İLKÖĞRETİM FEN BİLGİSİ ÖĞRENCİLERİNİN FEN KAVRAMLARINI GÜNLÜK YAŞAMDAKİ OLGU VE OLAYLARLA İLİŞKİLENDİRME DÜZEYLERİ

Transkript

1 İLKÖĞRETİM FEN BİLGİSİ ÖĞRENCİLERİNİN FEN KAVRAMLARINI GÜNLÜK YAŞAMDAKİ OLGU VE OLAYLARLA İLİŞKİLENDİRME DÜZEYLERİ Nevzat YİĞİT 1, Yasemin DEVECİOĞLU 1, Hakan Ş. AYVACI 2 1 K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi, OFMA Eğitimi Bölümü, Fizik Eğitimi A.B.D., TRABZON 2 K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi A.B.D., TRABZON ÖZET: Fen, öğrencilerin doğayı ve doğadaki ilişkileri anlamasında önemli bir araçtır. Bu aracın etkili olarak kullanılabilmesi, fen bilimlerinin yapıtaşları olgu, kavram, genelleme, ilke, kanun ve kuramların bulunulan çevrede yaşananlarla ilişkilendirilmesine bağlıdır. Bu tür bir ilişkilendirmenin ne düzeyde yapıldığının bilinmesi, öğretmenlerin öğretme-öğrenme etkinliklerini düzenlemesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin fen kavramlarını olgu ve olaylarla ilişkilendirme düzeylerini belirlemektir. Özel durum metodolojisi kapsamında yürütülen bu çalışmada, Trabzon daki ilköğretim okulları evreni ve toplam 250 öğrenci örneklemi oluşturmaktadır. Veriler açık ve kapalı uçlu sorulardan oluşan bir ölçme aracıyla toplanmıştır. Elde edilen bulgulardan öğrencilerin kavramları günlük hayatla ilişkilendirebilme seviyelerinin oldukça düşük olduğu görülmüştür. Bunun nedeninin ise derslerin geleneksel öğretim yöntemleriyle işlenmesi ve hatırlamaya dayalı klasik soruların sorulması olabileceği düşünülmektedir. Bunun ortadan kaldırılabilmesi için, öğrenciler derslerde aktif hale getirilmesi, çeşitli gezilerle çevredeki teknolojik gelişmelerin ve olayların fen bilgisi ile bağlantılı olduğunun gösterilmesi ve öğrencilere proje çalışmalarının yaptırılması yönünde önerilerde bulunulmaktadır. 1. GİRİŞ Eğitim, bireyleri; yaşama hazırlanmada, çevreleriyle etkili iletişim içerisinde bulunmada, kendilerine ve çevrelerine faydalı olmada yarayacak davranış ve becerileri kazandırma amacıyla yürütülen sistemli olarak düzenlenmiş bir süreci kapsar. Bu süreç içerisinde, bireylerin iyi birer yurttaş olmalarını sağlamak amacıyla gerekli eğitimin verilmesi yanında, ileriki yaşantılarında kullanabilecekleri oranda bilgilerle, bulundukları zihinsel seviyeye uygun öğretim imkanından yararlanmış olurlar. Fen dersleri ile, öğrencilere sadece içerisinde bulundukları eğitim süreci içerisinde kullanacakları alana ilişkin bilgilerle değil, günlük hayatta karşılaşabilecekleri problemlere de mantıklı ve yapıcı çözümler önerebilmeleri için gerekli bilginin verilmesinin yanında, bilimsel düşünme becerileri kazandırılmaya, onların, bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı bilimsel okur yazar bireyler olarak yetiştirilmesine çalışılmaktadır (Pınarbaşı, Doymuş, Canpolat ve Bayrakçelen, 1998). Diğer yandan, fen, içerdiği konular ve soyut kavramlardan dolayı anlaşılmasında güçlük çekilen konulardan biri olmakla birlikte, daha çok zihinsel düşünme ve kavrama faaliyeti gerektirir (Ayas & Coştu, 2001). Öğrencilerin, fen bilgisi derslerinde genelde başarısız olmalarının nedenleri arasında, konularının soyut ve karmaşık olmasının yanında, öğretim programı içerisinde konuların içeriğinin yine soyut olarak sunulması gösterilmektedir (Üstün, Yıldırgan ve Çegiç, 2001). Ayrıca, fen kavramları günlük hayatta yer alan örneklerinin öğrenme ortamında kullanılamaması nedeniyle de, genellikle, öğrencilerin anlamakta güçlük çektikleri derslerden biri olmuştur. Yaparak-yaşayarak öğrenmeye dayalı fen öğretiminin, bu etkinliğinden uzak olarak öğrencilere aktarılması, fen kavramlarının anlaşılırlığını daha da güçleştirmektedir. Ancak, anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi, öğrencilerin öğrendikleri bu kavramları günlük yaşantılarında kendilerini etkileyen olaylarla ilişkilendirebilmeleri gerekmektedir (Ayas & Özmen, 1999; Martin, 1997). Konu ve kavramların, deney merkezli ya da araştırmaya dayalı bilgi aktarımı şeklinde verilmesi, yine, öğrencilerin anlamlı ve kalıcı öğrenmelerine yardımcı olacak, doğayı, fiziksel ve kimyasal olayları, hayatın biyolojik temellerini anlamalarını kolaylaştıracaktır (Çakmak, 1999). Fen bilimlerinin içerdiği konular, günlük yaşamda karşılaşılan, gözlemlenen ve çoğu zaman da, kullanılan bir çok bilimsel olgu ve olayların, bunlar arasındaki ilişkilerin veya bunların sonuçlarının uygulamaları olarak insanlığın hizmetindedir. Bu içice girmiş, yakın anlamlı kavram ve ilişkilerin, fen ve doğayla ilgili temel kuralları anlamaya çalışan öğrencilere öğretimi sırasında öğretmene büyük sorumluluklar düşmektedir. Çünkü, bunların birçoğunun günlük yaşamdaki olaylarla ilişkilendirilmesinin ve örneklerinin sınıf ortamına sunumunun ders öğretmenlerince yapılması gerekmektedir (Ayas, Karamustafaoğlu, Sevim ve Karamustafaoğlu, 2001). Bu çalışmanın amacı, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin, Fen Bilgisi derslerinde öğrendikleri bilgileri günlük hayatla ilişkilendirebilme düzeylerini belirlemektir.

2 2. YÖNTEM Araştırmanın örneklemini, Trabzon il merkezindeki 6 ilköğretim okulundan toplam sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışmada kullanılan test, öğrencilerin fen bilgisi öğretim programında yer alan fizik-kimya-biyoloji kavramlarını içeren olayları, bilgilerini günlük yaşamla ilişkilendirerek yorumlayabilecekleri düzeyde 13 kısa cevaplı ve 7 çoktan seçmeli soruyu içermektedir. Bu soruların 8 tanesi Fizik, 8 tanesi Biyoloji, 4 tanesi de Kimya kavramlarını içermektedir. Öğrencilerin testi cevaplandırmaları için bir ders saati süre verilmiştir. Örnekleme uygulanan test sorularının her biri için; doğru (d) cevap verenlere 5, yanlış (y) cevap verenlere 0, doğruya yakın cevap verenlere (yd) 3, yanlışa yakın cevap verenlere (yy) 2 puan verilmiştir. Değerlendirme aşamasında, testte kullanılan sorulara ait bir cevap anahtarı hazırlanmış ve tüm öğrenciler için aynı cevap anahtarından faydalanılarak sınav kağıdı şeklinde değerlendirilmiştir. Böylece, her bir soruya verilen doğru cevaba 5 puanın verildiği göz önüne alındığında, tamamı 20 sorudan oluşan anket-test 100 puana karşılık gelmiştir. Veriler, frekansları ve yüzdelikleriyle tablolaştırılmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde Fizik, kimya, biyoloji konularındaki başarılara ilişkin tablolar verilmiştir. Tablo 1. Anket-test Uygulamasının Fizik Alanındaki Başarı Dağılımı B.makineler Yalıtkan mad Elektriklenme A.hava basıncı Bağıl hız Eylemsizlik R.aktif ışınlar Hava akımı Toplam Tablo 1 den görüldüğü gibi öğrencilerin; % 63,6 başarıyla en çok elektriklenme kavramını, % 0,4 başarı ile bağıl hız kavramı günlük hayatla ilişkilendirebildikleri görülmüştür. Tablo 2. Anket-test Uygulamasının Kimya Alanındaki Başarı Dağılımı Genleşme Asit-baz Oksitlenme , Yoğunlaşma Toplam Tablo 2 den görüldüğü gibi öğrencilerin; % 53,6 başarıyla en çok yoğunlaşma kavramını, % 4,8 başarıyla en az oksitlenme kavramını günlük hayatla ilişkilendirdikleri belirlenmiştir. Tablo 3. Anket-test Uygulamasının Biyoloji Alanındaki Başarı Dağılımı Oksijensiz sol

3 Refleks , Göz uyumu Ayrıştırıcılar Fermantasyon Apandisit Org.maddeler Karaciğer Toplam Tablo 3 ten de görüldüğü gibi öğrencilerin; % 49,6 başarı ile en çok fermantasyon kavramını, % 12 başarıyla en az göz uyumu nu günlük hayatla ilişkilendirebilmişlerdir. Tablo 4. Fizik-Kimya-Biyoloji Alanlarındaki Başarı Dağılımı Fen Bilgisi Alanları f % f % f % f % Biyoloji Fizik Kimya Tablo 4 te görüldüğü gibi, öğrencilerin yaklaşık üçte biri Kimya konularında başarılı olmuşlardır. Tablo 5. Testlerdeki Genel Başarı Dağılımı Oksijensiz sol B.Makinalar Yalıtkan mad Genleşme Refleks Elektriklenme Göz uyumu Asit-baz A.hava basıncı Bağıl hız Ayrıştırıcılar Eylemsizlik Oksitlenme Yoğunlaşma Fermantasyon Apandisit R.aktif ışınlar Org.maddeler Hava akımı Karaciğer Toplam Tablo 5 te de görüldüğü gibi öğrencilerin % 28,12 lik kısmı fen kavramlarını günlük hayatla ilişkilendirebilmekte, % 8,86 lık kısmı kısmen ilişkilendirmekte ve % 63,02 lik kısmı ise ilişkilendirememektedir. 5. SONUÇ Araştırmada, örneklemdeki ilköğretim 8.sınıf öğrencilerinin fizik-kimya-biyoloji kavramlarını yeterli düzeyde bilimsellikle zihinlerinde değerlendirerek yorumlayamadıklarını ve öğrendikleri bilgileri bu yolla aktaramadıkları belirlenmiştir. Bu durum, ilköğretim 8. sınıf öğrencilerine Fen Bilgisi öğretim programında yer alan konu ve kavramların, günlük hayattaki örneklerinin etkili bir şekilde ilişkilendirilmeden verildiğini düşündürmesi açısından önemlidir. Yine, derslerin geleneksel öğretim yöntemleriyle, genelde ezbere dayalı bir öğretim anlayışıyla sunulmasının yanında, fen öğretiminin etkililiğini artıracak ve zevkli hale getirecek çağdaş öğretim yaklaşımlarının ve rehber materyallerin soyut olan fen kavramlarının etkili öğretiminde yetersiz ya da hiç kullanılmamasının ve

4 ders sürecinde, konuların günlük hayattaki örnekleriyle aktarılmamasının, öğrencilerin bu kavram ve olayların uygulamalarını gözlemden ve denemeden uzak bir anlayışıyla öğretilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Anket-testteki başarıları karşılaştırıldığında, sadece bir okulda, öğrencilerin kavramları yorumlama ve günlük hayatla ilişkilendirebilme seviyelerinin diğer okullara oranla daha başarılı olduğu görülmüştür. Bunun nedeninin, öğretmenin öğrencilerine ve konuya yaklaşımının yanında, öğrencilerin derslere katılımlarının ve konuların aşırı bilgi yüklemesinden uzak etkinliklerle yürütülmesinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca, bu okul öğrencilerinin anket-testi diğer okullardaki öğrencilere kıyasla, daha ciddiyetle cevaplandırmalarının başarılarını etkilediği gözlenmiştir. Fizik-kimya-biyoloji konu alanlarındaki başarı yüzdeleri arasında çok fazla bir fark olmamasına karşın, öğrencilerin Kimya konularına yönelik soruları daha iyi cevaplandırdıkları görülmüştür. Bunun, fizik kavramların diğer alanlara kıyasla çok daha soyut olmasından, biyoloji konularının ise ezbere dayalı bilgileri içermesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Öğrencilerin en çok, biyolojide fermantasyon, fizikte elektriklenme, kimyada ise yoğunlaşma kavramlarını günlük hayattaki örnekleriyle ilişkilendirme düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür. Bunun, öğrencilerin yaşantılarını etkileyen bu olayların, evlerinde ve çevrelerinde karşılaştıkları yada gözlemledikleri durumları içermesinin yanında, ders uygulamalarında kavram ve olaylara verilebilecek çeşitli örneklerin yer almasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Ancak, öğrencilerin; biyolojide göz uyumu, fizikte bağıl hız, kimyada ise oksitlenme kavramını günlük hayattaki örnekleriyle ilişkilendirebilme seviyelerinin düşük olduğu görülmüştür. 5. ÖNERİLER Fen kavramlarının, öğrencilerin zihinsel seviyelerine ve ihtiyaçlarına uygun, zengin uyarıcı ortamlar içerisinde öğretiminin gerçekleşebilmesi için, öğretmenlere önemli sorumluluklar düşmektedir. Öğretmen, ders içi ve dışı gerçekleştireceği faaliyetlerle, öğrencilerin bilimsel süreç becerilerinin gelişimine yardımcı olacak gerekli öğrenme ortamlarını hazırlamanın yanında, gerekli öğretim materyalleriyle onların bu gelişimine fırsat vermelidir (Martin, 1997). Bu durum, öğretmenlerin, çağdaş öğrenme yaklaşımlarından haberdar ve rehber materyal geliştirme ve uygulama becerilerine sahip olmalarıyla doğrudan ilişkilidir. Dolayısıyla, öğretmenlerin, bu yöndeki ihtiyaçlarının belirlenerek gelişmelerini destekleyecek hizmet içi eğitim kurslarının düzenlenmesi gereklidir. Ayrıca, öğretmen yetiştiren kurumların da, bu tür araştırmaların sonuçlarından faydalanarak öğretmen adaylarını, hizmet içi eğitimde karşılaşabilecekleri durumlara hazırlanmaları sağlanmalıdır. Öğretmenler, uygulayacakları sınıf içi-dışı etkinlikler yanında, öğrencilerini araştırmaya sevk ederek, bilgiye ulaşma yöntemlerini öğrenmelerinde onlara rehber olmalıdır. Araştırmaya ve düşünmeye sevk eden, günlük yaşamda karşılaştıkları problemlerin zihinlerinde çözümüne yardımcı olabilecek bağımsız araştırma projelerinin yaptırılması ve öğrencinin gelişim basamaklarının takip edilmesi gerekmektedir (Akdeniz & Devecioğlu, 2001). Bundan dolayı, onların alanlarında kendilerini geliştirmelerine yönelik olarak üniversitelerde araştırmacılarla işbirliği içerisinde bulunmaları gereklidir. Bu konuda yapılacak araştırmalarda konu ve örneklem seçiminde küçük grup çalışmalarına yer verilmesinin daha geçerli sonuçların elde edilmesi için gerekli olduğuna inanılmaktadır. Bununla birlikte, bu tür çalışmalarda öğrencilerle bire bir mülakatların yürütülmesinin mevcut durumu ortaya çıkarmasında daha güvenilir sonuçlar vereceği düşünülmektedir. 6. KAYNAKLAR Pınarbaşı, T., Doymuş, K., Canpolat, N., Bayrakçelen, S. (1998). Üniversite kimya bölümü öğrencilerinin bilgilerini günlük yaşamla ilişkilendirebilme düzeyleri. III. Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Trabzon: s 268. Ayas, A., Coştu, B. (2001). Lise-1 öğrencilerinin Buharlaşma, Yoğunlaşma ve Kaynama kavramlarını anlama seviyeleri. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı, s Üstün, P., Yıldırgan, N., Çegiç, E. (2001). Fen bilgisi eğitiminde model kullanma ile öğretimin başarıya etkisi. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı, s

5 Ayas, A., Özmen, H. (1998). Asit-Baz kavramlarının güncel olaylarla bütünleştirilme seviyesi. III. Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Trabzon: s 153. Martin, D.J. (1997). Science education today. Elementary Science Methods, A constructivist Approach. United States: Delmar Publishers. Çakmak, O. (1999). Fen Eğitiminin Yeni Boyutu. D.E.Ü.Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı. Ayas, A., Karamustafaoğlu, O.,Sevim, S., Karamustafaoğlu, S. (7-8 Eylül 2001). Fen bilgisi öğrencilerinin bilgilerini günlük yaşamla ilişkilendirebilme seviyeleri. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fak., 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı, s Gürkan, T., Gökçe, E. (2000). İlköğretim öğrencilerinin Fen Bilgisi dersine yönelik tutumları. IV. Fen Bilimleri Kongresi, Ankara. Akdeniz, A.R., Devecioğlu, Y. (2001). Lise Fizik projelerinin değerlendirilmesi. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı, s EK1 SORULAR İnsanlar yoğurt yedikten bir süre sonra yorgunluk hissederler, neden? İnşaatlarda yükleri taşımada makinelerden faydalanılır, neden? Elektrikli el aletlerinin elle tutulan kısımları plastiktir, neden? Araba kullanılıcıları, yazın arabalarının lastiklerinin havasını biraz indirirler, neden? Limon sıkılınca ağzımız sulanır, neden? Günlük kıyafetleri giyerken ve çıkarırken çıtırtı sesleri duyarız, neden? Aniden karanlık bir yere giren insan başlangıçta etrafını göremez, neden? Lavabo ve fayansların temizliğinde kullanılan güçlü temizleyiciler cildimize zarar verir, neden? Yağ tenekesinden yağ akıtabilmek için, tenekenin her iki tarafına da delik açılır, neden? Aynı hızda hareket eden iki arabadan birinde bulunan yolcu, diğer arabayı duruyormuş gibi görür, neden? Dışarıda bırakılan yiyecekler bir süre sonra bozulur, neden? Hareket eden bir araba, aniden fren yaptığında içindeki yolcular öne doğru hareket eder, neden? Salça, yoğurt gibi besinlerin sağlıklı saklanabilmesi için metal kapların yerine, cam ve plastik kapların kullanılması tercih edilir, neden? Kış günlerinde, arabaların egzozlarından çıkan egzoz gazları, yaz günlerine oranla daha çok gibi görülür. Bunun en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Kış günlerinde benzin içine katılan kimyasal maddeler daha net görülür. Kış günlerinde soğuk hava, egzozdan çıkan havayı daha çok yoğunlaştırır. Kış günlerinde donmayı önlemek amacıyla konulan antifriz nedeniyle daha çok egzoz gazı açığa çıkar. Soğuk havada yanma reaksiyonu daha hızlı olduğu için daha fazla gaz açığa çıkar. Sirkenin ana maddesi üzümdür. Üzüm, tatlı bir meyve olmasına rağmen sirke ekşi bir tada sahiptir. Sirkenin ekşi olmasını sağlayan en önemli etken hangisidir? Üzümün mayalanması esnasında bazik özelliğinin artması. Üzümün mayalanması esnasında içerdiği glikozun yapısının bozulması. Üzümün sirkeye dönüşmesi esnasında asidik özelliğinin artması. Üzümün uzun süre güneş ışığına maruz bırakılması sonucunda ortamda laktik asit birikmesi. Ayşe, bir gece ansızın karın bölgesinin sağ alt tarafında oluşan büyük bir sızıyla uyanmıştır. Arkadaşları Ayşe ye ilk yardımda bulunmak istemişlerdir. Bunun için ilk olarak, hangisinin yapılması en doğrudur? Bir iç kanamdan şüphe edilmelidir. Ağrının olduğu bölüme sıcak bir havlu konularak, bölgeye kan akışı hızlandırılmalıdır. Böylece,kanla daha fazla oksijen bölgeye gönderilerek hücrelerin direnci artırılmış olur. Bağırsak düğümlenmesinden şüphe edilmelidir. Ağrının olduğu bölüme sıcak veya soğuk bir şey koymadan bir antibiyotik ve bir ağrı kesici karıştırılarak enjekte edilebilir. Gastritten şüphe edilmelidir. Kişiye bir bardak ılık süt içirilmeli ve gaz giderici bazı ilaçlar verilmelidir. Kör bağırsak iltihaplanmasından şüphe edilmelidir. Ağrının olduğu bölüme soğuk bir buz torbası konularak, bölgeye kan akışı azaltılmalıdır. Uzmanlar cep telefonlarının özellikle kalp ve beyin gibi organlara yakın tutulmasının bu organların sağlığı açısından zararlı olduğunu belirtmektedir. Bu zararın en büyük gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir? Cep telefonlarının yaydıkları radyasyon belirli bir süre sonra vücut için zararlı düzeylere ulaşmaktadır. Ana merkezden cep telefonlarına gelen dalga frekansları kalp ve beyin gibi organların çalışma ritimlerini bozarak onlara zarar vermektedir. Cep telefonlarının, hücrelerde depolanmış enerji merkezleri olan mitokondrilerin yapısını bozarak ölümüne neden olurlar. Yalnız I b) I II III c) II III d) I II Uzmanlar sağlıklı bir diyet içerisinde meyve ve yapraklı sebzelerin bulunması gerektiğini söylemektedirler. Bunun en önemli gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir? Mineral ve vitamin bakımından oldukça zengindirler. Yüksek miktarda su içerirler. En önemli protein kaynaklarıdır ve yağ içermezler. En önemli enerji kaynağıdır. Uzun süre hava akımında kalan bir kişi muhtemelen hasta olur. Bunun sebebi aşağıdakilerden hangisi yada hangileri olabilir? Maruz kaldığı hava akımı soğuk olduğundan üşütür. Vücut, statik elektrikle yüklendiğinden, vücudun elektron dengesi bozulur. Hava akımı yardımıyla mikropların vücuda ulaşması kolaylaşır. Hava akımı nedeniyle vücut daha fazla su kaybeder. Böylece, vücudun savunma mekanizması zarar görür. a) I II b) I III c) II IV d) I II ve IV Uzun süreli açlık grevi yapacak kişiler şekerli su ile hayatta kalmaya çalışırlar. Bu kimselere şekerli su verilmesinin en önemli gerekçesi ne olabilir? Karaciğerde glikojen eksilmesini önlemek için şekerli su verilir. Vücudun elektrolit dengesini korumak için şekerli su verilir. Bu kimselerde açlık hissini bastırmak için şekerli su verilir. Beyin enerji kaynağı olarak şeker kullandığı için şekerli su verilir.