T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ ANABİLİM DALI TURİZMİN GELİŞİMİNDE BİR ALTERNATİF OLARAK MEDİKAL TURİZM: BİR SAĞLIK KURULUŞUNDA ARAŞTIRMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan AYSUN ŞEBNEM KİREMİT Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ali YAYLI ANKARA-2008

2 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ ANABİLİM DALI TURİZMİN GELİŞİMİNDE BİR ALTERNATİF OLARAK MEDİKAL TURİZM: BİR SAĞLIK KURULUŞUNDA ARAŞTIRMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan AYSUN ŞEBNEM KİREMİT Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ali YAYLI ANKARA-2008

3 ONAY Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü ne Aysun Şebnem KİREMİT in Turizmin Gelişiminde Bir Alternatif Olarak Medikal Turizm: Bir Sağlık Kuruluşunda Araştırma başlıklı tezi tarihinde, jürimiz tarafından Turizm İşletmeciliği Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Üye (Tez Danışmanı) : Yrd.Doç.Dr. Ali YAYLI... Başkan : Prof.Dr. Nevin ŞANLIER... Üye : Prof.Dr. Dilaver TENGİLİMOĞLU...

4 TURİZMİN GELİŞİMİNDE BİR ALTERNATİF OLARAK MEDİKAL TURİZM: BİR SAĞLIK KURULUŞUNDA ARAŞTIRMA ÖNSÖZ Ülkemiz turizm geleceğine katkıda bulunabilmek amacı ile hazırladığım tezimde, önemli katkılarını esirgemeyen, başta danışmanım sayın Yrd. Doç. Dr. Ali YAYLI ya, Anadolu Sağlık Merkezi ne ve aileme olmak üzere ayrıca, çevirilerimde yardımlarını esirgemeyen Coşkun YAVA ve kızım Merve KİREMİT e, Türk dil yazım kuralları açısından tezimi kontrol ederek düzeltmeler yapan kayınpederim Yrd. Doç. Dr. Mehmet KİREMİT e ve destek veren tüm öğretmen, dost ve arkadaşlarıma teşekkür ederim. Aysun Şebnem KİREMİT

5 ii ÖZET TURİZMİN GELİŞİMİNDE BİR ALTERNATİF OLARAK MEDİKAL TURİZM: BİR SAĞLIK KURULUŞUNDA ARAŞTIRMA Kiremit, Aysun Şebnem Yüksek Lisans, Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı. Tez Danışmanı: Yrd.Doç.Dr Ali Yaylı Şubat-2008 Medikal turizm; genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara "maliyet etkin" özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Bu süreçte hem sağlık sektörü hem de turizm sektörü rol almaktadır. Batıdaki yüksek tedavi ücretleri, uzun bekleme listeleri veya az gelişmiş ülkelerdeki tedavi imkânlarının yetersizliği gibi sebeplerle insanlar farklı ülkelere seyahat etmektedirler. Türkiye, kaliteli tedavi standartları, olağanüstü zengin tarihi, kültürü, güzel kumsalları, manzarası ve konuksever insanları ile birleşince, ülkeyi rakiplerinden ayıran bir pazar haline gelmekte ve Türkiye ye uluslararası alanda rekabet etmek için güçlü bir temel sağlamaktadır. Medikal turizm işini etkili ve verimli bir biçimde gerçekleştirebilmek için temelde üç unsurun varlığı gerekli olmaktadır. Bu üç unsurun varlığı, uyumu ve işletilmesi var olan potansiyelin etkili kullanımını da beraberinde getirmektedir. Bu unsurlardan birisi turizm olanakları (iklim, doğa, tarih, vb), diğeri sağlık hizmetleri olanakları (hastaneler, personel, teknolojik imkânlar, uzmanlıklar, uygun fiyatlar, vb) ve üçüncüsü de müşteri ile sağlık turizmi sektörünü buluşturacak profesyonel organizasyonların varlığıdır.

6 iii Bu çalışma ile turizmin çeşitlendirilmesi bağlamında da oldukça önem taşıyan medikal turizm alanındaki gelişmeler ve Türkiye nin bu alandaki konumu belirlenmeye çalışılmıştır. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmından oluşan birinci bölümde çalışmanın amaç ve önemine değinilmiş, ikinci bölümde çalışmanın kavramsal çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda medikal turizmin tanımı, kapsamı, dünyada ve Türkiye deki uygulama şekilleri üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise medikal turizm açısından durum tespiti yapmaya katkı sağlaması, karşılaşılan olası sorunlar ve medikal turizmin gelişimine ışık tutması açısından özel bir hastanede yapılan yüz yüze görüşme ve anket uygulamalarının sonuçlarına yer verilmiştir.

7 iv ABSTRACT MEDICAL TOURISM AS AN ALTERNATIVE TO DEVELOPMENT OF TOURISM: AN INVESTIGATION AT A HEALTH ORGANIZATION. Kiremit, Aysun Şebnem MSc, Tourism Business Education. Supervisor: Ass. Prof. Dr. Ali YAYLI February-2008 Medical tourism can be defined as the cooperation of tourism industry with medicine to provide patients who need surgical or other special medical care with cost effective solutions. This process includes both the medical industry and medicine. Problems like high prices of medical interventions in the western countries and long waiting times and poor treatment opportunities in undeveloped countries make patients seek alternatives. Combining Turkey s quality in treatment standards with its extraordinary, rich history, culture, nice shores and hospitality, makes it a distinguished market compared with that of competitors and also provides a powerful basis for international competition in the market.. There are three essential factors to provide effectiveness and productivity for medical tourism. Harmonic usage of these three factors makes it possible to benefit the potential effectively. These factors are; tourism s opportunities (climate, nature, history etc.), opportunities of medical care (hospitals, personnel, technologic advantages, specialties, reasonable cost, etc.), and the presence of professional organizations to bring together the medical tourism and the client.

8 v This study aims to describe the development in medical tourism and Turkey s position on this subject to increase the opportunities of the market in variety. The thesis consists of three parts. Part one, the introduction, mentions the aim and the importance of the study. Part two is about the conceptual framework which covers the definition, scope, and implementations in Turkey and abroad. The last part includes the questionnaire and face to face interview results carried out in a nongovernmental hospital to contribute the determination of the situation, solutions of possible problems and enlighten the way to development for medical tourism.

9 vi İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ.. i ÖZET.ii ABSTRACT.....iv İÇİNDEKİLER......vi TABLOLAR LİSTESİ ix ŞEKİLLER LİSTESİ....xi BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ 1.1. Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmanın Sayıtlıları Tanımlar/Terimler...4 İKİNCİ BÖLÜM KURAMSAL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Medikal Turizmin Tanımı ve Kapsamı Medikal Turizmin Özellikleri Medikal Turizmin Tarihsel Gelişimi Dünyada Medikal Turizm...16

10 vii Avrupa Birliği nde Medikal Turizm Medikal Turizmde Önde Gelen Ülkeler ve Uygulamaları Türkiye'de Medikal Turizm Türkiye de Uygulanan Bir Medikal Turizm Tur Planı Medikal Turizmde Türkiye nin Güçlü Yönleri Medikal Turizmde Türkiye nin Zayıf Yönleri Medikal Turizmde Türkiye nin Karşısındaki Çevresel Fırsatlar Avrupa Ülkeleri Açısından Fırsatlar Ortadoğu ve Müslüman Ülkeler Açısından Fırsatlar Türk Cumhuriyetleri Açısından Fırsatlar Avrupada Yaşayan Türk Vatandaşları Açısından Fırsatlar Medikal Turizmde Türkiye nin Karşısındaki Çevresel Tehditler Türkiye de Medikal Turizmin Geliştirilmesi İçin Yapılması Gerekenler Medikal Turizmin Önünde Bulunan Engeller Medikal Turizmin Fayda ve Zararları Medikal Turizmin Somut Faydaları Medikal Turizmin Soyut Faydaları Medikal Turizmin Olumsuz Yönleri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli Araştırma Evreni ve Örneklem Veri Toplama Teknikleri Verilerin Analizi

11 viii DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR ve YORUMLAR 4.1. Katılımcıların Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular Katılımcıların Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına İlişkin Bulgular Katılımcıların Yabancı Müşterilerin Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Değerlendirmeleri Katılımcılara Göre Yabancı Müşterilerin Hastane Seçimini Etkileyen Faktörlere İlişkin Değerlendirmeleri Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Avantaj Durumuna İlişkin Değerlendirmeleri BEŞİNCİ BÖLÜM SONUÇ ve ÖNERİLER 5.1. Sonuç Öneriler..110 KAYNAKÇA EKLER Ek1: Çalışanlara Yöneltilen Anket Soru Formu Ek2: Yüzyüze Mülakat Sırasında Hastane Yetkilisine Yöneltilecek Bilgilendirme Soruları...120

12 ix TABLOLAR LİSTESİ TABLO NO SAYFA NO Tablo 1. Çeşitli Dünya Ülkelerinde Sağlık Turizminin Yapısı 20 Tablo Yılında Türkiye deki Hastanelere Tedavi Amacı İle Gelen Yabancıların Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 3. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunun Güvenilirlik Değeri...77 Tablo 4. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunu Oluşturan Maddelerin Güvenilirliğine Etkileri Tablo 5. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunun Faktör Analizi Sonuçları.. 78 Tablo 6. Bileşen Matrisi...79 Tablo 7. Yönlendirilmiş Bileşen Matrisi Tablo 8. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı...81 Tablo 9. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı...82 Tablo 10. Katılımcıların Mesleklerine Göre Dağılımı.83 Tablo 11. Katılımcıların Yabancı Dil Düzeylerine Göre Dağılımı...84 Tablo 12. Katılımcıların Hastanede Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı...85 Tablo 13. Katılımcıların Yurtdışında Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Tablo 14. Katılımcıların Kurumdan Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı...87

13 x Tablo 15. Katılımcıların Yabancı Hastalara Sunulacak Hizmet Hakkında Eğitim Alma Durumuna Göre Dağılımı..88 Tablo 16. Katılımcıların Yabancı Hastalara Yönelik Aldıkları Eğitim Türleri...89 Tablo 17. Katılımcıların Yabancı Hastalarla Olan İletişiminde Sorun Yaşama Durumu...90 Tablo 18. Katılımcılara Göre Yabancıların Hastanede Hastalara Sunulan Yemekler Konusunda Sorun Yaşama Durumu Tablo 19. Katılımcılara Göre Yabancıların Ödemeler Konusunda Sorun Yaşama Durumu...93 Tablo 20. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Kurallarına Uyum Konusunda Sorun Yaşama Durumu Tablo 21. Katılımcılara Göre Yabancıların Hastayı Getiren Aracı Kuruluşlarla İletişimde Sorun Yaşama Durumu Tablo 22. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Yakınları ile Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu Tablo 23. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Randevular Konusunda Sorun Yaşama Durumu Tablo 24. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı Sorun Yaşama Durumu Tablo 25. Katılımcıların Yabancı Müşteriler ile Karşılaştıkları Sorunların Önem Derecelerine Göre Sıralanışı Tablo 26. Katılımcılara Göre Hastane Seçiminde Hizmet Kalitesinin Etki Düzeyi Tablo 27.Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Ucuzluk ve Ulaşım Kolaylığının Etki Düzeyi...103

14 xi Tablo 28. Katılımcılara Göre Hastane Seçiminde Turistik Özelliklerin Etki Düzeyi Tablo 29. Katılımcılara Göre Yabancı Müşterilerin Tercihlerini Etkileyen Faktörlere İlişkin Ki-Kare Testi Sonuçları.106 Tablo 30. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Avantaj Durumuna İlişkin Değerlendirmeler...,..107 ŞEKİLLER LİSTESİ ŞEKİL NO SAYFA NO Şekil 1. Medikal Turizm Endüstrisi İçin Girdiler Şekil 2. Sağlık Turizminin Gelişimi İçin Stratejik Çerçeve Şekil 3. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Şekil 4. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı...82 Şekil 5. Katılımcıların Mesleklerine Göre Dağılımı Şekil 6. Katılımcıların Yabancı Dil Düzeylerine Göre Dağılımı...84 Şekil 7. Katılımcıların Hastanede Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı...85 Şekil 8. Katılımcıların Yurtdışında Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Şekil 9. Katılımcıların Kurumdan Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Şekil10. Katılımcıların Yabancı Hastalara Sunulacak Hizmet Hakkında Eğitim Alma Durumuna Göre Dağılımı

15 xii Şekil 11. Katılımcılara Verilen Yabancı Hastalara Sunulacak Eğitim Türleri Şekil 12. Katılımcılara Göre Yabancı Hastalarla Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu 91 Şekil 13. Katılımcılara Göre Yabancıların Hastanede Hastalara Sunulan Yemekler Konusunda Sorun Yaşama Durumu...92 Şekil 14. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Ödemeler Konusunda Sorun Yaşama Durumu...94 Şekil 15. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Kurallarına Uyum Konusunda Sorun Yaşama Durumu Şekil 16. Katılımcılara Göre Yabancı Hataların Hastayı Getiren Aracı Kuruluşlarla İletişimde Sorun Yaşama Durumu Şekil 17. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Yakınları ile Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu Şekil 18. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Randevular Konusunda Sorun Yaşama Durumu 99 Şekil 19. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı Sorun Yaşama Durumu. 100 Şekil 20. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Hizmet Kalitesinin Etki Düzeyi Şekil 21. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Ucuzluk ve Ulaşım Kolaylığının Etki Düzeyi Şekil 22. Katılımcılara Göre Hastane Seçiminde Turistik Özelliklerin Etki Düzeyi 105 Şekil 23. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Avantaj Durumuna İlişkin Değerlendirmeleri...107

16 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Son yıllarda sağlıklı olmak kavramı hiçbir zaman olmadığı kadar öne çıkmıştır. Sağlık turizmi kavramı genel olarak sağlıklı ve zinde kalmaya yönelik tüm kavramları kapsarken Medikal turizm kavramı ile tıbbi müdahaleler ve tedavi maksatlı turizm anlaşılmaya başlanmıştır (Connell, 2006). Medikal turizm; Hindistan, Singapur ve Tayland gibi ülkelerde büyümekte ve bu da ülkelerin plaj aktiviteleri gibi turizm olaylarını sağlıkla ilişkilendirmektedir. Medikal turizm aynı zamanda Güney Afrika ülkeleri ile Baltık ülkelerinde de gelişmektedir. Örneğin Macaristan da 2003 yılı Medikal turizm yılı ilan edilmiştir. Doğu Avrupa ülkeleri özellikle diş ve plastik cerrahi alanlarında önemli hale gelmiştir. Ürdün ve İsrail de kadın doğum ve infertilite tedavisi alanlarında hem Yahudi hem de diğer yakın ülke müşterilerine hizmet vermektedir. Güney Afrika, kozmetik cerrahi alanında ABD ndeki maliyetlerin yarısına varan fiyatlarla öne çıkmaktadır. Özellikle de en önemli müşteri portföyü bu ülkedendir. Arjantin de plastik cerrahi alanında ön plandadır (Huff-Roussele, Shepherd, Cushman, Imrie& Lalta, 1995). Buna ilave olarak bazı Karayip ülkeleri, örneğin Küba, cilt hastalıklarında; Antigua, diş hekimliği alanlarında uzmanlık kazanmışlardır. Pasifik Guam ı, Japonya, Mikronezya ve Palau için diş merkezi olmuştur (Pacific, June 2005, p. 23). Dubai, Bahreyn ve Lübnan gibi Orta Doğu ülkeleri medikal turizmi tersine çevirerek kendi Medikal Turizm endüstrilerini yaratmışlardır. Dubai yakın bir zamanda Dubai Sağlık Bakım Şehrini (DHCC) kurarak Orta Doğu marketini kendine çevirmeyi amaçlamıştır. Suudi Arabistan da kozmetik cerrahi, diş hekimliği ve hac ziyaretleri için diğer körfez ülkelerine ev

17 2 sahipliği yaparken, İran ise açık kalp ameliyatında Türkiye ($18.000) ve İngiltere ($40.000) den daha ekonomik olduğunu ifade etmektedir. Ürdün de düşük maliyetleri ile medikal turizmde Orta Doğu da kendine yer bulmuştur. Medikal turizm hareketi, Hindistan, Tayland, Yunanistan, Singapur, G. Afrika, Çek Cumhuriyeti, Belçika, Hırvatistan gibi ülkeler başta olmak üzere bir çok gelişmekte olan ülkenin turizm hareketleri içinde önemli bir yere sahip olmaya başlamıştır. Türkiye nin ise özellikle estetik, göz, diş ve tüp bebek konularında medikal turizmde diğer ülkelere göre mukayeseli üstünlüğe sahip konumda olduğu ifade edilebilir. Ancak, Türkiye medikal turizmde henüz gerek kamu gerekse özel sektör açısından belirlenmiş bir stratejiye ve kriterlere sahip değildir. İstanbul ve Antalya başta olmak üzere 200 civarında hastane ve özel kliniğin bu konuda çalışmaları mevcuttur. Bu hastaneler ayrıca yabancı sağlık sigorta firmalarıyla da anlaşmış ve dışarıdan tedavi maksatlı hasta gelmesine olanak sağlamışlardır. Ancak bu konu kitlesel bir hareket haline dönüşmemiştir. Bu çalışmada turizmin çeşitlendirilmesinde gittikçe artan bir öneme sahip olan Medikal Turizm alanında dünyadaki ve ülkemizdeki mevcut durumu ortaya koymak, ülkemizin bu sektördeki payını arttırmak için yapılması gerekenleri belirlemek ve hizmet sunan sağlık personelinin hizmet sunumu açısından gerekli olan eğitim gereksinimlerini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır Araştırmanın Amacı Dünyada ve ülkemizde özellikle son yirmi yılda gerek sayısal ve gerekse turizm çeşitliliği açısından hızlı bir gelişme ve değişme yaşanmaktadır. Dünyada yaygın olarak öne çıkan kitlesel turizm hareketi yerini kişiye özel

18 3 turistik ürün hareketlerine dönüştürmüştür. Bunlardan biri de medikal turizm hareketidir. Bu çalışmada, hızla gelişen Medikal Turizmde dünyadaki ve ülkemizdeki başarılı örnek uygulamaları yönetimsel açıdan tespit ederek, Türkiye nin dünya turizm sektöründeki payını artırmak hedeflenmiştir. Ayrıca, söz konusu turistik ürün açısından Türkiye nin güçlü ve zayıf yönlerini fırsat ve tehditlerini (SWOT analizi) ortaya koyarak öneriler geliştirmektir Araştırmanın Önemi Hızla gelişen Medikal Turizm sektöründe diğer rakip ülkelerin uygulamalarını da içine alacak şekilde araştırarak, sektörde ülkemizi öne çıkartabilecek örnek oluşturan uygulamaların incelenmesi, yönetim açısından belirlenen tedbirlerin ve uygulamaların vakit kaybetmeksizin yapılması, sektörün önde gelen ülkeleriyle rekabet için en önemli unsurdur Araştırmanın Sınırlılıkları Tezin teorik çerçevesi internet, kütüphane, online arama motorları, YÖK Dokümantasyon Merkezi, hastane arşiv bilgileri vb. kaynaklardan yararlanılarak oluşturulacaktır. Tezin uygulama kısmı ise Anadolu Sağlık Merkezinde ampirik çalışma şeklinde olacaktır. Çalışma, kavramsal olarak medikal turizmin; tanımı, kapsamı, tarihsel olarak gelişimi, önde gelen ülkeler ve uygulamaları, Türkiye'nin yeri, Medikal Turizmin sağladığı avantajlar, bir sağlık kuruluşunda araştırma şeklinde gerçekleştirilecektir Araştırmanın Sayıltıları a. Medikal Turizm tüm dünyada hızla gelişme göstermektedir. b. Medikal Turizmin gelişmesinde ülkenin sağlık sektörünün gelişmiş olmasının yanı sıra temel turistik çekicilikler yönünden zengin olmasının da etkisi büyüktür.

19 4 c. Medikal hizmet veren sağlık personelinin turistlerle olan iletişim becerisi yetersizdir. d. T.C. Sağlık Bakanlığı ve T.C. Turizm Bakanlığının Medikal Turizm konusundaki koordinasyonu yetersizdir. e. Medikal Turizmin gelişmesinde uluslararası tanıtım ve pazarlama atağı yapılmalı, bu çalışmalar devlet tarafından desteklenmelidir Tanımlar/Terimler Turizm: Devamlı olarak yaşanan yer dışında tüketici olarak tatil, dinlenme, eğlence, kültür vb. ihtiyaçların giderilmesi amacıyla yapılan seyahat ve geçici konaklama hareketlerine turizm denir. Sağlık Turizmi: Seyahat etmek sureti ile ikamet ettiği yerleşmenin dışında konaklayarak sağlığını korumayı veya yeniden kazanmayı amaçlayan insanların gerçekleştirdiği turizm çeşididir. Medikal Turizm: Medikal turizm; genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara "maliyet etkin" özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Bu süreçte hem sağlık sektörü hem de turizm sektörü rol almaktadır. Medikal Turist: Öncelikle yaşadığı ülkede çeşitli sebeplerle bulamadığı sağlığını diğer ülkelerde arayan kişidir. Medikal turist; sağlık hizmetlerinin yanı sıra boş zaman, eğlence, spor ve eğitim gibi faaliyetler yoluyla ev ve iş meşguliyetlerini ortadan kaldırmak üzere, mevcut sağlık sorunlarını ortadan kaldıracak ürün ve hizmetleri satın alır.

20 İKİNCİ BÖLÜM KURAMSAL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Medikal Turizmin Tanımı ve Kapsamı Kültür ve Turizm Bakanlığı Turizm çeşitlerinde Sağlık ve Termal Turizmi başlığı altında Termal Turizm, Sağlık Turizmi, Spa-Wellnes Turizmi alt başlıklarına ayırmıştır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı her ne kadar Sağlık Turizmi olarak adlandırsa da uluslararası literatürde Medical Tourism- Medikal Turizm olarak isimlendirildiğinden dolayı biz de kavram karmaşası olmaması açısından bu ismi kullanmayı uygun gördük. Sağlık Turizmi; kısaca tedavi amacı ile yapılan seyahatlerdir. Başka bir ifadeyle, sağlık turizmi, fizik tedavi ve rehabilitasyon gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür (Turizm Bakanlığı; 2007). Medikal turizm; genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara "maliyet etkin" özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Bu süreçte hem sağlık sektörü hem de turizm sektörü rol almaktadır. < (2007, Mayıs 13). Medikal turizm genel bir tatil tarzı haline dönüşmüş ve tıbbi hizmetlerin neredeyse her alanını kapsar hale gelmiştir. Medikal turizm, eğlence ve dinlenme ile sağlık ve tedaviyi bir araya getirmektedir.

21 6 Medikal turizmde ana fikir, günlük rutinlerden uzaklaşarak rahat ve değişik bir ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan dağlara ve denize yakın olmanın keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı olmanızı sağlayacak hizmetlerden de faydalanabilirsiniz. Bunu ruhsal, duygusal ve bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür. Medikal turizm tıp endüstrisinin gelişmesi ile ortaya çıkan, deniz aşırı ülkelerde tıbbi tedavi ile tatil yapmayı bir arada ele alan bir yaklaşımıdır. (Connell, 2006: ) Seyahat etmek sureti ile ikamet ettiği yerin dışında konaklayarak tedavi olmayı amaçlayan insanların hareketi spesifik bir turizm çeşidi olan sağlık turizmini ortaya çıkartmıştır. Sağlık turizmi hedef kitlesi sağlığı bozulmuş olan kişiler ile sağlığını korumaya duyarlı kişilerden oluşmaktadır (Turizm Bakanlığı, 1993: 11). Sağlık Turizmi, büyük ölçüde Termal Turizmi içeren, ama onun ötesinde ve çok daha geniş bir kavramdır. Sağlık Turizmi kapsamında, tatil turizminin yoğun olduğu yerleşmelerde, plastik cerrahi, psikiyatri, rehabilitasyon gibi, kişilerin sürekli yaşadıkları ortamın dışında tedavi olmayı tercih ettikleri hatta tatilin tedavi işleminin bir parçası olarak algılandığı rahatsızlıkların tedavisine yönelik sağlık merkezleri kurulması olanakları da etüt edilmiştir. Diğer bir taraftan klasik tıbbın konusu içinde yer alan hekimler tarafından hastanelerde gerçekleştirilen birtakım tedavi yöntemlerini almak adına yapılan uluslararası seyahatleri ise Medikal Turizm olarak adlandırmak daha uygun olacaktır. Bu grup içerisinde de plastik-estetik cerrahi ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme

22 7 ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır. Medikal turizm, tıbbi tanı, tedavi, rehabilitasyon uygulamaları ile otelcilik, acentecilik, tanıtım, çevre, mimari, ekonomi vb. açılarından multidisipliner bir bakışı gerektirir. Medikal Turizm, tıbbi, cerrahi veya diş hekimliğinin konusu içinde yer alan herhangi bir tedavi uygulamasını elde etmek amacıyla kişilerin kendi ülkelerinden farklı bir ülkeye seyahat etmeleri olarak tanımlanabilir. Medikal turizmin tanımını, farklı kişiler farklı şekillerde yapmıştır. Bunlardan bazıları şöyledir:van Sliepen medikal turizmi, ev dışında ikamet etmek koşulu ile boş zamanlarda tedavi amaçlı yapılan geziler olarak tanımlamaktadır (Harahsheh, 2002: 23-24). Magablih(2001) e göre ise medikal turizm, hastaların, sağlıklarını iyileştirmek ya da en azından sağlık durumlarını bir düzene sokmak amacıyla, 24 saatten az olmamak ve en fazla 1 sene sürmek koşulu ile çalışmak ya da yaşamak gibi bir amaç güdülmeksizin başka bir ülkeye gitmektir. Suad Imram a göre ise tedavi olmak için geçici süre ile ister doktor tavsiyesi ile isterse kişinin kendi isteği ile başka bir ülkeye gitmesi olarak tanımlanmaktadır. Hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı ülkelerden alması olarak da tanımlanabilen medikal turizm sektörü her geçen gün büyümektedir. Hastaların tedavi maksatlı seyahat etmelerinin farklı nedenleri bulunmaktadır. İngiltere deki hastalar kendi ülkelerinde alacağı tıbbi hizmetin yarı fiyatına, hatta kimi zaman onda bir fiyatına farklı ülkeden tedavi hizmeti alabileceklerini bildikleri için medikal turizme katılmaktadırlar.

23 8 Kanada daki hastalar ise uzun bekleme sürelerinden şikayetçi oldukları için başka ülkeden tıbbi hizmet almayı istemektedirler. Bangladeş gibi bazı ülkelerin hastaları ise kendi ülkelerinde gerekli tedavi imkanları bulamadıkları için farklı bir ülkede tedavi olmaktadır. Bazı hastalar için ise tedavi ile tatili birleştirmek avantajı, başka bir ülkede tıbbi hizmet almanın nedenidir < (2006, Mayıs 17). Son yıllarda sağlıklı olmak kavramı hiçbir zaman olmadığı kadar öne çıkmıştır. Turizmde eğlenceden çok iş ortamından uzaklaşmak ve sıcak iklimler ile sularda tekrar sağlığa kavuşmak teması öne çıkmaktadır. Sağlık turizmi kavramı genel olarak sağlıklı ve zinde kalmaya yönelik tüm kavramları kapsarken Medikal turizm kavramı ile tıbbi müdahaleler ve tedavi maksatlı turizm anlaşılmaya başlanmıştır. Sağlık Turizmi en basit tanımıyla tedavi almak amacıyla yapılan seyahatleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Fakat yaygın kullanımına bakıldığında, Sağlık Turizmi daha çok klasik tıp uygulamalarının dışında kalan SPA başlığı altında toplanabilecek çeşitli uygulamalar ve kaplıca turizmi için kullanılmaktadır. Diğer bir taraftan klasik tıbbın konusu içinde yer alan hekimler tarafından hastanelerde gerçekleştirilen birtakım tedavi yöntemlerini almak adına yapılan uluslararası seyahatleri ise Medikal Turizm olarak adlandırmak daha uygun olacaktır. Bu grup içerisinde de plastik-estetik cerrahi ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır. Medikal Turizm, tıbbi, cerrahi veya diş hekimliğinin konusu içinde yer alan herhangi bir tedavi uygulamasını elde etmek amacıyla kişilerin kendi ülkelerinden farklı bir ülkeye seyahat etmeleri olarak tanımlanabilir.

24 9 Sağlık Turizmi, büyük ölçüde Termal Turizmi içeren, ama onun ötesinde ve çok daha geniş bir kavramdır. Medikal Turizm kapsamında, tatil turizminin yoğun olduğu yerleşmelerde, plastik cerrahi, psikiyatri, rehabilitasyon gibi, kişilerin sürekli yaşadıkları ortamın dışında tedavi olmayı tercih ettikleri hatta tatilin tedavi işleminin bir parçası olarak algılandığı rahatsızlıkların tedavisine yönelik sağlık merkezleri kurulması olanakları da etüt edilmiştir. Ülkelere büyük ekonomik katkılar sağlayan medikal turizm endüstrisinin girdileri Şekil- 1 ile açıklanmaktadır. Şekil -1: Medikal Turizm Endüstrisi İçin Girdiler (Gonzales, Brenzel, Sancho, 2001: 46) Gonzales, Brenzel ve Sancho ( 2001: 47 ) medikal turizmi endüstrisinin girdilerini anlatan bu şekle uluslararası akreditasyon, uluslararası tur operatörleri ve yabancıların doğrudan yatırımlarını ekleyerek medikal turizmin gelişmesi için stratejik çerçeve oluşturmuşlardır.

25 10 Gonzales, Brenzel ve Sancho (2001: 20) sağlık turizminde sunulan hizmetleri üç ana başlıkta incelemektedir: 1- Sağlığı Geliştirmeye Yönelik Hizmetler (kaplıca, bitkisel tedavi, masaj vb.) 2- Tedaviye Yönelik Hizmetler (estetik ameliyat, kalp ameliyatı, göz ameliyatı, kanser tedavisi vb.) 3- Rehabilitasyon Hizmetleri (diyaliz, bağımlılık programı, yaşlı bakım programı gibi)

26 11 Sağlık Sigortası Sorumluluk Sigortası Uluslararası Akreditasyon Uluslararası Tur Operatörleri Sağlık Turizmi Sağlık Hizmetlerinin Kalitesi Pazarlama Otel Hizmetleri Turizm Endüstrisi Ulaşım Sistemleri İletişim Sistemleri Sağlık Hizmeti Sunanlar Yönetim Altyapı Denetim İnsanların Doğal Hareketleri Yabancıların Doğrudan Yatırımları Sınır Ötesi Ticaret Şekil-2. Sağlık Turizminin Gelişimi İçin Stratejik Çerçeve(Gonzales, Br enzel, Sancho, 2001: 47)

27 MEDİKAL TURİZMİN ÖZELLİKLERİ Özalp (2005: 98), özel bir turizm türü olan medikal turizmin özelliklerini şöyle açıklamaktadır: 1- Medikal turizm teknik donanım ve iş gücü gerektiren bir turizm türüdür. 2- Medikal turizmde, hizmeti sunan sağlık kuruluşunun uluslararası standartlara uygun hizmet sunması önem taşımaktadır. 3- Hizmet sunan sağlık kuruluşunda, ortak yabancı dili bilen personelin mutlaka olması gerekmektedir. 4- Hasta ve refakatçileri için farklı turizm türlerinin geliştirilmesini destekleyen, katma değeri yüksek bir turizm türüdür. 5- Seçilmiş olan hedef pazara yönelik devlet destekli, farklı dillerde, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri gerekmektedir. Yapılan bu tanıtımlarda hedef olarak öncelikle hastalarının yurt dışında hizmet almasını destekleyecek sigorta ve sağlık kuruluşları seçilmelidir. Hastaları, kendi ülkeleri dışında başka bir ülkede tıbbi hizmet (sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ya da rehabilitasyon hizmetleri) almaya motive eden etkenleri Weihrauch (2003: 58) şöyle sıralanmaktadır: 1- Başka bir ülkeden tedavi hizmeti almak bekleme süresini kısaltabilmektedir. 2- Hastanın kendi ülkesinde hizmete ulaşımı başka ülkedeki tedavi hizmetine ulaşımından daha zor olabilmektedir. Örneğin kendi ülkesinde hizmet alması daha uzun bir yol gitmesini gerektirebilmektedir.

28 13 3- Nadir hastalıklar için kaliteli sağlık bakım hizmeti, komşu ülkede daha uygun imkanlarla mevcut olabilmektedir. 4- Hasta tatilde ya da iş seyahatindeyken sağlık bakımına ihtiyaç duyabilmektedir. Harrant (2003: 36) medikal turizminin Avrupa Birliği için faydalarını hastalara, hastanelere, sigorta şirketlerine ve tüm sağlık sistemine faydaları olmak üzere dört ana başlıkta toplamaktadır. Aşağıda açıklanacak olan bu faydaların tüm ülkeler için de geçerli olduğu düşünülmektedir. 1- Medikal turizm hastaların doğru ve kaliteli bakım hizmetini bulmak için uzun mesafeler gitmesi yerine Avrupa Birliği içindeki hastanelerden istedikleri hizmeti alabilmelerini sağlamaktadır. 2- Medikal turizmi ile hastaneler daha yüksek kalitede sağlık bakım hizmeti sağlamak için deneyimlerin, iyi uygulamaların ve donanımların paylaşılmasından fayda sağlamaktadır. 3- Sigorta şirketleri ise müşteri memnuniyetini artırmak ve bekleme listelerini azaltmak için medikal turizm ile ek bir hizmet sağlamış olmaktadırlar. 4- Bir bütün olarak tüm sağlık sistemi düşünüldüğünde medikal turizm hem hizmet alımlarında dublikasyonları önlemekte, hem de maliyetlerin, kaynakların ve hizmetlerin paylaşılması yolu ile ekonomiye katkı sağlamaktadır. şöyledir: Coheur ( 2003: ) e göre ise medikal turizmin faydaları 1- Medikal turizmi olası bekleme süreleri ve hizmete ulaşım mesafesini kısaltıp, tıbbi hizmetin ulaşılabilirliğini artırmaktadır.

29 14 2- Medikal turizm, hastaların bölgesel, dinsel, kültürel farklılıklar konusunda daha iyi bilgi edinmesini sağlayarak ülkeler arasında bütünleşmeyi güçlendirmektedir. 3- Ülkeler arasında hasta hareketliliği ile bilgi alışverişi artacağından, hastane personelinin deneyim ve eğitiminin gelişmesine katkı sağlamaktadır MEDİKAL TURİZMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Sağlık turizminin geçmişi aslında yıllar öncesine dayanmaktadır. Eski Yunan İmparatorluğu nda hastalar Akdeniz ülkelerine termal su tedavileri almak için gitmekte iken, 18. yüzyıldan sonra zengin Avrupalılar kaplıca tedavisi almak için Nil e gitmekte, 21. yüzyılda ise göreceli olarak düşük maliyetli ve bekleme süresinin kısa olduğu yerlere tedavi amaçlı gitmektedirler. Sağlık turizminin ilk formlarında daha zinde olmak amaçlanmış ve 18 inci yüzyılda Avrupa daki kaplıcalar rağbet görmeye başlamıştır. 19 uncu yüzyıla girilmesi ile uzak kolonilerden, örneğin Yeni Kaledonya gibi Fransız Pasifik bölgelerinden tropik ikliminin iyileştirici etkisi ön plana çıkarılarak turizm anlamında yararlanılır olmuştur (Smyth 2005). Daha sonraları turizm sahil turizmine dönüşmüş ve sadece zenginlerin değil, orta sınıf çalışan insanların da faydalandığı bir eylem durumuna dönüşmüştür (Gilbert 1954). Golf, bisiklet, yürüme, dağcılık gibi sporlar da turizm ile sağlıklı olmayı bir araya getiren aktiviteler olmuşlardır. Son zamanlarda Yoga ve Meditasyon yapabilmek için yolculuğa çıkan turistlere de rastlamak mümkün olmaktadır. Kırgızistan örneğinde olduğu gibi kaplıca turizmi bu tip turizmde başı çekmektedir (Connell, 2006: ).

30 15 Bazı istisnalar hariç kaplıca turizmi genellikle tedaviye yönelik olmaktan çok sağlıklı ve zinde kalmaya yönelik bir aktivitedir. Sağlık turizmi, günümüzde klasik kaplıca turizminin boyutları dışına çıkmaktadır. Bir yandan geleneksel tedavi olanaklarından yararlanılırken, diğer yandan bu tedavi yöntemlerinin verimini arttırmak için önleyici cerrahi ve rehabilitatif tıbbın olanakları devreye sokulmaktadır. Amaç, rehabilitasyon gereksinimi olanlar ile 3. yaş grubuna, olumlu çevre ve ılıman iklim koşullarında, sağlığı koruma ve rehabilitasyon programları sunmaktır. Turizmden beklenen dinlenme, mutluluk ve tabii ki bu şekli ile sağlığa katkıda bulunmasıdır. İnsanların tatillerinde ılıcalar gibi sağlığa yönelik aktivitelere ilgi göstermesi sağlık turizmi kavramının gelişmesine neden olmuştur. Son yıllarda sağlıklı olmak kavramı hiçbir zaman olmadığı kadar öne çıkmıştır. Turizm de eğlenceden çok iş ortamından uzaklaşmak ve sıcak iklimler ile sularda tekrar sağlığa kavuşmak teması öne çıkmaktadır. Sağlık turizmi kavramı genel olarak sağlıklı ve zinde kalmaya yönelik tüm kavramları kapsarken Medikal turizm kavramı ile tıbbi müdahaleler ve tedavi maksatlı turizm anlaşılmaya başlanmıştır (Connell, 2006: ). Medikal turizmin ana bölgesi Asya dır. Tayland 1970 lerde cinsiyet değiştirme konusunda isim yapmıştır ve sonrasında estetik operasyonlar konusunda da uzmanlaşmaya başlamıştır. Malezya bu gruba ekonomik krizden sonra, Tayland da yerli hastalar fiyatları ödeyemez olmaya başladıklarında olduğu gibi 1998 de katılmıştır. Singapur, daha sonraları girdiği bu pazarda Tayland ve Malezya ile rekabet edebilmek için fiyatları bu ülkelerin aşağısına çekmiş ve hava alanlarına tıbbi turizm alternatifleri ile ilgili bilgi stantları yerleştirmiştir (Connell, 2006: ).

31 16 Günümüzde Hindistan bu alanda öncü ülke olarak görülmektedir. Hindistan, Avrupa, Ortadoğu ve Kanada hastalarını tedavi etmeyi amaçlarken, Singapur Amerika dan gelecek hastaları tedavi etmeyi amaçlamaktadır. (CBC News; 2007) Medikal Turizm 1990 lı yılların ortalarından itibaren yeni bir sağlık turizmi çeşidi olarak doğmuştur Dünyada Medikal Turizm Dünyada yaşanan küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler (örneğin uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite problemleri), tüketicilerin bilinçlenmesi ve Avrupa Birliği (AB) gibi dinamiklerin bir sonucu olarak hızla büyüyen bir sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem tedavi unsurlarını içeren bir kavramdır. Günümüzde dünya sağlık turizminden en büyük payı alan ülkelerin başında Hindistan gelmektedir. Her yıl yaklaşık olarak Hindistan a medikal turist gitmektedir. Hindistan sağlık sektöründe her yıl %30 luk bir büyüme olduğu kaydedilmekte ve 2012 yılında yıllık sağlık turizm gelirinin 1,2 milyar pound olması beklenmektedir. Bu popülaritenin temel nedeni bu turizm potansiyelini önce görmeleri, düşük maliyetle çalışmaları ve iyi tanıtım yapmalarıdır. Hindistan ın eski bir İngiliz sömürgesi olması da İngiltere de daha olumlu tanınmalarını sağlamaktadır. Hindistan ın son yıllarda genel olarak ekonomik anlamda göstermiş olduğu kayda değer gelişmeyi de göz ardı etmemek gerekir (Yıldırım, 2006) Kapitalist dünyaya hızla uyum sağlamaya çalışan doğu Avrupa ülkeleri de özellikle düşük işçilik maliyetleri ve AB üyeliği avantajını kullanarak sağlık turizmi pastasından önemli bir pay almaya başlamışlardır. Özellikle Türklerin bile ilk aklına gelen ülke olan Macaristan sadece diş tedavisinden

32 17 elde ettiği yıllık 2 milyon dolarlık girdi ile yıldızı parlayan ülkeler arasında yer almaktadır. Bir batı Avrupa ülkesi olarak Belçika özellikle estetik cerrahi ve obezite tedavisi konularında çok ciddi bir sektör payı elde etmiş durumdadır. (Yıldırım; 2004). Fransız Le Figaro gazetesi tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, Orta Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika nın turistik ülkeleri, kalp ameliyatı, böbrek nakli, diş ve göz bakımı gibi sağlık alanlarında kendilerine yeni turist rezervi oluşturmaya başlamışlardır (Le Figaro, 2006). Araştırmaya göre, Hindistan kalp ameliyatı, Tayland böbrek nakli, Macaristan ve Polonya diş bakımı, Tunus ve Fas ise göz sağlığı konusunda ön plana çıkıyorlar. Araştırmalar, bu ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin Batı Avrupa ya oranla ortalama yüzde 40 ila yüzde 70 arasında daha ucuz olduğunu gösteriyor. Fransa da ortalama 4 bin Euro ya mal olan diş protezi Kuzey Afrika da 3 bin Euro ya yaptırılabilmektedir. Yine Fransa da yaklaşık 6 bin Euro maliyeti olan bir lifting operasyonu Tunus veya Fas ta 4 bin Euronun altındadır. Fransa da 1500 Euro ya kadar varan fiyatlarla gerçekleştirilen takma diş operasyonu ise Macaristan da 600 Euro ya yaptırılabilmektedir (Le Figaro, 2006). İngilizler; ülkelerindeki kamu sağlık hizmetleri için çok uzun süre bekledikleri ve özel sektörün sağlık hizmetlerini çok pahalı buldukları için binlerce kilometre uzakta tedavi görmeyi kabul ediyor. Fransızlar ise, takma diş veya diş kaplama gibi kendi sigorta kurumlarının ödemediği sağlık hizmetleri için bu tip turizmi benimsemiş durumdadırlar (Le Figaro, 2006). Özellikle diş bakımı konusunda ön plana çıkan Polonya ve Macaristan da İngilizce, Fransızca ve Almanca hizmet veren özel klinik sayısının her geçen gün arttığı kaydedilmektedir. Bu iki ülkenin AB içinde

33 18 bulunmaları ve Mayıs 2005 ten bu yana diğer AB ülkelerinde tedavi gören AB vatandaşlarının tedavi masraflarının kendi sigortaları tarafından ödeniyor olması, Orta Avrupa ya yönelik medikal turizmdeki artışın en önemli faktörleri olarak gösterilmektedir. Turizm uzmanları, medikal turizmdeki artışın gelecek yıllarda hızla ilerleyeceği görüşünde birleşmektedirler. AB nin de bu nedenle önümüzdeki yıllardan itibaren medikal turizm konusunda tüm AB ülkeleri için geçerli olacak çerçeve bir yasa hazırlaması beklenmektedir (Hastane Dergisi; 2007). Doğu Asya ve Orta Avrupa ülkelerindeki uluslararası sağlık hizmeti sunucuları medikal turizmi yükselen yıldız olarak dikkat çekmektedir. Bu konuda Hindistan oldukça iyi bir örnek teşkil etmektedir. Hindistan; açık kalp cerrahisi, kozmetik cerrahi, eklem protez cerrahisi ve diş tedavileri konusunda oldukça ilerlemiş durumdadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nden her yıl çok sayıda hasta tedavi amacıyla Hindistan'daki merkezlere seyahat etmektedir. ABD'deki tedavi edici sağlık hizmetlerinin dünyanın en pahalısı olduğu bilinen bir gerçektir. Hindistan da ise pek çok ameliyatın birim maliyetleri ABD'dekine kıyasla 4 5 kat hatta kemik iliği nakli gibi bazı tedavilerde 7 8 kat daha ucuzdur. Bu da Hindistan'ı ülkesinde tedavi olmaya maddi imkanları yetmeyen ya da sağlık sigortası tarafından tedavi masrafları karşılanmayan ABD vatandaşları için çok cazip hale getirmektedir yılında ortalama 150 bin yabancı tedavi görmek için Hindistan'a gitmiştir (CBC News; 2007) yılında den fazla Amerikalı tıbbi bakım almak için diğer ülkelere yolculuk yapmış ve medikal turizm 2007 yılının sağlık trendi ilan edilmiştir < Ocak 5).

34 19 Özellikle diş bakımı konusunda ön plana çıkan Polonya ve Macaristan'da İngilizce, Fransızca ve Almanca hizmet veren özel klinik sayısının her geçen gün arttığı kaydediliyor. Bu iki ülkenin AB içinde bulunmaları ve Mayıs 2005'ten bu yana diğer AB ülkelerinde tedavi gören AB vatandaşlarının tedavi masraflarının kendi sigortaları tarafından ödeniyor olması, Orta Avrupa'ya yönelik sağlık turizmindeki artışın en önemli faktörleri olarak gösteriliyor (Hastana Dergisi, 2007). Medikal turizm konusunda yapılan araştırmalar dünyadaki sağlık turizmi pazarının 2000 yılından itibaren hızla büyüdüğünü ve çok önemli pazar haline geldiğini göstermektedir yılında 20 milyar ABD Dolar hacimle 19 milyon kişi tarafından tıbbi tedavi amaçlı seyahatler yapıldı. Bu seyahatlerin 2010 yılına kadar ikiye katlanarak yıllık yaklaşık 40 milyona çıkacağı hesaplanıyor. Bu rakam, dünya seyahat pazarının %4'ünü teşkil etmek ve her gün ciddi artış göstermekte. Buna benzer etkileyici rakamları özellikle Asya'daki kimi ülkeler de gösteriyor. WTO - Dünya turizm organizasyonu'na göre, Batılı ülkelerden şimdiden yıllık kişi Hindistan'da tıbbi tedavi görüyor. McKinsey'in verilerine göre, Hindistan bu sektörde 2003 yılında 333 milyon gelir elde etti ve bu gelirin 2012 yılında 3 milyar olması beklenmektedir (Oxford Analytica, 2006). Tayland'da da durum benzerlik arz ediyor: Tayland ila sağlık turisti sayesinde yaklaşık 600 milyon gelir elde etti < 13).

35 20 Aşağıdaki tabloda bazı ülkelerin medikal turizm yapıları kısaca özetlenmiştir. Tablo 1. Çeşitli Dünya Ülkelerinde Sağlık Turizminin Yapısı (Xavier Institute of Management) ÜLKE 2003 YILINDA TEDAVİ OLAN YABANCI TURİST SAYISI GELDİKLERİ ÜLKE KAZANILAN PARA ( ) GÜÇLÜ YÖNLERİ TAYLAND AMERİKA İNGİLTERE $ 470 ESTETİK AMELİYATLAR ORGAN NAKLİ DİŞ TEDAVİSİ ORGAN NAKLİ ÜRDÜN ORTADOĞU $ 600 KISIRLIK TEDAVİSİ KARDİYOLOJİ ORTADOĞU HİDİSTAN BANGLADEŞ İNGİLTERE VERİ YOK KARDİYOLOJİ ORTOPEDİ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER AMERİKA MALEZYA JAPONYA GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER $ 40 ESTETİK CERRAHİ GÜNEY AFRİKA İNGİLTERE AMERİKA VERİ YOK ESTETİK CERRAHİ DİŞ TEDAVİSİ KÜBA MEVCUT DEĞİL LATİN AMERİKA $ 25 GECE KÖRLÜĞÜ ESTETİK CERRAHİ

36 AVRUPA BİRLİĞİ NDE MEDİKAL TURİZM Avrupa Birliği nde 1980 li yıllarda sağlık hizmeti almak için yurt dışına çıkmak istisnai bir durum iken şimdilerde sık sık yaşanan bir olay halini almıştır lerde ulusal otoriteler ve sigorta kuruluşları, yurt dışında tedavi almaya izin vermeyi sanki kendi sağlık sistemlerinin başarısızlığının kanıtı gibi düşünerek ve ihtiyaç duyulan tüm hizmetlerin bir ülkenin kendi sınırları içinde mevcut olduğu kanaatiyle, yurt dışında tedavi konusunda isteksiz tavırlar sergilemekteydi. Ülkeler arasındaki hasta hareketliliği konusundaki değişimler 1990 larda Avrupa 1992 adlı büyük bir proje ile mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını engelleyen bariyerlerin ortadan kaldırılmaya çalışılması ile başlamıştır (Hamilton, 2003: 104). Coheur (2003: ) makro ve mikro açıdan AB de medikal turizmin önündeki engelleri ve yaşanan zorlukları şu şekilde özetliyor: Makro Açıdan: 1- Avrupa sosyal modelinin yasal ve tarihsel gelişimi, 2- Sosyal güvenlik ve sağlık sigortalarının organizasyonu ve finansmanı, 3- Halk sağlığı alanındaki yasalar, 4- Her ne kadar ulusal düzeyde ya da ikili anlaşmalarla çeşitli düzenlemeler olsa da 1981 den bu yana köklü değişikliklerin olmaması. Mikro Açıdan: 1- Kullanılan dil farklılığı, 2- Doktorların eşit ücretlendirilmemesi ve coğrafi olarak eşit dağıtılmaması,

37 22 3- Sağlık bakım protokollerindeki eşitsizlikler, 4- Hasta bakımının sürekliliğinin yönetilmesi gerekliliği, 5- Tıbbi güvenilirliğe ve hasta haklarına gereken önemin verilmemesi, 6- Hastane enfeksiyonları, 7- Hasta için ortaya çıkan ek finansal yük. Sınır ötesi hasta hareketliliğini geliştirmek, yenilikçi bir yaklaşım, liderlik, sorumluluk, iletişim ve birçok açıdan sınırları ortadan kaldırmayı gerektirmektedir. AB ülkelerinde hastaların başka bir Birlik ülkesinden hizmet alması yasal açıdan mümkündür. Avrupa düzenlemesine göre; AB ne üye ülkelerde yaşayıp başka üye ülkede çalışan kişiler, AB ne üye ülkelerde yaşayıp, aslen oralı olmayan emekli kişiler, tatil, iş gibi nedenlerle geçici olarak başka üye ülkede olan kişiler ve özel olarak sağlık hizmeti almak için sınır ötesine giden kişiler farklı ülkenin sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Bu düzenlemeye esneklik ve şeffaflık katmak amacı ile çeşitli değişiklikler yapılmaktadır. Bu değişikliklerden biri, hastaya bir üye ülkede tıbbi açıdan kabul edilebilir bir sürede muayene verilemiyorsa, gerekli hizmeti en kısa zamanda sağlayacak hastaneye gitmesine izin verecek bir birim oluşturulmasıdır. Bir diğer değişiklik, Avrupa Sigorta Kartı sistemidir. Bu kart ile hastaların hizmete daha çabuk ulaşması, hastaneler ve sigorta şirketlerinin de daha çabuk ve güvenilir hizmet vermesi amaçlanmaktadır. Ayrıca farklı bir ülkeden alınan sağlık bakım hizmet bedelinin geri ödemesi için de birçok ulusal düzenleme yapılmaktadır. Çünkü yurt dışından sağlık hizmeti alan hastanın, o ülkede yaşayıp aynı sağlık hizmetini alan hastadan daha fazla geri ödeme almaması gerekmektedir (Hamilton, 2003: 105). 26 Haziran 2002 tarihinde yapılan Sağlık Konseyi nde sağlık bakanları AB ülkeleri arasında tedavi amaçlı hasta hareketliliği ve sağlık bakım gelişimi

38 23 ile ilgili üst düzey düşünme süreci başlatmışlardır. Bu süreçte sağlık bakımı ile ilgili sorunların tespiti, hasta hareketliliğini desteklemeye yönelik çalışmalar, sınır ötesi işbirliğinin sağlanmasını geliştirmek, deneyimlerin paylaşılması, iletişimin artırılması, sağlık bakımında yüksek kalite ve finansal sürekliliğe ulaşılması için işbirliğinin desteklenmesi gibi konularda değerlendirmeler yapılmıştır. Avrupa Birliği nde tedavi amaçlı sınır ötesi hareketlilik, dil sorunu, ödeme sistemlerindeki farklılık, yönetsel farklılıklar ve uluslararası yasaların uyumsuzluğu gibi nedenlerle tam olarak gerçekleştirilememektedir. Medikal turizmi destekleyen bazı sigorta şirketleri de bu bölgede bekleme listelerini azaltmak ve hastaların istedikleri ülkede istediği hizmeti almalarını desteklemek için ulusal sağlık kartı çıkartmıştır ki başarılı olan bu kart sisteminin tüm AB ülkelerinde geçerli olması düşünülmektedir (Baraner,2006) Avrupa Birliği nde özellikle kalça çıkığı, kalp, akciğer ameliyatları ve kısırlık tedavisi gibi alanlarda, kendi ülkelerindeki uzun bekleme süreleri, kötü ya da pahalı tedaviler hastaları başka bir ülkeden sağlık hizmeti almaya zorlamaktadır. Avrupa Birliği yasalarına göre eğer bir tedavi için bekleme süresi tıbbi açıdan uzun ise üye ülke hastaları, başka bir üye ülkeden, kendi ülkelerindeki fiyat ile hizmet alabilmektedirler. Belçika nın zengin Avrupa ülkelerine yakın olması ve hizmet vermek için atıl kapasitelerinin olması, ülkeyi medikal turizm alanında öne çıkartmaktadır (Baraner, 2006). Belçika hizmet önceliğini kendi hastalarına vermekle birlikte Almanya, Hollanda ve İngiltere den gelen hastalara da bakmaktadır. < >(2006, Ekim 27). İrlanda, İngiltere ve İskandinavya ülkelerinde çoğu zaman 1 yıldan fazla olan bekleme sürelerine karşı Almanya da teknolojik donanım, kaliteli

39 24 personel ve boş yatak kapasitesi bekleme sürelerini kısaltmaktadır. Almanya ya kalça çıkığı, kalp ameliyatı ve kanser tedavisi için yurt dışından gelen hastaların iki hafta içerisinde muayeneleri yapılıp, tedavilerine başlanmaktadır. Norveç ve Almanya arasındaki ikili görüşmeler sonucu, Norveç yılda 300 kamu hastasını rutin olarak Almanya ya tedaviye göndermektedir. Almanya, İrlanda, İngiltere, İsveç ve Danimarka ile de bu tip anlaşmalar yapmayı planlamaktadır(yıldırım,2004). Aslında hiçbir hastanın ülkesi dışında tedavi olmak istemediği düşüncesiyle, hastaları ülkelerinde kendi evlerinde gibi hissetmeleri için hasta ve yakınlarına gereken özenin gösterilmesi gerektiğini düşünülmektedir < 2007, Eylül 5). Association Internationale de la Mutualite nin yaptığı bir araştırmaya göre 1993 yılında sınır ötesi hasta hareketliliği çok düşükken, 2000 yılında yaptıkları ikinci araştırmaya göre İngiltere den 600, İsveç ten 20, Fransa dan 400, Belçika dan ve Luksemburg dan kişi sağlık hizmeti almak için yurt dışına giderek sınır ötesi hasta hareketliliğini arttırmıştır (Lewalle, 2003: 126). Günümüzde farklı ülkelerde çok sayıda hastanenin medikal turizm ile ilgilenmesinin nedenleri şunlardır: - Birbirini tanıma ihtiyacı, - Hasta bakımı ile ilgili yeni, ilginç şeyler öğrenme ihtiyacı, - Bilgi paylaşma ihtiyacı, - Boş kapasite paylaşma ihtiyacı, - Bekleme sürelerini kısaltma ihtiyacıdır (Hamilton, 2003: 104).

40 MEDİKAL TURİZMDE ÖNDE GELEN ÜLKELER ve UYGULAMALARI Medikal turizm; Hindistan, Singapur ve Tayland gibi ülkelerde büyümekte ve bu da ülkelerin plaj aktiviteleri gibi turizm olaylarını sağlıkla ilişkilendirmektedir. Medikal turizm aynı zamanda Güney Afrika ülkeleri ile Baltık ülkelerinde de gelişmektedir. Örneğin Macaristan da 2003 yılı sağlık turizmi yılı ilan edilmiştir. Doğu Avrupa ülkeleri özellikle diş ve plastik cerrahi alanlarında önemli hale gelmiştir. Ürdün ve İsrail de kadın doğum ve infertilite tedavisi alanlarında hem Yahudi hem de diğer yakın ülke müşterilerine hizmet vermektedir. Güney Afrika, kozmetik cerrahi alanında ABD deki maliyetlerin yarısına varan fiyatlarla öne çıkmaktadır. Özellikle de en önemli müşteri portföyü bu ülkedendir. Arjantin de plastik cerrahi alanında ön plandadır. Karayipler ise Latin Amerika fiyatları ile rekabet edemediğinden sağlık turizmini zor bulmaktadır. (Huff-Roussele, Shepherd, Cushman, Imrie, Lalta, 1995) Buna rağmen bazı Karayip ülkeleri, örneğin Küba, cilt hastalıklarında; Antigua, diş hekimliği alanlarında uzmanlık kazanmışlardır. Pasifik Guam ı, Japonya, Mikronezya ve Palau için diş merkezi olmuştur. Dubai, Bahreyn ve Lübnan gibi orta doğu ülkeleri sağlık turizmini tersine çevirerek kendi sağlık turizm endüstrilerini yaratmışlardır. Dubai yakın bir zamanda Dubai Sağlık Bakım Şehrini (DHCC) kurarak Orta Doğu marketini kendine çevirmeyi amaçlamıştır. Fiyat bakımından fazla rekabet edemese de kalite bakımından kabiliyetli Alman doktorlarla Avrupa ve ABD de eğitim almış doktorları bünyesine almıştır. DHCC ye göre marka, bir Celeveland Klinik, bir Guy s veya Thomas s Hastanesi gibi, müşteri çekmek için önemli bir parametredir (Gulfnews.,2005).

41 26 Suudi Arabistan da kozmetik cerrahi, diş hekimliği ve hac ziyaretleri için diğer körfez ülkelerine ev sahipliği yaparken, İran Sağlık Bakanı ise açık kalp ameliyatında Türkiye ($18.000) ve İngiltere ($40.000) den daha ekonomik olduğunu ifade etmektedir. Ürdün de düşük maliyetleri ile sağlık turizminde Orta Doğu da kendine yer bulmuştur(global HealthNet Inc. ; 2007). Medikal turizmin ana bölgesi Asya dır. Tayland 1970 lerde cinsiyet değiştirme konusunda isim yapmıştır ve sonrasında estetik operasyonlar konusunda da uzmanlaşmaya başlamıştır. Malezya bu gruba ekonomik krizden sonra, Tayland da yerli hastalar fiyatları ödeyemez olmaya başladıklarında olduğu gibi 1998 de katılmıştır. Singapur, daha sonraları girdiği bu pazarda Tayland ve Malezya ile rekabet edebilmek için fiyatları bu ülkelerin aşağısına çekmiş ve hava alanlarına tıbbi turizm alternatifleri ile ilgili bilgi stantları yerleştirmiştir. Hindistan genellikle sağlık turizminin merkezi olarak bilinir ve yapılan reklamlarda Avurveda dan Kalp cerrahisine baypas ve kozmetik cerrahiye kadar bir çok seçenek sunulur. En önemli global seçenek olabilmek için teknolojisini geliştirmiş, batılı standartları benimsemiş ve fiyatları düşük tutmuştur daki kamu özelleştirmesi sonucunda özel hastaneler gelişme imkanı bulmuş, batıdan gerekli teknoloji, ekipman ve altyapı transferindeki kolaylıklar Avrupa standartlarının yakalanmasını sağlamıştır. Hindistan daki gelişmiş bilgi teknolojileri ile de sağlık sistemi reklamlarla da ilişkilendirilmektedir. Sağlık çalışanlarının ülkede alabildikleri ücretler arttıkça deniz aşırı ülkelere gitmiş uzmanlar da ülkelerine geri dönmektedirler. Bunlardan çoğunun batılı ülkelerde elde ettikleri uzmanlıklar ve uluslararası spesifikasyonlar batılı müşterileri rahatlatmaktadır. Hastane zincirleri hastalar için tercüman istihdam etmekte zorlanmamaktadır. Zira

42 27 ülkede İngilizce yaygın olarak bilinen bir dildir. Tayland Phuket Hastanesi 15 dilde tercüman temin etmekte ve yılda yabancı hastaya hizmet vermekte iken, Bangok daki Bumrungrad Hastanesi 70 tercüman istihdam ettiğini, bütün personelinin İngilizce bildiğini ve 200 cerrahının diplomalarını Amerika dan aldığını ifade etmektedir. Teknoloji ve uzmanların uygulamaları batılı standartlara erişirken işçilik ve sigorta maliyetleri halen oldukça düşük kalmaktadır. Kalp ameliyatları, kemik ve böbrek transplantasyonu gibi enfeksiyon riski büyük operasyonlarda bile batıdaki en iyi hastanelerde elde edilen başarı oranları yakalanmaktadır. Hindistan ın 2012 ye kadar sektörden 2 milyar Amerikan doları kazanacağı tahmin edilmektedir. (Connell, 2006: ) HİNDİSTAN Hindistan da, medikal turizm gelişmekte olan bir sektördür. Sadece Turizm Bakanlığı değil, hükümet, özel sektör, tur operatörleri, seyahat acentaları ve oteller de medikal turizmi gelişmenin önemli bir adımı olarak görmektedir. Hindistan da medikal turizme ek olarak ayurveda gibi geleneksel tıp için de sağlık turizmi yapılmaktadır < Mayıs 12). Yaklaşık medikal turist 2003 yılında Hindistan dan hizmet almıştır. Hindistan a genellikle fakir ülkelerden hasta geldiğinden, zengin ülkelerin hastalarını çekmek için tanıtım çalışmaları yapmaktadırlar (htpp://groups.google.com/). Hindistan yılları arasında dünyanın pek çok ülkesinden medikal turist almıştır. Yurt dışından tedavi amaçlı gelen bu turistlerin

43 28 aldıkları tedaviler ağırlıklı olarak kalp ve nörolojik hastalıklara, kansere, çocuk hastalıklarına ve organ nakline yöneliktir. Uzmanlara göre üçüncü dünya ülkelerinden sağlık hizmeti almanın nedeni, bu ülkelerin tıbbi bakım hizmetlerinde atıl kapasitelerinin olması ve tıbbi teknolojilerinin yeterli olmasıdır. Hastaları esas çeken ise düşük ücretli tedavi sunumudur. Örneğin; bypass ameliyatının fiyatı Hindistan da, Amerika dakinin altıda biri kadardır. Hindistan a en fazla hasta Pakistan, Srilanka ve Budapeşte den gelmektedir. Bu ülkeleri Afrika ve körfez ülkeleri takip etmektedir. Son yıllarda özellikle İngiltere, Amerika ve bazı AB ülkelerinden gelen hasta sayısında artış gözlenmiştir. Medikal turizmin Hindistan ekonomisine büyük katkıları olacağı düşünülmektedir. Hindistan Endüstri Konfederasyonu 2012 yılına kadar yılda 2 milyar doların medikal turizmden kazanılmasını planlamaktadır. Hindistan tur operatörleri de medikal turizme önem vermekte, hastaların sadece seyahat, konaklama gibi düzenlemelerini yapmakla kalmayıp doktor randevularını da ayarlamaktadır. Hastaneler ise hastalarına, hastanede iyi hizmet vermekle kalmamakta, hastayı havaalanından alıp, havaalanına bırakmakta, hastaların kalacakları yerleri ayarlamakta ve aldıkları tedavi sonrası durumlarını kontrol etmektedir. Hastaların tedavi için Hindistan ı seçmesinin tek sebebi kaliteli sağlık bakım hizmeti değil, ülkenin gezilmeye değer turistik alanlarının da çok olmasıdır (Global HealthNet Inc. ; 2007). Hindistan da 2005 yılında kalp ameliyatı, organ nakli, plastik cerrahi gibi uzun tedaviler için gelen hastalara yönelik Tıbbi Vize uygulaması başlatılmıştır. Bu uygulamadan önce hastalar, turist vizesi ile ülkeye girebilmekte ve en fazla 6 ay kalabilmekteyken, tıbbi vize ile 1 yıl kalabilmekte ve gerekirse 1 yıl daha kalma süresini uzatabilmektedir. Tedavi için üçüncü yıla ihtiyaç duyulur ise üst düzey onay gerekmektedir. Tıbbi vizenin kurallarına göre hastanın kan bağı olan iki yakını da hastayla birlikte Hindistan a gidebilmektedir. Düşük maliyetler, kaliteli sağlık hizmeti ve yanında sunulan bu tip kolaylıklar, 2005 yılında Hindistan da medikal

44 29 turizmde artışa neden olmuştur < 12). Hindistan medikal turizm tanıtımlarını, akademik makaleler, yazılı ve görsel basın yayın yolu ile yapmaktadır. Hindistan Endüstri Konfederasyonu(CII) nun söylediğine göre; Hindistan, bir milyon medikal turisti ağırlama kapasitesine sahiptir. Hindistan Endüstri Konfederasyonu ve McKinsey in bir çalışmasına göre Hindistan ın medikal turizmden 2012ye kadar 2 milyar dolar kazanması beklenmektedir ( Hindistan tedavi için ülkesine gelecek ziyaretçilere; Havaalanı- otel-hastane transferleri, Konaklama, Turistik gezi, Tercüman. Hizmeti sunar. Ayrıca tanıtımlarında hastanelerinin Amerikan JCI (JointCommission International) tarafından tanındığını belirtir < Şubat 13). MALEZYA Malezya hükümeti, ülkeye döviz sağladığı için medikal turizmi desteklemektedir. 8.Malezya Planı nda, turizmin geliştirilmesinde sağlık turizminin anahtar alan olduğu belirtilmiştir. Malezya da yurt dışında ucuz sağlık hizmeti arayan hastalara yönelik birçok otelin check-up üniteleri ve ameliyat paketleri bulunmaktadır (www://groups.google.com/).

45 30 Malezya da medikal turizm ile ilgili çalışmalar 2000 yılında başlamıştır. Kendilerine önceleri hedef pazar olarak sadece Asya yı seçen Malezya, şimdilerde Orta Doğu ya da hizmet vermek istemektedir. Arabistan dan, Bahreyn den, Amerika ve İngiltere ye tedavi için gidenler, 11 Eylül olaylarından sonra aynı hizmeti alacakları hatta daha rahat edip, daha az ücret ödeyecekleri Malezya yı seçmeleri gerektiğini düşünmektedirler < Mart 17). Malezya nın, Ortadoğu ülkelerini İslami yapısı ile etkileyeceği düşünülmektedir. Hastanelerdeki islama uygun yiyecekler ve uygulamalar hastaların Malezya yı tercih etmesinin sebeplerinden biri belki de en önemlisidir. Hastalar, Malezya ya Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Bahreyn ve Bangladeş ten gelmektedir. Malezya hükümeti Myanmar ve Vietnam gibi ülkelerdeki hastaların da ülkelerini seçmesi için çalışmalar yapmaktadır. Singapur ve Tayland gibi bu alanda başarılı olan ülkelerin Malezya için rakip olduğu fakat Malezya daki sağlık hizmetinin bedelinin daha düşük olması ve bekleme sürelerinin kısa olması ülkeye medikal turizm pazarından büyük pay alacağını düşündürmektedir (www://groups.google.com/). Medikal Turizm sağlayan ülkeler listesine son girenlerden biri olan Malezya, ülkesine gelen hastalara, ISO 9002 kalite belgesine sahip hastanelerinde yüksek kaliteli tıbbi tedaviyi ABD ndeki fiyatların %25 ine sağlamayı teklif eder. Malezya ekonomisi, yıllık %10 luk büyümeyle Güneydoğu Asya nın birincisi olduğunu belirtir (ekonomik ve siyasi istikrar güven unsurudur) ve kaliteli plajlara, otellere, sayfiye, lagünlere sahip olduğunu tanıtımlarında kullanarak ziyaretçilerin harika bir tatil imkanı bulacağını söyler. Gelen hasta ve yakınlarına sunulan paketler; hastane- doktor randevuları, tüm transferler,

46 31 konaklama, günlük turlar, tercüman ve spa- masaj servislerini içerir < 2007,Nisan 13). TAYLAND Tayland, Asya nın ortasında yer aldığından, Asya nın medikal turizm merkezi olarak adlandırılmaktadır. Tayland a uluslararası akredite olmuş bir hastane başta olmak üzere hastanelere yurt dışından, enfeksiyon hastalıkları ve tedavileri, kalp ameliyatları ve sonrasında gerekli olan bakım, estetik cerrahi, diş tedavileri, katarakt gibi tedaviler için hasta gitmektedir yılına göre, 2002 yılında ülkeye tedavi amaçlı gelen hasta sayısı %13 artış göstermiştir. Tayland daki 33 özel hastaneye 2002 yılında toplam yabancı hasta gitmiştir. Tayland lı doktor, eczacı, dişçi ve teknik elemanların tıbbi araştırmalara, uluslararası sempozyum, kongre ve toplantılara katılmasının Tayland ı sağlık ve medikal turizmde ön plana çıkarttığı düşünülmektedir. Tayland da yurt dışından giden hastalar sadece tıbbi açıdan iyi hizmet almakla kalmamakta, aynı zamanda kendi dillerinden anlayan sağlık personelleri ve kendi kültürlerine uygun yemek gibi özel hizmetler de almaktadırlar. Tayland da sağlık turizminin diğer boyutları da kaplıca ve masajdır. Tayland, Asya nın kaplıca merkezi olarak da anılmaktadır (Tourism Authority of Thailand; 2007). Tayland da Bumrungrad Hastanesi adında beş yıldızlı otel görünümünde, yılda toplam hastasının i elli farklı ülkeden gelen yabancılardan oluşan büyük bir hastane bulunmaktadır. Her yıl yurt dışından gelen yabancı hastanın i Avrupa, i Amerika, i Japonya ve kalanı da çeşitli ülkelerden gelmektedir. Ameliyat maliyetleri Avrupa ve Amerika dan %50-80 daha düşüktür. Çünkü Tayland da personel maliyetleri daha düşüktür. Tıbbi personel Avrupa ve Amerika da çalışan personelin üçte biri kadar kazanmakta ve onlarla

47 32 karşılaştırılınca daha ucuza yaşamaktadır. Ayrıca bekleme listesi yoktur. Hastaların çoğu 48 saat içinde tedavi olabilmektedir. Birçok hasta tedavilerini Tayland da yaptıkları iyi bir tatille birleştirip ülkelerine dönmektedir < Haziran 13). Bumrungrad Tıp Merkezi, Starbucks, Mc Donald's, kütüphane ve yirmi dört saat personel hizmeti sunarak Medikal Turizm de başlarda gelir. Newsweek dergisinin, 2006 yılında dünyanın en iyi 10 hastanesini açıkladığı listede birinciliği Bumrungrad International Hastanesi, Bangkok (Tayland), almıştır. Tayland paket turlarında; Kişiselleştirilmiş bir gezi programı ve katalog, Uçak biletleri ve havaalanı-otel transferleri, 1.sınıf otellerde veya hastane ünitelerinde konaklama seçeneği, Hastane, uzman ve cerrahlarla bağlantı, Refakatçi bağlantıları, Rezervasyonda istediğiniz gibi alışveriş, gezi ve spa gibi etkinlikleri sunar (International Medical Tours; 2007). POLONYA Polonya, AB üyesi bir ülke olarak Medikal Turizm de çok çekici bir yere sahiptir. Avrupalı sigorta şirketlerinin ödemediği veya giderlerini azaltmak için kısmen dişle ilgili ve bazı tıbbi prosedürler için özellikle seçtiği Polonya nın Medikal Turizm de cazibesi yüksektir. Almanya da dişle ilgili bir prosedürün fiyatı Doğu dakinin yaklaşık dört katı olduğu için sigorta firmalarının neden yurtdışı ülkelerle çalıştığı anlaşılır.

48 33 Polonya, ülkesindeki Medikal Turizmi tanıttığı internet sayfasında özellikle AB üyesi olması sebebiyle ortak dolaşım ve tedavi hakkından yararlanmak istemektedir ve bunu ön plana çıkartır. Bu sebepten dolayı özellikle Batı Avrupalı hastalara yönelik Medikal Turizm çalışması yapmaktadır (Medic Tour; 2007). Almanya dan ve diğer batı Avrupa ülkelerinden her geçen gün artan sayıda ziyaretçi plastik cerrahi, diş ve tüp bebek için Polonya ya ( ve diğer yeni AB üyesi Macaristan ile Slovakya ya) daha az paralar ödemek için seyahat etmektedir. Bu eğilim, Polonya nın diğer dokuz Sovyet bloğu ülkesiyle birlikte Avrupa Birliğine katıldığı 1-Mayıs-2004 ten beri her geçen gün hızlanmaktadır (Washington Post; 2007). Danimarka, Britanya, İrlanda gibi ülkelerden tur operatörleri tıbbi tedavi için bu ülkelere turlar düzenlemektedirler (Master Page Facts About Poland; 2007). SİNGAPUR Singapur 2012 yılına kadar yılda 1 milyon yabancı hasta bakmayı hedeflemiş bir ülkedir yılında yabancı hasta Singapur da tedavi olmuş ve yaklaşık 415 milyon dolar harcama yapmıştır. Yurt dışından tedavi amacıyla Singapur a giden hastaların her yıl ekonomiye 3 milyar dolar katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu nedenle, yakın ülkelere sağlık hizmeti sunan bir merkez olmayı arzulamaktadır. Bu hedeflerini gerçekleştirmek için, bir çok dilde hazırlanmış web siteleri ve broşürleri ile tanıtım çalışmalarına hız vermişlerdir (

49 34 Yılda yaklaşık uluslararası hasta, Singapur a tedavi amaçlı gitmektedir. Hastalar, Birleşik Arap Emirliği, Suudi Arabistan, Yemen, Umman, Katar, Kuveyt, Bahreyn gibi ülkelerden gelmektedir. Singapur, Orta Doğu ülkelerine kendisini tanıtmak için reklamlar yapmaktadır. Singapur, ülkelerini tercih eden hastaların yaptığı harcamalar yanında, hasta refakatçilerinin de ülke ekonomisine büyük katkı sağladığı görüşündedir < Mart 3). Singapur, Uluslararası Hasta Servisi profesyonelleriyle; Tıbbi randevular, Yolculuk düzenlemeleri, Konaklama, Limuzin ile havaalanı-otel-hastane transferlerini karşılar. Hükümet, özel hastaneler ve tur operatörleri Singapur a daha fazla sayıda medikal turist çekebilmek için beraber çalışırlar < Mart 13). MISIR Dünya çapında geniş bir pazar olan medikal turizmden pay almak isteyen Mısır da birçok bakanlık ülkenin sağlık alt yapısını tanıtmak üzere ortaklaşa çalışmalar yapmaktadır. Özellikle deri hastalıkları üzerine gelişmiş hastaneleri bulunan Mısır, yeterli tanıtımı yaptığı takdirde bu alanda çok sayıda yurt dışından hasta çekeceğini düşünmektedir < Mart 13).

50 35 BULGARİSTAN Bulgaristan da sağlık turizmi kaplıca, tedavi ve güzellik amaçlı olarak gerçekleştirilmektedir. Tur operatörleri medikal turizmi artırmaya yönelik çalışmalar yapmaktadır. Hedef grupları 50 yaşın üzerindeki kişilerden oluşmaktadır < (2007, Şubat 13). HAVAİİ Hawaii de medikal turizm tıbbi bakım, check-up, kaplıca, beslenme programları ve sağlıklı yaşam egzersizleri olarak incelenmektedir. Hawaii nin medikal turizm müşterilerini yüksek gelire sahip, Asya ülkelerindeki yaşlı kişiler oluşturmaktadır. Asya daki 30 milyon kişinin Amerika dan sağlık hizmeti almak için geliri olduğu tahmin edildiğinden bu gruba yönelik tanıtım faaliyetleri gerçekleştirilmeye başlamıştır< Ekim 28). KOLOMBİYA Kolombiya nın başkenti olan Bogata, yüksek kalitede sunduğu sağlık hizmeti ile Ekvator, Venezuella ve Panama gibi ülkelerden hasta çekmektedir. Uzun dönemde Latin Amerika nın sağlık merkezi olmayı planlamaktadır. Bogata daki politika yapıcılar Güney Amerika nın yüksek kaliteli sağlık hizmetine ihtiyaç duyduğuna inanmakta ve pazardaki bu boşluğu dolduracak alt yapıya sahip olduklarını düşünmektedir. Bogata daki göz kliniği dünyaca ün kazanmıştır. Ayrıca, Bogata kanser tedavisi, doğum, organ nakli, kalp damar cerrahisi ve plastik cerrahi konularında dünyada önde gelen çalışmalara sahip olduğundan, medikal turizmde başarılı olacağını düşünmektedir < Mart13).

51 36 KOSTARİKA Kostarika doğal güzelliklerinin yanında sunduğu kaliteli sağlık hizmetleri için de ziyaret edilmektedir. Kostarika, özellikle organ nakli konusunda uzman bir ekibe sahiptir ayrıca diş tedavileri ve estetik ameliyatlar için de tercih edilmektedir. Check-up, diş tedavisi ve güzel bir tatili içeren paket başka ülkelerdekinin üçte bir fiyatına sunulduğundan, medikal turizm amaçlı daha çok hastanın ülkeye gelmesi için çalışmalar yapılmaktadır < Şubat 3). ARJANTİN Arjantin de medikal turizm Amerika ve Avrupa daki hastaların ihtiyaçlarına yöneliktir. Yurt dışından gelecek hastalara yönelik paket programlarda, hastanın alacağı sağlık hizmetinin yanı sıra, otel, ulaşım, yardımcı asistan ve Arjantin de birkaç günlük tatil imkanlarını, Arjantin in sıcaklığı, güzelliğini, kaliteli ve teknolojik sağlık hizmetleri ile birleştirerek Amerika ve Avrupa dan hastaları tedavi için ülkeye çekmek amaçlanmaktadır (Press Relaese News Wire; 2007). KARAYİPLER Karayipler de yurt dışından gelen hastalara sunulan hizmetler estetik ameliyatlar, kardiyoloji, göz ameliyatları, kanser tedavileri, diyaliz, bağımlılık programları, yaşlı bakım programlarıdır. Karayipler in etkileyici iklimi ve doğası, iyi eğitilmiş doktorları, güvenilir iletişim sistemi, iyi ulaşım imkanları, kaliteli otelleri, eğitimli nüfusu, gelişmiş ülkelere göre düşük işçi maliyeti ile

52 37 medikal turizm konusunda ilerlemek için pek çok sebebe sahip olduğu düşünülmektedir (Gonzales, Brenzel, Sancho, 2001: 20,28). İRAN İranlılar sundukları sağlık bakım hizmetlerinin medikal turistler için büyük bir potansiyel oluşturduğunu düşünmektedir. Türkiye de $, İngiltere de $ olan, açık kalp ameliyatı, İran da $ a yapılabilmektedir. Bu nedenle İran hükümeti medikal turizmi geliştirmeye ve ülkelerinde sunulan hizmetleri tanıtmaya yönelik çalışmalar yapmaktadır (Iran News & Iranian Culture Journal; 2006 ). 11 Eylül olaylarından sonra, Avrupa ülkeleri, Arap Ülkelerinden gelen turistlere karşı sınırlayıcı düzenlemeler getirmiştir. Bu olaylardan sonra Orta Doğu ülkelerinde yaşayanlar da tedavi olmak için Müslüman olmayan Avrupa ülkelerine gitmek yerine, Müslüman ülkelere yönelmişlerdir. İran daki inançlara uygun yiyeceklerin, İslam kültürünün, tıbbi başarının, Müslüman ülke vatandaşlarını İran a çekeceği düşünülmektedir. Müslümanlar, göz hastalıkları, saç ekimi, kısırlık tedavisi gibi hastalıklar için İran ı tercih etmeye başlamışlardır. Hastalar, Avrupa ya ödeyeceklerinin üçte birini ödeyerek sağlık hizmeti almakta ayrıca İran ın kendilerine uygun coğrafi, kültürel ve sosyal çeşitliliği ile de tedavilerine renk katmaktadır (Iran Tourism Organization; 2007). LÜBNAN Lübnan Sağlık Turizmi Ulusal Konseyi tarafından yapılan açıklamaya göre Lübnan, medikal turizmde Orta Doğu nun bölgesel sağlık merkezi olmayı amaçlamaktadır. Ortadoğu ile Avrupa arasında yer almasının, doğal

53 38 güzelliklerinin ve kaliteli sağlık bakım hizmetinin ülkeyi Orta Doğu nun sağlık merkezi haline getireceği düşünülmektedir. Lübnan hükümeti ise ülkeye gelecek medikal turistlerin ülke ekonomisinin gelişmesine büyük katkı sağlayacağı görüşündedir. Ülke özellikle kardiyoloji alanında ilerlemiştir. Gelen hastalara tedavilerinin yanı sıra bir tatil paketi de sunulmaktadır. Böylelikle hasta hem tedavisini yüksek kalite ve standartlarda alırken hem de ülkenin tarihi ve kültürü hakkında bilgi sahibi olmaktadır (Asia Travel Tips;2007 ). ÜRDÜN Ürdün de 2000 yılından sonra, özellikle Ortadoğu da yaşayan hastalara yönelik medikal turizm tanıtımları yapılmaktadır. Ürdün deki doktorlar özellikle kalp, beyin ve göz hastalıkları alanında yılda yaklaşık Arap ülkesi vatandaşını tedavi etmektedir. Ürdün de sunulan sağlık hizmetinin fiyatı Amerika ve İngiltere ye göre çok düşüktür. Yurt dışından ülkeye gelen hastaların %30 u Yemen den, %20-25 i Libya dan, %20 si Sudan dan gelmektedir. Ülkeye ayrıca Tunus, Cezayir, Irak ve Filistin den de hasta gelmektedir (Embassy of the Hashemite Kingdom of Jordan; 2007). KÜBA Küba Turizm ve Sağlık Birimi ne göre, 2000 yılında ülkeye medikal turist gitmiştir. Tedavi amaçlı ülkeye giden turist sayısı her yıl %20 lik bir artış göstermektedir. Hastalar, Küba ya genellikle göz rahatsızlıklarının, Parkinson hastalığının, uyuşturucu ve alkol bağımlılığının, nörolojik rahatsızlıkların, beslenme bozukluklarının tedavisi için gitmektedir. Küba havaalanına gelen turistlere, ihtiyaç duyduklarında sağlık hizmeti alabilecekleri merkezler hakkında bilgi verilerek tanıtım yapılmaktadır. Ayrıca Küba, medikal turizmden yılda 25 milyon $ gelir elde etmiştir.

54 39 Şimdilerde Latin Amerika daki hastalar ülkelerinde olmayan bazı özel tedaviler için Küba ya seyahat etmektedir. ( TÜRKİYE DE MEDİKAL TURİZM Medikal turizm hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için tıbbi seçenekleri sunmayı hedeflemektedir. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yaşlanan nüfusun sağlık ihtiyaçları ve sağlık giderlerinin payı her geçen gün artmaktadır. Sosyal güvenlik maliyetlerinin artan giderleri sosyal güvenlik kurumlarını zorlamaktadır. Bu sıkıntıları aşmak için, gelişmiş ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları ve özel sigorta kurumlarının kaliteli tıbbi hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerini düşük maliyetli alma çabaları görülmektedir. Son yıllarda, ülkemizin de gelişmiş ülkelerdeki nitelikli sağlık hizmetleriyle rekabet edebilecek düzeyde sağlık hizmetleri sunmasından dolayı ülkemize dünyanın dört bir yanından tedavi amacıyla turistler gelmektedir. Özellikle 1990'lı yıllar sonrasında ülkemizde kamu sağlık hizmetlerine ilaveten özel sektörün de sağlık hizmetlerine ciddi yatırımlar yaptığı görülmüştür. Bu gelişmeler sonucunda, Avrupa standartlarıyla yarışabilecek düzeyde özellikle büyük illerde özel sağlık kuruluşları artmaya başlamıştır. Yapım ve işletme bakımından yüksek maliyetleri olan söz konusu sağlık tesislerinin yurtdışı pazarlara açılması bu maliyetlerin azaltılması açısından giderek zorunlu bir durum almaktadır. Ayrıca, ülkemizin coğrafi konumu ve sağlık sektöründeki yetişmiş ve eğitimli insan gücü sağlık turizminde Türkiye'nin önemli avantajları arasındadır (Turizm Bakanlığı; 2007).

55 40 Ülkemizde turizm ve sağlığın planlanmasından ve teşvik edilmesinden Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı sorumludur. Turizm Bakanlığı konaklama, seyahat gibi bu sektöre doğrudan hizmet veren işletmeler için kuralları koyucu, yol gösterici ve denetleyici bir kuruluştur. Sağlık Bakanlığı nın ise sağlık kurumlarının kurulması, sağlık personelinin yetiştirilmesi ve istihdamı, çeşitli kamu sağlığı hizmetleri veren ünitelerin denetimi gibi görevleri bulunmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalar Devlet Planlama Teşkilatı tarafından sürdürülen kalkınma ve yatırım planlarında yer almaktadır (Aksu, 2001: 788). Devlet Planlama Teşkilatı nın son dört dönem çalışmaları (5., 6.,7.,8. Beş Yıllık Kalkınma Planları) içinde sağlık turizmi ile ilgili planlar şöyledir.beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda, Türkiye nin tabii, tarihi, arkeolojik ve kültürel varlığı, kış, av ve su sporları, festival, sağlık ve gençlik turizmi ile mevcut diğer turizm potansiyeli, ekolojik dengeyi koruma, çevreyi temiz ve sağlıklı tutma ve güzelleştirme doğrultusunda değerlendirilecektir şeklinde ele alınmıştır (DPT, 1984: 120) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı nda, Sektörde kış, av ve su sporları, festival, sağlık, gençlik, kongre, termal, golf ve üçüncü yaş turizmi cazip hale getirecek teşvik politikaları geliştirilecektir. Turizm sektörüne doğrudan ve dolaylı hizmet verenlerin sayıca yeterli düzeye getirilmesi ve eğitilmesi sureti ile bilgi ve becerilerinin arttırılması sağlanacaktır. Turizmin alt ve üstyapısının nitelik ve niceliğinin yükseltilmesine önem verilecektir. Faaliyet mevsimini uzatıcı ve nitelik yükseltici önlemler alınacaktır. Toplumun en uygun ve sağlıklı şartlarda tatil yapması sağlanacaktır denilmektedir (DPT, 1989: ). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarda değişen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacı ile golf, kış, dağ, yayla, termal, sağlık, yat, karavan, kruvaziyer, kongre ve eğlence turizmini geliştirme faaliyetlerine devam edilecektir. Yerli tur operatörlüğünün

56 41 yaygınlaştırılmasına çalışılacak, tanıtma ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi ve uygulanması için yeni finansman kaynaklarının oluşturulmasına kamu kesiminin yanı sıra özel sektörün katılımı da sağlanacaktır ifadesi bulunmaktadır (DPT, 1995: 164). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda Turizmin değişen tüketici tercihlerini dikkate alınarak geliştirilecek yeni alanlarla turizm mevsiminin yılın tamamına ve turizm potansiyeli olan ancak bu güne kadar yeterince ele alınmamış bölgelere yayılmasına yönelik tedbirler alınacaktır. Turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını iyileştirmek ve dış pazarlarda değişen tüketici tercihlerini de dikkate alarak yeni potansiyel alanlar yaratmak amacıyla golf, kış, dağ, termal, sağlık, yat, kongre turizmi ve ekoturizm ile ilgili yönlendirme faaliyetleri sürdürülecektir denilmektedir (DPT, 2000: ). Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı nda ( ); Türkiye turizminin zayıf yanları olarak: Sağlık, teknik altyapı ve enerji konuları belirtilmiş ve Türkiye nin mevcut yatak kapasitesinin 2/3 ü sahil turizmine dönük olarak kıyı şeridinde toplanmıştır. Türk turizminin çeşitlendirilmesi ve 12 aya yayılması kapsamında termal ve sağlık turizmi, kültür turizmi, kongre turizmi, dağ ve yayla turizmi, kış turizmi, üçüncü yaş ve gençlik turizmi, yat ve deniz turizmi yatırımlarına öncelik verilmelidir Din, sağlık, eğitim, kültür, dil öğrenme amaçlı seyahatler, turizmin yararlı türleridir ve teşvik edilmelidir denilmektedir ( Devlet Planlama Teşkilatı nın planlarında da görüldüğü gibi Türkiye, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını düzenlemek ve dış pazarda değişen tüketici tercihlerine yönelik yeni potansiyel alanlar yaratmak için sağlık(medikal ve termal) turizmine önem vermektedir.

57 42 Türkiye nin bu avantajlarını desteklemek üzere, Sağlık Bakanlığı bünyesinde sağlık kurumlarına yönelik medikal turizmin geliştirilmesi için kurulmuş bir birim bulunmaktadır. Turizm Bakanlığı nın hazırladığı Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Taslak Raporu nda da sağlık turizmi konusu öncelikli alanlardan biri olarak incelemektedir. Sağlık Bakanlığı nın yaptığı bir araştırmaya göre 2004 yılının ilk on ayında özel hastanelere tedavi amaçlı gelen yabancı hasta sayısı dür. Yurt dışından gelen bu hastaların i ayakta tedavi olurken, sı yatarak tedavi olmuştur. Bu sayıya kamu hastanelerine gelenler de dahil edildiğinde tedavi amaçlı gelen hasta sayısının civarında olduğu tahmin edilmektedir. Tablo 2 de de görüldüğü gibi Sağlık Bakanlığı nın yaptığı bu araştırmaya göre ülkemizde tedavi alan hastaların çoğunluğunu Avrupa Birliği ülkelerinden gelen hastalar oluşturmaktadır (Tengilimoğlu, 2005: 91). Tablo 2 : 2004 Yılında Türkiye deki Hastanelere Tedavi Amacı İle Gelen Yabancıların Ülkelere Göre Dağılımı (Tengilimoğlu, 2005:91)

58 43 Sağlık kurumlarına yönelik yurtdışından ülkemize belirgin bir hasta hareketliliğinin olduğu söylenememektedir. İstanbul daki ve Antalya daki hastaneler başta olmak üzere bu konuda çalışmalar mevcuttur ancak kitlesel bir hareket haline dönüşmemiştir. Türkiye'ye sağlık turizmi için büyük çoğunluğunu kaplıca ve termal tesisleri ziyaret edenler oluşturmak üzere yılda 200 bin turist gelmektedir. Son zamanlarda; saç ektirme, göz ameliyatları, tüp bebek gibi cerrahi yöntemler için gelen hastaların sayısında da artış görülmektedir (An-Deva Sağlık Grubu, 2004: 17). Antalya ya 2004 yılında, gelen turistlerin i herhangi bir nedenle sağlık kurumlarına başvurmuş, aldıkları sağlık hizmetleri için de sigorta şirketleri ve kendileri toplam 50 milyon euro ödeme yapmıştır (Çömez, 2005: 88). Bu rakamsal veri medikal turizmden kazanılabilecek geliri göstermek açısından iyi bir örnektir. Türkiye Avrupa Birliği üyesi olması halinde yurt dışından gelecek hasta sayısında artış görüleceği tahmin edilmektedir. Türkiye sahip olduğu sağlık turizmi potansiyelini iyi değerlendirememektedir. Çok genel olarak belirtmek gerekirse, medikal turizmi etkili ve verimli bir biçimde gerçekleştirebilmek için temelde üç unsurun varlığı gerekli olmaktadır. Bu üç unsurun varlığı, uyumu ve işletilmesi var olan potansiyelin etkili kullanımını da beraberinde getirmektedir. Bu unsurlardan birisi turizm olanakları (iklim, doğa, tarih, vs), diğeri sağlık hizmetleri olanakları (hastaneler, personel, teknolojik imkanlar, uzmanlıklar, uygun fiyatlar, şifalı sular vs) ve üçüncüsü de müşteri ile sağlık turizmi sektörünü buluşturacak profesyonel organizasyonların varlığı. Son aylarda özellikle de AB adaylığı ve 3 Ekim 2005 tarihinde de müzakere tarihinin alınması ile birlikte AB ülkelerindeki hasta potansiyelini değerlendirmek isteyen Türk medikal turizm sektöründe bir kıpırdanma

59 44 yaşanmaya başlamıştır. Ancak sektörün var olan potansiyelini iyi bir şekilde değerlendirmek için henüz organize olmadığı belirtilebilir. Bunun temel nedeni de yukarıda belirtilen üçüncü unsurun, yani müşteri ile sektörü buluşturacak profesyonel organizasyonların yeterli sayıda olmamasıdır. Ayrıca Türkiye deki sağlık sektörü ile ilgili sağlıklı istatistiksel verilere (hangi alanlarda Türkiye ileri tecrübeye sahiptir, kaç hastanenin ISO belgesi vardır, Türkiye sağlık sektörü dünya karşılaştırmasında nerededir, v.s.) ulaşılamamaktadır. Türkiye ye medikal turizm için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden müşteri gelmektedir ve var olan bir kaç aracı kurum bu ülkelerde konuşlanmıştır. Özellikle iyi bir pazar olduğu düşünülen İngiltere de bu hizmeti vermek üzere kurulmuş bir tane şirket vardır (Travel to Cure) ve henüz Türk sağlık kuruluşlarının bu pazara girmek için bir girişimleri de mevcut değildir. Bunda da en önemli etken buradaki Türk nüfusun sayı olarak daha az olması ve bu işi üstlenecek niteliğe sahip yeterli sayıda girişimcinin bulunmamasıdır. Bu organizasyon sektörünün yetersizliği Türkiye deki kimi hastanelerin işin turizm ve organizasyon kısmını da üstlenmeye girişmelerine yol açmıştır. Ancak organizasyon işi ayrı bir profesyonellik gerektiğinden şu ana kadar tam anlamı ile başarılı oldukları söylenemez. Türkiye nin katılım müzakereleri yürüttüğü (henüz fiili olarak başlamasa da, çünkü şu aşamada tarama süreci devam etmektedir) ve medikal turizm açısından önemli bir potansiyel müşteri olarak gördüğü AB de görülen medikal turizm pratiğini üç ana başlıkta vermek mümkün. AB mevzuatı kapsamında ortaya çıkan serbest dolaşım, ülkeler arası ikili anlaşmalar kapsamındaki hasta akışı ve üçüncüsü de ülkelerin sosyal güvenlik sistemlerinin karşılamadığı ancak özel sigorta veya kendi ceplerinden ödeyerek medikal turizmden faydalanmak isteyen bireylerin girişimleri. Burada bir hususu belirtmek gerekirse AB de hastaların serbest dolaşım hakkı olmasına karşılık bu hakkın çok yaygın bir şekilde kullanıldığı da söylenemez. Bunun temelinde lisan engeli, dışarıda sunulan sağlık hizmetleri hakkında

60 45 bilgi eksikliği, sağlık sistemlerinin farklılığı, bürokrasi, kültür farklılığı, seyahat ve zamanın maliyeti, profesyonel aracı kurumlardan hizmet alın(a)maması, vb gerekçeler olduğu belirtilebilir. En önemlisi güven sağlayacak referans bilgilerin mevcut olmamasıdır. Kısacası hasta ile hizmet sunucularını bir araya getirecek profesyonel kurum eksikliği ve var olanların da etkili bir şekilde kullanılmaması söz konusudur. Olumsuz bir etki de bu işi amatörce yapmaya çalışanların mutsuz ettiği müşteriler. Profesyonel olmayan kişi ve kurumların henüz gelişmekte olan bu sektöre verdiği ve vereceği zarar tamiri pahalı ve çok zaman alan bir zarar olacaktır. Hali hazırda olumlu olmayan Türkiye imajına vurulacak her darbe büyük bir sektörü yaralayacak nitelikte olacaktır. Buradan da net olarak anlaşılacağı üzere Türkiye Cumhuriyeti Devletinin, ilgili kurumların ve yurt dışında yaşayan vatandaşların Türkiye deki modern sağlık kurum ve hizmetlerinin tanıtımını yapmaları büyük önem taşımaktadır. AB mevzuatı (Roma Antlaşması) kapsamında ortaya çıkan serbest dolaşım pratiğini biraz açmak gerekirse öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, AB serbest dolaşım üzerine kurulmuş bir oluşumdur. Bu serbest dolaşımın dört ayağı var: Malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı. Bu dört serbest dolaşım hakkı ancak kamu güvenliği ve sağlığı gerekçesi ile sınırlandırılabilmektedir. Bu çerçevede ele alındığında kişilerin serbest dolaşımı hakkının uygulama alanlarından birisi de hastaların serbest dolaşımı olmaktadır. AB de hastaların serbest dolaşımı hakkı başlangıçta Roma Antlaşması na dayalı olarak çıkarılan 1408/71 ve 574/72 sayılı tüzüklerce düzenlenmekte olup temelde üç programdan oluşmaktaydı: E111 seri numaralı program, AB vatandaşlarının başka AB üyesi ülkeyi ziyaretleri sırasında acil bakımı gerektiren durumlarda kullanmaları gereken programdır. E112 programı başka üye ülkelerden planlanmış sağlık hizmetleri almak için kullanılır (önceden izin almak koşulu vardır). E106 programı ise sınırlar arasında seyahat ederek çalışanların yararlanıp kullanabilecekleri bir programdır. Ancak 1 Haziran 2004 tarihi itibariyle E111 formunun yerini Avrupa Sağlık Sigortası Kartı almıştır. Bu kart Avrupa Ekonomik Alanı

61 46 (AB, Norveç, İzlanda ve Liechtenstein) ve İsviçre ye yapılan turistik ve iş amaçlı gezilerde bu gruba giren ülke vatandaşlarınca yanlarında bulundurmaları, herhangi bir sağlık ihtiyacı durumunda bulundukları ülkenin sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için gereklidir. Ancak AB de sınır ötesi sağlık hizmetlerine erişmede tüzüklerle sağlanan yasal çerçeveye ek olarak ilki 1998 yılında olmak üzere daha sonraki yıllarda Avrupa Adalet Divanı (AAD) nın aldığı kararlarla (AAD içtihatları) birlikte yeni bir durum ortaya çıkmıştır. Bu durum AAD nin aldığı kararlar sonucu oluşan fiili durum çerçevesi olarak ele alınabilir ve temel gerekçesini de AB nin temel unsurlarından birisi olan serbest dolaşımın engellenemeyeceğinden almaktadır. Bu açıdan bakıldığında Türkiye nin AB mevzuatının gerektirdiği hastaların serbest dolaşımı hakkı ile doğan sağlık turizmi imkanından faydalanması mümkün görünmemektedir. Bunun temelde iki nedeni var: Birincisi Türkiye henüz AB üyesi bir ülke değil. İkincisi de AB mevzuatı çerçevesinde doğan hastaların serbest dolaşımı hakkı çok yaygın bir biçimde kullanılmamaktadır. National Health Service (NHS) in yurt dışına hasta gönderdiği veya beklemek istemeyenlere izin verdiği bilinmektedir, ancak NHS bu dolaşımı uçuş süresi ile de kısıtlamıştır. Hastanın gideceği ülkenin 3 saatin altında bir uçuş mesafesinde olması şartı vardır. Dolayısı ile bu anlamda şu anda NHS ile işbirliği zor görünmektedir. Ancak diğer iki medikal turizm pratiğinden yüksek düzeyde pay alabilmek için Türkiye yüksek bir potansiyele sahiptir. Bu payı alabilmesi de birkaç koşulu yerine getirmesine bağlı olacaktır: Devletin kolaylıklar getirmesi ve destek sağlaması gerekir (özel sektöre yatırım teşviki, tanıtım, vize kolaylıkları vs), başta özel sektör olmak üzere sektörün birlikte tanıtım kampanyaları organize etmesi gerekir. Üçüncüsü ve belki de en önemlisi profesyonel aracı kurumlarla işbirliği yapılması gerekmektedir(yıldırım,2004). Mevcut durumda Türkiye dünya sağlık turizmi pastasından az da olsa (kaplıca, estetik ve göz alanları başta olmak üzere) pay almaktadır. Ancak bu payın rakamsal büyüklüğü konusunda elimizde sağlıklı bir veri maalesef

62 47 bulunmamaktadır. Son bir yılda Hollanda, Almanya ve İsviçre den sağlık kuruluşlarının ve doktorların Türkiye deki özel hastanelerle işbirliği yaptıkları bilinmektedir. Türkiye nin medikal turizm konusunda rekabetçi üstünlüğünün unsurları olarak; hastanelerin altyapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi, başta hekimler olmak üzere sağlık hizmet sunucularının eğitim ve deneyim seviyesinin Avrupa standartlarında olması, diğer ülkelere nazaran sunduğu fiyat avantajları, özellikle bulunduğu coğrafi konum itibariyle sahip olduğu eşsiz doğal ve tarihi zenginlikleri ve uygun iklim koşulları ile birleşen kaliteli turizm işletmeciliği ve dünyaca bilinen Türk konukseverliği verilebilir. Buna karşılık yukarıda satır aralarında da belirtildiği gibi Türkiye nin bazı zayıf tarafları da var: Sektör kendi içinde organize değil. Profesyonel aracı kurumlar yok. Türkiye sahip olduğu kaynakları ve avantajları etkili olarak tanıtamamakta ve özellikle İngiltere, Belçika ve Fransa gibi ülkelerde Türkiye imajının negatif oluşu önemli bir engel olmaktadır. Avrupalı sağlık sigortalarının git gide kısıtlanan tedavi masraflarını karşılama gücü artık diş hastalıkları gibi somut tıbbi tedaviler, estetik ameliyatları, saç ekimi veya yeni geliştirilmiş görme kusurunu gideren tıbbi uygulamalar lüks olarak görüldüğünden ödeme güçlüğü çeken sağlık sigortaları tarafından hiç ödenmiyor yada sadece bir kısmı ödeniyor. Bu sebeple, bu tür tedaviler arayan hastalar için son teknolojiyle donatılmış hastaneler ve klinikleriyle ve dünya standartlarında çok iyi eğitim görmüş hekimleriyle, Avrupa'da kimi fahiş fiyatlar istenen uygulamalara kıyas ucuz hizmet verebilen Türkiye gibi ülkeler, çok iyi bir alternatif olabilmektedir (Turizm Gazetesi; 2007). Özel hastanelerin tıp teknolojisindeki son yenilikleri Türkiye ye getirmesi ve büyük kentlerdeki devlet ve üniversite hastanelerinin

63 48 ameliyathane, yoğun bakım şartlarının iyileştirilmesi ile Türkiye ye Avrupa ve Orta Doğu dan hasta gelmeye başlamıştır. Türkiye de medikal turizm konusunda basında ön plana çıkan bazı sağlık kurumlarının medikal turizm konusundaki çalışmaları özetle şöyledir: Memorial Hastanesi, 2005 yılında bir kaç ülkeden seçtiği sağlık kurumları ile anlaşma yaparak, kişilerin ilk basamak sağlık hizmetlerini bu seçtiği kurumlarda, ikinci basamak sağlık hizmetlerini ise Memorial Hastanesi nde almalarına olanak sağlayacak bir çalışma başlatmıştır. En çok Hollanda ve Almanya daki hastalar tarafından tercih edilen hastane özellikle kardiyovasküler cerrahi, tüp bebek, ortopedi gibi bölümler için ağırlıklı olarak yaz aylarında tercih edilmektedir. Medikal turizm konusunda hizmet veren Acıbadem Sağlık Grubu, 2004 yılının ilk sekiz ayında yabancı sigorta şirketi ve asistan firmalar aracılığı ile 1.280, şahıs şirketleri aracılığı ile 825 yabancı hastaya hizmet verirken, kurumda tedavi olan hastalar en çok görme bozukluğu, plastik ve estetik cerrahi ve diş tedavisi alanlarını tercih etmişlerdir. Hastalar genellikle, Türkler in yoğun olarak yaşadığı Almanya, Hollanda, Belçika, İsviçre, İngiltere gibi Avrupa ülkelerinden gelirken, bu ülkelerin dışında Balkan Ülkeleri, Ukrayna, Azerbaycan, Türk Cumhuriyetleri, İsrail ve Ortadoğu ülkelerinden gelenler de olmuştur (Hastane Dergisi, 2007). Diş hastalıklarının tedavisi için gerçekleştirilen medikal turizm konusunda Dentistanbul Hastanesi çalışmalarını yoğunlaştırmış durumdadır. Dentistanbul Hastanesi ne başvuranların %25 i yurt dışından gelirken, hastane özellikle Orta Avrupa ve Rusya ya yönelik olarak kendini tanıtan İngilizce, Almanca ve Rusça broşürler hazırlamıştır (Hastane Dergisi, 2007)..

64 49 Amerikan Hastanesi ise Amerika, İngiltere, Hollanda, Balkan Ülkeleri ve Türk Cumhuriyetlerinde olmak üzere ayda 35 yabancı hastaya yatarak, haftada 30 hastaya ise ayakta tanı ve tedavi hizmeti vermektedir. Yurt dışındaki çeşitli tıp fakülteleri ve hastaneleri ile bu alanda ortak konferans ve sempozyum düzenleyen hastane, medikal turizm alanında Avrupa nın önde gelen sigorta şirketleri ile çalışmaktadır (Turizm Gazetesi; 2007) Siyami Ersek Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Hastanesi, verdiği üst düzey sağlık hizmeti sayesinde Avrupa dan çok sayıda hasta ithal etmektedir. Kosova ile Türkiye arasında imzalanan protokolle kalp hastası Siyami Ersek Hastanesi nde tedavi edilmektedir. Kosova dan gelen 67 kalp hastasının tedavisi 2004 yılı itibari ile tamamlanmış yılında ise aralarında Azerbaycan, Kıbrıs, Makedonya ve Arnavutluk vatandaşlarının yer aldığı 400 yabancı hasta da bu hastanede sağlığına kavuşmuştur (Zaman Gazetesi; 2006). Dünya Göz Hastanesi ise yılda yaklaşık hastaya katarakt ve lazerle göz ameliyatı yapmayı hedefleyen, Almanya, Hollanda, İsviçre, Belçika ve Suudi Arabistan ı kendine hedef kitle seçen bir hastanedir. Bu amaçlarını gerçekleştirmek için Amsterdam, Berlin ve Münih başta olmak üzere yurt dışındaki çeşitli kentlere Dünya Göz Hastanesi ne bağlı klinikler açmıştır. Türkçe, İngilizce ve Almanca olarak üç dilde hazırlanan internet sitesinde Türkiye ve göz sağlığı konusundaki olanakları tanıtılmaktadır. Yurt dışından gelecek hastalara yönelik mescidin yanı sıra Musevi ve Hıristiyan hastalar için de ibadethane bulunmaktadır. Hastane, retina hastalıklarından, şaşılığa ve katarakt cerrahisine kadar farklı alanlarda hizmet verebilmektedirler. Johns Hopkins le işbirliği içinde kurulan Anadolu Sağlık Merkezi, kanser ve kadın hastalıkları konularında medikal turizmde odak nokta olmayı amaçlarken, 12 yıldan beri Japon hastalara hizmet veren Internaonal Hospital,

65 50 Türk Cumhuriyetleri, Arnavutluk, Romanya, Bulgaristan, Danimarka, İngiltere gibi ülkelerden gelen hastalara estetik cerrahi, kalp damar cerrahisi, kardiyoloji, tüp bebek ve çocuk hastalıkları konularında hizmet vermektedir (Tercüman Gazetesi; 2007). Gelecekte medikal turizmde ön plana geçeceği düşünülen alanlar arasında özürlü bakımı, estetik ve plastik cerrahi operasyonlar, sigorta şirketlerinin karşılamadığı kozmetik operasyonlar, diş tedavileri, göz ameliyatları, infertilite, kalp ameliyatları, ortopedik ameliyatlar, kanser tedavileri, diyabet, astım, böbrek hastaları ve diyaliz sıralanmaktadır (An- Deva Sağlık Grubu, 2004: 21). Zaman Gazetesi ne göre her yıl birçok ülkeden toplam turist Türkiye ye sağlık amaçlı gelmektedir. Gelen turistlerin bir kısmı kaplıcaları tercih ederken, bir kısmı da göz operasyonu, saç ekimi ve estetik ameliyatlar için özel hastaneleri tercih etmektedir. Estetik ameliyatlar içinde en çok burun düzeltme, cilt gerdirme, akne izlerinin giderilmesi, yağ aldırma gibi işlemler tercih edilmektedir. Almanya, Hollanda ve Fransa da yaşayan Türkler de tedavi için Türkiye yi tercih etmektedir ama ihtiyaçları olan hizmeti en iyi şekilde nereden alacakları konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Yurtdışında yaşayan Türklerin kendi ülkelerinde tedavi almasını teşvik etmeye, onlara gerekli bilgileri vermeye ve sağlık turizmini geliştirmeye yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Birçok ülke vatandaşı Türkiye ye gelirken vize almak zorundadırlar, medikal turizmin geliştirilmesi için vize uygulamasının kolaylaştırılması veya kaldırılması, gerçekleştirilmesi düşünülen planlar arasında yer almaktadır (Zaman Gazetesi; 2007). Son yıllarda Türkiye ye sağlık kurumlarında sunulan tedavi hizmetlerini almak amacı ile gelen yabancı hasta sayısının artması ile birlikte yurtdışı sigorta şirketleri ile Türkiye sağlık kurumları arasındaki ilişkiler

66 51 artmıştır. Sigorta - sigortalı arasında olması gereken karşılıklı güven anlayışının, hasta- hastane ve hasta - sigorta şirketi arasında da kurulması gerekmektedir. Ülkemize seyahat amaçlı gelen turistlerin tamamına yakını sigortalıdır. Yurt dışından Türkiye ye gelen hastalar, özel hastanelerden faydalanmak amacıyla önceden yaptırdıkları sigortalara ek olarak özel sigorta poliçeleri ve seyahat sigortası poliçeleri satın almaktadırlar (An-Deva Sağlık Grubu, 2004: 22,24). Türkiye nin medikal turizm pazarındaki güçlü ve zayıf yönleri ve pazardaki fırsat ve tehditleri bilindiğinde, medikal turizmi pazarından daha büyük pay almak için neler yapılması gerektiğinin daha açık görülebileceği düşünülmektedir TÜRKİYE DE UYGULANAN BİR MEDİKAL TURİZM TUR PLANI KAPADOKYA ve KAYSERİ DE KÜLTÜR GEZİSİ LASİK OPERASYON TUR PAKETİ (ICC-TÜRKİYE ULUSLARARASI ORTAK BİLİNÇ AJANS A.Ş HEALTH TOURIM TURKEY KOOORDINATOR -Yönetim Kurulu Başkanı Gül SOYDAN ın izniyle kullanılmıştır) ( 4 GECE / 5 GÜN ) 1.gün Kayseri havaalanında rehberiniz tarafından karşılanacaksınız. Sanayisi ve teknolojisi ile tüm dünyaya nam salmış Anadolu nun kalbi Kayseri de kısa bir şehir turundan sonra, Lasik operasyonunuzun yapılacağı Kayseri Maya

67 52 Göz Merkezine bilgi ziyareti yapılacaktır. Ziyaret sonrası Kapadokya ya (Nevşehir) geçiyoruz. Dünya üzerinde görmediğiniz coğrafi güzellikler Kapadokya da (Nevşehir) sizi büyüleyecek. Üçhisar daki çok özellikli butik otelimize giriş yapacağız. 2.gün Kahvaltı sonrasında, keşfe hazır mısınız? İlk katları M.Ö.2000-Hititlere tarihlendirilen yeraltı şehirleri tarih boyunca farklı medeniyetler tarafından farklı amaçlarla kullanılmış ve Hıristiyanlar tarafından da korunma ve sığınma maksatlı olarak ihtiyaçları çerçevesinde genişletilmiştir. Bu amaçla bölgemizdeki en derin ve detaylarını en iyi gözlemleyebileceğimiz yeraltı şehri olma özelliğine sahip Derinkuyu Yer altı Şehri ziyaret edeceğiz. Ihlara yolu üzerinde bulunan Nar Krater gölü etrafında küçük bir gezinti gerçekleştireceğiz. Yine volkanik aktiviteler neticesinde oluşumu başlamış olan ve büyüleyici manzaraların yakalanacağı ve freskli kiliselerin bulunduğu kanyon; Dillere destan olan Ihlara Vadisini gezeceğiz. Yaklaşık 4km lik bir yürüyüş sonrası, ırmak kenarında bir restoranında öğle yemeği için Belisırma köyüne varacağız. Nevşehir e dönüş yolunda bugüne kadar iyi korunmuş İç Anadolu bölgesinin 2. büyük kervansarayı olma özelliğine sahip Ağzıkarahan Kervansaray ını gezecek, otelimize dönmeden önce Hitit tekniği ile halen yapımı devam eden geleneksel el sanatlarımızdan Çanak-çömlek ve aynı zamanda seramik ve çini örnekleri imalat merkezlerini ve mağaralar içinde yer alan otantik mağazalarını Avanos ilçemizde ziyaret edeceğiz.

68 53 3.gün Gün doğumuyla birlikte Tanrının yarattığı kutsal topraklarda, bugüne kadar görmediğiniz coğrafyada ışıkların dansını seyredeceksiniz. Balon uçuşunda hava şartları uygun ise Kapadokya imparatorluğunu balonla kuş misali gezeceğiz. Kimi zamanda ağaçlardan meyve toplayacak kadar üzüm bağlarına yakınlaşacağız. Uçuş sonrası otelimize dönüp mükellef bir kahvaltı sonrası keşfe koyuluyoruz. Gözetleme Kulesi olarak da kullanılmış olan Uçhisar Kalesine tırmanışın ardından, Vadi yamaçlarına oyulmuş Güvercinlik Vadisinin tepesinde fotoğraf molasında doyumsuz kareler yakalayacaksınız. Yol boyunca panoramik noktalarda mola verilecektir. ( Esentepe and Cevizlibağ ) 4.yy. sonrası Hıristiyanlar tarafından kazılmış olan, İncil den alınma sahnelerle ve İsa nın hayatını konu alan fresklerle dekore edilmiş kiliselerin bulunduğu ve yine Hıristiyanlıkça yarı haç yeri olarak kabul gören Göreme Açık Hava Müze ziyareti sonrası otantik bir restoranda yöresel lezzetleri tadacaksınız. Doğanın yüzyıllar boyunca mucizevî şekilde oluşturduğu peri bacalarını gözlemleyecek, aynı zamanda keşişlere ait şapel ve manastırların ilk örneklerini göreceksiniz.hayal gücünüze göre her bir peri bacasını değişik bir figüre benzeteceğiniz Periler Vadisi nde(devrent Vadisi ), peri bacaları arasında kısa bir yürüyüşte fotoğraf karelerinizde anılarınızı ölümsüzleştireceksiniz. Zelve- Paşabağ da kısa bir yürüyüşten sonra, Kapadokya bağlarının eşsiz üzümlerinden üretilmiş olan yöre şaraplarının tadımı için Şarap Fabrikasında mola verilecek. 4.gün Kahvaltı sonrası Otelimizi terk ediyoruz. Kapadokya İmparatorluğunun başkentine Kayseri ye doğru yola koyuluyoruz. Yol üzerinde Soğanlı Vadisine uğruyoruz. Yol güzergâhı üzerinde Damsa Barajı ve Şahinefendi, yeni keşif olan ve arkeolojik kazıları hala devam eden Sobesos antik kenti ziyaretleri sonrası Soğanlıya varıyoruz. Yöre halkının 9

69 54 ayrı yabancı dil bilişi ve yörede turizm değerlerine Kilislere ve tarihi değerlere verdikleri önem sizi şaşırtacak. Soğanlı vadisinin bereket sembolü meşhur bez bebeklerinin yapımını izleyecek, kilise ziyaretleri sonunda köy fırınında yapılmış köy ekmeğini tadacaksınız. Gezimiz Kayseri ye hareketle devam ediyor. Büyülü dağ Erciyes kayak merkezi, yol boyunca bize rehberlik ediyor. Kayseri de otelimize varış, 1 saatlik dinlenme ve duşun ardından, Lasik operasyon için Kayseri Maya Göz Merkezine geçiyoruz. Operasyon sonrası istirahat için tekrar otele geçilecektir. 5.gün Sabah, kendinizi diğer günlerden çok farklı bulacaksınız. Dünyaya bakışınız Kayseri de değişecek. Otelinizin penceresinden baktığınızda Büyülü dağ Erciyes sizi selamlayacak. Kahvaltıdan sonra Kayseri Maya Göz Merkezinde göz kontrolünüz yapılacak. Sonrasında kültür ve tarihin alışverişle birleştiği Kayseri de II-III yüzyıldan kalan Roma ve Bizans dönemi kiliseleri gezecek, Selçuklu imparatorluğunun bıraktığı eserleri gözlemleyecek, modern parkları ve çehresi ile Kayseri şehrini keşfedeceksiniz. Kayseri nin dünyaca tanınmış lezzetlerini öğle yemeğinde tatma fırsatı bulacaksınız. Dünyanın birçok yerinde Ruh hastalarına uygun tedaviler bulunamamış iken, ilk müzikle tedavi yapılan ve şu anda müzeye dönüştürülen Gevher Nesibe Şifahanesini ve Dünya standartlarında donatılmış Kadir Has kent müzesini göreceksiniz. El sanatları ( halı, kilim, kuyum ve aksesuar ) eserlerini Kazancılar ve Kapalı çarşıda bulacaksınız. Atalarınızın kutsal topraklarından şifa bulup ayrılırken çok şeyi yanınızda götüreceksiniz; Anılarınızı süsleyecek fotoğraflarınız olacak bavulunuzda, evinizi süsleyecek Yahyalı ve Bünyan halıları ve Avanos un değerli seramikleri, evinize ve işinize bereket getirecek Soğanlı bebeği, değerli kuyum aksesuarları ile kaliteli ve sağlıklı bir dönüş yapacaksınız. Günün sonunda, sizleri ve dostlarınızı tekrar ağırlamak dileği ile havalimanında vedalaşacağız.

70 55 Keyifli bir Tatil & Sağlık turu bedeli: FİYATA DAHİL OLAN SERVİSLER KONAKLAMA o 2 gece butik otel Uçhisar-BB o 2 gece 5***** Hilton Hotel-BB Tüm Transferler A/C Tur Aracı Deneyimli-Lisanslı rehber Özellikli restoranlarda öğle yemeği Tüm müze ve ören yeri giriş ücretleri Lasik operasyon FİYATA DAHİL OLMAYAN SERVİSLER Akşam yemekleri İçecekler Bahşiş ( OPSİYONEL AKTİVİTELER 1. Sıcak Hava Balon Uçuşu, 2. Geleneksel Türk Gecesi, 3. Sema Gösterisi, 4. Atlı Doğa Turu, 5. Türk Hamamı MEDİKAL TURİZM DE TÜRKİYE NİN GÜÇLÜ YÖNLERİ Amacı, gerek rehabilitasyona ihtiyacı olanların, gerekse diğer hastaların olumlu çevre koşullarında, kaliteli ve daha ekonomik olarak hastalığını iyileştirmek, sağlığını korumak ve geliştirmek olan (Tengilimoğlu, 2005: 90) medikal turizm için Türkiye nin pek çok avantajları bulunmaktadır. Bu avantajlar şu şekilde sıralanabilir:

71 56 - Türkiye deki sağlık hizmetleri diğer ülkelere kıyasla daha ucuzdur. Yani fiyat avantajı bulunmaktadır. - Türkiye deki hastanelerin yatak kapasiteleri ve hekim kaliteleri yeterlidir. - Türkiye, Avrupa ülkelerine ve Orta doğu ülkelerine yakındır. - Türkiye, batı ülkeleri ile entegre olan Müslüman bir ülkedir. Böylelikle hem batı, hem de Müslüman ülkelerdeki hastalara hizmet verebilmektedir. - Kamu hastanelerinde tam olmasa da özel hastanelerde yeterli sayıda yabancı dil bilen personel bulunmaktadır. - Türkiye, coğrafi olarak Asya ile Avrupa nın ortasında yer almaktadır. - Avrupa Birliği ülkeleri arasına giriş için süreç başlamıştır (An-Deva Sağlık Grubu, 2004: 21) - Personel maliyetleri düşük olduğundan, sunulan sağlık hizmetlerinin fiyatları göreceli olarak düşüktür. - Özellikle, özel ve üniversite hastanelerinin yatak kapasiteleri, fiziki ve teknolojik alt yapıları ve hekim kaliteleri yeterlidir. - Özel hastanelerde dil bilen personel sayısı oldukça yüksektir. - Coğrafi açıdan Asya ve Avrupa ülkelerini birbirine bağlamaktadır. - AB ülkelerinin, Türkiyeye bakış açısı olumlu yönde değişmektedir. - AB ülkeleri arasına giriş süreci başlamıştır (Tengilimoğlu, 2005: 92). - Medikal turizmi desteklemek için kaliteli otel sayısı fazladır. - İklim güzeldir. - Mevcut turizm potansiyeli yüksektir. - Hastalar daha iyi hizmet almak için seyahat etmeye isteklidir. - İnsanlar sağlıklı yaşamın gerekliliği konusunda bilinçlidir. - Özel hastane sektörü gelişmektedir.

72 57 - Sağlık turizminin gelişimi açısından yaşlanan Avrupa nüfusu ve sağlık sektörü yetersiz olan Ortadoğu ülkelerine yakınlık.(türkiye Turizm Stratejisi , Kültür ve Turizm Bakanlığı) MEDİKAL TURİZM DE TÜRKİYE NİN ZAYIF YÖNLERİ - Sağlık personelinin ve hastane yöneticilerinin Avrupa sağlık mevzuatı ve hasta hakları konusunda bilgileri yetersizdir. - Tanıtım yetersizdir. - Olumsuz imaj vardır. - Yurt dışı sigorta şirketleri ile koordinasyon zayıftır. - Türkiye de hastanelerin çok azı akredite olmuştur. - Pazarlama stratejilerine ve pazarlama araştırmalarına yeterince önem verilmemektedir. - Fiyatlandırmada yanlış uygulamalar bulunmaktadır. -Bakanlılar ve sektörler arası koordinasyon yetersizdir ( Tengilimoğlu, 2005: 92). - Özellikle kamu hastanelerinin fiziki ve teknolojik altyapıları yetersizdir MEDİKAL TURİZM DE TÜRKİYE NİN KARŞISINDAKİ ÇEVRESEL FIRSATLAR Avrupa Ülkeleri nden, Ortadoğu ve Arap ülkelerinden, Türk Cumhuriyetleri nden değişik nedenlerle yurt dışına (özellikle gelişmekte olan ülkelere doğru) tedavi amaçlı bir hareketin olduğu gözlenmektedir. Medikal turizme yönelik yapılacak olan fırsat değerlendirmelerinin üç ayrı coğrafya ve

73 58 yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için farklı farklı yapılması gerekmektedir (An-Deva Sağlık Grubu, 2004) AVRUPA ÜLKELERİ AÇISINDAN FIRSATLAR - Avrupa ülkelerinde ortalama yaşam süresinin artmıştır, - Kronik rahatsızlıklarda artış görülmektedir, - Tedavi için bekleme süresinin uzaması ile alternatif arayışlar başlamıştır, - Tedavi için bekleyen hasta sayısı her geçen gün artmaktadır, - Avrupa ülkelerinde sağlık personelinin çalışma saatlerinin kısa olması, işgücü maliyetlerinin yüksek olması, yeteri kadar personel olmaması, sigorta primlerinin artması, sigorta bedelinin yüksek olması tedavi maliyetlerini yükseltmektedir, - AB ülkelerinde GSMH dan sağlığa ayrılan pay gittikçe artmaktadır (Tengilimoğlu, 2005: 92). Bu gelişmeleri gören Türkiye nin yapacağı bilgilendirme ve tutundurma faaliyetleri ile bu hedef kitlenin ilgisini çekmesinin kaçınılmaz olacağı düşünülmektedir ORTADOĞU VE MÜSLÜMAN ÜLKELERİ AÇISINDAN FIRSATLAR 11 Eylül saldırılarından önce Ortadoğu ve diğer coğrafyaların zengin Müslüman hastaları tedavi için Amerika yı tercih etmekteyken şimdilerde Amerika nın aldığı terör tedbirleri nedeni ile Ortadoğu ve Müslüman ülkelerden hasta hareketi Yunanistan a ve batı ülkelerine yönelmiştir (An- Deva Sağlık Grubu, 2004: 19). Türkiye nin bu pazardan büyük pay alması beklenmektedir.

74 TÜRK CUMHURİYETLERİ AÇISINDAN FIRSATLAR S.S.C.B. nin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanmış olan ülke vatandaşları, Türk Cumhuriyetleri nde yaşayanlar ve Rus vatandaşları tedavi amaçlı arayışlar içindedirler (An-Deva Sağlık Grubu, 2004: 19). Kaliteli sağlık hizmetini, düşük fiyatlarla, kısa bekleme sürelerinde sunan Türkiye nin, bu ülkelerden çok sayıda medikal turist çekmesi beklenmektedir AVRUPADA YAŞAYAN TÜRK VATANDAŞLARI AÇISINDAN FIRSATLAR Avrupa da artık üçüncü nesile kadar ilerlemiş olan yaklaşık 6 milyon Türk vatandaşı yaşamaktadır. Avrupa da yaşayan Türk vatandaşları, farklı kültürlere ve dillere sahip olan sağlık personelinden sağlık hizmeti almak yerine; kendi ülkelerinde, kendi kültürlerine uygun, kendi dillerinde hizmet veren sağlık personelinden güvendikleri hizmeti almak istemektedir (Ataç,2005: 102) MEDİKAL TURİZMDE TÜRKİYE NİN KARŞISINDAKİ ÇEVRESEL TEHDİTLER - Ortadoğu da çıkabilecek savaş tehlikesi, - Türkiye de yaşanan terör olayları, - Yaşanan doğal afetler,

75 TÜRKİYE DE MEDİKAL TURİZMİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER Medikal turizmi hedefleyen sağlık kuruluşlarının ilk olarak uluslararası akreditasyon sahibi olması gerekmektedir. Çünkü hastalar gelişmiş ülkelerden bekleniyor. Günümüzde dünyada sağlık kuruluşlarının akreditasyonu ile ilgili olarak en saygın kuruluş ABD merkezli organizasyon olan JCI (Joint Commission International) dur. Uluslararası Birleşik Komisyon'un Avrupa'daki benzeri ise EFQM. JCI akreditasyonuna sahip olmak, hastanelere uluslararası arenadan hasta akışının daha rahat olması anlamına gelmektedir. Akreditasyon standartlarına sahip olmak tedavinin başarısının artmasını da sağlamaktadır. İkinci olarak, sağlık kuruluşunun belirli bir hasta potansiyelini garantileyebilmesi için geniş yurt dışı sigorta ağı ve yurt dışı işbirlikleri içinde olması gerekmektedir. Sağlık kuruluşunun bir uluslararası hasta ilişkileri departmanına sahip olması da en önemli kriterlerden biridir. Çünkü yabancı hastanın formlarının doldurulmasına kadar tüm sorunları ile ilgilenmek, daha önce tedavisini yürütmüş olan yurt dışı merkezi ile bağlantı kurmak, sigorta işlemlerini halletmek kısaca hastayı kendi evinde hissettirmek gerekmektedir. Medikal Turizm'de söz sahibi olmanın bir başka olmazsa olmazı da bilinirliktir. Uluslararası boyutta sağlık hizmeti sunmayı planlayan hastanelerin yurt dışında tanınmalarını ve bilinmelerini sağlayacak programlar geliştirmeleri gerekmektedir. Öncelikle gelişmiş ülkelerin Türkiye'deki pek çok hastane ve tıp merkezinde verilen sağlık hizmeti düzeyinin Avrupa'nın pek çok ülkesinden daha ileride olduğunu görmelerini sağlamak gerekmektedir. Büyük hasta gruplarının beklendiği ülkelerde temsilcilikler açmak oradaki belli başlı birinci basamak sağlık kuruluşları ile işbirliği anlaşmaları yapmak işin bir diğer yönü. Ayrıca Avrupa Ortadoğu ve Kafkaslarda düzenlenecek fuarlar, toplantılar, uluslararası işbirliği anlaşmaları, yatırım ortaklıkları da sağlık hizmetlerimizin diğer ülke vatandaşları tarafından talep edilmesini teşvik edeceği düşünülmektedir (An- Deva Sağlık Grubu, 2004).

76 61 Tanınma ve tanıtım noktasında başta Sağlık Bakanlığı olmak üzere Turizm Bakanlığı ile sivil toplum kuruluşlarına önemli görevler düşmektedir. Çünkü medikal turizm dünyada 100 milyar dolara ulaşan bir hacme sahip ve Türkiye bunun % 1'ini bile alamamaktadır. Bakanlık, medikal turizmin gelişmesi ve genel turizm gelirleri içindeki payının artması için yatırımlara ve tahsislere devam ederken, özel sektör de yatırımlarını sürdürmelidir. Medikal Turizmde taraflardan biri de hastanelerle işbirliği yapmak zorunda olan seyahat acentaları. Gelecek olan hastaların Türkiye'de kalışları süresince yapacakları her türlü konaklama ve aktivitenin iyi bir şekilde planlanması gerekmektedir. Havaalanında karşılamadan hastaneye giriş, yatış, çıkış, geleneksel yemek alışkanlıklarına uygun yemek hizmetine kadar memnuniyetin en üst seviyelere çıkarılması gerekmektedir. (Hastane Dergisi; 2007). Türkiye de sağlık kurumlarına yönelik medikal turizmin gelişmesi için yapılması gereken plan ve alt yapı çalışmalarını An-Deva Sağlık Grubu (2004: 21) şöyle sıralamaktadır: -Hem Sağlık Bakanlığı nın, hem de Turizm Bakanlığı nın politikaları içerisinde medikal turizme öncelik verilmelidir. -Hem Sağlık hem de Turizm Bakanlığı nda medikal turizm ile ilgili birim oluşturulmalıdır. -Hedef hasta grupları ve hedef ülkeler tespit edilmeli, Turizm Bakanlığı, hedef olarak seçilen ülkelerde medikal turizm ile ilgili şube kurmalı ve çalışmalarına başlamalıdır.

77 62 -Yurt dışından Türkiye ye hasta getirecek olan sigorta şirketleri ile koordinasyon sağlanmalı, sigorta şirketleri için tanıtım ve bilgilendirme toplantıları düzenlenmelidir. -Medikal turizm yapacak olan hastaneler belirlenmeli ve sertifikalanmalıdır. Sertifikasını alan hastanelerin hizmet içi eğitimleri ve denetimleri yapılmalıdır. -Yurt dışı hasta bekleme merkezleri ile irtibat kurulmalıdır. Yurt dışına hizmet sunabilecek hastane isimleri bildirilmelidir. -Medikal turizm konusunda üniversite hastaneleri daha aktif çalışma yapmalıdır. -Hizmet sunumunda hasta hakları ve etik ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır. -Ulaştırma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Turizm Bakanlığı, yerel yönetimler, tur operatörleri, havaalanı şirketleri gibi farklı sektörler arası işbirliği sağlanmalıdır. -Rekabet gücünün sağlanması için vergi oranları makul bir oranda düşürülmelidir. -Hastanelerin akredite olması sağlanmalıdır. -Yurt dışı devlet sigortalıları ile ilgili mevzuat değişikliği yapılmalıdır. - Buna ek olarak gelen devlet sigortalılarının üniversite ve özel hastanelerden faydalanmaları ile ilgili mevzuat çalışması tamamlanmalıdır. -Yurt dışından gelecek hastaların ve alacakları hizmetlerin organizasyonu için danışmanlık şirketleri oluşturulmalı, aynı zamanda asistan şirketler bu konuda aktif hale getirilmelidir. -Avrupa da yaşayan Türk vatandaşları medikal turizm hareketinin başlangıcını oluşturmalı, tedavilerinin ülkemizde sağlanması ilk hedef olmalıdır.

78 63 -Tedavi amaçlı gelen hastalara sunulacak paket programlarda çeşitlilik sağlanmalıdır. Paket programların içine, alınacak sağlık hizmetlerinin yanına, ulaşım, deniz turu, kaplıca tedavisi, kayak, doğa yürüyüşleri, tarihi gezintiler, kültürel etkinlikler de eklenmelidir. -Medikal turizmde marka ülke imajının yerleştirilmesi için devlet desteği ile tanıtımlar yapılmalıdır (An-Deva Sağlık Grubu, 2004). Kültür ve Turizm Bakanlığı ise, sağlık turizmi standartları oluşturulması gerektiğini vurgulamış ve bu standartları sıralamıştır: Etik değerler içerisinde sağlık hizmeti, Fizik ve ekonomik açıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, Sağlık hizmeti gereksinimi olanlar ile sağlık hizmeti sunucuları arasında kültürel iletişim, Fiziki standartlar (sağlığa uygunluk, ulaşım ve altyapı hizmetleri, çevresel etkenler) Yeterli tıbbi teknoloji, Uluslararası tıbbi teknolojiler, Uluslararası ortak tedavi protokolleri, Yeterli bilgi teknolojileri, Ulaşım ve transfer standartları, Personel standardı Sağlık sigortasından yararlanma (Turizm Bakanlığı; 2007) Turizm Bakanlığı ayrıca, Sağlık Turizmi Organizasyonu Nasıl Olmalıdır? Sorusuna da açıklık getirmiştir:

79 64 Organizasyon hastanın evden çıkışından tekrar evine dönüşüne kadar geçen tüm süreçleri kapsamalı, Sigorta şirketleri ile koordinasyon sağlanmalı, Sağlık turizmi yapan kurum ve kuruluşların belirlenmesi ve sertifikalandırılması, Paket programlar oluşturularak sağlık ve turizm iç içeliğinin sağlanması, Sağlık turizmini tanıtım programları ve kampanyalar düzenlenmeli, Organizasyon ve danışman şirketleri kurulmalı ve yardımcı firmalar bu yapılanma içinde yer almalıdır (Turizm Bakanlığı; 2007). Sağlık turizminde belli bir noktaya ulaşabilmek için; Başta resmi ve özel sektör sağlık kuruluşları ve turizm şirketlerinin Avrupa ülkelerindeki sosyal güvenlik şirketleri ile daha yakın işbirliği yapmaları, Sağlık hizmeti veren tesislerin kalitesinin artırılması, Türkiye'nin sağlık sektörünün tanıtımının yapılması, Sağlık hizmetlerine ilaveten paket halinde ülkemizin diğer turizm olanaklarının sunulması gerekmektedir (Turizm Bakanlığı; 2007). Ülke ekonomisine çeşitli şekillerde katkı sağlayan uluslararası turizmin bir parçası olan medikal turizmin gelişmesi ve medikal turizme odaklanmak isteyen hastanelerin uluslararası turizm pazarından pay almaları için, hedef pazarlar iyi seçilmeli, rakiplerin pazarlama stratejileri gözden geçirilmeli ayrıca rakiplerden farklı yanları ön plana çıkartacak pazarlama stratejileri geliştirmelidir. Hastanelerin uluslararası kuruluşlarca akredite edilmeli ve dış pazarlara açılması için profesyonel bir halkla ilişkiler ve pazarlama yöneticilerine sahip olmalıdır. Ayrıca yabancı dil bilen personel istihdamına öncelik vermeleri ve hedef seçtiği ülkelerin sigorta şirketlerine

80 65 yönelik tanıtım çalışmalarında bulunmaları gerekir. Son yıllarda Türkiye'de bazı hastanelerin ve devletin bu konuya önem vermeye başladığı görülmekte ancak henüz istenen düzeyde olmamaktadır. Genel olarak tanıtım görevi yalnızca hastanelere veya bağlı oldukları derneklerin sorumluluğunda olmamalı, Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Turizm ve Seyahat Acentaları ve Üst birliklerince de gereken destek sağlanmalıdır. Hastanelerin Sağlık Turizmi konusunda yeterliliği açısından özel ve üniversite hastanelerinin ve bazı Sağlık Bakanlığı hastanelerini teknik ve klinik donanım açısından yeterliği olduğu söylenebilir. Ancak, paramedikal ve destek personeli açısından personelin yeterli yabancı dil bilgisinin olmadığı söylenebilir(yalçın,2006). Hastane İşletmeciliği alanında Gazi Üniversitesinde yapılan "Türkiye'de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluşturulma Gereği Ve Sağlık Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma" konulu tezin sonuçlarına göre özel, araştırma kapsamında yer alan özel, kamu ve üniversite hastanelerle ilgili ulaşılan bulguların bazıları şunlardır (Yaçın,2006); Kamu hastanelerinde, özel ve üniversite hastanelerine göre daha fazla fiziki ve teknolojik altyapı yetersizliği sorunu tespit edilmiştir. Ayrıca, kamu hastanelerinin %20,1'inde medikal turizme yönelik birim bulunmasına karşın, özel hastanelerin %52,1'inde medikal turizme yönelik bir birim bulunmaktadır. Kamu hastanelerinde (%35,60), özel hastanelere (%65,30) ve üniversite hastanelerine (%75,00) göre daha az sayıda yabancı dil bilen yeterli personel bulunmaktadır. Hastanelerde yalnızca personelin yeterli düzeyde yabancı dil bilmesi yeterli olmamakta, bina içersinde yönlendirmeler, hastaneyi ve kuralları açıklayan tanıtım broşürlerinin de gelen yabancı hastaların anlayabileceği dilde hazırlanması ve yemeklerin onların damak tadına ve dini inançlarına uygun olması gerekmektedir. Nitekim aynı araştırmada, özel hastanelerinin %50,4'ü hastanelerindeki yönlendirme levhalarını/uyarı işaretlerini yurt dışından gelen hastaların anlayacağı şekilde

81 66 konumlandırırken, kamu hastanelerinin %32,9'u buna özen göstermektedir. Özel hastanelerin %42,1'i yurt dışından gelen hastaların farklı inançlarına uygun yemek, din görevlisi gibi imkanları sağlarken, kamu hastanelerinin %10,1'i yurt dışından gelen hastalarına bu imkanları sağlamaktadır. Özel hastanelerin %35,5'i farklı dillerden hastalarla iletişim kurmak için anlaşmalı çevirmen bulundururken, kamu hastanelerinin sadece %0,7'sinde anlaşmalı çevirmen bulunmaktadır. Kamu hastanelerinin, özel hastaneler ve üniversite hastanelerine göre internet, dergi, gazete, broşür ve tur operatörleri gibi tanıtım araçları aracılığı ile daha düşük seviyede tanıtım yaptığı saptanmıştır (Tengilimoğlu, 2007). Sağlık hizmetlerinde tanıtım ABD de şartlı olarak serbestken, ülkemizde hukuken yasaktır. Günümüzde sağlık kurumları tanıtımlarında gazete, dergi, özel radyo ve televizyonlar hatta billboardlar gibi batı dünyasının kullandığı tüm medya araçlarını kullanmaktadır (Usta, 2000: 16-17, 27). Ulusal olarak yapılan bu tanıtımların uluslararası pazarlarda da yapılması gerekmektedir. Uzmanlara göre Avrupa Birliği'ne girmeden Avrupa ülkelerinden devlet eliyle hasta çekemeyeceğimiz için Türki Cumhuriyetleri'ni hedef seçmeliyiz. Ancak özel sağlık sigortalarının parasını ödemediği hastalıklarda Avrupa'dan hasta alabiliriz. Ayrıca İran, Irak, Suriye, Bulgaristan, Romanya, Azerbaycan gibi yakın komşu ülkelerde dünya standartlarında sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde bulunmaması bizim avantajımıza. Öte yandan Avrupalı hastaya Uzakdoğu ve Asya ülkelerine göre daha yakınız. Çünkü tedavi amaçlı giden hastalar için uçuş sürelerinin uzun olması hastayı tehlikeye sokan bir durum. Uzakdoğu ve Asya ülkelerinde salgın hastalık riskinin daha yüksek oranda olması da Türkiye'yi cazip hale getiriyor (Hastane Dergisi; 2007).

82 67 Medikal turizminin geliştirilmesi için atılması gereken 5 adımı Lengyel ve Otvos (2003: 81) şöyle sıralamışlardır: 1- Öncelikle bölgesel olarak medikal turizmi yapılmalıdır. 2- Yurt dışından hasta alacak hastaneler kalite belgesi almalıdır. 3- Ülkeler arası iletişim geliştirilmelidir. 4- Hastaneler arasında uyumlu, ortak bir bilgi sistemi oluşturulmalıdır. 5- AB standartlarına uygun hastalık tedavi yönergesi oluşturulup yaygınlaştırılmalıdır. şöyledir: Medikal turizmin geliştirilmesi için hükümetin yapması gerekenler ise 1- Turizm Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı iyi bir iletişim içinde olmalıdır. 2- Medikal turizmin yasal yönleri dikkate alınarak, hasta mağdur edilmemelidir. 3- Amerika ile gelişmekte olan ülkeler arasında bulunan teknolojik farklılıkları ortadan kaldırmak için ithal edilen sağlık donanımı standart hale getirilmelidir. 4 Hükümet ve sağlık kurumları arasında kamu-özel ortaklıklar kurulmalıdır. 5- Dünya standardında sağlık hizmeti sunmak ve uluslararası hastanın sigorta şirketine ulaşımını kolaylaştırmak için devletin dengeleyici bir rol oynaması gerekmektedir (Xavier Institute of Management; 2006). Medikal turizmin geliştirilmesi için hasta, hastane, sigorta şirketi ve politika oluşturanlarda isteklilik yaratmak gerekmektedir. Ama önemli olan

83 68 yerel ya da kişisel isteklilik değil, global bir isteklilik yaratmaktır. Bu isteklilik yaratıldıktan sonra da sağlık bakım hizmetinin geliştirilmesi ve hizmeti sunan personelin eğitilmesi gerekmektedir (Jarlegand, 2003: 52-55) MEDİKAL TURİZMİN ÖNÜNDE BULUNAN ENGELLER Sağlık sistemlerinin ülkeler arasında farklılık göstermesi hastaların farklı bir ülkeden sağlık hizmeti almasını engelleyebilmektedir. Medikal turizmin önünde bulunan engellerin bazılarını Lengyel ve Ötvös (2003: 81) şöyle sıralamaktadır: 1- Ülkeler arasında politik, ekonomik, sosyal, teknolojik, kültürel ve dinsel farklılıklar bulunmaktadır. 2- Ülkelerin ulusal sağlık bakım sistemlerinin hastaları tatmin etmelerinde farklılıklar bulunmaktadır. 3- Ülkeler arasında dil farklılıkları bulunmaktadır. 4- Ülkeler arasındaki iletişimde sorunlar yaşanmaktadır. 5- Sağlık bakım teknolojileri ve malzemelerinde ülkeler arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Gonzales, Brenzel, Sancho ( 2001: ) nun yaptıkları çalışmaya göre ise yukarıda sayılan engeller dışında medikal turizmin önünde bulunan engeller şunlardır: - Sağlık hizmetinin doğası gereği hastalar bilmedikleri bir çevreden sağlık hizmeti almak istememektedirler. Medikal turizmin önündeki en büyük engel duygusal güvenlik ihtiyacıdır. Hasta insan, arkadaşlarının ve ailesinin yanında olmasını istemektedir.

84 69 - Yasalar ve düzenlemeler kişilerin başka ülkelerden sağlık hizmeti almasını engelleyebilmektedir. Ülkelerin sağlık politikaları hakkında yeterli ve güvenilir bilgiye sahip olmamak, hastaları mağdur edebilmektedir. - Sağlık sigortalarının birçoğu, acil durumlar dışındaki tedavileri karşılamamaktadır. - Başka bir ülkeden hizmet almak yerine hasta kendi ülkesinde uzak başka bir şehirden hizmet almayı tercih edebilmektedir MEDİKAL TURİZMİN FAYDA ve ZARARLARI Medikal Turizmin Somut Faydaları - Yabancı turistlerden kaynaklanan gelirler ülkelerin ekonomik refahına katkı sağlamaktadır. - Medikal turizm, gelişmekte olan ülkelere, fiyat tarifelerinde gelişmiş ülkelere karşı maliyet avantajı sağlamaktadır. - Ülkeler arasındaki bilgi paylaşımını arttırmaktadır. - Ülke içinde veya dışında stratejik ortaklık sağlamaktadır. - Ülkeler arasında teknoloji ve bilgi transferi sağlamaktadır. - Yabancı hastalara sunulan fırsatlar, kendi ülkelerindeki hastalara da daha iyi hizmet sunulmasını sağlamaktadır. - Turizmin tüm yıla yayılmasını sağlayarak istihdamı arttırıcı etki yapar(an-deva Sağlık Grubu, 2004) Medikal Turizmin Soyut Faydaları - Ülkelerin global sağlık bakım sunucusu olarak uluslararası kabulünü sağlamaktadır. - Sosyal ve kültürel deneyimlerin paylaşılmasını sağlamaktadır. - Uluslararası ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamaktadır.

85 70 - Global pazarlama ve tıbbi ticareti sağlamaktadır. - Ülkelere dünya düzeyinde sağlık bakım hizmeti sunduğu imajını kazandırmaktadır. - Rekabet avantajı sağlamaktadır. - Hastane destek hizmetler arasında daha iyi koordinasyon sağlamaktadır. - Kamu ve özel ortaklığı sağlamaktadır. - Hasta memnuniyetini artırmaktadır(an-deva Sağlık Grubu, 2004) Medikal Turizmin Olumsuz Yönleri Yukarıda sayılan tüm bu faydalarının yanında medikal turizmin bazı olumsuz yönleri de bulunmaktadır. Bunlar: 1- Hükümet ve bazı sağlık sigortaları yurt dışından alınan hizmetleri ödememektedir. Yani hastalar aldıkları hizmetin bedelini kendileri ödemek zorunda kalmaktadırlar. 2- Yurt dışında sunulan sağlık hizmeti sonrasında ortaya çıkan yan etki, komplikasyon veya ameliyat sonrası bakım ihtiyacı, hastanın kendi ülkesinde giderilmek zorundadır. Çünkü hasta genellikle operasyondan birkaç gün sonra ülkesine dönmektedir. 3- Birçok ülkenin malpraktis (yanlış tıbbi uygulamalar) konusunda yeterli yasası bulunmamaktadır. Bu nedenle yanlış bir tedavi olması durumunda yerel mahkemelerden yeteri kadar yardım alınamamaktadır (CBC News ;2007). 4- Yurt dışından gelen hastaların ekonomik getirisi yurt içindeki hastaların getirisine oranla daha avantajlı olmasından dolayı, hastanelerin yurt dışından gelen hastalara odaklanması sonucunda, yurt içindeki hastalara verilen hizmet kalitesinin düşmesine sebep olabilir.

86 71 Ayrıca, bazı ülkelerde illegal yöntemlerle ve etik dışı faaliyetlerin olduğu da İngiliz Independent gazetesi tarafından yapılan bir araştırmayla tespit edilerek basın yoluyla duyurulmuştur. Organ alım satımının gelişmiş ülkelerde yasak olmasına rağmen medikal turizm yapan bazı ülkelerde (Hindistan vb.) illegal yollarla yoksul insanlardan para karşılığı organ alımı yapılmaktadır yılında 10 İngiliz hasta Çin e yolculuk yaparak, böbrek nakli için idam edilen mahkumlardan organ almışlardır. (The Independent; 2007). Yeterli önlem alınmadığında kamudan özel sektöre beyin göçünü hızlandırabilir. Böylelikle Hindistan ve Tayland örneğinde olduğu gibi; yabancı hastalara tedavi hizmeti sunmak hastane açısından daha ekonomik olabileceğinden, ekonomik durumu yeterli olmayan yerli halk tedavi olamayabilir (Ramirez de Arellano, 2007: ). Ülkemizde de bu ve buna benzer etik olmayan faaliyetlerin meydana gelmemesi için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması önem arz etmektedir.

87 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM Literatür taraması ve Türkiye de turizmin tüm yıla yayılmasını sağlayarak ekonomiye büyük katkılarda bulunacak olan medikal turizme katılan sağlık merkezlerinden Anadolu Sağlık Merkezi nin bu konudaki çalışmaları incelenmiş ve yönetim bazında yapılan birebir görüşme ile çalışan personele uygulanan anket çalışması ile değerlendirilmiştir. Türkiye'de Medikal Turizm amaçlı faaliyet gösteren Anadolu Sağlık Merkezinin(ASM) yönetici kadrosu ile mevcut durumun tespiti ve geliştirilmesi için yapılması gereken konuları ortaya çıkaracak şekilde incelenmiştir. Araştırma öncü kuruluşların geçmişten bu yana yapmış oldukları faaliyetlerde karşılaşmış oldukları problemleri de ortaya çıkarmak maksadı ile kalıcı çözüm önerilerini belirleyecektir. 3.1.Araştırma Modeli Dünya gündeminde çok önemli bir yer tutan turizmden; ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda beklentileri olan Türkiye nin turizm olgusuna bakış açısını genişletmesi gerekmektedir. Gelişmiş ülke insanlarının turizm talebi, artık klasik turizm anlayışının ötesine taşmıştır. Turistik ürün talep edenlerin değişiklik istekleri, turizm arz eden ülkeleri, ürünlerini çeşitlendirme yolunda önlem almaya mecbur bırakmaktadır. Bu çalışmada turizmin çeşitlendirilmesinde gittikçe artan bir öneme sahip olan Medikal Turizm alanında dünyadaki ve ülkemizdeki mevcut durumu ortaya koymak, ülkemizin bu sektördeki payını arttırmak için yapılması gerekenleri belirlemek ve hizmet sunan sağlık personelinin hizmet

88 73 sunumu açısından gerekli olan eğitim gereksinimlerini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır Araştırma Evreni Ve Örneklem Türkiye de medikal turizme katılan hastanelerden biri olan Anadolu Sağlık Merkezinin(ASM) kurulduğu 2005 yılından itibaren, yönetim açısından, sektörde yapmış olduğu uygulamalar ve faaliyet süreci içerisindeki gelişmelere uyum sağlamak ve rekabet edebilmek için geliştirdiği politikalar ile ilgili değerlendirme yaparak, konuyu sektörde faaliyet gösteren diğer kuruluşlara örnek olması açısından incelemek doğru bir yaklaşım olacaktır. Sektörde doğru tespitler yapmak ve kalıcı çözümler üretebilecek projeler ortaya koyabilmek için yönetici kadro ile çalışma detaylandırılacaktır Veri Toplama Teknikleri Anadolu Sağlık Merkezi ndeki incelemede, konunun detaylandırılması ve geçmiş tecrübelerinden yararlanılması açısından daha verimli sonuçlara ulaşılacağı düşüncesi ile çalışma yönetici kadro ile ve yüz yüze görüşme yapılmıştır. Anadolu Sağlık Merkezi ni tanımak için yönetim birimiyle yaptığımız görüşme neticesinde elde ettiğimiz bilgiler aşağıdadır: Anadolu Sağlık Merkezi 2005 yılında hizmete girmiş olup, 209 yatak kapasitesi ile 120 si tam zamanlı olmak üzere 320 sağlık personeline sahiptir. Hastaneye gelen yabancı uyruklu hastalarla iletişim kurmak için ayrı bir birim bulunmaktadır.asm ne onkoloji, tanı görüntüleme, cerrahi operasyonlar için döneminde 204 yabancı hasta gelmiş ve ortalama 1 er hafta kalmışlardır. Yurtdışından gelen hastaların ASM ni tercih etmelerinin sebepleri ise; ASM nin onkolojik tedavilerde referans merkezi olması,

89 74 ülkelerinde tedavi olanaklarının yetersizliğinden veya pahalı olmasından dolayı uygun fiyata kaliteli tedavi alabilecekleri alternatiflerin arayışı içine girmeleri olarak açıklanmaktadır. ASM ne gelen yabancı hastalar; Kosova, Arnavutluk, Makedonya, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Kazakistan, Bahreyn, Yemen, Mısır, Hollanda ve Almanya dandır. Yabancı hastalarla yaşanan en büyük problem lisan konusunda olmaktadır, özellikle hemşirelik ve destek branşlarda İngilizce konuşan personel sayısı azdır. Hastalar hekimler tarafından yeterince bilgilendirilmediklerinden yakınmaktadırlar. Medikal turizme katılacak hastane yurtdışından hasta aldığında, hasta aldığı branşta referans merkezi olarak kanıtlanmış ve itibar kazanmıştır. Ayrıca yabancı hastalar genellikle nakit ödeme yapmaktadırlar, sigortası ödeyici yabancı hasta sayısı çok azdır. Tedavi amacıyla ASM ne gelen hastaların çoğu ciddi tedaviler için geldiklerinden beklentileri çok yüksek ve en ufak bir memnuniyetsizlikte evlerinden uzakta olmanın etkisiyle çok fazla tepki göstermektedirler. Hastalar dilek ve şikayetlerini bildirmek için İngilizce düzenlenmiş müşteri memnuniyet anketi ni doldurmakta ve şikayet mektubu yazma konusunda hastane yetkilileri tarafından cesaretlendirilmektedir. Bu mektuplar genel direktör ve tıbbi hizmetler direktörü tarafından değerlendirilmektedir. Bazı ülkelerde devlet ödeyici olmaktadır, Ortadoğu ülkeleri bu gruba girmektedir. Devletin temin ettiği garanti mektubuna istinaden ödeme yapılmaktadır. Doğu Avrupa, Türki Cumhuriyetler ve Ukrayna da kişiler kendi masraflarını karşılamaktadırlar. Almanya ve Hollanda da yaşayan Türkler ise sigorta kapsamında tedavi için Türkiye ye gelmektedirler. Tahsil edilemeyen alacaklar konusunda ASM nin teminatları bulunmaktadır. ASM ISO (International Standardization of Organizations) , JCI (Joint Commission International) kalite belgelerine sahiptir. Ayrıca International Medical Travel Association (IMTA) üyesidir.

90 75 ASM yurtdışında, yabancı acentalar, sigorta şirketleri, ASM iletişim ofisleri ve buralarda çalışan personeller vasıtasıyla müşteri çekmektedir. ASM gelen hastalara tedavinin dışında, şehir turu, alışveriş gezisi otel ve transfer imkanlarını sağlamakta ve turistik amaçlı geziler için Efes Tur dan destek almakta, havaalanı transferleri ise hastane kadrosundaki şoförler tarafından Uluslararası Hizmetler Departmanına tahsis edilen araçlarla yapılmaktadır. Verilen sağlık hizmetinin sunum aşamaları sırasıyla: Hastanın ülkesinde tanısı konduktan sonra ASM nin hekim iletişim ofisi vasıtasıyla tıbbi raporları yollanılıyor. İkinci aşama olarak hastaya takribi yatış süresi, tedavi planı ve maliyeti gönderiliyor. Hasta tedavi olmayı kabul ederse otel ve ulaşım konularında destek verilerek randevuları ayarlanıyor. ASM tanıtım yaparak yabancı müşteri çekebilmek için ATM ARABIAN TRAVEL MAR.DUBAI ve Bahreyn International Health Tourism Exhibition uluslararası sağlık turizmi fuarlarına ve Moskova, İngiltere, Almanya, Hollanda gibi ülkelerde düzenlenen workshoplara katılmaktadır. Almanya da yaşayan Türklerin (AOK) sigortaları sadece Türkiye deki devlet hastanelerini kullanmalarına müsaade ettiği için ASM, yasalarda reform yapılırsa (Türkiye de tedavinin Almanya dan ucuza mal olduğu düşünüldüğünde) Türkiye deki özel hastanelerinde kullanabilir hale gelebileceği görüşündedir. Görüşme yaptığımız ASM Uluslararası Hizmetler Departmanı ; medikal turizmde Türkiye nin şansı olduğunu, ancak yabancı dil bilen personel (hemşire, hasta danışmanı, şoför..vs) eksikliği, hekimlerin yabancı

91 76 hastayı yeterince bilgilendirmemesi ve Türkiye nin imaj problemi gibi sorunlar yüzünden Almanya, Tayland, Singapur gibi ülkelerin gerisinde kaldığını ifade etmiştir. Yabancı uyruklu hastaların ülkemize çekilebilmesi için TURSAB, THY, Sağlık ve Turizm Bakanlıklarının çabalarıyla Türkiye bir Medikal Turizm destinasyonu olarak konumlandırılabilir. A+ grubu hastanelerin güç birliği yapmalı ve Türkiye deki hastaneler fiyat/kalite rasyosunda dünyada çok önde olduklarının duyurulması için hastanelerin, bakanlıkların ve TURSAB ın güç birliği yapması gerekmektedir. Ayrıca hastane personeline hizmet sunumunun etkinliği konusunda anket yöntemi uygulanmıştır Verilerin Analizi Yüzü yüze görüşme ve anket yöntemiyle elde edilen bulgular SPSS 15.0 paket programında analiz edilmiştir. Veriler f, y k ve Anova analizlerine tabi tutularak ve hipotezler test edilerek yorumlanmıştır. Ankette yabancı hastaların tercih nedenlerinin belirlenmesine yönelik olarak oluşturulan 11.nci sorunun güvenilirliğinin test edilmesinde k (Cronbach Alfa) yararlanılmıştır. Yapılan analizlerde 150 katılımcıdan elde edilen veriler kullanılmıştır. Ayrıca soruların, alfa katsayısına ne derecede ve ne yönde etkide bulunduklarını saptayabilmek için; Değişken Silindiği Taktirde Ölçeğin Alfa Katsayısı (Alpha if Item Deleted) değerleri her bir faktör için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Söz konusu değerler, herhangi bir değişken silindiği takdirde, geri kalan değişkenlerin iç tutarlılıklarını göstermektedir.

92 77 Bu kapsamda Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Faktörünün güvenilirlik katsayısının α = 0,900 olduğu gözlenmektedir. Tablo 3. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunun Güvenilirlik Değeri Cronbach Alpha Madde Sayısı, Madde silindiğinde Cronbach Alpha değerleri incelendiğinde ise Tedavi Maliyetlerinin Düşük Olması, Ucuz Ülke Olması ve Sağlık Hizmeti Yanında Turistik Özelliklerinin Fazla Olması maddelerinin sorunun güvenilirliğini bir miktar düşürmekle birlikte anketten çıkartılmalarının güvenilirliğe çok büyük bir katkı sağlamayacağı anlaşılmaktadır. Bu çerçevede bu sorunun 11 maddelik yapısı korunarak faktör analizinin bu yapı üzerinden gerçekleştirilmesinin uygun olacağı sonucuna varılmıştır.

93 78 Tablo 4. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunu Oluşturan Maddelerin Güvenilirliğine Etkileri Tedavi Maliyetinin Düşük Olması Yüksek Standartta Sağlık Hizmeti Madde Silindiğinde Ölçek Ortalaması Madde Silindiğinde Ölçek Varyansı Düzeltilmiş Madde Bütün Korelasyonu Madde Silindiğinde Cronbach Alpha 39, ,084,380,910 38, ,854,790,883 Coğrafi Açıdan Yakın Olması 39, ,404,588,894 Ucuz Ülke Olması 39, ,755,447,902 Sağlık Hizmeti Yanında Turistik Özelliklerinin Fazla 39, ,384,325,910 Olması Hijyene Önem Vermesi 38, ,470,791,883 Hizmet Verme Süresi 38, ,173,673,889 Hastanenin Teknik Donanımı 38, ,757,851,881 Hastanenin Hekim Kadrosu 38, ,792,765,884 Hastanenin Uluslar Arası Standardı Aracı Kuruluşların Yönlendirmesi 38, ,597,864,880 38, ,618,764,885 Tablo 5 deki Faktör Analizi sonuçlarından anketin 3 faktörden oluştuğu anlaşılmaktadır. Ayrıca varyans değerleri incelendiğinde anketi oluşturan 3 faktörün toplam varyansın % 80 sini açıkladığı, diğer bir ifade ile yabancıların ülkemizdeki hastaneleri seçme nedenlerini % 80 oranında ölçtüğü söylenebilir. Tablo 5. Yabancı Hastaların Tercih Nedenleri Sorusunun Faktör Analizi Sonuçları Bileşe İlk Eigen değerler Yüklemeler Toplamı n Toplam % Varyans Toplam % Toplam % Varyans Toplam % 1 6,196 56,331 56,331 5,408 49,164 49, ,571 14,284 70,615 2,154 19,580 68, ,067 9,704 80,319 1,273 11,575 80,319 4,481 4,374 84,693 5,415 3,768 88,461 6,389 3,533 91,994 7,296 2,690 94,684 8,220 2,003 96,687 9,183 1,664 98,352 10,126 1,143 99,494 11,056, ,000

94 79 Tablo 6 da verilen Temel Bileşenler analizi sonrasında elde edilen bileşen matrisinde de anketin 3 faktörden oluştuğu anlaşılmakla birlikte, belirgin bir faktör yapısı elde edilememiştir. Bu nedenle her bir faktörün yüklemelerini daha net olarak görerek faktörler arası karşılaştırmaya imkân vermek amacıyla elde edilen 3 faktörlük sonuç yönlendirmeye tabii tutulmuştur. Bu amaçla Varimax Yönlendirme metodu kullanılmıştır. Tablo 6. Bileşen Matrisi Hastaneyi tercih nedenleri Bileşen Tedavi Maliyetinin Düşük Olması,401,748 -,223 Yüksek Standartta Sağlık Hizmeti,864 -,011 -,173 Coğrafi Açıdan Yakın Olması,213,724 -,231 Ucuz Ülke Olması,433,714,304 Sağlık Hizmeti Yanında Turistik Özelliklerinin Fazla Olması,384,036,876 Hijyene Önem Vermesi,869 -,187,073 Hizmet Verme Süresi,801 -,307 -,188 Hastanenin Teknik Donanımı,933 -,182 -,112 Hastanenin Hekim Kadrosu,857 -,207,140 Hastanenin Uluslar Arası Standardı,932 -,125,006 Aracı Kuruluşların Yönlendirmesi,841 -,075 -,024 Yönlendirme sonrasında, yüksek standartta sağlık hizmeti, hijyene önem vermesi, hizmet verme süresi, hastanenin teknik donanımı, hastanenin hekim kadrosu, hastanenin uluslararası standardı, aracı kuruluşların yönlendirmesi maddeleri 1 nci faktör, tedavi maliyetinin düşük olması, coğrafi açıdan yakın olması, ucuz ülke olması 2 nci faktör, sağlık hizmeti yanında turistik özelliklerinin fazla olması ise yalnız başına 3 ncü faktör altında yer almıştır.

95 80 Tablo 7. Yönlendirilmiş Bileşen Matrisi Hastaneyi tercih nedenleri 1 (hizmet kalitesi) Bileşen 2 (ucuzluk ve yakınlık) 3 (turistik özellikler) Yüksek Standartta Sağlık Hizmeti,818,328,001 Hijyene Önem Vermesi,853,128,225 Hizmet Verme Süresi,876,036 -,054 Hastanenin Teknik Donanımı,937,186,058 Hastanenin Hekim Kadrosu,840,095,286 Hastanenin Uluslar Arası Standardı,897,219,179 Aracı Kuruluşların Yönlendirmesi,799,237,136 Tedavi Maliyetinin Düşük Olması,112,868 -,066 Coğrafi Açıdan Yakın Olması,394,739 -,054 Ucuz Ülke Olması,077,762,451 Sağlık Hizmeti Yanında Turistik Özelliklerinin Fazla Olması,206,028,934 Bu çerçevede 1 inci faktör hizmet kalitesi, 2 inci faktör ucuzluk ve yakınlık, 3 üncü faktör ise turistik özellikler olarak adlandırılmıştır. Yapılan analizlerde anketi oluşturan diğer sorular soru ve madde bazında incelenirken, 11 nci soru belirlenen bu 3 faktör bazında incelenmiş ve yorumlanmıştır.

96 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR ve YORUMLAR Bu bölümde örneklem grubunda yer alan katılımcıların demografik özellikleri frekans ve yüzde tanımlayıcı istatistikleri ile gösterilmiş müteakiben yabancı müşterilerin karşılaştıkları sorunlar ile ülkemizdeki hastaneleri seçme nedenleri incelenmiştir Katılımcıların Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, cinsiyet değişkenine göre dağılımı incelendiğinde, % 31 inin erkek, % 69 unun kadın olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 8. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Katılımcıların Mesleklerine Göre Dağılımı f % Erkek 46 30,7 Kadın ,3 Top ,0 Şekil 3. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı

97 82 Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, eğitim düzeyi değişkenine göre dağılımı incelendiğinde, % 1 inin ilköğretim, % 24 ünün lise, % 27 sinin meslek yüksek okulu, % 21 inin lisans, % 26 sının lisansüstü mezunu olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 9. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı Eğitim Durumu f % İlköğretim Mezunu 1 0,7 Lise Mezunu 37 24,7 Meslek Yüksek Okulu Mezunu 41 27,3 Lisans Mezunu 32 21,3 Lisans Üstü Mezunu 39 26,0 Toplam ,0 Şekil 4. Katılımcıların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, meslek değişkenine göre dağılımı incelendiğinde, % 11 inin doktor, % 1 inin laboratuar görevlisi, % 28 inin hemşire, % 3 ünün hasta bakıcı, % 12 sinin idari birim görevlisi olduğu, % 43 ünün ise bu birimler dışındaki bir birimde görev yaptığı(hasta taşıyıcı, ambulans görevlisi, şoför, temizlik görevlisi) anlaşılmaktadır.

98 83 Tablo 10. Katılımcıların Mesleklerine Göre Dağılımı Meslek Durumu f % Doktor 18 11,7 Laboratuar Görevlisi 3 1,4 Hemşire Hasta Bakıcı 5 3,4 İdari Birim 18 11,7 Diğer Toplam Şekil 5. Katılımcıların Mesleklerine Göre Dağılımı Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı dil değişkenine göre dağılımı incelendiğinde, % 21 inin İngilizceyi zayıf, % 52 sinin orta, % 19 unun iyi, % 5 inin çok iyi düzeyde bildiği, % 2 lik bir bölümün ise İngilizce dışındaki bir dili bildiği anlaşılmaktadır.

99 84 Tablo 11. Katılımcıların Yabancı Dil Düzeylerine Göre Dağılımı Yabancı Dil Bilme Düzeyi İng. Zayıf İng. Orta İng. İyi İng. Çok İyi Diğer Toplam f % 32 21, , ,3 8 5,3 3 2, ,0 Şekil 6. Katılımcıların Yabancı Dil Düzeylerine Göre Dağılımı

100 85 Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, hastanede çalışma sürelerine göre dağılımı incelendiğinde, % 18 inin 1 yıldan az, % 52 sinin 1-3 yıl arası, % 12 sinin 4-6 yıl arası, % 17 sinin ise 6 yıldan fazla bir süredir hastanede çalıştıkları anlaşılmaktadır. Tablo 12. Katılımcıların Hastanede Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı Katılımcıların Çalışma Süresi f % 1 yıldan az 27 18,3 1-3 yıl 4-6 yıl 6 yıldan fazla 79 52, , ,3 Toplam ,0 Şekil 7. Katılımcıların Hastanede Çalışma Sürelerine Göre Dağılımı 4.2. Katılmcıların Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına İlişkin Bulgular Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, hizmet içi eğitim alma durumuna göre dağılımı incelendiğinde, % 16 sının yurtdışında eğitim alırken, % 84 ünün bu eğitimi almadıkları anlaşılmaktadır.

101 86 Tablo 13. Katılımcıların Yurtdışında Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu f % Evet 25 16,7 Hayır Toplam , Şekil 8. Katılımcıların Yurtdışında Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, hizmet içi eğitim alma durumuna göre dağılımı incelendiğinde, % 10 unun hiç eğitim almadığı, % 37 sinin birkaç kez, % 53 ünün ise düzenli olarak hizmet içi eğitim aldıkları anlaşılmaktadır.

102 87 Tablo 14. Katılımcıların Kurumdan Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Hizmet İçi Eğitim Alma Durumu f % Hiç Almadım 15 10,1 Birkaç Kez Düzenli Olarak Toplam , Şekil 9. Katılımcıların Kurumdan Hizmet İçi Eğitim Alma Durumlarına Göre Dağılımı Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancılara sunulacak hizmet hakkında eğitim alma durumuna göre dağılımı incelendiğinde, % 61 inin bu tür bir eğitimi hiç almadığı, % 29 unun birkaç kez, % 10 unun ise düzenli olarak bu eğitimi aldıkları anlaşılmaktadır.

103 88 Tablo 15. Katılımcıların Yabancı Hastalara Sunulacak Hizmet Hakkında Eğitim Alma Durumuna Göre Dağılımı Yabancı Hastalara Hizmet Sunumu Eğitimi Alma Durumu f % Hiç Almadım Birkaç Kez Düzenli Olarak 15 9,5 Toplam Şekil 10. Katılımcıların Yabancı Hastalara Sunulacak Hizmet Hakkında Eğitim Alma Durumuna Göre Dağılımı Örneklem grubunda yer alan katılımcılara verilen yabancı hastalara sunulacak eğitim türleri incelendiğinde, % 29 unun hastaya sunulacak sağlık hizmetleri, % 28 inin hastanın hakları, % 29 unun hastanenin sunduğu olanaklar, % 14 ünün yabancı dil eğitimi, % 10 unun hasta yakınına sunulan hizmetler, % 3 ünün ise hastanın boş vaktinde nereleri gezip göreceği ve nerelerden alış-veriş yapabileceği konusunda bilgiler eğitimi aldıkları anlaşılmaktadır.

104 89 Şekil 11. Ankete Katılanların Yabancı Hastalara Yönelik Aldıkları Eğitim Türleri Dağılımı Tablo 16. Katılımcıların Yabancı Hastalara Yönelik Aldıkları Eğitim Türleri f % Yabancı Hastalara Sunulacak Eğitim Türleri Hastaya Sunulacak Sağlık Hizmetleri 44 29,3 Hastanın Hakları 42 28,0 Hastanenin Sunduğu Olanaklar 44 29,3 Yabancı Dil Eğitimi 21 14,0 Hasta Yakınına Sunulan Hizmetler 15 10,0 Hastanın Boş Vaktinde Nereleri Gezip Göreceği ve Nerelerden Alış- Veriş Yapabileceği Konusunda Bilgiler 4 2,7

105 Katılımcıların Yabancı Müşterilerin Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Değerlendirmeleri Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı hasta ile olan iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin çok az sorun yaşadım seçeneği üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 17. Katılımcıların Yabancı Hastalarla Olan İletişiminde Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Hasta ile Olan İletişimde 145 1,00 5,00 2,08 1,05 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 12 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hasta ile olan iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hasta ile olan iletişimde çok az sorun yaşadığı sonucuna ulaşılmıştır.

106 91 Şekil 12. Katılımcılara Göre Yabancı Hastalarla Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin hastanede hastalara sunulan yemekler konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin hiç sorun yaşamadım ve çok az sorun yaşadım seçenekleri arasında yoğunlaştığı görülmektedir.

107 92 Tablo 18. Katılımcılara Göre, Yabancıların Hastanede Hastalara Sunulan Yemekler Konusunda Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Hastanede Hastalara Sunulan Yemekler Konusunda 138 1,00 4,00 1,44,68 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 13 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hastanede hastalara sunulan yemekler konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hastanede hastalara sunulan yemekler konusunda hemen hemen hiç sorun yaşamadığı sonucuna ulaşılmıştır. Şekil 13. Katılımcılara Göre Yabancıların Hastanede Hastalara Sunulan Yemekler Konusunda Sorun Yaşama Durumu

108 93 Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin ödemeler konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri ; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin hiç sorun yaşamadım ve çok az sorun yaşadım seçenekleri arasında, çok az sorun yaşadım seçeneğine yakın bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 19. Katılımcılara Göre Yabancıların Ödemeler Konusunda Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Ödemeler Konusunda 130 1,00 5,00 1,84,97 1= Çok az sorun yaşadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 14 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin ödemeler konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı hastaların ödemeler konusunda az da olsa sorun yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır.

109 94 Şekil 14. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Ödemeler Konusunda Sorun Yaşama Durumu Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin hastane kurallarına uyum konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin hiç sorun yaşamadım ve çok az sorun yaşadım seçenekleri arasında bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 20. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Kurallarına Uyum Konusunda Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Hastane Kurallarına Uyma 137 1,00 3,00 1,52,71 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım

110 95 Şekil 15 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hastane kurallarına uyum konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hastane kurallarına uyum konusunda büyük ölçüde sorun yaşamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Şekil 15. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Kurallarına Uyum Konusunda Sorun Yaşama Durumu Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin hastayı getiren aracı kuruluşlarla iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin hiç sorun yaşamadım ve çok az sorun yaşadım seçenekleri arasında bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir.

111 96 Tablo 21. Katılımcılara Göre Yabancıların Hastayı Getiren Aracı Kuruluşlarla İletişimde Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Hastayı Getiren Aracı Kuruluşlarla İletişimde 126 1,00 4,00 1,55,81 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 16 daki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hastayı getiren aracı kuruluşlarla iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hastayı getiren aracı kuruluşlarla iletişimde büyük ölçüde sorun yaşamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Şekil 16. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastayı Getiren Aracı Kuruluşlarla İletişimde Sorun Yaşama Durumu

112 97 Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı hastaların yakınları ile olan iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin çok az sorun yaşadım seçeneği üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 22. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Yakınları ile Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Hasta Yakınları ile Olan İletişimde 135 1,00 5,00 1,91 1,04 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 17 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hasta yakınları ile olan iletişimde karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hasta yakınları ile olan iletişimde çok az sorun yaşadığı sonucuna ulaşılmıştır.

113 98 Şekil 17. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Yakınları ile Olan İletişimde Sorun Yaşama Durumu Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin randevular konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin Hiç Sorun Yaşamadım ve Çok Az Sorun Yaşadım seçenekleri arasında, Çok Az Sorun Yaşadım seçeneğine yakın bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 23. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Randevular Konusunda Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Randevular Konusunda 132 1,00 5,00 1,84,98 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 18 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin randevular konusunda karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı hastaların randevular konusunda az da olsa sorun yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır.

114 99 Şekil 18. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Randevular Konusunda Sorun Yaşama Durumu Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin kültürel ve ülkeye bağlı alışkanlıklardan dolayı karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç sorun yaşamadım, 2 seçeneğinin çok az sorun yaşadım, 3 seçeneğinin bazen sorun yaşadım 4 seçeneğinin sıkça sorun yaşadım, 5 seçeneğinin hemen her zaman sorun yaşadım ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin hiç sorun yaşamadım ve çok az sorun yaşadım seçenekleri arasında bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir.

115 100 Tablo 24. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı Sorun Yaşama Durumu Durum N Min. Max. x SS Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı 127 1,00 5,00 1,67,924 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 19 daki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin kültürel ve ülkeye bağlı alışkanlıklardan dolayı karşılaştıkları sorunlara ilişkin dağılımın sola çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı büyük ölçüde sorun yaşamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Şekil 19. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı Sorun Yaşama Durumu

116 101 Tablo 25. Katılımcıların Yabancı Müşteriler ile Karşılaştıkları Sorunların Önem Derecelerine Göre Sıralanışı Sorun Yaşama Durumu x SS Hastane ile Olan İletişimde Hasta Yakınları ile Olan İletişimde Ödemeler Konusunda Randevular Konusunda Kültürel ve Ülkeye Bağlı Alışkanlıklardan Dolayı Aracı Kurumlarla İletişim Hastane Kurallarına Uyma Yemekler = Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Tablo 25 incelendiğinde, hastane ile iletişimin en önemli faktör olduğu bunu hasta yakınları ile iletişimin takip ettiği görülmektedir. Dolayısıyla iletişim konusunun en sık sorun yaşanan durum olduğu söylenebilir. İletişim konusunda yaşanan sorunları, ödemeler ve randevular ve kültürel alışkanlıklardan yaşanan sorunlar takip etmektedir. Hastayı getiren aracı kurumlarla ilişkiler, yemekler, hastane kuralları ise en az sorun yaşanan alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır Katılımcılara Göre Yabancı Müşterilerin Hastane Seçimini Etkileyen Faktörlere İlişkin Değerlendirmeleri Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin hizmet kalitesinin hastane seçimine etkisine ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç etken değil, 2 seçeneğinin çok az etken, 3 seçeneğinin ne etken ne etken değil 4 seçeneğinin oldukça büyük etken, 5 seçeneğinin son derece büyük etken ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin oldukça büyük etken seçeneği üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

117 102 Tablo 26. Katılımcılara Göre Hastane Seçiminde Hizmet Kalitesinin Etki Düzeyi Durum N Min. Max. x SS Hizmet Kalitesi 137 1,00 5,00 4,2 0,87 1= Hiç sorun yaşamadım. 5= Hemen her zaman sorun yaşadım Şekil 20 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin hizmet kalitesine ilişkin görüşlerine ait dağılımın sağa çarpık bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı hasaların hastane seçiminde hizmet kalitesine büyük önem verdiği sonucuna varılmıştır Şekil 20. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Hizmet Kalitesinin Etki Düzeyi Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin ucuzluk ve ulaşım kolaylığının hastane seçimine etkisine ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç etken değil, 2 seçeneğinin çok z etken, 3 seçeneğinin ne etken ne etken değil 4 seçeneğinin oldukça büyük etken, 5 seçeneğinin son derece büyük etken ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin ne etken ne etken değil ile oldukça büyük etken seçenekleri arasında, ne etken ne etken değil seçeneğine yakın bir noktada yoğunlaştığı görülmektedir.

118 103 Tablo 27. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Ucuzluk ve Ulaşım Kolaylığının Etki Düzeyi Durum N Min. Max. x SS Ucuzluk ve Ulaşım Kolaylığı 136 1,00 5,00 3,34 0,98 1= Hiç etken değil. 5= Son derece önemli etken Şekil 21 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin ucuzluk ve ulaşım kolaylığının hastane seçimine etkisine ilişkin görüşlerine ait dağılımın normale yakın bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hastane seçiminde ucuzluk ve ulaşım kolaylığına dikkat etmekle birlikte bu özelliği seçimine yön verecek bir faktör olarak görmediği sonucuna varılmıştır. Şekil 21. Katılımcılara Göre Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Ucuzluk ve Ulaşım Kolaylığının Etki Düzeyi

119 104 Örneklem grubunda yer alan katılımcıların, yabancı müşterilerin ucuzluk ve ulaşım kolaylığının hastane seçimine etkisine ilişkin görüşleri; 1 seçeneğinin hiç etken değil, 2 seçeneğinin çok az etken, 3 seçeneğinin ne etken ne etken değil 4 seçeneğinin oldukça büyük etken, 5 seçeneğinin son derece büyük etken ifadelerine karşılık geldiği göz önüne alınarak değerlendirildiğinde, söz konusu görüşlerin ne etken ne etken değil ile oldukça büyük etken seçenekleri arasında yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 28. Katılımcılara Göre Hastane Seçiminde Turistik Özelliklerin Etki Düzeyi Durum N Min. Max. x SS Turistik Özellikler 131 1,00 5,00 3,45 1,15 1= Hiç etken değil. 5= Son derece önemli etken Şekil 22 deki frekans dağılımı incelendiğinde ise yabancı müşterilerin turistik özelliklerin hastane seçimine etkisine ilişkin görüşlerine ait dağılımın normale yakın bir dağılım gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bulgulardan hareketle yabancı personelin hastane seçiminde turistik özelliklere kısmen de olsa önem verdiği sonucuna varılmıştır.

120 105 Şekil 22. Katılımcılara Göre, Yabancı Hastaların Hastane Seçiminde Turistik Özelliklerin Etki Düzeyi Yabancı müşterilerin tercihlerini etkileyen faktörler arasındaki farklılıkların anlamlı olup olmadığı, aşağıdaki hipotezler kullanılarak, Friedman testi yardımıyla incelenmiştir. H 0 = Yabancı müşterilerin tercihlerini etkileyen faktörlerin önem dereceleri arasında anlamlı bir fark yoktur. H 1 = Yabancı müşterilerin tercihlerini etkileyen faktörlerin önem dereceleri arasındaki fark anlamlıdır.