OBEZİTEDE GLUTENSİZ DİYET. Prof. Dr. Habibe Şahin Erciyes Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Transkript

1 OBEZİTEDE GLUTENSİZ DİYET Prof. Dr. Habibe Şahin Erciyes Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü

2 Buğday: Suçlanan Son Kötü Adam Amerikalı yetişkinlerin %30 unun gluten içeren besinlerden kaçındığını ve glutensiz ürünleri tercih ettikleri belirlenmiştir. NPD Group/Dieting Monitor, 2013 Ve bu insanların çoğunluğu herhangi bir sağlık gerekçesi olmadan bunu yapmaktadırlar! Peki gerçekten gluten veya buğday obezitenin ve hastalıkların nedeni mi?

3 GERÇEKLER Tarımın ilk kez bugünkü Türkiye nin güneydoğu bölgesini de içine alan ve Bereketli Hilal adıyla bilinen bölgede başladığı ortaya kondu. Buğday insanlar tarafından 17 bin yıldır tüketilmekte ve son 10 bin yıldır üretimi yapılmaktadır.

4 EKMEK-TAHIL TÜKETİMİ 9.2 milyon ton ekmek üretilmekte, 150 kg/kişi ekmek tüketilmekte TMO, Halkın %88 i hergün beyaz ekmek tüketmektedir. 185 (250) g/gün Türkiye de günlük enerjinin ortalama %58 si ekmek ve diğer tahıl ürünlerinden sağlanmaktadır.

5 TAM TAHILLAR RAFİNE TAHILLAR Tahıllar iki gruba ayrılır Tam buğday unu, Bulgur, Yulaf ezmesi, Kahverengi pirinç Kepekli makarna Beyaz pirinç Makarna Buğday unu Beyaz ekmek Mısır gevreği Erişte Kuskus Şehriye Mısır ekmeği Yufka Kraker Bisküvi

6 Tahıl Tanesinin Yapısı Endosperm: tanenin %83, beyaz unun ana kaynağı, protein, karbonhidrat, B vit. Kepek: tanenin %14.5, antioksidanlar, B vit. posa Ruşeym: tanenin %2.5, B vit. mineraller, antioksidanlar ve yağlar

7 Gluten? Glutenin ve Prolamin proteinlerinden oluşmuş kompleks bir yapıdır. Buğday Çavdar Arpa Yulaf Mısır Prolaminler; Gliadinler Sekalinler Hordeinler Aveninler Zeinler

8 Gluten ile İlişkili Hastalıklar Buğday Alerjisi Buğday proteinlerine karşı gelişen Ig E-aracılı nadir (%0.1) görülen bir hastalıktır. Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı Glutene artmış immünolojik reaksiyon ABD de yapılan bir çalışmada yetişkin bireylerde %6 ÇÖLYAK HASTALIĞI

9 Glutensiz Diyetlerin Klinik Kullanımı İDDİA? Dermatit herpetiformis, İBS, romatoid artrit, tip 1 diyabet, HIV enteropatisi, SLE, troiditler, psöriazis, MS/Gluten Ataksisi/Otizm gibi nörolojik hastalıklar İSPAT! Dermatit herpetiformis, İBS, gluten ataksisi ve tip 1 diyabette faydalı

10 Glutensiz diyet konusunda pek çok kitap ve makale yayınlanarak ve birçok ünlü glutensiz yaşam tarzını teşvik ederek, bu konunun moda olmasına yol açmışlardır.

11 İnternete glutensiz diyet ve ağırlık kaybı girildiğinde, 15 milyondan fazla sonuç çıkmaktadır.

12 ABD de glutensiz ürün satışı %28 artmış Medyanın ilgisinin artması glutensiz ürünlerin üretiminde de bir patlama meydana gelmiştir. GLUTENSİZ BESİNLER DAHA SAĞLIKLI?

13 Glutensiz diyete başlama amacı genellikle kalorisi düşük / yağsız diyet olduğu düşünülmesi sebebiyle olmaktadır. Glutensiz besin Düşük Enerji İçeren Besin Bazı glutensiz ürünler DAHA YÜKSEK ENERJİ İÇERİRLER

14 Glutensiz bir diyetin çölyak hastalığı veya gluten duyarlılığı olmayan kişilerde ağırlık kaybı sağladığını gösteren yayınlanmış bir rapor bulunmamaktadır. Marcason W. Is there evidence to support the claim that a gluten-free diet should be used for weight loss? knowledge@eatright.org. doi: /j.jada

15 Ağırlık kaybını sağlayan faktör gluten olmamakla birlikte enerji alımının azalmasıdır. Doğru uygulanan glutensiz diyetin ağırlık kaybına etkisi ancak besin seçeneğinin azalmasına bağlı olmaktadır. Glutensiz diyetleri doğru uygulayan bireyler, daha fazla bitkisel protein, sebze ve meyve tüketerek ağırlık kaybını sağlayabilmektedir. Diyette çıkarılan besinlerin yerine, şeker, yağ tüketilmesi ya da fazla miktarda glutensiz tüketilmesi durumunda ağırlık azalışı yerine ağırlık artışı gözlemlenmektedir.

16 Çölyak hastalarında glutensiz diyetin sıkı bir şekilde uygulanması ise BKİ de genellikle iyileşme sağlar. Çölyak hastalığı olan bireylerde, glutensiz bir diyet sonrası ağırlık değişimini gösteren bazı çalışmalar bulunmaktadır.

17 Yetişkin 369 ÇH, 2.8 yıl takip, 81 kişinin 22 si (%27) ağırlık kazanmış. Cheng J, J Clin Gastroenterol 2010;44(4): Yetişkin 371 ÇH, 2 yıl glutensiz diyet, 67 kişiden 55 i (%82) ağırlık kazanmış. Dickey W, Am J Gastroenterol 2006;101(10): Çocuk 149 ÇH, 12 ay izlem, glutensiz diyet tüketimiyle obezite ve hafif şişmanlık oranı ikiye katlanmıştır. (%11 %21) Valletta E, Eur J Clin Nutr 2010;64(11): Sıkı glutensiz diyet tüketen ÇH da, ağırlık artışı ve obezite önemli bir sorun olabilir!..

18 Glutensiz diyetle barsak yüzeyindeki iyileşmeye bağlı olarak besin ögelerinin emiliminde düzelme, Enerji ve yağdan zengin olabilir!

19 Yüksek Yağlı bir diyete %4.5 Gluten eklenmiş Yüksek Yağlı bir diyete Gluten eklenmemiş Deney ve kontrol gruplarının enerji ve gaita ile yağ atımları BENZER Vücut ağırlıkları, Adipozite oranları daha düşük

20 Kontrol Grubunda PPAR-γ, Lipoprotein Bu sonuçların; lipaz adipozitenin (LPL), azalmasına, inflamasyon ve VE Hormon insülin duyarlı direncinin lipaz (HSL) düzelmesine yol açacağı rapor edilmiştir. Karnitin plamitol açiltransferaz (CPT-1) Lipoliz, Yağ asidi oksidasyonunu Adipokonektin ve GLUT-4 arttırır.

21 Glutensiz Diyetin Riskleri Oligofruktoz ve inülin içermez Prebiyotik Faydalı barsak bakterilerinin azalmasına neden olur, Karbonhidrat, demir, folat, niasin, çinko ve posadan fakir, Enerji ve yağdan zengin bir diyet olabilir! Gliadin kan basıncı kontrolüne ve immün fonksiyonlara yardımcı olur Dislipidemi?

22 Tam tahılların birkaç mekanizma ile tokluk oluşturdukları bilinmektedir Posanın türümiktarı Viskozite Asidite Makro besin ögelerinin oranı Tamponlama kapasitesi Hacim oluşturma etkisi Fermente karbonhidratlar- KZYA

23 YULAF, ARPA, ÇAVDAR, tokluğu arttırdıkları ispatlanmıştır BUĞDAY ve MISIR ın etkileri net değil. Cooper DN, Healthcare 2015, 3, ;

24 16 genç yetişkin İzokalorik tek öğün, Tam buğday ekmeği Tam buğday unundan makarna Beyaz ekmek Makarna

25 Tam buğday ekmeği tokluğu arttırmış (p<0.05), Ad libitum öğünde alınan enerji ve Postprandiyal KŞ düzeyleri benzer

26 14 sağlıklı genç yetişkin 3 hafta süresince 2 roll tam buğday ekmeği Çapraz olarak 3 hafta süresince 2 roll beyaz buğday ekmek (10.5 g posa) (5 g posa) Antropometrik ölçümlerde ve Tokluk VAS puanlarında anlamlı fark bulunmamış Sistolik ve Diastolik KB da anlamlı düşüş belirlenmiş

27 Son kanıtlar, glutensiz diyetin faydalı barsak bakterilerinin azalmasına neden olduğunu göstermektedir. Fekal örneklerdeki Bifidobacterium, Lactobacillus, Clostridium lituseburense ve Faecalibacterium prausnitzii sayısının azaldığı, Enterobacteriaceae and Escherichia coli sayısının arttığı gösterilmiştir.

28 Sağlıklı 31 katılımcı, çift kör, 3 hafta diyet, 2 hafta washout periyodu 48 g/gün %100 tam tahıllı kahvaltılık gevrek (WG) 48 g buğday kepeği (WB) Diyet öncesi ve sonrası gaita örnekleri

29 Tam tahıl içeren kahvaltılık gevrek sonrasında dışkı örneklerindeki Bifidobacterium sayısı %10 oranında artmıştır. Tam tahıl içeren kahvaltılık gevrek tüketimiyle Lactobacilli sayısı da buğday kepeğine göre %5 daha fazla artmıştır. Buğday kepeği tüketilen dönemde; Bifidobacterium sayısında değişiklik olmamıştır.

30 Günlük posa alımı Oluşabilecek sağlık sorunları Glutensiz Diyetler 6 gram Konstipasyon, barsak sorunları; divertiküler hastalıklar, hemoroid Geleneksel Batı Diyeti gram Konstipasyon, divertiküler hastalıklar, hemoroid Önerilen gram Nadiren konstipasyon, hemorioid veya divertiküler hast.

31 Çölyak veya gluten intoleransı olmayan bireylerde glutenin kendisi dislipideminin tedavisinde etkilidir! Jenkins DJA, J Am Coll Nutr 1999;18(2):159 RKÇ, Hiperlipidemik 24 kişi, Ağırlık Koruma Programında 2 hafta süresince 60g/gün kepekli ekmek Serum TG düzeyi %13 düşmüş Jenkins DJA, Am J Clin Nutr 2001;74(1):57-63 Hiperlipidemik 35 kişi, 4 hafta süresince, randomize çapraz olarak kontrol diyeti veya 78 g/gün gluten içeren bir diyet Gluten Diyeti TG = %19 Ox.LDL-K = %11, Ürik asit= %13 Kreatinin= %2.5

32 Buğdaydaki gliadin hidrolizatın ACE inhibitörü olduğu kan basıncını düşürdüğü rapor edilmiştir. Thewissen BG et al. Food Chem 2011;127(4):

33 Gluten içerdiği glutamin nedeniyle (%40) immün modülatör etkisi bulunmaktadır. Glutaminden bağımsız olarak buğday gluten hidrolizatının içerdiği aktif peptidler sayesinde immünolojik aktivitesi olduğu da gösterilmiştir.

34 5 sağlıklı gönüllü 3 g/gün gluten hidrolizatını 6 gün tüketmiş 3 sağlıklı gönüllü Kontrol grubu hiçbir plasebo almamış Doğal Öldürücü (NK) hücre aktivitesi %57 NK hücre aktivitesi %6 NK hücreler, virüslere ve tümör hücrelerine karşı savunma yürütürler Horiguchi N, Biosci Biotechnol Biochem 2005;69(12):

35 Türkiye den 2 YL tez çalışması Avcı S. Medipol Üni. Beslenme ve Diyetetik YL 2016 BKİ>25kg/m² Diyetetik YL BKİ>25kg/m² 60 katılımcı, 1 ay süreyle uygulanmış Hıdımoğlu ÖP. Haliç Üni. Beslenme ve katılımcı 1 ay süreyle uygulanmış Kontrol grubunun ağırlık, toplam yağ ve abdominal yağ kayıpları daha fazla bulunmuştur (p<0.05) Glutensiz diyet grubu ort. 0.06±1.55 kg (p>0.05), Kontrol grubu 1.15±1.75kg (p<0.05) ağırlık kaybı

36 SONUÇLAR Glutensiz diyetin ağırlık kaybı üzerine etkisi ile ilgili. Gluten içeren tam tahılların ise BKİ ile ters ilişkili olduğu bilinmektedir. Glutensiz ürünler, yüksek yağ ve enerji içerebilirler. Glutensiz diyetin uzun süreli kullanımı; karbonhidrat, demir, folat, niasin, çinko ve posadan yetersiz bir beslenme oluşturabilir.

37 SONUÇLAR Ağırlık kaybetmek için glutensiz ürünler tüketmek istenmeyen sonuçlara neden olabilir. barsak kanserleri, inflamatuar durumlar ve KVH karşı koruyucu olabilir. Glutenden zengin buğday, doğal olarak bulundurduğu fruktan tipi dirençli nişasta sayesinde sağlık faydaları vardır.

38 SONUÇLAR Glutensiz diyetin besin ögesi eksiklikleri oluşturmaması için iyi ayarlanması (diğer tam tahıl ürünleri, kurubaklagiller ve düşük enerjili besinlerin seçilmesi gibi) gerekir.

39