin 16 Şubat 2016 tarihinde Sigorta Acenteleri Yönetmeliği Değişikliklerinin Getirdikleri isimli Zümre Toplantısı'nda, tarafımdan özetlenerek sunulmuştur. İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi. 1

2 Didem ALGANTÜRK LIGHT I. SİGORTA ACENTESİ TANIMI 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu nda 1 sigorta aracıları, sigorta acentesi ve broker olmak üzere, Tanımlar başlıklı madde 2/1 (m) bendinde düzenlenmektedir. Bu tanıma göre, sigorta acentesi, ticarî mümessil, ticarî vekil, satış memuru veya müstahdem gibi tâbi bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimî bir surette sigorta şirketlerinin nam ve hesabına sigorta sözleşmelerine aracılık etmeyi veya bunları sigorta şirketleri adına yapmayı meslek edinen, sözleşmenin akdinden önce hazırlık çalışmalarını yürüten ve sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesinde yardımcı olan kişidir. Sigortacılık Kanunun 2/1 (m) bendinde yer alan bu tanım, esas itibariyle TTK nun 102. maddesinde yer alan tanımdan farklı olmamakla birlikte Sigortacılık Kanunu madde 2/1 (m), sözleşmenin akdinden önce hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesinde yardımcı olmayı sigorta acentelerinin unsurları arasında yer vermiştir. Sözleşme akdinden önce hazırlık çalışmaları yapmayan bir acentenin o sözleşmeyi yapması veya sözleşmenin yapılmasına aracılık etmesi de düşünülemez. Sigorta acentesinin tazminatın ödenmesine yardımcı olması ise, doğrudan acenteye yapılan bir tazminat talebi varsa bunun sigorta şirketine bildirilmesi, tazmin talebinin dayandığı gerekli belge ve bilgilerin toplanması için sigortalıya bilgi verilmesi, toplanan belgelerin sigorta şirketine teslim edilmesi, acenteye ödenen tazminat var ise, bunun gecikmesizin sigortalıya ödenmesi şeklinde düşünülebilir. Ancak belirttiğimiz bu yükümlülükler, madde 2/1 (m) de yer almamış olsaydı dahi TTK madde 102 uyarınca acentenin doğal yetkileri içindedir2. Uygulamada sigorta acenteları (A) acenteleri grubu ve (B) acenteleri grubu olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. (A) acenteleri sigorta şirketlerini temsilen sözleşmeye yapmaya, sigorta sözleşmesi düzenlemeye ve prim tahsiline yetkilidir. (B) acenteleri ise, sigorta sözleşmesinin yapılmasına sadece aracılık ederler. Sigortacılık Kanunun madde 23/10 hükmü uyarınca 3, sigorta acentleri bireysel emeklilik işlemleriyle aracılık ile Müsteşarlığın uygun göreceği sigortacılıkla bağlantılı diğer aracılık faaliyetleri dışında başka bir ticari faaliyette bulunamaz. Sigorta acentelerinin başka bir ticarette bulunma yasağının getirilmesi ile acentelik hizmet kalitesinin artırılması hedeflen1 RG / Rayegan Kender, Türkiye de Hususi Sigorta Hukuku, 14. B., İstanbul 2011, S ; Emine Yazıcıoğlu, Sigorta Aracıları Hukuku I, İstanbul 2010, S ; Şaban Kayıhan, Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi, İstanbul 2011, s Değişik RG /

3 2016/3 mektedir4. Bankalar ile özel kanunla kurulmuş ve kendisine sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlar bu yasaklamaya tabi değildir. Sigortacılık Kanunu madde 23/1 e göre, sigorta acenteleri gerçek ve tüzel kişilerce yapılabilir. Sigorta acenteliği gerçek veya tüzel kişiler için levhaya kayıt zorunluluğu vardır. Sigorta acenteleri Müsteşarlıktan bu nitelikleri taşıdıklarını gösteren bir belge alır ve levhaya kayıt olmak için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğine başvurur. Müsteşarlık, belge alınmasına ilişkin işlemlerin incelemeye ve onaya hazır hale getirilmesi için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğine görev verebilir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği bu işlemlerin gerçekleştirilmesi için uygun gördüğü ilgili sivil toplum ve meslek kuruluşları ile işbirliği yapabilir. Bankalar ile özel kanunla kurulmuş ve kendisine sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlar hakkında, levhaya kayıt zorunluluğu ile Müsteşarlık tan belge almaya ilişkin hükümler uygulanmaz. II. SİGORTA ACENTELERİNE UYGULANACAK OLAN HÜKÜMLER Türk Ticaret Kanunun da sigorta acenteleri hakkında hükümler yer almamakla birlikte, sigorta alanına ilişkin özel düzenlemelerin TTK madde 102/3 uyarınca saklıdır. Dolayısıyla sigorta alanına ilişkin özel bir düzenleme olan Sigortacılık Kanunu sigorta acentelerine uygulanabilecektir. Bunun yanı sıra Sigortacılık Kanunu madde 23/13 e göre Türk Ticaret Kanunu nun acentelere ilişkin hükümleri sigorta acenteleri hakkında da uygulanacağı belirtilmektedir. Ancak, acentelere ilişkin uygulanacak bu maddelerin sigorta acentelerinin niteliğine uygun olması gereklidir; örneğin, acentelerinin hak ve borçlarına düzenlenleyen TTK madde 123/2, madde 111, madde 119, madde 111 sigorta acenteleri bakımından uygulanabilir içeriğe sahip değildir5. Sigorta acentelerine uygulanacak düzenlemelerden bir diğeri ise, bu makalede inceleme konusu olan Sigorta Acenteleri Yönetmeliği6 ve Sigortacılık Kanunun 11/3. maddesine dayanılarak çıkarılan Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmelik 7 tir. Sigorta Sözleşmelerinde Bilgilendirmeye İlişkin Yönetmeliğin 6. maddesi uyarınca bilgilendirmeye ilişkin yükümlülükler sigorta acenteleri içinde geçerlidir sayılı Kanunun madde 32, Gerekçe. Yazıcıoğlu, s RG / RG /

4 Didem ALGANTÜRK LIGHT III. SİGORTA ACENTELERİ YÖNETMELİĞİ İLE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER Sigorta Acenteleri Yönetmeliği, Sigortacılık Kanunu madde 23/2 hükmüne dayanır. Her iki mevzuat ile, Türkiye deki uygulamanın, Avrupa Birliği 2002/92/EG sayılı Direktif ile uyumlu olması hedeflenmiştir8. Sigorta Acenteleri Yönetmeliği nin amacı sigorta acenteliği yapacak gerçek ve tüzel kişilerin niteliklerine ve faaliyetlerine dair usul ve esasları düzenleyerek, acentelerin niteliklerine, kuruluşlarına, faaliyetlerine, tesis edecekleri teminatlara, tutacakları defter, belge ve kayıt düzeni ile yapamayacakları işlere ilişkin usul ve esasları tespit etmektedir yılında ilk defa çıkan Yönetmelik9, 2014 yılında yürürlükten kaldırılarak10, yeniden düzenlenmiş ve son olarak tarihinde Sigorta Acenteleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik 11 ile bazı değişikliklere uğramıştır. Sigorta Acenteleri için oldukça önemli olan bu değişiklikler şunlardır; 1)Acentelik faaliyetinde bulunacak gerçek kişilerde ve tüzel kişilerde aranacak nitelikleri düzenleyen Yönetmeliğin 4/1 (d) ve 5/1 (b) hükümlerinde yer alan acentelik faaliyetinin yürütüleceği fiziksel mekân ifadesi kaldırılarak bunun yerine, fiziksel şartlar ifadesi kullanılmıştır. Fiziki mekân ifadesi, faaliyetin sürdürüldüğü yer ile sınırlandırılmıştır. Oysa, fiziki şartlar daha geniş bir kavramdır ve mekâna tabi değildir. Yönetmeliğin 4. maddesinde yapılan bir diğer değişiklik madde 4/1 (e) bentidir. Bu bentte, sigorta acentesi ilgilileri hakkında öğrenim düzeyi ve asgari mesleki deneyim süreleri yer almaktadır ve bunlar tek bir tabloda toplanarak Ek 1 olarak düzenlenmiştir. Bu yeni düzenlemeye göre, gerçek kişi acentenin ve tüzel kişi acente müdürünün öğrenim düzeyi lise derecesine indirilmiş olup, dört yıllık yüksek öğretim kurumlarından mezun olanlar da dahil mesleki deneyim süreleri getirilmiştir. Dört yıllık yükseköğretim kurumlarının sigortacılık ile ilgili bölümlerinden mezun olanlar için mesleki deneyim süresi aranmamaktadır. Böyle bir düzenleme, sigorta acenteliği mesleğine başvurma taleplerini arttıracaktır. Sigorta acenteliği önemli ve sorumluluğu olan bir meslek grubudur. Bu nedenle, öğrenimleri sigortacılıkla ilgili bölümler dışında olan sigorta acentelerinin mesleki deneyim sürelerinin yanı sıra belirli bir süre sigortacılık eğitimi almalarının gerekli olduğunu düşünmekteyiz. 8 Ayrıntılı bilgi için bkz. Yazıcıoğlu, s.7-8. RG / Sigorta Acenteleri Yönetmeliği, m RG /

5 2016/3 2) Sigorta acenteleri tarafından yürütülecek sigorta ürünlerine yönelik pazarlama, bilgilendirme ve satış işlemlerinin acentelerin sadece teknik personeli tarafından yapılması öngörülmüştür. 6. Maddeye getirilen bu değişiklik ile eski Yönetmelik te yer alan yardımcı teknik personele ilişkin düzenleme kaldırılarak, sadece teknik personele ilişkin olarak yeniden kaleme alınmıştır. Teknik personel ünvanının kazanılabilmesi için, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olunması, 4. Madde de belirtilen suçlardan hüküm giymemiş veya ceza almamış olması, sigorta acentesi ilgilileri hakkında öğrenim düzeyine ve asgari meslek deneyim sürelerine ilişkin Yönetmelik Ek 1 deki öğrenim düzeyleri ve bu öğrenim düzeylerinin karşısında yer alan mesleki deneyim süresinin tamamlaması, Sigortacılık Kanunun 31. Maddesine istinaden kurulan Sigortacılık Eğitim merkezi (SEGEM ) tarafından yapılacak teknik personel sınavı kazanması gerekir. Ayrıca Yönetmelik madde 6/3 hükmü uyarınca, teknik personelin yürüttüğü mesleki işlerden dolayı üçüncü kişilere verecekleri zararlardan personelin kendisi ve bağlı bulunduğu acentenin sorumlu olduğu belirtilmektedir. 3. Fıkra, bir sorumluluk maddesidir. Sorumluluk maddesinin Yönetmelik ile düzenlenmesi uygun olmayıp, Yönetmeliğin amacına da aykırıdır. BK nun 66. maddesinde adam çalıştıranın sorumluğu kapsamında teknik personelin yürüttüğü mesleki işlerden dolayı üçüncü kişilere verecekleri zararlardan acentenin sorumluluğu mevcuttur. BK madde 66/4 hükmü uyarınca, acente ödediği tazminat için zarar veren teknik personele ancak bizzat sorumlu olduğu ölçüde rücu hakkına sahiptir. Teknik personelin üçüncü kişilere karşı sorumluluğunun esası ise, haksız fiil sorumluluğuna dayanmaktadır (BK madde 49). Teknik personel ve sigorta acentesi, teknik personelin yürüttüğü mesleki işlerden dolayı zarar gören üçüncü kişiye karşı müteselsilen sorumludur. 3) Fizik, teknik ve idari alt yapı başlığı altında düzenlenmiş olan 7. madde başlığı İnsan Kaynakları olarak değiştirilmiş ve içeriği buna uygun hale getirilmiştir. Bu değişiklik uyarınca, acentelerde, teknik personel, müdür, genel müdür yardımcısı ve genel müdür marifetiyle faaliyetler yürütülür. Genel müdür, genel müdür yardımcısı ve müdürlerde madde 4/1 (a), (b), (c) ve (e) bentlerinde sayılan nitelikler arandığı belirtilmektedir. Madde 4/1 (a), teknik personel ünvanını taşıması şartını aramakta olduğundan bu şartın genel müdür, genel müdür yardımcısı ve müdürlerde aranan şartlar arasında yer alması hatalıdır. Bu şahısların 4/1 Türkiye de yerleşik olması ilişkin (b) bendine, belirtilen suçlardan hüküm giymemesine ilişkin (c) bendine ve öğrenim düzeyleri karşısında yer alan mesleki deneyim süresini düzenleyen EK 1 (e) bendine uygun olması yeterli olacağı kanaatindeyiz. Diğer yandan İcra Komitesine genel müdür ve genel müdür yardımcıları için madde 4/1(a) 5

6 Didem ALGANTÜRK LIGHT sayılan niteliğin aranmaması konusunda yetki verilmesi madde içinde çelişki yaratmıştır. Maddenin düzenleniş şekli bakımından genel müdür, genel müdür yardımcısı ve müdürlerde aranan şartlar arasında 4/1 (a) nın aranmaması eğer aranacak ise, bu konuda İcra Komitesine yetki verilmesi daha uygundur. Ayrıca maddenin 7/3 fıkrasında yeni bir düzenleme olarak İcra Komitesi ne acentenin niteliğini, faaliyet konusunu, hacmini ve diğer unsurları dikkate alarak Yönetmelik Ek-1 de yer alan görev tanımları çerçevesinde hangi kategoride ve sayıda personelin faaliyet yürüteceğini belirleme yetkisi de verilmiştir. 4) Acentelerin teşkilatını düzenleyen 8.maddenin dili sadeleştirilmiştir. Buna göre, acentelerin merkezleri dışında şube açabileceği, şubelerin acente ile aynı unvanı taşıması gerektiği, şube açarak teşkilatlanmak isteyen acentelerin 9.madde de belirtilen şartları sağlaması ve açılacak şubelerin de fiziki şartlar, teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları bakımından aranan şartları sağlaması gerektiği, her ne isimle olursa olsun içeriği itibarıyla şube ile aynı niteliğe sahip her türlü yapılanmanın da şubeler için getirilen esaslara tabi olacağı belirtilmektedir. 5) Acentelik faaliyetinde bulunmak için Levhaya kayıt olma zorunluluğu, sigorta acenteliği yapacak gerçek veya tüzel kişilerin Levhaya kayıt öncesinde Müsteşarlık tan uygunluk belgesi alması ve başvurunun TOBB tarafından görevlendirilecek odalara yapılması gerekliliği Yönetmeliğin 10. maddesinde korunmakla birlikte başvurularda, İcra Komitesi tarafından belirlenen ve Yönetmelikle aranan şartları tevsik edici belgelerin sunulması şartı getirilmiştir. Dolayısıyla madde de değişiklik olarak uygunluk belgesi için gerekli belgelerin neler olduğunu belirleme yetkisi İcra Komitesine bırakılmıştır. Başvuru sırasında istenilen bilgilerin elektronik ortamda kayıt edileceğine ilişkin düzenleme ise kaldırılmış ve genel olarak maddenin dili sadeleştirilmiştir. 6) Bankalar ve özel kanunlara istinaden sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumların başvuru usul ve esaslarını düzenleyen Yönetmeliğin 13. maddesinin 3. ve 4. fıkralarında 18. maddenin uygulaması kaldırılmıştır. Bu değişiklikle, Yönetmeliğin 18. maddesinde yer alan hesap planı ve hesap mutabakatı konusundaki usul ve esaslar, bankalar ve özel kanunlara istinaden sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlara uygulanmayacaktır. Yeri gelmişken belirtmek gerekir ki, Değişiklik Yönetmeliği nde, hesap planı ve hesap mutabakatı konusunu düzenleyen 18. madde de bazı değişiklikler yapmıştır. Buna göre, sigorta şirketleri ve acentelerin hesap ve kayıt düzenlerini üçer aylık dönemler itibariyle mutabakat çalışmasına uygun ola6

7 2016/3 cak şekilde oluşturacak ve en geç ilgili dönemi takiben bir ay içinde mutabakat sağlamaları gerekecektir. Acentelerin aracılık ettikleri prim tutarları ve tahakkuk eden komisyonu çalıştıkları şirketler bazında takip etmeleri ve sigorta şirketlerinin de acenteler ile akdettikleri, sözleşmenin uygulanmasını etkileyen hususlara ilişkin olarak acentelik sözleşmesinde belirlenen dönemler halinde acenteye bilgi vermesi prensipleri getirilmiştir. Ayrıca acentelerin hesaplarını ve mali tablolarını ilgili mevzuat çerçevesinde tutmaları gerektiğine de madde yer verilmiştir. Bu yeni düzenleme sigorta şirketinin acentesi ile arasındaki maddi ilişkinin daha yakından takip edilebilmesi, hesap konusunda ortaya çıkacak farklılıkları, ihtilaf haline dönüşmeden aralarında halledebilme imkânı sağlanması amaçlanmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, 18. madde de ki bu düzenleme, bankalar ve özel kanunlara istinaden sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlara uygulanamayacaktır. 7) Yönetmeliğin 13. maddesinden sonra gelmek üzere, Müsteşarlık ça İcra Komitesi ne verilen yetkileri belirleyen 13/A madde hükmü eklenmiştir. İcra Komitesinin oluşturulmasına ilişkin usul ve esaslar, Sigortacılık Kanunun 27/2 maddesine dayanmakta olup, İcra Komitesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezhindeki Sigorta Acenteleri İcra Komitesi dir. Sigorta Acenteleri İcra Komitesi, Sigortacılık Kanunun 27/2. maddesi uyarınca, Sigorta Acenteleri Sektör Meclisi üyeleri arasından seçilir. Bu Komite ye Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulundan bir üye ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Genel Sekreteri veya görevlendireceği yardımcısı daimî üye olarak atanır. Sigorta Acenteleri Sektör Meclisine ve Komiteye seçilebilmek için bu kişilerin en az on yıl bilfiil sigorta acenteliği yapmış olması gerekir. Yedek üyelerde de asıl üyelerde aranan nitelikler aranır. Sigorta Acenteleri İcra Komitesi ilk toplantıda kendi içinden bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer. Tüzel kişi sigorta acenteleri, Sigorta Acenteleri Sektör Meclisinde ve Sigorta Acenteleri İcra Komitesinde genel müdürleri veya şirketi temsile yetkili kişiler tarafından temsil edilir. Geçmiş beş yıl içinde disiplin cezası alanlar ile hakkında sigorta acenteliğine engel bir suçtan dolayı kovuşturma açılmasına karar verilenler kovuşturma tamamlanana kadar Sigorta Acenteleri İcra Komitesi ne seçilemez ve tüzel kişiyi temsil edemez. Sigorta Acenteleri İcra Komitesi nde yer almakla birlikte daha sonra seçim yeterliliğini kaybeden, ardı ardına yapılmış üç toplantıya geçerli bir özrü olmadan kendisi veya tüzel kişi açısından temsilcisi katılmayan üyelerin üyelikleri kendiliğinden düşer. Sigortacılık Kanunun 27/3 maddesi uyarınca, Sigorta Acenteleri İcra Komitesi görevleri şunlardır; a) Sigorta acenteliği faaliyetlerinin adil ve dürüst bir biçimde yerine getirilmesi, iş ahlakının sağlanması, meslek mensuplarının dayanışma ve sigorta 7

8 Didem ALGANTÜRK LIGHT acenteliği mesleğinin gerektirdiği özen ve disiplin içinde çalışması için meslek kurallarını oluşturmak. b) Sigorta acenteliğinin etik kurallarını belirlemek ve sigorta acenteliği uygulamalarında birlik sağlanmasına çalışmak. c) Sigorta acenteleri arasında haksız rekabeti ve haksız uygulamaları ortadan kaldırmak için gerekli bütün önlemleri almak ve uygulamak. ç) Yurt içinde ve yurt dışında sigortacılık ve sigorta acenteliğine ait gelişmeler ile idarî ve yasal düzenlemeleri izleyerek toplayacağı bilgileri mensuplarına ve ilgililere ulaştırmak. d) Yurt içinde ve yurt dışında sigorta acenteliği ile ilgili diğer meslek kuruluşları ile ilişki kurmak. e) Sigorta acenteliği mesleğinin geliştirilmesi amacıyla gerektiğinde kurslar tertip etmek, seminer ve konferans gibi eğitim faaliyetlerinde bulunmak. f) Sigorta acenteliği faaliyeti için gerekli asgarî fizikî şartları belirlemek. g) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kuruluna sunulmak üzere yıllık rapor hazırlamak. ğ) Sigortacılık mevzuatı uyarınca sigorta acenteliği yapabilmek için gerekli olan Levhaya kayıt işlemleri ile kayıttan silinme işlemlerini yürütmek. h) Sigorta acenteleri hakkında sigortacılık faaliyetleri ile ilgili konularda disiplin cezası vermek. ı) Sigorta acentelerinde sözleşme düzenlemeye yetkili personelin niteliklerini belirlemek ve bunlara ilişkin sicil tutmak. i) Müsteşarlıkça verilecek diğer görevleri yerine getirmek. Bu yasal düzenlemeler tahtında13/a maddesini incelediğimizde öncellikli olarak 13. madde başlığının 13/A maddesi ile uyumlu olmadığını ve 1. paragrafı ile de bir ilgisini bulunmadığını görmekteyiz. İcra Komitesi nin yetkilerini belirleyen bu düzenlemenin 13/A altında değil, ayrı bir madde de düzenlenmesi gerekir. Bu yeni maddenin başlığı kapsamına uygun olarak Müsteşarlık ça İcra Komitesine Verilen Yetkiler olarak adlandırılabilir ve yetkilerin Sigortacılık Kanunun maddde 27/3(f) bendi uyarınca verildiği belirtilebilir. Madde 13/A uyarınca, icra komitesinin yetkilieri, merkez ve şubeler için uygulanacak fiziki şartlar, teknik, idari altyapı ile insan kaynakları, acentelerin teşkilatı, teknik personel nitelikleri, unvan, değişikliklerin bildirilmesi ve güncelleme, ilan, reklam, afiş ve pano, sürekli eğitim, bilgi kayıtları ve ka8

9 2016/3 yıtlara erişime ilişkin genel düzenleyici işlemler dâhil tüm işlemler bu Yönetmelikte belirtilen şartlara uygun olmak koşuluyla ilgisine göre İcra Komitesi veya TOBB tarafından tesis ve icra edilir. Yapılan bu düzenleyici işlemlerin, Müsteşarlık tarafından mevzuata ve sigortacılık sektörünün genel menfaatlerine aykırı olduğu tespit edilirse, Müsteşarlık TOBB den yapılan düzenlemelerin iptal edilmesini veya düzenlemelerde değişiklik yapılmasını isteyebilir. Bu durumda yeni düzenlemelerin İcra Komitesince en fazla 3 ay içinde yapılması gerekir. Dolayısıyla, İcra Komitesi nin yetkilerini kullanarak ortaya koymuş olduğu tüm düzenleyici işlemleri Müsteşarlığın denetimi altındadır ve Müsteşarlık sigorta acenteleri aleyhine mevzuata aykırı bir düzenleme getirilmesi halinde bu düzenleyici işlemin iptali veya yenilenmesi hususunda talep hakkına haizdir. Bu çözüm yolu, ihtilafın yargı yoluna gidilmeden giderilmesi imkanı getirmiştir. Son olarak belirtmek isteriz ki, İcra Komitesi nin yetkileri sadece 13/A maddesinde toplanmamıştır. Yönetmeliğin diğer bazı maddelerinde icra komitesinin yetkilerine yer verildiği görülmektedir. Örneğin; Madde 7/ İcra Komitesine genel müdür ve genel müdür yardımcıları için madde 4/1(a) sayılan niteliğin aranmaması konusunda karar verebilmesi; Madde 7/3 İcra Komitesi, acentenin niteliğini, faaliyet konusunu, hacmini ve diğer unsurları dikkate alarak görev tanımları çerçevesinde hangi kategoride ve sayıda personelin faaliyet yürüteceğini belirlemesi; Madde 10/2 uygunluk belgesi için gerekli dökümanların neler olduğunu belirleme yetkisi; Madde 20/1 teknik personel, mesleki yeterliliklerinin, bilgi ve becerilerinin devamlılığını sağlamak amacıyla SEGEM tarafından verilecek eğitimin usul ve esaslarını belirlemek. Belirtilen bu yetki hükümlerinin 13.madde altında toplanılmasının daha uygun olacağı kanaatindeyiz. 8) Acentelik Sözleşmesi başlığını taşıyan Yönetmeliğin 15/1. madde hükümünde acentelik sözleşmesinde yer alacak hususlar düzenlenmektedir. Acentelik sözleşmelerinde yer alacak hususlar, taraflar arasında sözleşme serbestisi prensibi uyarınca belirlenir. Yönetmelik ile tavsiye niteliğinde sözleşmede yer verilecek hususlara ilişkin düzenleme getirilmiş olması, acentelik sözleşmesinin içeriğinin farklı şekillerde yapılamayacağı anlamında kabul edilemez. Bir sigorta acentelik sözleşmesinde tarafların hak ve yükümlülükleri, sözleşmeye uygulanacak usul ve esaslar TTK madde 102 ve devamı ve Sigortacılık Kanunun a uygun olduğu nispette yer verilebilir. Nitekim bu konuda Yönetmeliğin 15/2. maddesinde, acentelik sözleşmelerinde, tarihli ve 6102 sayılı TTK, 5684 sayılı Sigotacılık Kanunu, bu Yönetmelik ve diğer ilgili mevzuata aykırı olmamak kaydıyla birinci fık9

10 Didem ALGANTÜRK LIGHT radaki hükümlere ilave hükümler yer alabilir. şeklinde açık bir hüküm de yer almaktadır. Değişiklik Yönetmeliği ile maddenin 1. fıkrasına (d) bendi olarak bir acentellik sözleşmesinde branş bazında ödenecek komisyon ve sağlanacak diğer menfaatlere ilişkin usul ve esaslarına ilişkin bir düzenlemenin yer alması gerektiği eklenmiştir. Diğer önemli bir değişiklik, maddeye 3., 4. ve 5. fıkraların eklenmiş olmasıdır; Madde 15/3 hükmü uyarınca, 3) Belirsiz bir süre için yapılmış olan acentelik sözleşmesini, taraflardan her biri üç ay önceden ihbarda bulunmak şartıyla feshedebilir. Sözleşme belirli bir süre için yapılmış olsa bile haklı sebeplerden dolayı her zaman fesih olunabilir. Sözleşmenin feshine neden olan haklı sebepler acentelik sözleşmesinde açıklanır. Sigorta Şirketi sözleşmede yer vermediği bir hususu haklı sebep olarak dayanak gösteremez. Fesih sonuçlarını doğuran uygulamalarda fesih ile aynı hükümlere tabidir. TTK nun 121. maddesi uyarınca, bir sigorta acentelik sözleşmesinin sona erme sebepleri, sürenin sona ermesi, tarafların anlaşması, fesih ve ölüm kısıtlama, iflas, tüzel kişiliğin sona ermesi hallerinden biriyle gerçekleşir. Değişiklik Yönetmeliği ile getirilen yukarıda belirttiğimiz 3. fıkrada sadece sözleşmenin sona erme hallerinden biri olan sözleşmenin feshi düzenlenerek ihbar süreli fesih ve haklı sebeple fesih hallerine yer verilmiştir. Buradaki düzenleme esasen, TTK nun madde 121/1. hükmüdür; İhbar süreli fesihte, sözleşen taraflardan her biri üç ay önceden ihbar etmek şartıyla belirsiz bir süre için akdedilmiş sigorta acenteliği sözleşmesini feshedebilir. İhbar süreli fesihte, üç aylık sürenin amacı, taraflara bu süre içerisinde sözleşmenin sona ermesi nedeniyle gerekli hazırlıkları yapabilme imkanı sağlanmasıdır. Örneğin; hesap mutabakatı, hesap özetlerinin hazırlanması, prim, komisyon ve ücretlerin tahsili gibi. Bu sürenin sonuna kadar acentelik ilişkisi devam eder. Fesih, sözleşme ilişkisini ileriye etkili olarak sona erdirdiğinden, sözleşmeyi fesh etmek isteyen taraf asgari olarak belirlenen bu üç aydan önce sözleşmeyi sona erdiremez. Taraflar dilerse, acentelik sözleşmesinde bu süreyi daha uzun bir süre kararlaştırabilirler. TTK da bunu önleyici bir hüküm yoktur. Fesih bildirimi, TTK nun madde 18/3 hükmü uyarınca noter aracılığı, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılması gereklidir. Dolayısıyla, bildirimin bu hallerden biriyle yapılması geçerlilik şartıdır. Ayrıca, fesih irade beyanın muhataba varması da gereklidir. Dolayısıyla, fesih irade beyanın muhataba varıp varmadığının Tebligat Kanunu uyarınca kontrol edilmesinde fayda vardır. Örneğin, sadece noter aracılığıyla fesih irade beyanın gönderilmiş olması, muhataba ulaştığı anlamında kabul edilemez, fesih ihtarnamesinin Tebligat Kanunu uyarınca tebliğ edilip edilmediğinin de kontrol edilmesi 10

11 2016/3 fesh eden açısından önem arz eder. Fesih bildiriminde bir sebep bildirilmek zorunda değildir. Ancak fesih, MK madde 2 dürüstlük kuralına uygun olmalıdır. Fesih hakkının kötüye kullanılıp kullanılmadığı her olayın özellikleri nazara alınarak tespit edilir. Eğer MK madde 2 ye aykırılık var ise, fesih geçerlidir ancak fesih nedeniyle karşı tarafın uğradığı zararın BK madde 112 uyarınca tazmin edilmesi gerekir. Haklı sebeple fesihte ise, sigorta acenteliği sözleşmesi, belirli veya belirsiz olsun taraflardan her biri haklı sebepten dolayı sözleşmeyi her zaman feshedebilir. Haklı sebeple fesih halinde ihbar süresi yoktur. Fesih bildirimi karşı tarafa ulaşmasıyla birlikte acentelik ilişkisi ileriye etkili olarak sona erer. Fesih bildirimin şekli ve sonuçları ihbar sureli fesihte belirttiğimiz şekildedir. Haklı sebep, taraflar arasındaki acentelik ilişkisinin devam ettirilmesini imkansız hale getiren ve sözleşmenin derhal sona erdirmesini haklı kılan olaydır; Sigorta Şirketi bakımından haklı sebep örneğin, sigorta acentesinin ölümü, sürekli bir şekilde hastalanması, iflası, hacir altına alınması, meslekten geçici veya uzun süreli çıkarılması veya meslekten men cezası alması, sigortalılardan prim dışında ek menfaatler talep etmesi, tahsil ettiği primleri süresi içinde intikal ettirmemesi, yetkisi olmaksızın sözleşmeler imzalaması ve/veya prim tahsil etmesi, sadakat borcunun ihlali, verilen talimalatlara uymama, sır saklama borcunun ihlali gibi. Acente bakımından örneğin, ücret hakkının sürekli ertelenmesi, sigorta şirketi nin belirli bir branşta ruhsatının iptal edilmesi, sigorta tazminat ödeme borcunu sürekli olarak ifa etmemesi veya ifa etmeyi geciktirmesi, sigorta acentesinin inhisar hakkını ihlal etmesi, hesap mutabakatı sağlamaktan kaçınması gibi. Yönetmeliğin 15. maddenin 3. Fıkrasının son cümlesinde haklı sebeplerin acentelik sözleşmesinde gösterilmesini, gösterilmeyen sebebin haklı sebep olarak kabul edilemiyeceği, sözleşmede gösterilen dışındaki sebeplerin, haklı sebep olarak dayanak gösterilemeyeceği belirtilmektedir. Öncellikle belirtmek isteriz ki, böyle bir düzenleme Yönetmeliğin yetkileri kapsamında olmayıp, Yönetmeliğin düzenleniş amacına aykırıdır. Sözleşme prensibi uyarınca taraflar haklı sebepleri sözleşmede gösterebilirler. Ancak bunun dışındaki bir sebebin haklı sebep olup olmadığı her olayın özelliklerine göre değerlendirilir. Nitekim TTK madde 121 de, haklı sebebe ilişkin bu nitelikte sınırlama bulunmamaktadır. TTK da haklı sebep hallerini düzenleyen örneğin madde 245 kollektif şirketlerde ve madde 531 anonim şirketlerde haklı sebep hallerini saymış ve sebeplere bir kısıtlama getirmeden benzer haller için gibi kelimesi kullanmıştır. Sözleşmede yer alacak bu tür sınırlamar, 11

12 Didem ALGANTÜRK LIGHT BK madde 20 ve devamı uyarınca genel işlem şartları denetimine de tabidir12. Yönetmeliğin madde 15/4 hükmünde sözleşmenin feshi halinde tarafların hak ve yükümlülüklerine etkisine ilişkin usul ve esaslarında acentelik sözleşmesinde yer verilmesi aranmaktadır. Burada anlaşılması gereken sözleşmenin feshi halinde tarafların hak ve yükümlülüklerinin neler olduğunun açıkça belirlenmesidir. Örneğin; sigortacının acentelik sözleşmesinin sona erdiğini beş gün içinde Levhaya işlenmek üzere TOBB ne bildirmesi, primlerin intikali, teminatın iadesi, komisyon, masraf, ücret, portföy tazminatının ne zaman ödeneceğinin belirlenmesi, sözleşmenin sona ermesi nedeniyle acentenin sözleşme yapma ve prim tahsil yetkisi ortadan kalkacağından sigortacı tarafından tescil ve ilan ettirilmesi gibi. Bu tür sonuçların belirlenmemiş olması tarafların hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz. Acentelik sözleşmesinin feshi halinde taraflar hak ve yükümlülüklerini TTK, Sigortacılık Kanunu ve BK uyarınca talep eder ve yerine getirir. Yönetmeliğin 15. maddesinin 5. Fıkrasında, sözleşme kapsamında yer alan hükümlerin acente aleyhine olacak şekilde değiştirilmesine ilişkin düzenlemelerin, değişikliğin yapılmasından itibaren 2 ay sonra yürürlüğe gireceği ve Müsteşarlığın bu süreyi yarısına kadar uzatabileceği öngörülmektedir. Fıkrada belirtilen düzenlemeler ifadesi açık olmamakla beraber, bu düzenlemelerin icra komitesince getirilen düzenlemeleri olduğunu düşünmekteyiz. Taraflar arasındaki acentelik sözleşmesine etki edecek nitelikteki İcra Komitesi düzenlemeleri, sözleşme kapsamında tarafların kazanılmış haklarına etki etmemesi gereklidir. 12 BK Madde 20: Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz. Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır. Madde 23; Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır. Madde 25; Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz. 12

13 2016/3 9) Yönetmeliğin 16. madde başlığı Değişikliklerin Bildirilmesi ve Güncelleme olarak değiştirilerek, Yönetmelik çerçevesinde meydana gelecek her türlü değişikliğin acenteler ve sigorta şirketlerince değişikliği takibe en geç 15 güç içinde ve elektronik ortamda Levhaya işlenmek üzere uygunluk belgesi başvurusunda bulundukları odaya bildirilmesi öngörülmektedir. Bu değişiklik ile, bildirim süresi 10 günden 15 güne çıkarılmıştır. 10) Yönetmeliğin 19.maddesinin 2. fıkrasında yer alan acente unvanı ile levha kayıt numarasını içeren plakanın şeklinin Müsteşarlığın görüşü ile İcra Komitesi nce belirleneceği kaldırılmıştır. Bu yetki, doğrudan madde 13/A uyarınca İcra Komitesine verilmiştir. Yönetmeliğin 19. maddesinin 4.fıkrasında, acentelerin sözleşme yaptırmak isteyenlere aracılık ettikleri sigorta şirketlerini ve bu şirketlerce kendilerine tanınan yetkileri bildirmesini ve varsa bu yetkileri internet sitesinde yayımlaması yükümlülüğü getirilmiştir. 11) Sürekli eğitim usul ve esaslarına ilişkin Yönetmeliğin 20. maddesinin dili sadeleştirilerek, sürekli eğitim programının Müsteşarlıkça belirlenmesi yerine, Müsteşarlığın onayının alınması şartıyla usul ve esasların İcra Komitesi tarafından belirlenmesi ve eğitimin SEGEM tarafından verilmesi öngörülmektedir. 12) Teknik personelin sigorta ürünlerinin pazarlaması, bilgilendirme ve satış işlemleri sırasında kullandığı kimlik kartı uygulaması usulünü düzenleyen Yönetmeliğin 21.maddesi ve Yönetmeliğin geçici maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. 13) Yönetmeliğe, İcra Komitesi nin görevlerine ve sözleşmelerin uyarlanmasına ilişkin geçici iki madde eklenmiştir. IV. SONUÇ Sigorta Acenteleri Yönetmeliği ne getirilen yukarıda incelediğimiz bu değişikler ile mevcut acentelik sözleşmeleri, bu Yönetmeliğin yayımlandığı tarihten itibaren 6 ay içinde Yönetmelik hükümlerine uygun hale getirilmesi gereklidir13. Yönetmeliğe uygun olarak hazırlanacak veya yenilecek acentelik sözleşmelerinde, haklı fesih sebepler konusunda açık bir hüküm olması, taraflar arasında ileride ortaya çıkabilecek ihtilafları ortadan kaldırabilir. Ancak, bu sebepler sözleşme ile sınırlanamaz ve haklı sebep doğmadan bu haktan önceden feragat edilemez. Ayrıca, Yönetmeliğin 6.maddesinin 3. Fıkrasında yer alan acentelerin teknik personelinin yürüttüğü mesleki işlerden dolayı 13 Geçici Madde. 6 13

14 Didem ALGANTÜRK LIGHT üçüncü kişilere verecekleri zararlardan kimin sorumlu olacağına ilişkin düzenleme de Yönetmeliğin amacına da uygun olmadığı gibi, bir sorumluluk maddesinin Yönetmelik ile düzenlenmesi de hatalı bir tercihtir. Genel olarak bir sigorta acentelik sözleşmesi, BK madde 20 ve devamı uyarınca genel işlem şartları denetimine tabi olması nedeniyle, acentenin hakları ve yükümlülüklerini her zaman bu kapsam altında da değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyiz. 14