COĞRAFİ YAPI. 11 YÜZÖLÇÜMÜ, BÖLGE İÇINDEKI KONUMU, KOMŞULARI VE İLIN TOPOĞRAFİK YAPISI. 11 DAĞLAR. 11 İLİMİZİN SU KAYNAKLARI. 13 OVALAR. 17 YAYLALAR.

Transkript

1 I. TARİHÇE... 4 II. COĞRAFİ YAPI YÜZÖLÇÜMÜ, BÖLGE İÇINDEKI KONUMU, KOMŞULARI VE İLIN TOPOĞRAFİK YAPISI DAĞLAR İLİMİZİN SU KAYNAKLARI OVALAR YAYLALAR Yeryüzü Şekilleri ve Rakımı III. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER, SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPI III.1. İklim ve Bitki Örtüsü III.2. Nüfus ve Yapısı III.3. Eğitim Taşımalı Eğitim : Meslek Kursları : Sosyal Kültürel Kurslar: Açılan Meslek Edindirme Kursları: Mesleki Eğitim Faaliyetleri ve Kursiyer Durumları: Projeler : Rehberlik Araştırma Merkezi: YÜKSEK ÖĞRENİM : İlk, Orta ve Yükseköğretim Öğrenci Yurdu Durumu III.4. Sağlık III.5. Kültürel Yapı İlimizde Kütüphane Durumu Belediye Konservatuarı Folklor Halk Müziği: Geleneksel Halk Oyunları: Denizli'de Oynanan Erkek Oyunları Denizli'de Oynanan Kadın Oyunları Yöresel Yemek Kültürümüz Gezilecek Tarihi Kültür Değerlerimiz Sportif Faaliyetler IV. DOĞAL KAYNAKLAR İlimiz Jeotermal Alanları Denizli Su Rezerv Durumu V. FİZİKİ ALTYAPI V.1. ULAŞTIRMA V.1.1. Karayolu: V.1.2. Demiryolu V.1.3. Hava Ulaşımı V.2. HABERLEŞME V.3. ENERJİ V.4. Evsel ve Endüstriyel Atık Sistemi Denizli 1/ lik Çevre Düzeni Planı Su Ve Toprak Kirliliği İle Mücadele Çalışmaları Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Akarsu Kaynakları Havza Koruma Çalışmaları İçme suyu Kaynakları Koruma Çalışmaları Hava Kirliliği İle Mücadele Çalışmaları Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi / 114

2 Denizli Düzenli Katı Atık Deponi Alanı V.5. İlimizdeki Organize Sanayi Bölgelerine Ait Bilgiler V Organize Sanayi Bölgesi V.5.2. Denizli Deri Organize Sanayi Bölgesi V.5.3. Çardak Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi V.5.4. Acıpayam-Yumrutaş Organize Sanayi Bölgesi V.5.5. Denizli Mermer Organize Sanayi Bölgesi: V.5.6. Çal Denizler Organize Sanayi Bölgesi: V.5.7. Tavas Organize Sanayi Bölgesi V.6. İlimizdeki Küçük Sanayi Siteleri V.6.1. Acıpayam Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.2. Buldan Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.3. Tavas Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.4. Bekilli Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.5. Çivril Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.6. Yeşil Çivril Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.7. Serinhisar Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.8. Kızılcabölük Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.6.9. Sarayköy Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Yeşilyuva Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Honaz Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Kale Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Serinhisar Leblebi İmalatçıları Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Kaklık Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V Yatağan Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: V.7. Sulama İmkanları VI. SINAİ VE FİKRİ (ENDÜSTRİYEL VE ENTELEKTÜEL) MÜLKİYET KAPASİTESİ TEKNOLOJI GELIŞTIRME MERKEZI (TEKNOPARK) ARAŞTIRMA BILGI GELIŞTIRME MERKEZI (ABİGEM) Danışmanlık Desteği Eğitim Destekleri Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Destekleri Sınai Mülkiyet Hakları Destekleri Bilgisayar Yazılımı Desteği Ticarete Yönlendirme Destekleri Genel Test-Analiz, Kalibrasyon ve CE İşaretlemesine İlişkin Test-Analiz Desteği Yurtiçi Sanayi Fuarlarına Katılım Destekleri Yurtiçi Uluslararası Sanayi İhtisas Fuarlarına Katılım Desteği Milli Katılım Düzeyindeki Yurtdışı Fuarlara Katılım Desteği Milli Katılım Dışındaki Yurtdışı Fuarlara Katılım Desteği Tanıtım Destekleri Markaya Yönlendirme Destekleri İhracat Amaçlı Yurtdışı İş Gezisi (İYİG) Programı Katılım Destekleri Eşleştirme Destekleri Yerel Ekonomik Araştırma Desteği Ortak Kullanım Amaçlı Makine Teçhizat Destekleri Altyapı-Üstyapı Uygulama Projesi Destekleri Nitelikli Eleman İstihdamı Destekleri Yeni Girişimci Destekleri İş Geliştirme Merkezi Desteği / 114

3 Ortak Kullanim Atölyeleri (ORTKA) VII. EKONOMİK DURUM VII.1 İl Bazında ve Bölge İle Karşılaştırmalı Olarak Temel Göstergeler VII KIYASLAMALI TEMEL GÖSTERGELER VII GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA BÜYÜME HIZI VE ORANLARI VII DENİZLİ İLİ FİYAT HAREKETLERİ, GELİR VE TÜKETİM İSTATİSTİKLERİ VII MALİYE Genel Bütçe Gelirleri, Vergi Tahakkuk Ve Tahsilatı, Kamu Yatırım Tahsisi VII DIŞ TİCARET VII İÇ TİCARET VII PARA BANKA İSTATİSTİKLERİ Denizli İli Toplam Banka Mevduatı ve Banka Kredileri İnşaat İstatistikleri İstihdam İstatistikleri ve Sosyal Güvenlik VII.2 Tarım, Sanayi ve Hizmetler Sektörü Bazında İlimize Ait Temel Göstergeler VII.3 YEREL İDARELER, ODALAR, EKONOMİYE DAYALI SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ, ÜNİVERSİTE VIII. KONAKLAMA VE TURİSTİK OLANAKLAR IX. İLETİŞİM / 114

4 I. TARİHÇE Denizli ilk defa bugünkü şehrin 6 km. kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında kurulmuştur. Bu şehir M.Ö. ( ) yılları arasında, Suriye Kralı 11. Antiyoküstheos tarafından kurulmuş ve karısının adına izafeten LAODICIA adını almıştır. Türkler Denizli havalisini zaptettikten sonra şehir merkezini suyu bol olduğu için bugünkü Kaleiçi mevkiine nakletmişlerdir. Denizli adı, tarihi kaynaklarda başka başka isimler şeklindedir. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi şer iye sicilleri Ladik ismini vermektedir. Ibni Batuta nın seyahatnamesinde Tonguzlu denilmektedir. Mesaliküllebsar da da Tonguzlu olarak kaydedilmiştir. Timurlenk in zafernamesini yazan, Şerafettin Zeydi Tenguzluğ ve Tonguzluğ gibi iki isimden bahsetmektedir. Tengiz kelimesi eski Türkçe de deniz demektir. Tengüzlü ise bugünkü imlâsıyla Denizli demektir. Netice olarak yukarıda ifade ettiğimiz açıklamalarda belirtildiği gibi, kesin bir ad veremiyoruz. Kanaatimizce Tonguzlu ve Tenguzlu kelimeleri zamanla ağızdan ağıza değişerek Denizli şekline gelmiştir. Turizm açısından önemli bir güzergâhta yer alan ilimiz; Aphrodisias antik kentine komşu olup sınırları içinde Colossae, Tripolis, Hierapolis, Laodikya gibi antik şehirleri, beyaz ve kırmızı renkte travertenleri, termal tesisleri ile önemli bir uygarlık beşiğidir. Kutsal Hac Yolu olarak bilinen İzmir-Efes yolunun sonunda bulunması; İzmir i Mezopotamya ya bağlayan, Anadolu yu kuzey ve güneyden ayıran fetih ve kervan yollarının üzerinde bulunması, Denizli ye ayrı bir önem kazandırmaktadır. Anadolu Yarımadası nın güneybatısında, Ege Bölgesi nin güneydoğusunda, Ege, ıç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil etmektedir. Turizm açısından önemli bir güzergâhta yer alan ilimiz; Hitit, Frig, Lid, İon, Roma ve Bizans gibi medeniyetleri sinesinde yaşatmıştır. Hierapolis, Laodikya, Tripolis, Herakleia, Attuda ve Colossae gibi 30 a yakın antik şehir, 20 den fazla höyük ve tümülüsleri ile önemli bir uygarlık beşiğidir. Bunlardan başka Selçuklu ve Osmanlı devirlerinden kalma çok sayıda tarihî değerleri ile kültür turizmine hizmet etmektedir. 4 / 114

5 İlk Fetihler Denizli ve havalisinde Türkler ilk defa 1070 yılında görüldüler. Afşin Bey bütün Anadolu yu kat ettikten sonra Laodikya yı yağmalayıp Honaz ı zapt etmiştir yılından sonra Denizli ve çevresi Kutalmışoğlu Süleyman Bey in mahiyetindeki beyler tarafından fethedilmiştir yılında Bizans İmparatoru Alexis Komnenos, Juannıs Dukas ı Batı Anadolu nun fethi için görevlendirdikten sonra bu yöre ve bu yörede yer alan Denizli Bizanslıların eline geçti. Bu sırada Türk Kuvvetleri Orta Anadolu da bulunuyordu. Bizanslıların elinde kısa bir süre kalan bu güzel beldemiz, 1102 yılında yeniden Kılınç Arslan tarafından zapt edilmiştir. Bu tarihten sonra Türk kuvvetleri, Alparslan ın komutasında sık sık Bizans topraklarına akınlar yapmışlardır yılında Bizanslılar, büyük bir ordu ile Denizli ve havalisine saldırdılar. Bu sebeple az sayıda kuvvete sahip olan Alp Kara bu yöreyi terk etmek zorunda kalmıştır. Ertesi yıl tekrar gelen Bizanslılar Uluborlu yakınlarına kadar olan toprakları ele geçirdiler yılında III. Haçlı Ordusu, Fransız Kralı VII. Louis in komutasında, Ege Bölgesi nden güneye doğru hareket ederek, Denizli ve civarını işgal etmiştir. Antalya istikametinden hareket eden haçlı ordusunun öncü birlikleri, Acıpayam Ovası nı geçtikten sonra, ordusunun ağırlıkları ve artçı birlikleri aynı yolu takip ederek, Kazıkbeli nden geçmek için hareket etmişlerdir. Fakat orada yapılan çetin gerilla savaşlarında haçlı ordusu çok büyük kayıplar vermiştir yılında Bizans İmparatoru Manuel Komnenos, Selçuklu topraklarına yeni bir sefer düzenleyerek Laodikya ve civarını yağma etmiş ve İstanbul a dönmüştür. Ertesi yıl Türkler Laodikya ya gelerek şehri tekrar zapt etmiştir. Manuel Komnenos 1177 yılında büyük bir ordu ile Laodikya ve Honaz civarını geri almışsa da, Selçuklularla yaptığı savaşta yenilmiştir. II. Kılınç Arslan bundan sonra sınırlarını genişleterek, Bizans topraklarına akınlar düzenlemiştir. Atabey komutasında yapılan bu akınlardan, Selçuklular büyük ganimetler elde ediyorlardı. Bizanslılar Atabey komutasındaki bu orduyu, Sarayköy yakınlarında pusu kurarak mağlup ettiler. Bu savaşta komutan Atabey de şehit oldu. Bu tarihlerden sonra yavaş yavaş, Denizli ilinin doğu kısımlarına Türkler yerleşmeye başladı. Böylece Türk akıncıları, Küçük Menderes vadisine kadar ilerleme fırsatını buldular yılında III. Haçlı Ordusu Laodikya ya gelmiştir. Haçlı ordusu komutanı Frederik Barbaros, Bizanslılar tarafından sevinçle karşılanmıştır. Burada yerleşmiş olan Türk boyları, çadırlarını bırakarak dağlara çekilmişler ve sık sık haçlı ordusuna saldırmışlardır. 5 / 114

6 Denizli ve havalisi, takriben XIII. asrın ilk yıllarında Gıyasettin Keyhüsrev tarafından 4. defa fethedilmiştir. Diğer bir rivayete göre, Laodikyalılar tarafından bir Türk kervanının soyulması üzerine, Selçuklu beylerinden Mehmet ve Server beylerin komutasında bir Selçuklu ordusu, Laodikya ordusunu yenmiş ve haraç olarak bu bölgeyi antlaşma ile almıştır. Diğer bir rivayet şudur: XII. yy. sonlarında Bizanslıların, Burdur a kadar ilerlemeleri üzerine Konya Sultanı, Osman ve Hüsamettin Beyleri bu bölgeye göndermiştir. Osman Bey Acıpayam Ovasını, Hüsamettin Bey de Çal taraflarını zapt etmiştir. Denizli ve havalisinin Selçuklulara bağlı bir beylik halinde teşekkülü, 1207 yılında Selçuklu hükümdarı Gıyasettin Keyhüsrev zamanında olmuştur yılında İznik i başkent yapan Theodor Laskaris ile Selçukluların arası açılmıştır. Gıyasettin Keyhüsrev, Laskaris e Alexios us tahtına iadesini isteyince, ıznik Devleti ile Selçuklular, Denizli nin batısında Alaşehir ile Antiokhia arasında savaşa tutuştular. İlk karşılaşmada savaşı kazanan Türkler yağmaya dalınca, hücuma geçen Rum askerleri Gıyasettin Keyhüsrev i şehit ettiler. Böylece savaşın sonunda galip gelen Bizanslılar, Batı Anadolu ya bir süre daha sahip oldular. Selçuklularla Bizanslılar arasında Denizli ve yöresi sınır olarak kaldı. Bugünkü Denizli şehri bu sıralarda kurulmaya başlamıştır. ılk olarak Denizli kalesi Abdullah oğlu Kara sungur tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca bu devrede bir çok cami, han ve çeşme de inşa edilmiştir. 13. yy. başlarında Denizli ve havalisi, yeni göçlerle Uç bölgesi olarak önceden gelenlerle birlikte yoğun bir Türk topluluğu meydana getirdiler. Buradakiler Rum diyarını fetheden Türkmenlerdir. Bunlar muhtemelen Menderes Nehri nden deniz kıyısına kadar olan yerlerdeki yaşayanları yağma ederek çocuklarını Müslümanlar arasında satmayı adet edinmişlerdi. Bu sırada Toğurlu-Toğuzludağı eteklerinde 200 bin Müslüman çadırı bulunduğu söylenir. Bu Türkmenler uç bölgesinde kona göçe yaşarlar. Ve batı sınırlarını muhafaza ederlerdi yılında Denizli ye gelen Bizans garnizonu, şehirdeki Türklerin çoğunluğu karşısında uzun süre kalamadı. Böylece 1259 yılında Denizli tekrar Türkmenlerin eline geçmiş oldu. Bu tarihlerde Denizli etrafında kümelenen Türkmenler, Hülagu Han a müracaat ederek bu bölge için kumandan istediler. Bu konuda ılhanlı Hükümdarı Hülagu bir de ferman çıkararak Kulşar isimli bir zatı bu bölgeye göndermiştir. Bölgenin merkezi Asi Karaağaç diye bilinen Acıpayam yöresidir. Bu Türkmenlerin manevi lideri Yatağanbaba nın olması muhtemeldir yılında bu yöredeki Türkmenler, Selçuklulara baş kaldırınca, Selçuklu Sultanı Rüknettin ile Moğollar anlaşarak, Türkmenleri mağlûp ettiler. Birçoklarını esir aldılar. Bu hareket sırasında birçok Türkmen, Bizans sınırını geçerek yerleşmişlerdir. Konya daki Cimri isyanının bastırılmasından sonra, II. Gıyasettin Keyhüsrev, kendisine yardım etmeyen Karaağaç 6 / 114

7 bölgesi komutanı Ali Bey i öldürtmüştür. Bundan sonra Denizli, Germiyanoğulları nın eline geçer. Bir süre sonra Konya ya karşı harekat yapılınca, Denizli havalisindeki Türkmenler Karaman, Eşref ve Menteşe Türkmenleriyle birlikte isyan çıkardılar. Bunun üzerine İlhanlı Sultanı Keyhaku 31 Ağustos 1291 de Türklerin üzerine yürüdü, Türkmenleri kılıçtan geçirdi. Böylece İlhanlı hakimiyeti bu bölgede başlamış oldu. Bu tarihlerde Germiyanlılar, Alişiroğlu nun kumandasında bugün Buldan olan Tripolis i zapt ettiler. (1306) Böylece Denizli nin Türkleştirilmesi tamamlanmış oldu. XIV. yy. ın ilk yıllarında Denizli arazisinin düzlük kısımlarına İnançoğulları yerleşmişti. Kuzeydoğusundan Germiyan Beyliği, güneydoğusunda Hamit, güneybatısında Tavas Beyliği bulunuyordu. Şücaeddin Bey bir ara istiklal için harekete geçince, öteden beri Anadolu da kuvvetli bir birliğin kurulmasını istemeyen İlhanlı Hükümdarı Timurtaş, 1327 yılında Denizli ye geldi. Şücaeddin Bey ona itaat etti. Denizli 1366 da bir deprem ile harap olduğu sıralarda, şehir Germiyan hakimiyetine geçmiştir yılında Yıldırım Beyazıt, Denizli topraklarını Osmanlı Devletine katmıştır yılında Timur, Ankara Savaşını kazandıktan sonra Denizli ye gelmiş, burada bir süre kaldıktan sonra ızmir yöresini fethe gitmiş yılının ilk aylarında tekrar Denizli ye dönerek çadır kurmuştur. Timur bu bölgeyi Germiyanlılara bırakarak ayrılmıştır. Bölge 1411 de bir ara Karaman oğullarının eline geçmişse de, 1429 yılında tekrar Osmanlılara bağlanmıştır. XIV.yy.ın ilk yarısında birbirine akraba olan Türkmenler parçalanmış bir halde bulunuyorlardı. Türkmenlere Ait Beylikler ve Kapladıkları Sahalar: 1- İnançoğulları Beyliği: Denizli nin kurulduğu düzlükte bulunmaktaydı. 2- Germiyanoğulları Beyliği: Honaz dan Buldan taraflarına kadar uzanan bir alanda kurulmuştur. 3- Hamitoğulları Beyliği: Yören Dağı-Bozdağ ın doğusundaki saha Karaağaç mıntakasına sahiptir. 4- Tavas Beyliği: Babadağ ın güneyindeki araziyi, şimdiki Tavas ve Kale ilçelerinin sahalarını kaplamaktadır. 7 / 114

8 Denizli şehri Osmanlıların hakimiyetine girdikten sonra, yaşantısına sakin bir şekilde devam etmiştir yıllarında vuku bulunan depremlerde kişi ölmüş, o zamanki Kale civarında bulunan şehir, oturulmayacak hale gelmiştir. Bundan sonra bu şehir daha yukarıya, şimdiki merkezine doğru çekilmiştir. 5- Ladik Beyliği (İnançoğulları): Laodikya şehrinin sürekli harpler ve depremlerle yıkılması üzerine halk, Laodikya nın bağ ve bahçelerinin bulunduğu, bugünkü Denizli ye gelip yerleşmiştir. Türkler Laodikya adını kısaltarak Ladik şekline sokmuşlar, bu şehirde kurulan beyliğin ismini de Ladik olarak kullanmışlardır. Ladik Beyliği nin kuruluşundan önce Denizli, vali ve komutanlar tarafından idare ediliyordu. Bu vali ve komutanlar arasında, Ladik te eser bırakmış olan sadece Seyfettin Karasungur dur. 30 yıllık valilik ve komutanlığı sırasında Denizli Kalesi ni, Akhan Kervansarayı nı, birçok çeşme, camii, han ve hamamları yaptırmıştır. Karasungur un şan kuvvetlerine esir düşmesi üzerine, yerine Ladik ve Honaz Emiri olarak Sahip Ataoğulları ndan Tacettin Hasan ve Nasreddin Ali gönderilmiştir. Bunların da Cimri Vakası nda ölmeleri üzerine Ladik emirliğine Ali Bey görevlendirilmiştir. Böylece Sahip Ataoğulları nın 1277 tarihine kadar, Ladik ve Honaz emirliğinde kaldıkları anlaşılmaktadır. Sahip Ataoğulları ndan sonra Ladik, Germiyanoğulları na geçmiştir. Fakat halkın Germiyanoğulları ndan Ali Bey i, Gıyaseddin III. Keyhüsrev e şikayeti üzerine, Ladik tekrar Sahip Ataoğulları nın yönetimine girmiştir. Sahip Ata nın vezirlikten azledilmesi üzerine, (1288) Germiyanoğulları tekrar Ladik i ele geçirmiş; Ali Şir in kızının oğlu Bedrettin Murad ı Ladik emirliğine tayin etmişlerdir. Molla ya sinirlenen Selçuklu Sultanı, Ladik e kuvvetli bir ordu yollamış, Murat Bey i esir ederek başını kesmiş ve Konya sarayına göndermiştir. Böylece Ladik Beyliği tekrar Sahip Ata nın oğullarına verilmiştir. Bu olaylardan sonra Ladik te, Ali Bey in oğlu İnanç Bey i görüyoruz, tarihe Şücaeddin İnanç diye geçen bu zat, Ladik te 50 yıla yakın beylik yapmıştır. Beyliği sırasında adaletli ve iyi idaresi sayesinde halk tarafından sevilmiş, sayılmış; takip ettiği politikayla Ladik Beyliğine huzur ve sükun getirmiştir. Bu yüzden güven anlamına gelen İnanç unvanı halk tarafından kendisine verilmiştir. Ölümünden sonra yerine oğlu Murat Aslan Bey geçmiştir. Murat Aslan Bey de babası gibi memleketi çok iyi idare etmiş, zamanında Türkçe Fatiha Tefsiri yazılmış, 3 çeşit para basılmıştır. Bu paraların birinin üzerinde Murat Bey in adı geçmektedir. Seyyah İbni Batuta, Murat Bey i Denizli ye gelişinde, bugünkü Devlet Hastanesinin bulunduğu tepedeki sarayında ziyaret etmiştir. Seyahatnamesinde bundan bahsetmektedir. Murat Bey in iktidara geçiş ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmiyor. Hatta Murat Bey in mezarına bile rastlanamamıştır. şimdiki Devlet hastanesi yakınındaki Muratdede mezarı olarak halk tarafından 8 / 114

9 rivayet edilen mezarın izine rastlanmamaktadır. Bugün Denizli de Muratdede adıyla bir mahalle bulunduğundan, bazı kaynaklara göre bu mezar Ladik Beyliği ile ilgi derecesi tespit edilemeyen ve Hisar savaşında ölen Murat Bey e aittir. Murat Aslan Bey den sonra oğlu İshak Bey yerine geçmiş, kendi adına para bastırmış fakat 1402 de Timur Anadolu yu istila edince Denizli nin idaresi Germiyanoğlu Yakup Bey e geri verilmiştir. Ankara savaşından sonra, bütün Anadolu yu ele geçiren Timur, bir müddet sonra Kütahya ve Altıntaş tan geçip, Ladik e gelmiş, mevsimin sonbahar olması sebebiyle karargâhını Denizli de kurarak askerlerini kışlaklara göndermiştir. O vakitler Tonguzlu denen Denizli de, askerlerin hastalanması sebebiyle Timur karargahını havası ve suyu daha iyi olan, Karcı ve Hisar köyü sırtlarına çekmiş, Menteşeoğlu Mehmet Bey ile İsfendiyar Bey, Timur u burada ziyaret ederek ona bin at hediye etmişlerdir. Timur bir süre Denizli de kaldıktan sonra, Büyük Menderes üzerindeki Timurtaş köprüsünden geçerek Aydın a doğru gitmiş, Aydın ve İzmir seferinden sonra tekrar Denizli ye gelerek bir süre daha kaldıktan sonra, Serinhisar yoluyla Denizli den ayrılmıştır. Timur un Denizli deki kalış günlerinde, Germiyanoğlu Yakup Bey kendisini ziyaret etmiş, Kütahya ve Denizli nin idaresini üzerine almak için onu ikna etmiştir. Ladik in Osmanlılara Geçişi: Ladik, Germiyanoğlu Süleyman şah idaresinde iken, Osmanlı Devleti günden güne kuvvetlenip sınırlarını genişletiyordu. Süleyman şah er geç Osmanlılar tarafından gelecek tehlikeyi sezerek, kendini emniyete almak için kızı Devlet Hatun u I. Murat ın oğlu şehzade Beyazıt a vererek akrabalık kurmuştu.(1381) Kızına çeyiz olarak verdiği yerler arasında Ladik de vardı. Beyazıt Han Denizli de hamam ve bahçe satın almıştır. Ladik, Ankara Savaşı na (1402) kadar Osmanlılarda kalmıştır. Ankara Savaşı ndan sonra Germiyanoğulları nın hakimiyetine yeniden giren Ladik, nihayet yerine geçecek kimsesi bulunmayan Germiyan Hükümdarı Yakup tarafından, II. Murat a bir vasiyetname ve bütün Germiyan ülkesiyle birlikte verilmiştir (1428). Böylece Ladik kesin olarak Osmanlı Devleti ne bağlanmıştır. Ünlü gezgin Evliya Çelebi, Denizli ye uğramış ve 300 yıl öncesinin Denizli sini şöyle dile getirmiştir. şehrin çevresinde pek çok akarsular ve göller bulunduğu için bu isim verilmiştir. Yoksa denizden dört merhale uzaktadır. Kalesi düz yerde dörtgen şeklindedir. Hendeği yoktur, çevresi 470 adımdır, dört kapısı vardır. Kuzeyinde boyacılar, doğusunda semerciler, güneyinde Yeni Camii, batısında bağlar kapısı bulunur. Kalede elli kadar silahlı bekçi vardır ki dükkânları bekler. 9 / 114

10 Asıl şehir kalenin dışında, 44 mahalle ve 3600 evden ibarettir. Büyüklü-küçüklü 57 camii ve mahalle mescidi, 7 çocuk mektebi, 6 hamamı, 17 tekkesi vardır. Herkes bağlarda oturduğundan ehil ve ayalları birbirinden kaçmaz. Birbirleriyle akraba gibi olmuşlardır. Halkı beyaz ve mavi feraceler giyer. Pamuğu, pamuk ipliği, beyaz ince sade bezli olup, Anadolu ya sevk edilir. Halkın kazancı beyaz Denizli bezidir. Kurtuluş Savaşında Denizli 15 Mayıs 1919 da Yunanlılar ızmir i işgal edince, Denizli de Müftü Ahmet Hulûsi Efendi nin önderliğiyle Denizli Reddi ılhak Cemiyeti kurulmuştur.bu suretle Denizli Kuvay-i Milliye si kısmen teşekkül etmiştir. İlk günlerdeki vatanseverler arasında Müftü Ahmet Hulûsi Efendi, Mutasarruf Faik Öztrak, askerlik şubesi Albay Tevfik, 57. topçu alay komutanı Hakkı Bey, Polis Komiseri Hakkı Bey bulunuyordu. Bu kişiler Müdafai Hukuk Cemiyetini kurmuşlardır. İlk Menderes cephesinin karargâhı Sarayköy ün Dailli (Yakayurt) köyünde kurulmuştur. Bu cepheye Yörük Ali Efe, Yüzbaşı Ahmet de katılarak cepheyi kuvvetlendirmişlerdir. Daha sonra Demirci Ahmet Efe ve Binbaşı şükrü Bey de katılarak birlikte cepheyi sevk ve idare etmişlerdir. Cephenin iaşesi ve muhafız teşkilatı Denizli de bulunuyordu. 31 Temmuz 1919 da Nazilli Yunanlılar tarafından işgal edilince cephe Sarayköy ve Menderes in güneyine çekilmiştir. 12 Temmuz 1919 da Denizli Müdafai Hukuk ve Reddi ılhak Cemiyetleri lağvedilerek Heyet-i Milliye kurulmuştur. Cemiyetin başında Mutasarrıf Faik Beyle Müftü Hulûsi Efendi vardır. Heyet ilk toplantısını 18 Temmuz 1919 da yapmış ve bir beyanname yayınlayarak 1300 den 1310 Hicri doğumlulara kadar olanları silah altına çağırmışlardır. 4 Eylül 1919 da toplanan Sivas Kongresi ne seçilen temsilciler şunlardı: Belevili Yusuf Bey, kongrede bulunan diğer temsilciler ise Necip Ali Bey ve Dalamanlızade Mehmet şükrü Bey idi. Kongrede temsilci olarak Mutasarrıf Müfit Bey seçildi. Bundan sonra yazışmalar Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetiyle yapılmıştır. 24 Haziran 1920 de Aydın Cephesi bozulunca Yunanlılar Buldan ı işgal etmiştir. 4 Eylül 1922 gecesi düşman, Buldan ve havalisinden Alaşehir istikametine kaçarak gitmiştir. Denizli nin Millî Mücadelede gösterdiği kahramanlığın, Cumhuriyetimizin kurulmasında büyük bir hissesi bulunmaktadır. Denizlililer ulu önderimizin yüce eserini korumak hususunda hiçbir fedakârlıktan çekinmeyerek ve Büyük Ata mızın çizdiği esaslar dahilinde şaşmadan, büyük bir ciddiyet ve feragat ile çalışarak eserlerine lâyık ve sadık Türk evlâtları olduklarını ispat etmişlerdir (Kaynak: 10 / 114

11 II. COĞRAFİ YAPI YÜZÖLÇÜMÜ, BÖLGE İÇINDEKI KONUMU, KOMŞULARI VE İLIN TOPOĞRAFİK YAPISI Denizli, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege bölgesinin güneydoğusunda, Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil eder. Çameli, Kale ve Beyağaç ilçeleri Akdeniz; Sarayköy, kısmen Buldan ve Denizli merkez ilçesinin Çürüksu Vadisi Ege, diğer ilçeleri ile İç Anadolu Bölgesi iklimine dahil olmakta, bu durum iklim ve bitki örtüsü üzerine etki yapmaktadır. Sınır itibariyle doğudan Burdur, Isparta, Afyon ve batıdan Aydın, Manisa, kuzeyden Uşak, güneyden ise Muğla illeri ile komşu bulunmaktadır. oluşmaktadır. İl topraklarının %47' si dağlar, %28' si ovalar, %23' ü platolar ve %2' si yaylalardan İl ' ' doğu meridyenleri ile ' ' kuzey paralelleri arasındadır. Genellikle Akdeniz basıncının tesiri altına girer km 2 genişliği olan ilde nüfus yoğunluğu 64' dür. Denizden yüksekliği 428 m' dir nüfus sayımına göre toplam nüfusu 'dir. DAĞLAR Honaz Dağı: Yükseltisi 2571 metredir. Denizli nin 17 km. güneydoğusunda yer alır, yamaçları dik ve mehillidir. İlin en yüksek dağıdır. Koruma altına alınarak milli park yapılmıştır. Yılın çoğu zamanında, tepelerinde kar bulunur. Karcı Dağı: Denizli nin güneyinde yer alır. En yüksek yeri Gökbel Tepesi 2308 metredir. Akdeniz ve Ege Bölgelerini birbirine bağlayan Kazaklıbeli Geçidi 1250 metredir. Zirvede çoğu zaman kar bulunur. 11 / 114

12 Sazak Dağı: 1143 metre yüksekliğindedir. Çal,Çivril, Sarayköy ve Buldan ilçeleri sınırlarında kalmaktadır. Beşparmak Dağı: 1307 metre yüksekliğindedir. Çardak Baklan, Çivril ilçeleri ile Afyon ve Denizli il sınırını birbirinden ayırır. Maymun Dağı : Çardak ilçesinin kuzeyinde, denizden yüksekliği 1733 metredir. Elma Dağı: Denizli-Burdur sınırını çizer ve Söğüt Dağlarını içine alır metre yüksekliğindedir. Büyük Çökelez Dağı : Sarayköy ovasının doğusundan Çal ilçesine kadar uzanır. Pamukkale nin kuzeyini kuşatır metre yüksekliğindedir. Kızılhisar Dağı: 2241 metre yüksekliğinde, Serinhisar ilçesi ile Tavas ilçesi arasındadır. Burgaz (Bulkaz) Dağı: Çivril in kuzeyinde, 1990 metre yüksekliğindedir. Eşeler Dağı: Acypayam ovasının doğusunda, 2254 metre yüksekliğindedir. Sandıras Dağı: 2294 metre yüksekliğindedir. Beyağaç ilçesi ile Muğla Köyceğiz ilçesi arasında uzanır. Gölgeli Dağlar adı ile de anılmaktadır. 12 / 114

13 Babadağ: 2308 metre yüksekliğindedir. Denizli nin güneyinden batısına doğru uzanır. Menteşe dağ sisteminin bir uzantısı olarak sıradağ şeklinde, Akdaş olarak ta anılmakta Bozdağ: Acypayam-Gireniz vadisi ile Tavas Barza ovası arasında, 2421 metre yüksekliğindedir. Akdağ: 2449 metre yüksekliği ile Denizli ilinin ikinci yüksek dağıdır. Denizli-Afyon sınırı boyunca devam eder. İLİMİZİN SU KAYNAKLARI AKARSULAR Büyük Menderes: Ege Bölgesinin en büyük nehri olan Büyük Menderes nehrinin toplam uzunluğu 529 km dir. Nehrin Denizli il sınırları içindeki uzunluğu 194 km dir. Uzun yıllar ortalamasına göre debisi 44,32 m3/sn dir. Çivril Işıklı Baraj Gölünden çıkarak Çivril, Çal ve Baklan ovalarından geçerek, Bekilli, Çal ve Güney ilçe sınırlarının kesiştiği noktada Adıgüzeller ve Cindere Barajlarını besler. Merkez ilçe, Sarayköy, Akköy ve Buldan tarım arazilerinin büyük bir kısmını sulayan Büyük Menderes nehri, Mandek köyü yakınında Uşak tan gelen Banaz çayını, Sarayköy yakınlarında Denizli den gelen Çürüksu (Çürük Menderes) çayını da alarak Aydın sınırına girer. Baklan, Çivril, Çal, Merkez ilçe, Buldan ve Sarayköy İlçelerinde yaklaşık ha tarım alanını sulamaktadır. Çürüksu: Uzunluğu 101 km, il içi uzunluğu 96 km, debisi 9,26 m3/sn dir. Suyu çok kireçli olduğu için bu adı almaktadır. Yaz aylarında suları azalmaktadır. Kaklık güneyinde Kelkaya dibinde Karaçay ı, sonra Honaz çayını alır. Denizli nin 10 km kadar güney doğusunda Gökpınar suyunu alır. Korucuk mevkiinde suları bir kanalla alınarak Sarayköy e doğru uzatılmıştır. Merkez, Sarayköy, Honaz ve Akköy içlerinde toplam ha tarım alanının sulanmasında kullanılmaktadır Akçay (Bozdoğan Çayı): Uzunluğu 157 km, il içi uzunluğu 70 km, debisi 17,37 m3/sn dir. Kaynağını Bozdağ ve Sandraz dağlarından almaktadır. Kızılcabölük yakınlarından çıkan Yenidere çayını da içine alarak sularını çoğaltır. Eskere ovası ve Bozdoğan ovasını sular. Su buralarda Bozdoğan çayı adını alır. Üzerinde taşkından koruma, sulama ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuş Kemer barajı bulunmaktadır. 13 / 114

14 Dalaman (Gireniz) Çayı: Uzunluğu 201 km, il içi uzunluğu 81 km, debisi 17,37 m3/sn dir. Akarsu karstik kaynaklarla beslenir. İlk kuvvetli kaynaklarını Söğüt gölü ve Dirmil yaylaları tarafından almaktadır. Gölhisar ovasında birleşerek Dalaman çayını oluşturur. Acıpayam ovası kenarından sonra, Gireniz boğazına girer. Gireniz (Kelekçi) suyunu alır. Muğla- Köyceğiz sınırını geçerek Akdeniz'e dökülür. Acıpayam ilçesinde toplam ha tarım alanını sulamaktadır. Kufi Çayı: Uzunluğu 97 km, il içi uzunluğu 32 km, debisi 3,34 m3/sn dir. Büyük Menderes'e dökülür. Çivril'in Çapak köyünün 5 km doğusunda başlar, Işıklı rezervuarında biter. Banaz Çayı: Uzunluğu 170 km. il içi uzunluğu 13 km dir. Murat Dağı'nın güneyinden doğar. Büyük Menderes'e katılmadan biraz yukarıda 50 m yükseklikten kuvvetli bir sut yapar. Güney'in elektriği bu su ile sağlanır. Bu çevrede küçük yan sularla bir çok değirmen döndüğünden Güneyli'ler buralara değirmen Deresi de derler. Bu boğazda Çal yönünden Menderes'e açılan Kurudere'ye Cehennem Deresi de denir. Hamam Çayı: Uzunluğu 48 km, il içi uzunluğu 17 km dir. Güney Aşağı Çeşme köyünün 9 km kuzeydoğusunda başlar. Güney Adıgüzeller köyünün 3 km kuzeydoğusunda sona erer. Gökpınar Çayı: İl içi uzunluğu 38 km, debisi 2,86 m 3 /sn dir. Tavas'ın 10 km. kuzeydoğusundan başlar, Denizli'nin 9 km. kuzeyinde Çürüksuya dökülür. Yenidere: İl içi uzunluğu 70 km, debisi 2,46 m 3 /sn dir. Kale'nin 13 km güneydoğusundan başlar, Kale'nin Karakaya köyünün 2km batısında Akçay'a dökülür. Derbent Çayı: İl içi uzunluğu 32 km, debisi 1,00 m 3 /sn dir. Buldan'ın 6 km. batısından başlar, Buldan'ın 16 km. kuzeyinde Alaşehir çayına dökülür. Bölgenin iklimine bağlı olarak akarsuların debileri Aralık, Ocak, şubat ve Mart aylarında ortalama debinin 15 katı seviyesine çıkabilmektedir. GÖLLER Doğal Göller Acıgöl (Çardak Gölü): Tektonik oluşumlu bir göldür. Yüzölçümü 41,34 km 2 dir. Çardak ilçesi ile Afyon-Dazkırı ilçesi arasında yer almaktadır. Göldeki tuz ile birleşik olarak potasyum, sodyum ve sülfat bulunmaktadır. Bu maddeler göl kenarında kurulan işletmeler tarafından değerlendirilmektedir. Beylerli (Çaltı) Gölü: Acıgölün 20 km güneybatısındadır. Derinliği azdır. En derin yeri 4 m dir. Yüzölçümü 4,12 km 2 dir. Karagöl: Yüzölçümü 0,20 km 2, denizden yüksekliği m dir. Akarsularla beslenen bir krater gölüdür. Çambaşı ve Bozkurt ilçesinin üstünde, çamlar arasında yer alan 3-4 gölden oluşmaktadır. Suları tatlıdır. 14 / 114

15 Süleymanlı Gölü: Yüzölçümü 1,05 km 2, denizden yüksekliği m dir. Buldan ilçesi sınırları içerisindeki Süleymanlı yaylasında ve Sazak düzlüğündedir. Gölün suları tatlıdır. Çevresi turistik bir kamp yeridir. Kara avcılığı yapılmaktadır. Işıklı Gölü: Yüzölçümü 65,87 km 2, denizden yüksekliği 814 m, en derin yeri 8 m dir. Çivril ilçesinde yer almaktadır. Işıklı suyu, Kufi çayı gibi sularla beslenmektedir. Suların kontrol altına alınması için Işıklı Barajı yapılmıştır. Suları tatlıdır. İçinde tatlı su balıkları yaşamakta olup, sularıyla Büyük Menderes'i beslemektedir. Kartal Gölü: Denizli ili, Beyağaç ilçesinin güneyindeki Çiçekbaba dağının zirvesinin kuzeye bakan yamacında yer alır. Denizden yüksekliği m dir. Kartal gölü ve çevresi Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Yaban Hayvanı Koruma Genel Müdürlüğü tarafından koruma alanı olarak ilan edilmiştir. Türkiye'nin en yaşlı Karaçam ormanı burada bulunmaktadır. Ağaçların yaşları 850 ile yıl arasında değişmektedir. Kartal gölü ve "Anıt Orman" civarı, bitki florası bakımından çok zengindir. Doğa bilimcilerin ilgi odağıdır. Baraj Gölleri Hizmette Olanlar Gökpınar Barajı: Denizli ilinin 6 km kuzey doğusunda, Gökpınar deresi üzerinde inşa edilmiştir. Sulama amaçlı olan baraj ha tarım alanının sulanmasında takviye olarak kullanılmaktadır. Adıgüzel Barajı: Denizli iline bağlı Güney ilçesinin 16 km doğusunda Büyük Menderes akarsuyu üzerinde kurulmuştur yılında hizmete girmiştir. Aşağı Büyük Menderes Projesi içerisinde yer alan Adıgüzel Barajı ve hidroelektrik santrali, Denizli ve Aydın illerindeki sulama alanlarına hizmet sunma yönünden en büyük ve önemli kilit tesistir. Barajın göl alanı, Denizli ve Uşak il sınırları içerisinde yer almaktadır. Adıgüzel barajı Türkiye'de işletmeye açılmış olan ve inşa halindeki barajlar içerisinde temelden 9. sırada, dolgu hacmi bakımından 11. sırada ve yıllık enerji üretimi bakımından ise 20. sırada yer almaktadır. Sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretim amacıyla inşa edilen barajın Tipi: Zonlu kaya dolgu. Yüksekliği: 145 m (Talvegden), Kret Uzunluğu: 504m, Gücü: 2,30mw, Göl Yüzeyi: ha, Üretilen Enerji (Yıllık): 208,10 kwh dir ha ı Denizli ili sınırlarında, ha ı Aydın ili sınırlarında olmak üzere toplam ha tarım alanının sulanmasında kullanılmaktadır. Işıklı Gölü Depolaması (Barajı) :Çivril ilçesi sınırları içerisindedir yılında önü sertlenerek bir su rezervuarı haline gelmiştir. Baraj gölü sayesinde gölün çevresindeki ilçe ve köyler, taşkınlardan korunmakta, yaz mevsiminde Nazilli, Aydın, Söke ovalarının sulanmasında göl suları kullanılmaktadır. İlimizde Çivril, Baklan, Çal ve Bekilli İlçelerinde toplam ha tarım alanının sulanmasında kullanılmaktadır. B.Menderes, Kufi çayı ve Işıklı Pınarları tarafından beslenmektedir. 15 / 114

16 Beylerli Göleti: Çardak İlçesi Beylerli Kasabasında bulunmaktadır. Değirmendere üzerine inşa edilmiştir. Sulama amaçlı göletin tipi kil çekirdekli toprak dolgu, Talveg yüksekliği 48 m, kret kotu m, depolama hacmi 3,25 km 3, yağış alanı 58,8 km 2 dir. Çardak ilçesinde toplam 762 ha tarım alanını sulamaktadır. Tavas Göleti ve Sulaması: Denizli iline bağlı Tavas ilçesinin 8 Km kuzeydoğusundadır. Sulama amaçlı göletin tipi zonlu toprak dolgu, Talveg yüksekliği 35 m, depolama hacmi 2 km 3, yağış alanı 89 km 2 dir. Tavas ilçesinde toplam 225 ha tarım alanını sulamaktadır. Yapılmakta Olan Barajlar Yenidere Barajı: Denizli iline bağlı Tavas ilçesinin 19 km batısında Yenidere çayı üzerinde inşa edilmektedir. Sulama amaçlı inşa edilmiş olup, Talvegden Yüksekliği:43 m dir, Tipi: Kil çekirdekli toprak dolgu, Toplam Göl Hacmi: 65 km 3, Kret Kotu: 885 m, Yağış Alanı:739 km 2 dir. Toplam ha tarım arazisini sulayacak olan baraj inşaatına, 26/07/1995 tarihinde başlanılmış olup, %53 fiziki gerçekleşme sağlanmıştır. Bütçe imkanları yüzünden 4 yıldır inşaat durmuştur. Cindere Barajı: Diğer barajlardan çok farklı bir yapıya sahip olan baraj (İlk defa bu barajda uygulanan SSKD li gövdenin, diğer dolgulara oranla daha kaliteli ve daha ucuz olduğu belirtildi.) Büyük Menderes Nehri üzerinde ve Denizli nin Güney ilçesine 5 km uzaklıkta inşa edilmektedir. Baraj, Gölemezli ve Pamukkale ovalarının sulama ihtiyacını karşılayabilecek niteliktedir hektarlık sahanın sulama ihtiyacını karşılayacak olan baraj, yılda 88 milyon kwh enerji üretme kapasitesine sahip olacak; Denizli ilinin enerji ve sulama için en önemli barajlarından biri olacaktır. Barajda 2007 yılında su tutulmaya başlanacak olup, 2008 yılında faaliyete geçecektir. Cindere Barajı ve iletim kanalının (14 km) tamamlanması ile pompajlı olarak sulanan Pamukkale sulaması cazibeli olarak sulanabilecektir. Ayrıca planlama çalışması yeni tamamlanan Buldan ovası da sulama imkanına kavuşacaktır. Sulama Kanalları: Sarayköy, Çürüksu, Pamukkale, Işıklı, Irgıllı, Baklan Ovası Sağ Sahil, Gümüşsü, Sundurga-Sütlaç, Kumavşarı, Kelekçi, Gölcük-Alcı, Baklan Ovası Sol Sahil ve Çal Sulaması faaliyette olanlardır. 16 / 114

17 OVALAR Çürüksu ve Denizli Ovası: Çömleksaz köyünden başlayan ova, Pamukkale nin altından, Büyük Menderes (Sarayköy) ovasına karışır. Ovayı Çürüksu sular. Yüzölçümü 150 km2, denizden yükseltisi 100 ile 600 metre arasında değişir. Ovada Pamuk, buğday, mısır yetiştirilir. Büyük Menderes ve Sarayköy Ovası: Doğudan Honaz Dağı, kuzey ve kuzeydoğudan Çökelez Dağı, kuzeybatıdan Sazak Dağı, güney ve güneybatıdan Babadağ ile çevrilidir. Ovayı Büyük Menderes akarsuyu sulamaktadır. Yüzölçümü 200 km2, denizden yükseltisi metre arasında değişir. Ovada Pamuk,buğday,mısır yetiştirilir. Tavas Ovası: Ovanın kuzeydoğu ucunda Tavas, güneybatı ucunda, Kale ilçeleri yer alır. Yüzölçümü 300 km2 dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 950 metredir. Tavas ovasında birkaç küçük çay ve dere dışında akarsu yoktur. Genelde kıraçtır. Buğday, tütün ve nohut yaygın olarak üretilen tarım ürünlerindendir. Kaklık Ovası : Honaz Dağının kuzeyinden doğuya doğru uzanır. Yüzölçümü 60 km2, denizden yüksekliği 600 metredir. Sulu tarım yapılmaktadır. Pamuk ve buğday en çok yetiştirilen ürünlerdir. Hanabat Ovası: Acıgöl ün batısındadır. Kuzeyden Maymun Dağı, güneyden Söğüt Dağları ile çevrilidir. En çok buğday yetiştirilir. Acıpayam Ovası: Tavas ovasının doğusunda, Serinhisar ilçesi ve Kızılhisar Dağları bitiminde, kuzeyden güneye doğru uzanan, yüzölçümü 443 km2, denizden yüksekliği 850 metre olan karstik oluşumlu ve 1950 li yıllarda bile varolan bataklıklar kurutularak toprak kazanılan, dar bir alanı Dalaman Çayı ile sulanabilen, kıraç özelliği ile dikkat çeken, buğday, tütün ve nohut gibi kurakçıl ürünlerin çokça yetiştirildiği bir ovadır. 17 / 114

18 Çivril ve Baklan Ovaları: Kuzeyde Yorga, güneyinde Bozdağ ve Beşparmak Dağları, doğusunda Akdağ, batısında Çökelez Dağı ile çevrilidir. Çivril ve Baklan ovalarını B. Menderes akarsuyu sular. Yüzölçümü 920 km2 dir. Denizden yüksekliği 850 metredir. Ovada buğday ve nohut yetiştirilir. YAYLALAR Yukarı-Aşağı Erikli Yaylası: Honaz a 10 km. mesafededir. Etrafı tamamen çam ağaçları ile kaplı geniş düz bir arazidir. Lala Bağlar Yaylası: Honaz ilçesine 3 km. lik mesafede, etrafı çam ormanları ile kaplı, fazla büyük olmayan düz arazidir. Süleymanlı Yaylası: Buldan ilçesine asfalt yol ile bağlı 8 km.lik bir mesafededir. Geniş düzlük bir alandadır. ıçi tamamen sazlarla kaplı, büyük bir göle sahiptir. Göl kenarında yaklaşık 30 yıllık ve halen çalışır durumda 8 odalı otel vardır. Çam ağaçlarıyla kaplı, fazla yüksek olmayan dağlar vardır. Lala Bağlar Yaylası: Honaz ilcesine 3 km. uzaklıktadır. Yolu topraktır. Konaklama ve altyapı tesisleri yoktur. Etrafı çam ormanı ile kaplıdır. Taşdelen Yaylası: Babadağ ilçesine 5, Sarayköy ilçesine 20 km.lik mesafede olup, stabilize yol ile bağlıdır. Hisarköy de Attuda antik kenti vardır. Yayla üzerinden 23 km.lik yol ile Aphrodisias a ulaşılmaktadır. Yayla engebeli arazide olup, çam-kestane-ceviz,vb. ağaçlarla kaplıdır Yatağan Yaylası: Kasabaya 12 km. uzaklıkta, yolu asfalttır. Çadır kurularak konaklama yapılabilmektedir. Yatağan Bıçakçılık Festivali nin bir bölümü bu yaylada yapılmaktadır. Suyu bol olup, ormanlarla kaplıdır. Topuklu Yaylası: Beyağaç ilçesine 15 km.lik stabilize yol ile bağlıdır. Engebeli bir arazi olup, yaylanın 10 km. kuzeyinde 1903 metre yükseklikteki Kartal Gölü ve civarındaki 1200 yıllık ormanlar görülmeye değer yerlerdir. Kartal Gölü Doğal Sit alanı içindedir. Karagöz Yaylası : Kapuz Mağarasının da yer aldığı bu yayla, Çameli ilçesindedir.çam ağaçlarıyla kuşatılmış bu yaylada bol su bulunmaktadır. 18 / 114

19 Yeryüzü Şekilleri ve Rakımı Denizli ili yüzey şekilleri bakımından dalgalıdır. Alçak ve yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirini tamamlar. Arazisi denizden yüksektir. Deniz yüzeyine en yakın yer Sarayköy ilçesi olup, 170 metre rakımındadır. Denizli 428, Buldan 609, Güney 800, Çal ve Çardak 850, Acıpayam ve Tavas 950, Çivril 975, Kale 1000, Çameli ise 1359 metre rakımındadır. Alçak kısımlar; Böceli, Goncalı, Sarayköy ve Denizli ovaları ile Buldan ilçesinin Büyük Menderes vadisidir. Karcı Dağı nın kuzey eteklerine düşen Denizli kent merkezi, meğilli bir arazi üzerinde bulunur ve bu arazi hafif tepeler dizisi ile Çürüksu vadisindeki alçak ovalardan ayrılır. 19 / 114

20 III.1. III. DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER, SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPI İklim ve Bitki Örtüsü Denizli ili Türkiye coğrafi haritasında, Ege bölgesinde olmasına rağmen, iklim olarak Ege bölgesinin iklimi tamamen görülmez. Kıyı kesiminden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan, az da olsa iç bölgelerin karasal iklimi hissedilir. Ege bölgesi ikliminden, sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli ilinde, dağlar ekseriyetle denize dik olarak uzandığından denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. sunulmaktadır. Tablo 1 de Denizli Meteoroloji İstasyonu uzun dönem verilerinden elde edilen bulgular Tablo : 1. Denizli İli Meteoroloji Gözlemleri Ortalama Sıcaklık 15,7 Ortalama Güneşlenme Süresi (günde saat, dk.) 7,29 Ortalama Oransal Nem %61 Ortalama Yağış Miktarı 556,3 mm Ortalama Yağışlı Gün Sayısı 102,2 Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı 3,7 Ortalama Donlu Gün Sayısı - Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Denizli meteoroloji istasyonu verilerine göre yıllık sıcaklık ortalaması 15,7 derece, yıllık yağış miktarı ise toplam 556,3 mm. civarındadır. Bol su kaynaklarına sahip olması nedeni ile il sınırları içinde ormanlık araziler önemli bir yer tutmakta ve topraklarının yarıdan fazlası ova ve yaylalardan oluşmaktadır. III.2. Nüfus ve Yapısı 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Denizli nin nüfusu dur. Nüfusun ü (%49) şehirlerde, i (%51) ise kırsal bölgelerde yaşamaktadır. Denizli de şehirleşme oranı %49 (Türkiye genelinde % 65, Ege Bölgesinde % 62), yıllık nüfus artış hızı 11,58, kilometrekare başına düşen kişi sayısı ise 73 tür. Denizli ili şehirleşme oranının ve yıllık nüfus artış hızının hem Ege Bölgesi ortalamalarından hem de Türkiye değerlerinden düşük olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, ilin nüfus yoğunluğu da Ege Bölgesi ve Türkiye rakamlarından düşük seviyelerde seyretmektedir. 20 / 114

21 Tablo : 2. Denizli İli için Ülke ve Bölge ile Karşılaştırmalı Nüfus Göstergeleri Toplam Nüfus Şehir Köy Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde) Nüfus Yoğunluğu Toplam Şehir Köy Denizli ,58 19,67 4, Ege ,42 23,88 5, Türkiye ,35 27,02 4, Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre şehir nüfusu , köy nüfusu ve toplam nüfus da olarak belirlenmiş olan Denizli de kentleşme oranı % 45 dir. Bu oranın 2000 yılı nüfus sayım sonuçlarından elde edilen oranla karşılaştırıldığında (% 49), nispeten düşük olduğu, dolayısı ile de kentleşme sürecinin halen devam etmekte olduğu görülmektedir. Tablo : 3. Ege Bölgesi İllerinde Net Göç Hızı (1990) Net Göç Hızı (binde) İl Afyon -38 Aydın 27 Balıkesir 5 Çanakkale -5 Denizli 15 İzmir 64 Kütahya -9 Manisa 21 Muğla 33 Ege Bölgesi Ortalama 11,5 Denizli nin yıllar itibarı ile nüfus artış değerleri incelendiğinde, 1980 li yıllardan itibaren nüfusun daha hızlı artmakta olduğu görülmektedir. Bunun nedeni, doğumdan ziyade ildeki hızlı sanayileşmeye bağlı olarak ilin almakta olduğu göçtür. Tablo 3 te de görüldüğü gibi Denizli nin net göç hızı 15 olarak belirlenmiştir. Denizli iline bağlı ilçelerin 1990 ve 2000 yılı nüfus göstergeleri incelendiğinde sadece merkez ilçenin nüfus artış hızının il ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Merkez ilçe, Beyağaç, Buldan, Çardak, Çivril, Honaz, Kale ve Sarayköy ilçelerinde nüfus artarken, diğer ilçelerde azalmaktadır. Nüfus artış hızlarının aynı olacağı (yılda toplam 11,58; şehir 19,67 ve köy 4,46) varsayılarak bir projeksiyon yapıldığında, Denizli ilinin toplam nüfusunun 2010 yılında u aşacağı; 2020 yılında ise in üzerinde olacağı tahmin edilmektedir. 21 / 114

22 III.3. Eğitim Bir ilin sosyal alt yapısı, söz konusu ilin kalkınmışlık düzeyinin başlıca göstergeleri arasında yer almaktadır. Eğitim altyapısı nitelikli eleman yetiştirme yönünden, sağlık altyapısı ise sağlıklı bireylere sahip olma açısından büyük önem arz etmektedir. Denizli ilinde Milli Eğitimin hareketlenmesi Cumhuriyetin kuruluşu ile başlar. Bu tarihten itibaren ilk ve orta dereceli okulların hızla arttığı görülmektedir. Türkiye de ilk defa karma bir okulun Denizli İl Merkezinde öğretime açılmış olması halkın eğitime çok öncelerden beri önem verdiğinin kanıtıdır. Tablo : 4. İlimiz Okullaşma Oranı Okul Öncesi ( Ana sınıfı ve İlköğretim (Özel Okullar Dahil) Okul Sayısı Özeller Dahil) 13+2 Mobil (303 A.S)* Orta Öğretim (Özel Okullar Dahil) Okul Sayısı 370 Okul Sayısı 90 Öğretmen Sayısı 326(+203) Öğretmen Sayısı Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Derslik Sayısı 59 Derslik Sayısı Derslik Sayısı Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı 24 Derslik Başına düşen Öğrenci Sayısı 26 Derslik Başına düşen Öğrenci Sayısı Okullaşma Oranı %31.5 Okullaşma Oranı %100 Okullaşma Oranı %77 OKUR YAZAR ORANI %91 (Erkeklerde : %95 Kadınlarda : %83) (*) Resmi Okullardaki Anasınıfı Sayısı İlimiz ÖSS Sınavlarında Eşit Ağırlık alanında Türkiye 1. si, Sayısal ve Sözel alanda ise Türkiye 2. sidir. ÖSS Sınavlarında Fen Matematik alanında Türkiye 15. incisi Türkçe Matematik alanında Türkiye 14. südür. Tablo : 5. Milli Eğitim Müdürlüğüne Bağlı Diğer Kurumlar Kurum Türü Kurum Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Halk Eğitim Merkezi Çıraklık Eğitim Merkezi Rehberlik Araş. Merk. 1 8 Eğitim Hizmetleri ASO 1 9 Pratik Kız Sanat Okulu TOPLAM / 114

23 Tablo : 6. İlimizdeki Özel Öğretim Kurumları Kurumun Adı Özel Okullar 18 Özel Dershaneler 55 Özel Yabancı Dil Kursları 9 Özel Bilgisayar Kursları 4 Özel Etüt Eğitim Merkezleri 5 Özel Motorlu Taşıt Sürücü Kursları 34 Özel Özel Eğitim Kursları 19 Özel Eğitim Okulları 2 Açık Öğretim Kursları 2 Sayısı Taşımalı Eğitim : 142 merkez okula öğrenci taşınmaktadır. Öğrencisinin tamamı taşıma kapsamına alınması nedeniyle kapalı olan okul sayısı ise 397 dir. Meslek Kursları : 859 kurs açılmış, kursiyer katılmış, kursiyer belge almış olup, bu kurslarımızda 54 kurs öğretmeni, 18 kadrolu usta öğretici, 70 sigortalı usta öğretici, 679 uzman görev almıştır. Halen kurslarımız açılmaya devam etmektedir. Sosyal Kültürel Kurslar: 31 Meslek dalında 550 kurs açılmış, kursiyer belge almış olup, bu kurslarımızda 25 kurs öğretmeni, 3 kadrolu usta öğretici, 29 sigortalı usta öğretici, 371 uzman görev almıştır. Halen kurslarımız açılmaya devam etmektedir. Ayrıca İlimiz genelinde 58 adet I. kademe,31 adet II. kademe okuma-yazma kursu olmak üzere toplam 89 adet okuma-yazma kursları açılmış olup bu kurslara kayıt yaptıran 773 kişiden 492 tanesi belge almaya hak kazanmıştır. Açılan Meslek Edindirme Kursları: eğitim-öğretim yılında işbirliği ile açılan kurslarımız aşağıya çıkarılmıştır. a- Tugay Komutanlığı işbirliğinde Halk Eğitimi Merkezi ve ASO Müdürlüğü ile Kalorifer Ateşçiliği, Aşçılık, I.ve II. Kademe Okuma-Yazma Kursları, V.N.B. Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğü bünyesinde de; Motor Bakım ve Onarımı, Elektrik Tesisatçılığı Kursları, b- Denizli Belediye Başkanlığı ve Rotary Kulübü işbirliğinde Konfeksiyon Makineleri Kullanım Kursu ( Gezici Otobüs) 23 / 114

24 c- Adalet Bakanlığı işbirliğinde cezaevinde Konfeksiyon Makinaları Kullanımı ve I. ve II. Kademe Okuma- Yazma Kursları, d- Caner Ticaret Singer işbirliğinde Makine Nakışları kursları, e- Milli Eğitim Bakanlığı ile Orman Bakanlığı arasında imzalanan işbirliği protokolü gereği Avcı Eğitimi kursları, f- Denizli Köyleri Kalkındırma Derneği işbirliğinde Halk Eğitimi Merkezi ve ASO Müdürlüğü ile Aktif İşgücü İstihdam Projesi çerçevesinde Bilgisayar İşletmenliği kursları açılmıştır. g- Yine Denizli Belediyesi, İl Milli Eğitim Müdürlüğü adına V.N.B. Mesleki Eğitim Merkezi,Makine Mühendisleri Odası denizli Şubesi ve Kentgaz A.Ş. arasında yapılan tarihli İşbirliği Protokolü gereğince,v.n.b. mesleki Eğitim Merkezinde bugüne kadar 9 dönem Doğalgaz İç Tesisatçılık,7 dönem Çelik Boru Kaynakçılığı Kursları açılmış olup, kurslar hafta içi saat den sonra 5 ders saati yapılmakta her dönem 12 gün 60 ders saatinden oluşmaktadır.derslere V.N.B. Mesleki Eğitim Merkezi Metal İşleri Bölümü ve Atatürk Endüstri Meslek Lisesi Sıhhi Tesisat Bölümü Öğretmenleri katılmaktadır. Bu güne kadar Doğal Gaz İç tesisatçılık Kursuna 180 kişi müracaat etmiş ve 136 kişi kursu başarı ile bitirerek belge almaya hak kazanmıştır. Çelik Boru Kaynakçılık kursuna 168 kişi müracaat etmiş ve 123 kişi kursu başarı ile bitirerek belge almaya hak kazanmıştır. Doğal Gaz İç Tesisatçılık Kursu 20 kişi ile Çelik Boru Kaynakçılık Kursu 24 kişi ile halen devam etmektedir.müracaatlar Denizli Makine Mühendisleri Odasına yapılmakta olup,gruplar oluştukça kurslar devam etmektedir. Mesleki Eğitim Faaliyetleri ve Kursiyer Durumları: İlimiz Mesleki Eğitim Merkezlerinde 54 meslek dalı mevcut olup çırak, kalfa olmak üzere toplam öğrenci eğitim görmektedir. Projeler : 1- Ülkemiz Avrupa Birliği(AB)eğitim ve gençlik programlarından 2004 yılı itibariyle yararlanmaya başlamıştır, Socrates (Genel Eğitim),Leonardo da Vinci (Mesleki Eğitim) ve Youth (Gençlik ) programlarının uygulanmasına yönelik tüm çalışmalar ve koordinasyonlar gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede Valiliğimizin koordinatörlüğünde DPT yetkililerince AB Projeleri hazırlama esaslarına ilişkin bilgilendirme çalışmaları, sivil toplum örgütleri, ilgili kamu kurum ve kuruluş temsilcilerinin katılımı ile Aralık 2005 ayı içinde gerçekleştirilmiştir. 24 / 114

25 2- Hükümetimiz ile Avrupa Birliği arasında imzalanarak yürürlüğe giren Türkiye de Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP) hazırlık çalışmaları tamamlanarak projenin 4,5 yıllık global uygulama planı ile bütçesi onaylanarak çalışmalar başlanmıştır. Bu çerçevede Kabul edilen projelere ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo : 7. İlimizde Uygulanmış/Uygulanacak Olan Dış Kaynaklı Projeler Projenin Adı Düzenleyen Kurum Yetkilisi Bilgisayarlı Tasarım Mobilya Beldelerde Bilgi Teknolojisinin Kullanımı Grunduic 2-HİV Virüsü Mesleki Teknik Eğitimde Engellilerin ICPE Yönlendirilmesi Eğitimi Engellilerin İstihdamında Engellerin Kaldırılması. İşitme Engellilerin Mesleki Eğitimi PLC Eğitiminde Yeni Teknikler V.N.B.Mes.Eğt.Merkezi- Marangozlar Odası Denizli Halk Eğt.Mrk.ve A.S.O.Müd.-Pamukkale Ünv.- Denizli Köyleri Kalkındırma. Denizli Halk Eğt.Mrk.ve A.S.O.Müd. Denizli-Buldan METEM Ş.Ö.Y.B.End.Mes.Lisesi Denizli Halk Eğt.Mrk.ve A.S.O.Müd. Ş.Ö.Y.B.End.Mes.Lisesi İbrahim Ertan AKTAŞ Süleyman PARLAK Süleyman PARLAK Aysel KARACA Almanya Katılımcı Ülke(Ler) Polanya-Romanya Kudret YEMİŞCİOĞLU Danimarka Süleyman Slovenya PARLAK Kudret YEMİŞCİOĞLU Almanya ECE(Avrupa Çevre Yasası) Atatürk End.Mes.Lisesi Faruk CAN İtalya-Macaristan Kültürel Miras ve Uluslar arası Ağ. Dentaş İlköğretim Okulu Hasan ÖZCAN Polanya Elektrik ve Tesisatçılar Odası Mesleki Uyum Çalışması. Engelli Öğrencilerin Rehabilitasyonları ve Uygun Mesleki Eğitimin Sağlanması. Hello (İnsancıl Avrupanın Hoşgorü Organizasyonu) Kültür Çerçevesinde İletişim Daha Büyük Okul Komitesinde Okul Gelişim Ortaklıkları. Biz Genç Avrupalılar Ş.Ö.Y.B.End.Mes.Lisesi- Elektrikçiler Odası. Ş.Ö.Y.B.End.Mes.Lisesi Özel Servergazi Lisesi Denizli-Kale YA-TU Otomotiv Hürriyet İlköğretim Okulu Denizli-Serinhisar Yatağan Cumhuriyet İlköğretim Okulu Denizli-Serinhisar Yavuz Yıldırım Ekiz İlköğretim Okulu Kudret YEMİŞCİOĞLU Almanya Kudret YEMİŞCİOĞLU Danimarka Zeki GÖÇER Ahmet ÖRNEKÇİ Ali KAYGIN Bilal ERBİL Almanya-Portekiz- Bulgaristan- İspanya-İtalya İrlanda-İsveç- Almanya Avusturya-İsveç- İspanya Portekiz-İspanya- Polanya-Romanya İnsan,Çevre Bilgisi ve Saygı Denizli-Kazım Kaynak Lisesi Hüseyin DOĞU İtalya-İspanya- Fillandiya 25 / 114

26 3- Mesleki Teknik Eğitimin Modernizasyonu Projesi (MTEM) Avrupa Komisyonu tarafından ihale edilip Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde tarihinde başlatılmıştır. Projenin süresi 42 ay olup;yenilikçi projelerin geliştirilmesi ve finansman sağlanmasına yönelik olarak proje tekliflerine destek verilmesi amacıyla MTEM projesi kapsamında bölge ofisleri Ankara-İstanbul-Denizli-Konya-Elazığ olmak üzere beş bölge oluşturulmuştur. Tablo : 8. İlimizde bulunan Özel Eğitim Okulları Okul Adı Öğrenci Sayısı Öğretmen Derslik Erkek Kız Toplam Sayısı Sayısı Çamlık İlköğretim Okulu İş Sanat Merkezi Çamlık Otistik Çocuklar eğitim merkezi Güzelyurt Eğitim Uygulama Okulu İsmail Tosunoğlu İş Eğitim Merkezi Görme Engelliler İlköğretim Okulu İşitme Engelliler İlköğretim Okulu Bilim Sanat Merkezi Devlet Hastanesi İ.O P.Ü.Araştırma Hastanesi İ.O TOPLAM Denizli Ticaret Borsası İ.O bünyesinde SPASTİK özürlüler sınıfı açılmıştır. Rehberlik Araştırma Merkezi: Rehberlik Araştırma Merkezi Özel Eğitim Hizmetleri Bölümünce; Özel Eğitim gerektiren bireylerin tanılaması yapılarak uygun olan Özel Eğitim Okullarına yönlendirilmesi yapılmaktadır. Rehberlik Araştırma Merkezi Bünyesinde; Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi oluşturulur. Bu Ekip tarafından birden fazla teknik ve yöntem kullanılarak Özel Eğitim Gerektiren bireyin Eğitsel Tanılaması belirlenir. Eğitsel Tanılama,İzleme ve Değerlendirme Ekibi, birey hakkında hazırladığı Yöneltme Raporunu Özel Eğitim Hizmetleri Kuruluna gönderir. Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu, Yöneltme Raporuna göre birey hakkında uygun olan Özel Eğitim Okuluna yerleştirme kararı alır. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bölümü; İlköğretim Okulu ve Liselerde kurulan Rehberlik Servisleri ile işbirliği içinde çalışarak öğrencilerin meslek seçimlerinde yönlendirme yapılmasına yardımcı olmaktadır. İl Milli Eğitim Müdürlüğünde oluşturulan Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu ile işbirliği içinde çalışarak öğretim yılı başında ve sonunda yapılan rehberlik toplantılarında alınan kararlar doğrultusunda program hazırlar. 26 / 114

27 YÜKSEK ÖĞRENİM : Pamukkale Üniversitesi 1992 yılında kurulmuş olup, 6 Fakülte, 14 Yüksekokul, 3 Araştırma Enstitüsüne sahiptir Eğitim-Öğretim yılında toplam öğrenci sayısı dir. Halen üniversitemizde 88 Profesör, 65 Doçent, 334 Yardımcı Doçent, 189 Öğretim Görevlisi,67 Okutman,622 Araştırma Görevlisi ve 46 Uzman olmak üzere toplam akademik personel görev yapmaktadır. Pamukkale Üniversitesinde eğitim hizmetleri Çamlık ve Kınıklı Kampüslerinde verilmektedir. Tablo : 9. İlimiz Pamukkale Üniversitesi Yüksek Öğrenim Kurumları Fakülteler Enstitüler Meslek Yüksekokulları Yüksekokullar Eğitim Fakültesi Fen-Edebiyat Fakültesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Teknik Eğitim Fakültesi Tıp Fakültesi Fen Bilimleri Sağlık Bilimleri Sosyal Bilimler Acıpayam Meslek Yüksekokulu Denizli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Buldan Meslek Yüksekokulu Bozkurt Meslek Yüksekokulu Bekilli Meslek Yüksekokulu Honaz Meslek Yüksekokulu Çivril Meslek Yüksekokulu Denizli Meslek Yüksekokulu Çivril Kadir Kameroğlu Sağlık Yüksekokulu Serinhisar Tütün Eksperliği Denizli Sağlık Yüksekokulu Fizik Tedavi Ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Spor Bilimleri ve Teknolojileri Yüksekokulu Yabancı Diller Yüksek Okulu Kınıklı Kampüsü Fen-Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Tıp Fakültesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Araştırma ve Uygulama Hastanesi ile Mühendislik Fakültesi İnşaat, Elektrik Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği Bölümlerinin eğitim-öğretim faaliyetini sürdürdüğü ve Pamukkale Üniversitesinin ana kampüs yapılanmasının devam ettiği alandır. Sosyal tesisler ve lojmanlar da Kınıklı Kampüsü içerisinde yer almaktadır. Üniversitemiz kampus alanının sürekli yapılaşma ile yetersizliği ortaya çıkacağından alternatif kampus alanlarının tespiti yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. 27 / 114

28 İlk, Orta ve Yükseköğretim Öğrenci Yurdu Durumu İlimizde Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Bölge Müdürlüğü yurtlarının yatak kapasitesi 4056 olup kayıtlı öğrenci sayısı ise kişidir. Bunlar Merkez 3750 kişi kapasiteli Pamukkale Yurdu, 96 Kişi Kapasiteli Honaz Öğrenci Yurdu,210 kişi kapasiteli Bekilli Öğrenci Yurdudur. Honaz Öğrenci Yurdu Başbakanlık Sosyal Dayanışma Vakfına ait,bekilli Öğrenci Yurdu ise İl Özel İdaresi katkılarıyla sağlanan binalarda hizmet vermektedir. Pamukkale Yurdu yurt kapasitesi itibariyle ülke genelinde 8. sırada bulunmaktadır. Doluluk oranında Pamukkale Yurdu % 99 kapasitenin üzerinde hizmet vermektedir. III.4. Sağlık Sağlık hizmetlerinde ise 11 Devlet Hastanesi, 1 Göğüs Hastanesi, 4 Özel Hastane, 1 Üniversite Hastanesi bulunmakta, ayrıca Aile Hekimliği çerçevesine; Aile Sağlığı ve Toplum Sağlık Merkezine dönüştürülen 128 sağlık ocağı ve 260 Aile Hekimliği hizmet vermektedir. Sağlık kurumlarımızın toplam yatak mevcudu dir. Kamu sektöründe 1274, özel sektörde de 99 adet olmak üzere toplam doktor görev yapmakta olup, doktor başına 619 nüfus düşmektedir. Ayrıca Sağlık Bakanlığımızca sözleşmeli olarak çalıştırılan 13 doktor, 7 Sağlık Memuru, 5 Sağlık Teknikeri, 2 Hemşire, 49 Ebe bulunmaktadır yılında İlimiz genelinde kişiye düşen : Hekim sayısı :1,6 Sağlık Personeli sayısı :4,7 Toplam Sağlık Personeli sayısı :6,3 İlimizde yeşil kartlı vatandaş bulunmaktadır. Ayrıca Sosyal Riski Azaltma Projesi(SRAP) kapsamında yıl içinde Temel Sağlık Hizmetlerinden yararlanma şartı ile 0-6 Yaş grubu 136 çocuk nakit yardım almaya hak kazanmıştır. Bunun yanında; İl Genelinde 1.345kişi; Merkezde 154, İlçelerde çocuk ŞNT (Şartlı Nakit Transferi) Sağlık yardımı, öğrenci; Merkezde 645, İlçelerde öğrenci olmak üzere ŞNT Eğitim yardımından faydalanmaktadır. 28 / 114

29 Tablo : 10. İlimizde Yataklı Tedavi Kurumları ( ) HASTANELER KADRO YATAK SAYISI MEVCUT YATAK SAYI SI DENİZLİ DEVLET HASTANESİ SERVERGAZİ DEVLET HASTANESİ ACIPAYAM DEVLET HASTANESİ BULDAN DEVLET HASTANESİ BULDAN GÖĞÜS HASTALIKLARI HASTANESİ SAĞLIK BAKANLIĞI ÇAL DEVLET HASTANESİ ÇAMELİ DEVLET HASTANESİ ÇİVRİL DEVLET HASTANESİ HONAZ DEVLET HASTANESİ KALE DEVLET HASTANESİ SARAYKÖY DEVLET HASTANESİ TAVAS DEVLET HASTANESİ TOPLAM 1, P.Ü. TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ DİĞER KAMU ASKER HASTANESİ - - TOPLAM ÖZEL SAĞLIK HASTANESİ ÖZEL ŞİFA HASTANESİ ÖZEL ÖZEL EGE HASTANESİ ÖZEL TEKDEN HASTANESİ TOPLAM İL GENELİ TOPLAMI / 114

30 III.5. Kültürel Yapı Ege bölgesinin ikinci büyük kenti olan ilimiz; tekstil, ticaret, sanayi sektörlerindeki hamleleri yanında özellikle doğa harikası olan ve UNESCO tarafından da koruma altına alınan Pamukkale sayesinde turizm sektöründe de önemli bir merkez haline gelmiştir. Turizm faaliyetlerinin diğer sektörler üzerindeki etkisi dikkate alındığında bu potansiyelin Denizli ekonomisine katkısının yadsınamaz olduğu görülecektir. Fakat, asıl olan bundan sonra katkının daha ne kadar süreceği ve nasıl arttırılması gerektiğidir. Turizm açısından önemli bir güzergahta yer alan ilimiz Afrodisias a komşu olup, bünyesinde Colossae, Tripolis, Hierapolis ve Laodikya gibi antik şehirleri,beyaz ve kırmızı renkli travertenleri, termal tesisleri ile önemli bir uygarlık beşiğidir. Kutsal hac yolu olarak bilinen İzmir-Efes yolunun sonunda bulunması, İzmir i Mezopotamya ya bağlayan Anadolu yu kuzey ve güneyden ayıran fetih ve kervan yollarının üzerinde olması Denizli ye ayrı bir önem kazandırmaktadır. Sahip olduğu turizm potansiyeli açısından, tatil turizminden daha çok, tur çekiciliğine sahip bir il konumundadır. Tarihi, kültürel ve doğal güzelliklerimizin alternatif turizm hareketleri ile iç ve dış turizm pazarına sunulması ve turizm sezonunun tüm yıla yaygınlaştırılabilmesi için ilimizin turizm potansiyelini kısaca özetleyecek olursak; ** Anadolu Yarımadasının Güneybatısında, Ege Bölgesinin Güneydoğusunda, Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil eden ve turizm açısından önemli bir güzergahta yer alan ilimiz HİTİT, FRİG, LİD, İON, ROMA, BİZANS, SELÇUKLU ve OSMANLI gibi medeniyetleri sinesinde yaşatmış, HİERAPOLİS, LAODİKYA, TRİPOLİS, HERAKLİEA, ATTUDA VE COLOSSAE gibi 50 antik şehir, 15 Ören Yeri, 43 höyük, 9 nekropol, 28 adet tümülüsleri ve kaya mezarıyla önemli bir uygarlık beşiği olması ile Kültür Turizmine hizmet etmektedir. 30 / 114

31 ** İnanç Turizmi açısından da önemli bir potansiyele sahip olan Denizli de Hierapolis (St.Phillips Martyriumu), Laodikya (Anadolu da kurulan 7 kiliseden biri buradadır), Tripolis(Buldan), Herakleia Salbace (Tavas), Attuda (Hisarköy) ve Colossea da bulunan eski dini merkezler sayesinde önemli bir turizm potansiyeli arz etmektedir.. ** İlimizdeki alternatif turizm çeşitlerinin en önemlisi olan Termal (Sağlık) turizm potansiyeli açısından yurdumuzun önemli merkezlerinin başında gelmektedir. Buldan ilçesi Yenicekent Kasabası Çizmeli Kaplıcası, Sarayköy İlçesi Kabaağaç, İnaltı, Ortakçı, Tekkeköy, Kızıldere Kaplıcaları, Akköy Gölemezli, Çardak Beylerli ve Pamukkale - Karahayıt bölgesinin termal turizm açısından önemi her geçen gün artmaktadır. Halen Karahayıt bölgesinde Bakanlığımızdan Turizm Belgeli Termal Turizmine hizmet veren 6 adet tesis, 2576 yatak kapasitesi mevcut olup, özellikle Karahayıt bölgesinde Bakanlığımızdan belgeli tesislerde Termal (Sağlık) turizmi açısından her türlü hizmet verilebilmektedir. Termal Turizmin geliştirilmesine yönelik bölgedeki çalışmalara devam edilmektedir. ** İlimizin, uluslararası kongre payının artırılması ve kongre turizminin geliştirilmesi, önemli bir kongre merkezi haline getirilmesiyle mümkündür. Büyük toplantıların yapılabileceği bir kongre merkezi gerekliydi. İlimizde mevcut yıldızlı turistik belgeli konaklama tesisleri ile Üniversitemizin kongre salonları yanı sıra ayrıca EGS Park fuar alanında yaklaşık 1500 kişi kapasiteli büyük bir kongre, toplantı, sempozyum vb. ev sahipliği yapabilecek kültür sanat merkezi 24 Nisan 2000 tarihinde hizmete açılmış bulunmaktadır.bu merkezin hizmete girmesinden sonra ilimizde kültür,sanat ve turizm faaliyetlerinde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. **İlimizde Honaz Dağı, Çökelez Dağı ve Pamukkale Ören yerinde Yamaç Paraşütü, Honaz Dağı Milli Parkı,Beyağaç Kartal Gölü,Güney Şelalesi,Çal ilçesi Ağlayan Kaya Şelalesinde Bisiklet turları,dalaman Çayı,Büyük Menderes in Bekilli ve Çal ilçesi sınırları içerisindeki büyük kanyonlarda Kano-rafting, Işıklı ve Gökpınar Gölü ve Adıgüzel Barajında su sporları, Honaz Dağı, Beyağaç Kartal Gölü tabiatı koruma alanı, Karcı dağı, Babadağ, Bozdağ gibi alanlarda Dağ ve doğa yürüyüşü (trekking) atlı doğa yürüyüşü yapılabilir. Ayrıca Akköy İlçesinde yapılacak olan golf sahası için 222 parselde m2, 223 parselde m2, 15 parsel m2 alan Golf Sahaları yapımı için 31 / 114

32 toplam m2 alan Bakanlığımıza tahsis edilmiş olup Turizme kazandırılması ile ilgili çalışmalara devam edilmektedir. ** İlimiz Av turizmi yönünden hayli zengindir.kara ve deniz avcılığına uygun çeşitli alanlar bulunmakta olup, hayvanların üreme dönemlerinde kanunda belirtilen kısıtlamalar dışında nesli tükenmekte olan hayvanların avlanması yasaktır.çivril Akdağ da geyik, Honaz dağı, Çardak Maymun dağı ve Beyağaç Sandıras dağlarında yaban keçisi ve domuz bulunmaktadır. **Yöremizde Kış Turizmi ne elverişli olan Bozdağ kayak sporu için uygun bir alandır. Kar yağışı bakımından uygun olan bu alanda kayak merkezi kurulması için 2003 yılında başlatılan yol çalışmaları bitirilmiş olup turizmin hizmetine sunulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.kayak merkezinin hizmete açılması ile Batı Anadolu Bölgesi nin önemli bir kayak merkezi olacaktır. ** Denizli Yayla Turizmi açısından büyük bir öneme haizdir. İlimizin her yüksek ovası birer yayla sayılır. Bu yaylaların başlıcaları; Kale ilçesinde Karayayla, Tavas ta Yoran Yaylası, Acıpayam da Eşeler Yaylası, Serinhisar da Yatağan (Kefe) Yaylası Buldan da Süleymanlı Yaylası, Çivril Akdağ üzerindeki Homa Yaylası, Baklan Beşparmak Dağındaki Kuyucak Yaylası, Honaz ilçesinde Erikli Yaylası, Babadağ ilçesinde Tasdelen Yaylası, Beyağaç ilçesinde Topuklu Yaylalarıdır. Bunlardan Yatağan Kefe Yaylası; Elektrik, su, çadır, piknik alanları, Wc,duş, restoran, market, kasap ve çeşitli spor alanları gibi altyapı ve üst yapı eksikliği belediyesince tamamlanarak 2000 yılından bu yana iç turizme hizmet etmektedir. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğümüzce hazırlanan tanıtıcı değişik dillerde kitap, broşür, afiş ve internet sitesi aracılığı ile dış turizme açılma çalışmaları devam etmektedir. ** İlimizde, Gençlik Turizmine yönelik olarak Pamukkale ve Karahayıt dışında Beyağaç Sandıras Dağı, Honaz dağı, Adı Güzel Baraj gölü, Işıklı gölü, Büyük Menderes Nehri, Dalaman çayı vadisi ve çevreleri kamp karavan turizmi için uygun yerlerdir. ** Honaz Dağı Milli Parkı,Beyağaç Kartal Gölü-Karaçam Ormanı tabiatı koruma alanı ve Çivril Akdağ Botanik turizminde Türkiye nin sayılı yerlerindendir. Dünya nın hiçbir yerinde yetişmeyen 32 / 114

33 43 çeşit bitki (flora) Honaz-Babadağ bu bölgede yetişmektedir. Beyağaç Kartal gölü Anıt ormanları bölgesi flora yönünden zengin olup, bilimsel değer taşıyan 200 den fazla bitki ve 1266 yıllık anıt ağaçlar bu bölgede yer almaktadır. Ayrıca Çivril Akdağ da 1058 bitki çeşidi vardır, bunların 124 adedi bu bölgeye özgüdür. ** Çivril Işıklı Gölü Su Kuşları koruma alanı, Buldan Süleymanlı gölü, Çardak Acıgöl, Çaltı gölü (Beylerli) civarında Kuş gözetleme turizmi (Ornitoloji) yapılabilmektedir. Özellikle Acıgöl ün Gemiş kasabası kıyıları flamingo ve 203 çeşide yakın kuş çeşitlerinin üreme ve çoğalma bölgesidir. Çardak Uluslar Arası Hava Alanının hemen yakınında olan Gemiş Kasabasında Kuş Gözetleme kulesi yapımı devam eden bölgenin de turizme açılması sağlanmış olacaktır. ** İlimizin değişik bölgelerinde çok sayıda turizme kazandırılmış ve kazandırılacak olan Mağara bulunmaktadır.bunlar başlıcaları; Alacain, Aslanini ve Keloğlan mağarası (Acıpayam), Teresuyu mağarası (Çivril Akdağ), Akkale mağarası (Çivril Homa), Merdivenli Kuyu Mağarası (Çal Belevi), İncirpınar Mağarası (Babadağ İncirpınar), Köyçukuru Mağarası (Tavas Kozlar), Öğlekayası Mağarası (Tavas Pınarlar), Karabeyini Mağarası (Güney), Çakıroluk Mağarası (Tavas Kızılcabölük), Eskikale mağaraları (Kale),Kapuz mağarası (Çameli Karagöz Kargın dağı) ve Kaklık Mağarası dır. Bunlardan Kaklık Mağarası Mayıs 2002 tarihinde turizme açıldı. Dodurgalar Keloğlan Mağarası Nisan 2003 yılında turizme açılmıştır. Tablo : 11. İlimizin Kültür ve Tabiat Varlıkları DURUMU SAYISI Antik Kentler 16 Ören Yerleri 15 Höyükler 40 Nekropol 10 Mermer Ocakları 1 Tümülüsler-Kaya Mezarları 25 Doğal Sit Alanları 10 Kentsel Sit 3 Mezarlık Siti (17) Kentsel Sit Alanı İçindeki Mezarlık Siti (1) 18 Askeri Yapılar 5 Doğal Anıtlar 15 Türk Mimarlık Dini Yapılar (44) Kentsel Sit Alanı İçindeki Dini Yapılar (17) 61 Kültürel Yapılar (38) Kentsel Sit Alanı İçindeki Kültürel Yapılar (6) 44 Endüstriyel Yapılar 2 Tarımsal Sanayi Yapısı 1 Jeolojik Alan 1 Sivil Mimarlık Örnekleri (28) Kentsel Sit Alanı İçindeki Sivil Mimarlık Örnekleri (116) 144 Arkeolojik Yapı 1 Toplam / 114

34 Pamukkale Hierapolis Arkeoloji Müzesi (Roma Hamamı) Kuruluş Tarihi : 4 Şubat 1984 Eser Sayısı : Ar keolojik Eser : 5296 Si kke : dır. Tablo : 12. Pamukkale Arkeoloji Müzesi Ziyaretçi Sayısı Yerli Yabancı Toplam Atatürk ve Etnografya Müzesi Kuruluş Tarihi : 4 Şubat 1984 Eser Sayısı : Et nografik Eser :1109 Tablo : 13. Atatürk ve Etnografya Müzesi Ziyaretçi Sayısı Yerli Yabancı Toplam Ulu Önder Atatürk ün 4 Şubat 1931 tarihinde İlimizi Onurlandırdığı ve bir gece misafir edildiği konak, Atamızın anısına restore edilerek 4 Şubat 1984 tarihinde Müze olarak hizmete açılmıştır. Binada meydana gelen yıpranma ve oturmalardan dolayı yıllarında tekrar onarımı yapılarak 4 Şubat 1999 tarihinde ikinci kez hizmete açılmıştır. Müze de Atatürk e ait o tarihte kullandıkları her türlü ev eşyaları bulunmakla birlikte, diğer yöresel Etnoğrafik eserler de toplanarak Müze oldukça zengin malzemelerle bezenerek teşhir ve tanzime sunulmuştur. Müze iki katlı olup, alt katta (5), üst katta (7) oda mevcuttur.eserler bu odalarda teşhir ve tanzim edilmektedir. 34 / 114

35 İlimizde Kütüphane Durumu İlimiz Merkezinde 4, İlçelerimizde 27 adet olmak üzere toplam 31 adet kütüphane bulunmaktadır. Tablo : 14. Belediyelere Devredilen Kütüphaneler Kütüphanenin Adı Kuruluş Yılı Bina Kitap Sayısı Irlıganlı Halk Kütüphanesi 03/05/2002 Belediye 1754 Acıpayam Yazır Halk Kütüphanesi 24/10/1997 Belediye 857 Baklan Boğaziçi Halk Kütüphanesi Belediye 745 Baklan Dağal Halk Kütüphanesi Belediye 585 Bozkurtinceler Halk Kütüphanesi 08/06/1998 Belediye 1260 Çal Süller Halk Kütüphanesi 08/07/1992 Belediye 2248 Çameli İlçe Halk Kütüphanesi 29/12/1995 Belediye 1040 Çardak Gemiş Halk Kütüphanesi 20/10/1995 Belediye 1979 Serinhisar Yatağan Halk Kütüphanesi 18/09/1978 Belediye 8497 Belediye Konservatuarı Kurtuluş savaşı yıllarında Mehmetçiğin erzak ihtiyacını karşılayan Külahçıoğlu Un Fabrikası nı Türkiye de örneği görülmeyecek bir hızla restore ettik ve Denizli Belediyesi Konservatuarı olarak halkımızın hizmetine açtık yılında sadece 10 branşta eğitim verilirken Külahçıoğlu nun devreye girmesiyle bu sayı 24 e çıktı. Ayrıca Mehter Takımı, Halk Müziği Orkestrası, Bando Popüler Topluluğu, Çok Sesli Halk Müziği Korosu, Halk Oyunları faaliyetleri sürdürülmeye başlandı. Kent Orkestrasının ise kuruluş çalışmalarına başlandı. Eğitim sistemi ise üniversitelerde olduğu gibi 2-3 kişilik gruplara dönüştürülerek verim arttırıldı. Külahçıoğlu, Denizli Belediyesi Konservatuarı nın olanaklarını derlemeler konusunda da arttırdı. Yöremizin kaybolmaya yüz tutmuş türkülerini, yeni nesillere aktarabilmek amacıyla derleyerek kültürümüze kazandırıyoruz. Burada üretilenlerle sadece 2006 yılı içerisinde 72 etkinlik gerçekleştirildi. 35 / 114

36 Folklor Denizli Halk Müziği ve Geleneksel Oyunlarında, yöre konumunun komşu illerin müzik ve oyunlarının izleri görülmektedir. Bir yandan Aydın ve Muğla'nın asır zeybek havalarının etkisinde kalmış, diğer yandan Teke yöresinin canlı, devinimli oyun ve müziğinden etkilenmiştir. Halk Müziği: Kerem çeşitlemeleri, garipler, misket ezgileri Denizli yöresinin özgün müzik yapısını oluşturur. Yörenin ritmik özelliği, dokuz zamanlı oluşudur. Denizli yöresinde bağlama düzeninde saz çalmak yaygındır. Tezeneli sazlardan bağlama ailesi (divan, bağlama, tambur, cura) yörede çok kullanılır. Yaylı sazlardan, çeşitli boylarda kabak kemaneler vardır. Üflemeli sazlardan zurna, sipsi, dilli düdükler kemikten yapılmış dilsiz kavallar bölgede yaygın olanlardır. Zil, leğen, kaşık, tef, davul Denizli yöresinin vurmalı sazlarıdır. Geleneksel Halk Oyunları: Denizli'de zeybek oyunları ve türleri yaygındır. Zeybek, yörede çok çeşitli sazlı-sözlü havalarıyla zengin folklor kaynağıdır. Oyunlar açık havada davul-zurna, davul-klarnet, kapalı yerlerde meydan sazı, darbuka eşliğinde oynanır. 36 / 114

37 Denizli'de Oynanan Erkek Oyunları Erkeklerin oynadığı oyunlara Efe Oyunu denir. Bu oyunlar zeybek türündedir. Tavas Zeybeği, Çal Feraisi, Acıpayam Zeybeği, Harmandalı, Çivril Zeybeği, Kerimoğlu Zeybeği bunlar arasında sayılabilir. Denizli'de Oynanan Kadın Oyunları Bunlara Kız Oyunu denir. Bazıları; Keten Gömlek, Düz Oyun, Çameli'dir. Kız oyunları genellikle kapalı yerlerde cümbüş, tef, darbuka (dümbelek), leğen eşliğinde oynanır. Yöresel Yemek Kültürümüz Denizli'de geleneksel yemek türleri ve beslenme alışkanlıkları sürmektedir. Kedi börülcesi çorbası,mercimek çorbası,domates çorbası, kuru börülce çorbası, Tarhana çorbası, ovmaç çorbası gibi yöreye özgü çorba türleridir. Et yemeklerinin başlıcaları tas kapaması, kumbar dolması, sirkeli et, nohutlu et, Tandır,kol dolması, ciğer sarma, saçta işkembedir. Denizli mutfağının temelini sebzeli yemekler oluşturur.özellikle patlıcan yemek çeşitleri çoktur. Kuru patlıcan dolması, patlıcan gözlemesi gibi vb. Taratorlu börülce salatası, ebe gümeci salatası, filiz salatası Yöreye özgün salata türleridir. Börek ve tatlı türlerinde Ege Bölgesi özellikleri görülür. Yufka, şipit, bazdırma evlerde yapılan ekmekledir. Yöredeki beslenme alışkanlıklarından biri de yatmadan önce yenen yat geber ekmeğidir. Kışın darı, kavurga, ceviz, kestane; yazın türlü meyveler, salatalık, kavun, karpuz yenir. 37 / 114

38 Gezilecek Tarihi Kültür Değerlerimiz İpekyolu Projesi Çalışmaları Turizm alanındaki gelişmeler dünya ekonomisinde özellikle son yıllarda giderek artan bir önem kazanmaktadır. Dünyada en hızlı gelişen sektörlerden biri olan turizmin hacmi, son 40 yılda, yıllık ortalama yüzde 7,4'lük bir ivme ile artış kaydetmiştir. Turizmdeki bu gelişme sürerken, Türkiye'de de turizm yatırımlarına verilen önem giderek artmış ve son yıllarda da dünyadaki tanıtım çabalarının da sonucu olarak turizm sektöründe çarpıcı gelişmeler kaydedilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığınca, değişen tüketici tercihlerini de göz önüne alarak turizmin çeşitlendirilmesi, ülke sathına yaygınlaştırılması, değerlendirilmemiş turizm potansiyeline işlev kazandırılması amacıyla, ülkemizin tüm yörelerinde mevcut doğal ve kültürel değerlerin araştırılması ve turizme kazandırılması çalışmalarını yürütmektedir. Bu çalışmalardan biri olan ıpek Yolu Han ve Kervansarayların Turizme Kazandırılması projesi kapsamında; Kültürel mirasımızın en önemli unsurlarından ve çoğu doğaya, çevresel etkenlere yenik düşmüş olan han ve kervansarayların korunması, bir koruma kullanma dengesi içerisinde yaşatılarak Tarihi ıpek Yolu nun canlandırılması planlanmıştır. İpek Yolu, bugün de olağanüstü bir tarihsel ve kültürel zenginlik sunmaktadır. Bu yol, Orta Asya'yı Avrupa'ya bağlayan bir ticaret yolu olmasının ötesinde, 2000 yıldır bölgede yaşayan kültürlerin, dinlerin, ırkların da izlerini taşımaktadır. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'nin de bağımsızlıklarını kazanmalarından sonra, ıpek Yolu 'nun hem bir ticaret yolu, hem de tarihsel ve kültürel değer olarak yeniden canlandırılması gündeme gelmiştir. Bu nedenle, ilk etapta ana tur güzergahları ile çakışan ıpek Yolu üzerinde değerlendirilmesi düşünülen, han ve kervansaraylara ilişkin ön etüdler yapılmış ve 11 adet kervansaray belirlenmiştir. Belirlenen bu kervansaraylardan 2 tanesi ilimizde yer almaktadır. Kervansaraylarımız: Akhan Kervansarayı Denizli Afyon karayolunun 7. Km.sinde bulunan han, aynı adı taşıyan köyün hemen girişinde yer alır. Anadolu Selçuklularının batıdaki son kervansaraylarından olan ve iki kitabesi bulunan Ak Han sultan hanları şemasına uymakla beraber, oldukça küçük bir handır. Han'ın iki kitabesi bulunmaktadır. Kapalı olan kısmı 1253 (H.651) yılında, avlu 1254 (H.652) de tamamlanmıştır. Yaptıran Vali Seyfettin Karasungur bin Abdullah'tır. Kitabede II. ızzettin Keykavus'un adı geçmektedir. Simetrik bir plan göstermeyen kervansaray açık ve kapalı 38 / 114

39 bölümlerden oluşmaktadır. Toplam 1100m2'lik bir alan üzerine oturmakta olup, kare bir avlu ve derinlemesine dikdörtgen bir holden oluşmaktadır. Kapalı mekan derinlemesine iki sıra paye ile üç sahına ayrılmıştır. Ortada bulunan sahın yan sahınlardan daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Üst kısım tonoz ile örtülmüştür. Sivri kemerli niş biçiminde portali, basık kemerli giriş kapısı ile yarım metre dışa taşmıştır. Üzerinde bulunan kitabesi ile oldukça sade bir görünüşe sahiptir. Kapalı mekanın simetrik düzenlemesine karşın avluda asimetrik bir plan karşımıza çıkmaktadır. Avlu girişinin sağ tarafındaki bölümde, iki katlı mekanlar, bir eyvan ve iki kapalı birim yer almasına rağmen, diğer tarafta revaklar ve kapalı mekana bitişik tonozlu iki mekan yer almaktadır. Han'ın avlu portali geometrik ve plastik süslemeleri ile oldukça görkemlidir. Portalde görülen en önemli özellik ise, Konya-Karatay Han ile rekabet edecek derecede figürlü süslemelere sahip olmasıdır. Geyik, sfenks, kuş, kartal, aslan, ejder vb. hayvan figürleri, gamalı hac motiflerinin aralarına yerleştirilmiş, oldukça grift bir süsleme oluşturulmuştur. Mimari bakımdan önemli bir şaheser olan Ak Han'ın bazı bölümlerinde ince işçilik istemeyen kesme taş kullanılırken, avlunun güney ve batı cephesi orijinal düzgün mermer kaplamadır. Yapının içinde ve dışta devşirme taş malzeme yoğun olarak göze çarpmaktadır. Çardakhan Kervansarayı Denizli Afyon karayolunun solunda ve Çardak ilçe merkezinin içinde bulunan bu han, portali üzerindeki yedi satır kitabesine göre, Alaeddin Keykubat zamanında, onun azadlı kölesi ve emirlerinden Esededdin Ayaz bin Abdullah el Şahabi tarafından yaptırılmıştır (H.627) yılı Ramazan ayında bitirilmiş ve kitabesine göre Ribat olarak yapılmıştır. Doğu-batı doğrultusunda inşa edilen han, oldukça geniş kare avlusu ve altı bölümlü, beş şahından oluşan holü ile sultan hanlarının sadeleşmiş bir benzerini oluşturmaktadır. Kapalı mekan doğu-batı ekseninde dikdörtgen planlıdır. Derinlemesine dört sıra halinde ve her bir sırada beşer paye kullanılması ile beş şahın oluşturulmuştur. Han Dinar ilçesine bağlı olduğu dönemlerde Hanabat ismiyle anılmakta ve Kurtuluş Savaşı sırasında da zahire ambarı olarak kullanıldığını kaynaklardan öğreniyoruz. Eski Evler ve Mimari İlimizde, Selçuklu ve Beylikler dönemine ait birkaç yapı ayakta kalabilmiştir. Bunlardan; 13.yy. Selçuklu döneminde inşa edilen, Çardak Han ve Akhan Kervansarayları, mimari özellikleri bakımından diğer Selçuklu Hanlarına benzerler. Gene bu döneme tarihleyebileceğimiz Çal-Mahmutgazi Köyü'nde Mahmutgazi Türbesi ile 15.yy. Osmanlı türbe mimarı karakteri arz 39 / 114

40 eden Baklan bucağı Hüsamettin Dede türbesini sayabiliriz. Zamanın tahribine uğrayan köprülerden tespit edebildiğimiz iki köprü bulunmaktadır. Büyük Menderes nehri üzerine inşa edilen ve Osmanlı dönemine ait, Denizli-Çivril yolundaki Çıtak köprüsü, Çal ilçesi yakınındaki köprü kayda değer mimari özellik gösterirler. Camilerden; Çivril-Emirhisar kasabası yakınındaki mimari özelliklerden dolayı13.yy.a tarihleyebileceğimiz Dedeköy camii ile 18.yy. ve 19.yy. Osmanlı mimarisinde moda haline gelen ve yapı özellikleri bakımından 13.yy. Selçuklu ağaç direkli camilerini hatırlatan Avrupa etkili resimlerle süslüdür. Acıpayam'da Yazır, Çivril'de Savran (Serbanşah), Baklan'da da Boğaziçi camileri vardır. Hamam olarak; 14.yy. Beylikler döneminde inşa edildiği anlaşılan ve il merkezi Uçancıbaşı mahallesinde bulunan, Uçancıbaşı hamamı, Türk hamam mimarisi plan şemasıdır. Yukarıda sözünü ettiğimiz yapılarda malzeme olarak erken döneme ait olanlarda tuğla-moloz ve kesme taşlarla birlikte yer yer devşirme malzeme de kullanılmıştır, köy yerleşim yerlerinde ise ucuz malzeme olan kerpiç ve taşın birarada kullanıldığı görülmektedir. İlin özel bir mimari özelliği bulunmamaktadır. Ege Bölgesi yöresinde görülen yapılardaki mimari özellikler görülmektedir Türbeler Servergazi Türbesi ( Yeşilköy ) Merkez ilçeye bağlı Yeşilköy yakınındadır. Türbenin 1210 yılında Denizli'nin fethi sırasında, Mehmet Gazi ile şehit olan Selçuklu komutanı Servergazi'ye ait olduğu bilinmektedir. Mehmet Gazi Türbesi (Büyük Mezarlık) 1210 yılında Denizli'nin fethi sırasında şehit olan Selçuklu Uç Beyi Mehmet Gazi'ye ait olan bu türbe, büyük mezarlıktadır. Fatma Hanım (Yıldız) Türbesi (B.Mezarlık) Haçlı Savaşlarında Denizli ve çevresini koruyan Yıldız Bey'in kızı, Fatma YILDIZ'a aittir. Türk Jandarkı diye anılan Fatma Yıldız Hanım Türbesi, büyük mezarlıktadır. Mermerden yapılmıştır. Üçler Türbesi İl Merkezinde Leylekler Kavağı diye anılan semttedir. Türbenin İnançoğulları'nın ileri gelenlerine ait olduğu bilinir. Tamamen harap haldedir. 40 / 114

41 Ahi Sinan Türbesi Denizli'de Ahi'nin kurucusu Ahi Sinan'a aittir. Türbe, Yeni Sanayi Sitesi'nin Dere Tekke tarafına giden yol üzerindedir. ıl de Dedebağı kurucusu Ahi Sinan'dır. Mahmut Gazi Türbesi Çal ilçesi Mahmut Gazi Köyündedir. Bizans ordularıyla yapılan savaşta şehit olan Mahmut Gazi'ye aittir. Yatağan Baba Türbesi Acıpayam ilçesinin Yatağan kasabasındadır. Muhtemelen 14. Yüzyıl yapısıdır. Yatağan Baba adlı kumandanın mezarı bu türbededir. Hüsamettin Bey Türbesi Baklan ilçesinin Tekke Mahallesinde bulunan türbe, Selçuklu mimarı tarzında mermer kaplamalı, duvarları kesme taştan yapılmıştır. Kubbeli üzeri kemerli, 4 pencereli sanat değeri yüksek bir türbedir. ıçinde 4 adet mezar vardır. Bu mezarların birinin Hüsamettin Bey'e, birinin Hüsamettin Bey'in eşine, diğer iki mezarında akrabalarına ait olduğu sanılmaktadır. Mermer giriş kapısının üzerinde bir kitabe bulunmaktadır. Ayrıca kapı pervazlarının üzerinde de Arapça, Farsça ve Osmanlıca karışık yazılar bulunmaktadır. Bu yazıların tercümesi tam olarak yapılmamıştır. Tarihi Camilerimiz: Kayı Pazarı Cami Çal-Süller kasabası yolu üzerinde şapcılar köyündedir.günümüze caminin sadece minaresi kalmış olup, bölge kayı boyundan gelen Türklerin pazar yeri oluşundan dolayı bu ismi almıştır. 41 / 114

42 Kale Cevher Paşa Cami Denizli-Muğla karayolu güzergahındaki Tabae Ören Yeri içinde bulunan Cevher Paşa Camii dikdörtgen planlı,kuzey tarafında son cemaat yeri,kuzeybatı köşesinde minaresi yer almaktadır. Harimin doğu ve batı duvarında dörder,güney ve kuzey tarafında ikişer pencere açılmıştır. Dikine dikdörtgen formlu pencerelerin etrafı kesme taşla çevrelenmiş olup,üzeri sağır kemerle dekore edilmiştir. Son cemaat yerinin kuzey batısına bitişik minarenin kürsü kısmı yüksek tutularak caminin çatı seviyesine getirilmiştir. Kesme taşla kaplı minarenin birinci şerefesinin üzerindeki petek kısmından itibaren eski yıllarda yıkılmış olduğundan üzeri metal külahla örtülerek bodur bir minare görünümü kazandırılmıştır. Caminin haremi dörder adet ahşap iki sütun sırasıyla üç sahına ayrılmıştır. Sütunların üzerine antik kompozit başlıklar yapılarak kalem işi teknikle boyanmıştır. Harimin kuzey bölümünde ise altı adet ahşap sütunun taşıdığı mahfil yer alır. Bu sütunlar da harimin diğer sütunları gibi dekore edilmiştir. Mihrabı niş şeklinde olup içinde dökümlü perde ve ortada mizan terazisi işlenmiştir. Mihrabın üzerinde ise bitkisel motifli üçgen alınlık oluşturulmuştur. Harimin duvarlarında kare ve daire şeklinde boya ile panolar oluşturulmuş,içi yazı ve bitkisel geometrik desenlerle süslenmiştir. Son cemaat yerinde altı adet ahşap sütun dizisi yer alır. Sonradan dışa karşı kapatılmıştır. Son cemaat yerinin iki tarafından ahşap merdivenle mahfile geçiş sağlanır. Son cemaat yerinden harime yuvarlak kemerli bir giriş kapısından geçilir. Kapının üzerindeki yazı bandında Hicri 1235 tarihi okunmaktadır. Bundan başka duvarlarda yazı panoları oluşturulmuştur. Yapının üzeri kırma çatıyla örtülü olup Marsilya kremidi ile kaplanmıştır. Orijinal örtüsü düz dam örtü olmasına rağmen daha sonraki yıllarda kırma çatı yapılarak yapının korunması sağlanmıştır. Ancak Eski Kale yerleşiminin başka yere taşınması nedeni ile cami uzun süre kullanılmadığı ve bakımının yapılmadığından çatısında büyük açıklıklar oluşmuştur. Osmanlı döneminde 19 yy. batılılaşma sürecinde yapılan ahşap destekli kalem işi süslemeli camilerden olan Cevher Paşa Camii nin restorasyon çalışmaları tarihinde tamamlanmıştır. 42 / 114

43 Sportif Faaliyetler Eğitim etkinlikleri yanında Denizli sportif faaliyetler yönünden de iyi durumdadır. Futbol Süper Liginde ilimizi 1998 yılından bu yana temsil eden Denizlispor Kulübümüzün müsabakalarında kullanılan Denizli Atatürk Stadı nın seyirci kapasitesi kişi olup, gece maçlarına da hitap edebilecek durumdadır. Stat ülke genelinde tel örgüsü olmayan ilk stat olma özelliği ile de önem arz etmektedir. İl ve İlçelerimizde 2007 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla toplam 53 futbol sahası vardır; bunlardan 29 tanesi çim saha olup, 24 ü toprak sahadır. Toprak sahaların çimlendirme çalışmaları daha çok İl Özel İdaresinden sağlanan katkılarla devam etmektedir. Tablo : 15. İlimizdeki Sporcu Sayıları Lisanslı S. No Branş Erkek Kız Toplam Erkek Kız Toplam 1 Beyzbol-Softbol Briç Görme Engelliler Kanove Rafting Atletizm Bedminton Basketbol Bilardo Binicilik Bisiklet Boks Jimnastik Dağcılık Geleneksel Güreş Hentbol H.İ.S Çim Hokeyi İşitme Engelliler İzcilik Judo Karate Kayak ve Kızak Masa Tenisi Okçuluk Otomobil Satranç Taekwon-do Tenis Voleybol Vücut Geliştirme Yüzme Zihinsel Engelliler Halk Oyunları Mücadele Sporları Bocce,Bowling ve Dart Genel Toplam Faal 43 / 114

44 Tablo : 16. Denizli İli Ve İlçelerinde Bulunan Spor Tesisleri Futbol Sahası (Çim) Futbol Sahası (Toprak) Kapalı Yüzme Havuzu Açık Yüzme Havuzu Kondisyon ve Sauna Salonu Semt Sahaları (Bas-Vol) Tenis Sahası Atletizm Pisti Spor Salonu Antrenman Spor Salonu Güreş Eğitim Merkezi Gençlik Merkezi Bilardo Salonu Bowling Salonu Karate Salonu Teakwando Spor Salonu Fıtness Step Aerobik Salonu Vücut Geliştirme Salonu Satranç Salonu Boks Spor Salonu Aerobik Spor Salonu Jimlastik Spor Salonu Halı Saha Merkez Acıpayam Akköy 1 Babadağ 1 Baklan 1 Bekilli Beyağaç 1 Bozkurt 1 1 Buldan Çal Çardak 1 Çameli 1 1 Çivril Güney 1 2 Honaz 2 1 Kale 1 1 Sarayköy 1 1 Serinhisar Tavas TOPLAM / 114

45 IV. DOĞAL KAYNAKLAR Denizli de maden üretiminde öncelik krom yataklarındadır. İlin krom yatakları Beyağaç ve Acıpayam da bulunmaktadır. Çivril, Güney, Buldan, Beyağaç ve Kale de linyit; Çardak Acıgöl de sodyum sülfat; Sarayköy Kızıldere de jeotermal enerji; Tavas ve Acıpayam da manganez; Acıpayam, Merkez ilçe, Kale ve Tavas ta manyezit; Sarayköy de kükürt; Honaz da alçıtaşı; Tavas ta bakır; Çal ve Sarayköy de kurşun ve çinko; Merkez ilçe, Pamukkale, Akköy, Karahayıt, Honaz ve Çal da traverten ocakları; Merkez ilçe, Akdağ, Kızılcabölük, Çivril, Kurudere de mermer yatakları bulunmaktadır. MTA Genel Müdürlüğü ne bağlı olarak faaliyetleri yürütülen Ege Bölge Müdürlüğümüz bölge sınırları içinde maden aramaya yönelik çalışmalarına 1975 yılından bu yana devam etmektedir. Denizli ilinde bulunan maden varlığını da Kurumumuz çalışmalarıyla ortaya çıkarılmış bulunmaktadır. Krom, linyit, jeotermal enerji, mermer, traverten başlıca olmak üzere önemli potansiyele sahiptir. İlimizde bulunan madenlerin listesi tenör ve rezerv miktarı tablo halinde belirtilmiştir. Tablo : 17. Denizli İlinde Bulunan Madenlerin Durumu MADENİN CİNSÎ BULUNDUĞU YER TENOR VE KALİTE REZERV (TON) Bakır Tavas-Kızılcabölük % Cu Bakır Çivril-Koçak-Bakacık %0.5-1 Cu Diyatomit Sarayköy-Tırkaz %78 SiO 2 %5.21 Al 2 O 3 Hesaplanmamıştır Jips Sarayköy %32 CaO, %46.5 SO Jips Honaz-Menteşe-Alçıboğazı %67-78 CaSO Linyit Çivril-Tokça AID Linyit Kale-Kurbalık AID Linyit Kale-Narlıköy Linyit Sarayköy-Kabaağaç Linyit Sarayköy-Sazak Krom Alaattin-Kızılsu %34 Cr 2 O Krom Mevlütler %40-52 Cr 2 O Krom Efekli %45.1 Cr 2 O Krom Karaismailler %35-46 Cr 2 O Krom Sarıkaya-Ballı %39-45 Cr 2 O Krom Akçaalan % 45 Cr 2 O Krom Sülek-Yumaklı %50-52 Cr 2 O Krom llyasbey %42-48 Cr 2 O 3 Bilinmiyor Manganez Tavas-Ulukent %33.8 Mn, %5.5 Fe, %18.2 SiO Mermer Tavas-Vakıfköy m 3 Traverten Kocabaş-Killik 1yi Kalite m 3 Traverten Kocabaş-Etence Orta Kalite m 3 Traverten Kocabaş-Acıdere Orta Kalite m 3 Mermer Çivril-İğdir-Kocabaş m 3 Zımpara-Diyasporit Buldan %50 A1 2 Ö Kaynak MTA Genel Müdürlüğü 45 / 114

46 İlimiz Jeotermal Alanları 46 / 114

47 47 / 114

48 48 / 114

49 Denizli Su Rezerv Durumu Dünyadaki yeraltı ve yerüstündeki toplam su miktarı 1,4 milyar km³ tür. Bu su potansiyelinin %97,5 i tuzlu su, geriye kalan %2,5 i tatlı su kaynaklarından oluşmaktadır. Tatlı suların %0,3 ü akarsularda, barajlarda, göllerde ve göletlerde bulunmaktadır. Var olan bu tatlı suyun %73 ü sulamada kullanılmaktadır yılı verilerine göre dünyada sulanan tarım alanları toplamı 253 milyon hektar iken, 2010 yılında 290 milyon hektara, 2025 yılında ise 330 milyon hektara ulaşması beklenmektedir. Dünya üzerinde yaşayan yaklaşık 6 milyar insanın 1,4 milyarı yeterli içme suyundan yoksundur. 2,3 milyar kişi ise sağlıklı içme ve kullanma suyuna hasrettir. Bir tespite göre yılda 7 milyon kişi su ile ilgili hastalıklardan ölmektedir. Yıllık kişi başına yeterli su tüketiminin en az m³ olması gerekirken dünyada kişi başına su kullanımı ortalama 800 m³ tür. Türkiye de yıllara göre toplam yenilenebilir su potansiyeli 234 milyar m³ olup, bunun 41 milyar m³ ü yeraltı suları, 193 milyar m³ ü yerüstü sularından meydana gelmektedir. Ülkemizin teknik ve ekonomik olarak kullanabileceği yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının toplamı 112 milyar m³/yıl olup bunun 98 milyar m³/yılını yerüstü su kaynakları kalan 14 milyar m³/yılını da yer altı su kaynakları oluşturmaktadır. Denizli İlinin teknik ve ekonomik olarak kullanabilir yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının toplamı hm³/yıl dır. Denizli İlindeki yerüstü su kaynaklarının toplamı hm³/yıl, yeraltı su kaynaklarının toplamı da 198 hm³/yıldır. 49 / 114