Düzce' e. Tarih ve I<ültür. Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul

Transkript

1 Düzce' e Tarih ve I<ültür Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul

2 Düzce'de Tarih ve Kültür Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul Gaye Kitabevi

3 DÜZCE BELEDiYESi KÜLTÜR YAYlNLARI Düzce Araştırmaları : 1 DÜZCE BELEDiYESi Cedidiye M ah. Hükümet Sok. / Düzce Tel.: O Faks: O Sertifika No: DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR Editör: Yrd. Doç. Dr. Ali Ertuğrul YAYlN KURULU: Prof.Dr. Özer Ergenç Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu Prof.Dr. ilhan Genç ISBN Bastm Kasım 2014 Yaym Haztrltk: Gaye Kitabevi /Bursa Baski. KAYHAN MATBAACILIK Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. D Blok No:244 Topkapı/iSTANBUL Tel: O Ol 36 Faks: Sertifika No: 12156

4 Düzce İ li Bitki Biyolojik Ç e ş i tli liği, Endemik, Nadir Bitki Taksonl arı ve Koruma Statüleri Necmi Aksoy* Neval Güneş Özkan** Serdar Aslan*** Nihan Koçer**** 1. Giriş 1.1. Düzce İ li'nin Genel Jeomorfolojik Özellikleri Düzce ili 40 37' ile 41 07' kuzey enlemleri ve 30 49' ile 31 SO' doğu boylamları arasında yer almaktadır (Anonim, 2009) (Şekil1). P.H. Davis'in ( ), Türkiye Florası' na göre A3 karesinde bulunmakta olup, çok deği ş ken jeomorfolojik yeryüzü şekillerin e, iklim tiplerine ve yaşam alanlarına sahiptir. Düzce havzasının büyük bir bölümü Mesozoik ve Senozoik yaşlı fl i ş serileri ile örtülüdür. Kil, kil taşı, kum taşı, çakıl taşı, marn ve yer yer kireç taşı ardalanmalarından o luşan bu birimler genelde yeraltı suyu bakımından fakirdir. Bunun nedeni formasyonun killi olması sebebiyle yağış sularının derinliklere sızamadan yüzeysel ak ı şla sel yatakları ve derelere ulaşmasıdır (Görc e lioğlu, 1999). Silu~yen - Devonyende pirit, demir gibi cevherlerle, Ust Kretasede gnays, mika şist, amfibolit gibi kayaçıara rastl anmaktadır. Genelde kireçsiz esmer orman toprakları ve sarı/kırmızı podsolikler ve hafif podsolümsü topraklar yaygın olup, toprak derinliği orta ve derindir (Görcelioğlu, 1999). Düzce İ li 'nin İklim Özellikleri Düzce ili, Marmara iklimi ile batıda n kom şu olup; zaman zaman bu ikiimin etkilerini almaktadır. ilde aynı iklim tipi ala nında yer alan bölümlerde de yine b az ı etkenler (Yükselti ve yüzey Doç. Dr., Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman Botaniğ i AB &DUOF Herbaryumu, Konuraipi Düzce. Arş. Gör., Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman Botani ğ i AB &DUOF Herbaryumu. Uzman, Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman B otani ğ i AB &DUOF Herbaryumu. Uzman, Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman Botan i ğ i AB &DUOF Herbaryumu. şekille~i gibi) nedeniyle, fa r klı özellikler ortaya ç ı kar. Orneği n Batı Karadeniz iklim tipi içerisinde yer alan Akçakoca, Yığılca ve Düzce birbirinden farklı özellikler göstermektedir. Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan Düzce, Karadeniz ikliminin az yağ ı şlı katında yer almaktadır. Toplam yağı ş kaya lık alanlar dışında yeşil örtünün sürekli kalmas ını s ağlamaktadır. Bölgede sonbahar ve kış en yağışlı iki mevsim olup, en kurak mevsim yazdır. Düzce ilinde en düşük sıcaklık - 5,9 Q( ile Ocak ayınd a, en yüksek sıcaklık ise 37,7 Q( ile Haziran ayınd a kaydedilmiştir. En soğuk aylar Ocak, Şubat ve Mart ayları olup, en s ı cak aylar ise Mayıs, Haziran ve Temmuz ayları olarak ölçülmüştür (Anonim, 2009). Düzce meteoroloji istasyondan alınan verilere göre Düzce'nin ortalama sıcaklığı 13 oc, ortalama yıllık yağış 840 mm' dir (Karagül, 1998). Vejetasyon dönemi nisan ayında başlama kta ve ekim sonlarına kadar sürmektedir. Fakat çalışma sahaları ile Düzce ili arasında yaklaşık m yükseklik farkı olduğundan toplam yağış fazla ve kışlar sert geçmektedir. Vejetasyon dönemi ise daha kısa sürmektedir Düzce İ li 'nin Bitki C o ğrafyası Yönünden Genel Durumu Düzce ha alana sahip olup, o/o 62'si orman, o/o 9'si sulanabilen alan, o/o 9'si sulanmayan, o/o 1' çalılık ve %1'i çayır lı k alanlarla kaplıdır (Anonim, 2009). 2. Materyal-Yöntem 2.1. Flora Düzce ili çiçeksiz bitkileri ( eğ r e ltil e r) ile çiçekli bitkilerin otsu ve odunsu taks ani a rını içeren damarlı (vaskular) bitkilere ait veriler; Kaplandede Dağı (Akçakoca) (Koca, A., 2003), Elmac ık gağı (Aksoy, N., 2006), Hasanlar Barajı (Gün eş Ozkan, N., 2009), Uğu r Suyu-Samandere Vadisi (Koçer, N., 2012) ve DUOF (Düzce Üniversitesi. Orman Fakültesi Herbaryumu)'nda yapıl an floristik ve biyolojik çeşitlilik çalışmal a rından yararla- 361

5 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR Şekil 1. Düzce İli 'nin Coğrafi Konumu nılarak belirlenmiştir. Bitkiler, Flora of Turkey and The East Aegean Islands" Davis ( ), Davis ve ark (1988) faydalanılarak teşhis edilmiştir. Bölge florasında bulunan endemik bitkilerin listesi verilip, türlerin dağılım haritası da verilmiştir (Tablo 1,3, Şekil 5). Endemik bitkilerin IUCN kategorileri Ekim ve arkadaşları tarafından yapılan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı" adlı esere göre verilmiş tir (Ekim ve ark, 2000). Bazı endemik bitkiler için yeni tehdit kategorileri IUCN v. 3.1 (2001)'e göre önerilmiştir (IUCN, 2001) Vejetasyon Düzce ili vejetasyonu ile ilgili veriler Elmacık Dağı vejetasyonu (Aksoy, N., 2006) ve DUOF (Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Herbaryumu)'nda Melenağzı Kumu! Vejetasyonu (Aksoy, N. ve ark 2012) üzerine yapılan çalışmalardan yararlanılarak belirlenmiştir. 3. Bulgular 3.1. Floristik Analiz Düzce'de yapılan çalışmalar sonucunda 102 familya, 471 cins, 1200 tür ve tür altı takson tespit edilmiştir. Toplam familya sayısının o/o 6'sını eğrelti, o/o 3'ünü Gymnospermae ve o/o 91'ini Angiospermae'ye ait familyalar oluşturmaktadır. Toplam cins sayısının o/o 1.6'sını eğreltiler, o/o 1'ini Gymnospermae ve o/o 97.4'ünü de Angiospermae'ye ait cinsler teşkil etmektedir. Toplam tür ve tür altı takson sayısının o/o 1'ini Eğrelti, o/o 0.5'ini Gymnospermae ve o/o 98.5'unu da Angiospermae'ye ait tür ve tür altı taksonlar oluşturmaktadır (Tablo 1). Tablo ı. Toplam familya, cins, tür ve tür altı takson sayısı Familya Sayısı Cins Sayısı Tür ve tür altı takson Endemik Eğrelti Açık Tohumlular ( Gymnospermae) ı Kapalı Tohumlular (Angiospermae) Toplam

6 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, EN DEMi K, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi Düzce'de yapılan çalışmalara göre bitkilerin büyük bir bölümü çok geniş yayılış alanına sahiptir. İkinci olarak Avr.-Sib. floristik bölgesine ait bitkilerin varlığına oldukça fazla oranda rastlanmaktadır. Ayrıca Akdeniz ve Iran.-Turan floristik bölgesine ait bitkiler de alanda yetişmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Yakın alanlarçla yapı lan ça lı şmalara göre fitocoğrafık bölgelerin karşılaştırılması Doğru Koca Aksoy Güneş Özkan Koçer Fitocoğrafik Bölge (2006) (2006) (2009) (2012) Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Avr.-Sib. 163 % % % %33.64 Akdeniz 64 % % % %7.70 Iran.-Turan. 4 % % % %1.69 Çok bölgeli veya elementi bilinmeyen 332 % % % %56.95 Toplam 563 % % % %100 Yapılan çalışmalara göre Düzce'de en çok cins içeren familyalar şunlardır: Asteraceae (% 12.3), Poaceae (% 8.2), Brassicaceae (% 6.2), Apiaceae (% 5.3), Fabaceae (% 5.1), Lamiceae (% 4.9), Rosaceae (% 3.8), Caryophyllaceae (% 3.6), Orchidaceae (% 2.5), Boraginaceae (% 2.3) ve diğer familyalar (% 54), (Şekil 2) so 58 C inssayısı o Şekil2. En çok cins içeren familyalar Yapılan çalışmalara göre en çok tür ve tür altı takson içeren familyalar şunlardır : Asteraceae (% 12.75), Fabaceae (% 9.1), Poaceae (% 6.8), Lamiaceae (% 6.3), Brassicaceae (% 4.2), Caryophyllaceae (% 3.9), Rosaceae (% 3.8), Apiaceae (% 3.4), Orchidaceae (% 2.5), Boraginaceae (% 2.4) ve diğer familyalar (% 44.85), ( Şekil 3). l!io ıs~ !) ııo 76 T~nSııyıı;ı 60 so 47 4& !) o ı Şekil 3: En çok tür ve tür a l tı takson içeren familyalar 363

7 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR Yapılan çalışmalara göre en çok tür ve tür altı takson içeren cinsler şunlardır: Trifolium (% 2.3), Euphorbia (% 1.3), Vicia(% 1.3), Veronica (% 1.25), Carex (% 1.16), Medicago (% 1.16), Ranuncu/us (% 1.08), Lathyrus (% 1), Ornithogalum (% 1), Anthemis (% 0.9), Salvia (% 0.9) ve diğer cinsler(% 86.65), (Şekil4) S Takson Sayısı 20 ıs ı o ıs ı4 ı3 ı ı s o Şekil 4: En çok tür ve tür altı takson içeren cinsler 3.2. Düzce'nin Genel Bitki Coğrafyası ve Vejetasyon u Düzce, kuzeybatı Karadeniz bölgesinde yayılı şını yapan Euro-Siberian (Euxine) (Avrupa Sibirya) Flora Alanı, Mediterranean (Akdeniz) Flora Alanı ve Iran o-turanian (İran -Turan) Flora Alanı etkisinde bulunmaktadır. Flora alanı bakımından, Euxine (Orta Batı Karadeniz) ile Xsero Euxine (Kurakçıl Batı Karadeniz)'in geçiş bölgesinde bulunmaktadır. Düzce'nin güney doğusundan Beyköy-Uğur köyünden başlayarak, Abant Gölü'ne ve Dağları'na uzanan Samandere Vadisi'nde; Avrupa-Sibirya (Euro-Siberian) Flora Alanının Orta Batı Karadeniz alt flora alanı (Sub Euxine) etkisi, Samandere Vadisini de içine alan Abant Dağları'nın (1600 m.) kuzey batıya bakan yüksek yerlerinde, vadi içlerinde ve dere kenarlarında görülür. Akdeniz (Mediterranean) Flora Alanının etkisi, araştırma alanının ön kuzey kesiminde, Beyköy-Uğur köyü-derdin arasında bulunan Uğursuyu Deresi'nin oluşturduğu ön vadi de lo kal olarak görülmektedir. İran-Turan (Irano- Turanian) Flora alanı, İç Anadolu Bölümü, step ikliminin etkisi, alanın güneyinde kurakçıl karakterli Orta Batı Karadeniz (Xero-Euxine) flora alanına geçiş bölgelerinde, Sinekli ve Sakarca yayialarının yüksek kesimlerinde ve Abant Dağları'nın (1600 m) subalpin vejetasyonunun bulunduğu m.'de görülmektedir. Coğrafi konumu ve jeomorfolojik yapısından dolayı, Uğur köyü-şiınşirlik mevkisinde bulunan ön Uğur Suyu Vadisi ile Abant Gölü'ne uzanan Samandere Vadisini etkileyen bu flora alanlarının kesişim ve geçiş yerinde bulunmasından kaynaklanan zengin flora ve vejetasyon çeşitliliğine sahiptir. Dere, kalıntı maki, orman, sub-alpin ve kaya vejetasyon tipleri ve bu vejetasyon tipleri içerisinde nadir bitki habitatları yayıl ışını yapmaktadır. Öksin (Euxine) kuşağın özelliği, kıyıdaki dağ Iık kesimden (kolinden), yarı dağlık kesime (Submontan) kadar bulunan yapraklı karışık ormanlardır. Kuzey Anadolu' da alçak kesimlerdeki alçak dağ ormanlarını, çalı katındaki sürekli yeşil çalılar örneğin kumar (Rhododendron sp.) ve birçok sarılıcılar (lianlar) karakterize eder. Yapraklı ağaç l arı n rebaket gücü nedeniyle ibreli ağaçlar oldukça az bulunur. Bu kuşaktaki yüksek basamak ormanları, batıda kayın (Fagus orientalis Lipsky) ve göknar (Abies nordmanniana Spach subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen), doğuda Iadin (Picea orientolis (L.) Link) ve sarıçarndan (Pinus sylvestris L.) oluşur. Kuzey Anadolu'yu büyük alanlardaki kayın ormanları, özellikle bunların Öksin (Euxine) karakter türleri ile ayıran kumar (Rhododendron sp.) birimleri karakterize eder. Sıcak periyodun Akdeniz (Mediterranean) kalıntıları, örneğin akçakesme (Phillyrea latifolia L.) ve defne (Laurus nobilis L.) sert yapraklı çalı ormanı, Karadeniz kıyısında korunaklı yetişme ortamlarınd a bugüne kadar gelebilmiştir. Aynı durum Yarı Akdeniz (Sub-Mediterranean) toplumlar için de geçerlidir. Batı ve orta 364

8 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiG i, EN DEM ik, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi kesimlerdeki Yarı Öksin (Sub-Euxine) özellikteki kapalı ara vadilerde bulunan kızılçam (Pinus brutia Ten. var. brutia) ormanları vejetasyon dinamiğinin göstergesidir (Akman, ı 995; Aksoy, 2006; Mayer & Aksoy, ı 998). Bundan dolayı, Samandere vadisini içine alan Abant Dağları'nın (ı600 m) kuzey batı kısmında Düzce Ovasına açılan Uğursuyu Çayının oluşturmuş olduğu, Uğursuyu Vadisi'nin bulunduğu düşük yükseltili ön vadi yamaçlarında Akdeniz (Mediterranean) flora alanı üyelerinden, ladenler (Cistus salviifolius L, Cistus creticus L.) gibi makiler, Genista januensis Viv. su bsp. lydia (Boiss.) Kit Tan & Ziel., Ostrya carpinifolia Scop. gibi türler bulunmaktadır. Buradaki makiler Karadeniz'e açılan Melen nehri etkisiyle çalışma alanının batısında bulunan Elmacık Dağı'ndaki Akdeniz kökenli makilikler ile bağlantı oluşturmaktadır (Aksoy, 2006). Samandere Vadisinin, orta yamaç alanlarda Avrupa-Sibirya (Euro-Siberian) flora alanının, Öksin (Euxine) alt flora alanını temsil eden, doğu kayını (Fagus orientolis Lipsky), akçaağaç (Acer trautvetteri Medvedev), adi gürgen (Carpinus betulus L.) ve saplı meşe'nin (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) hakim olduğu ve akasma (Clematis vitalba L.), diken ucu (Smilax exee/sa L.) gibi sarılıcıların (lianların) bulunduğu karışık yapraklı ormanlar bulunmaktadır. Yüksek Dağ yamaçlarında, uludağ göknar (Abies nordmanniana Spach subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen) ve sarıçam (Pinus sylvestris L. var. hamata) ormanları bulunmaktadır. Abant Gölü'ne ve dağları'na bakan Sakarca ve Sinekli yaylarının güneye bakan yamaçlarında, kurakçıl karakterli yüksek dağ yamaçlarında, sarıçam (Pinus sylvestris L. var. hamata (Steven) Fomin) ormanları ile bağlantı oluşturan karaçam (Pinus nigra J.F. Arnold subsp. nigra var. caramanica (Loudon) Rehder) saçlı meşe (Quercus cerris L.), ahlat (Pyrus elaeagnifolia Pal!.), geyik dikeni (Crateagus monogyna Jacq.) gibi ağaç ve çalıların oluşturdu ğu ormanlar bulunmaktadır. Sakarca ve Sinekli yaylarının tepelerinde bodur ardıç'ın Uuniperus communis L. var. saxatilis (Pal!.) A.E.Murray) dağınık halde bulunduğu bodur herdem yeşil çalılıklar ile kurakçıl karakterli Orta Batı Karadeniz (Xero-Euxine) alt flora alanına özgü bitkiler ile step karakterli Vincetoxicum fuscatum (Hornem.) Reichb. subsp. boissieri (Kusn.) Browicz, Anchusa leptophylla Roem. & Schult. subsp. ineana (Ledeb.) D.F.Chamb. gibi bitkiler bulunmaktadır. Samandere şelalesinin çevresindeki oldukça dik ve nemli taşlık kayalık ve yamaçlarda karayemiş (Laurocerasus officinalis Roem.), şimşir (Buxus sempervirens L.), ıhlamur (Tilia platyphyllos Scop.), adi gürgen (Carpinus betulus L.), çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides L.), doğu kayını (Fagus orientulis Lipsky), dişbudak (Fraxinus excelsior L.), akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus tarmina/is (L.) Crantz var. torminalis), dağ karaağaç (Ulmus glabra Hudson), adi fındık (Corylus avellana L. var. avellana), mor çiçekli ormangülü (Rhododendron ponticum L. subsp. ponticum), ateş dikeni (Pyracantha coccinea Roem.), büyük yapraklı dikenli mersin (Ruscus hypoglossum L.),orman sarmaşığı (Hedera he/ix L.), papaz külahı (Euonymus latifolius (L.) Mill. subsp. latifolius), orman asması (Clematis vitalba L.) ve patlak (Staphylea pinnata L.) gibi ağaç ve çalılar bulunmaktadır. Düzce İli'nin güneyinde bulunan Elmacık Dağları'nda, Euxine planar (sıcak ve kurak iklimli alçak düzlük basamak, mediteran kalıntılar) basamak, kolin (yağışça yoksul iklimi olan alçak tepelik basamak, karışık orman) basamak, mantan basamak (çoğunlukla bulut basamağında, sık ve iyi büyüme gösteren karışık ormanların bulunduğu dağ ormanı basamağı), subalpin basamak (kapahlığı çok düşük meşcerelerle arınanın savaş basmağı, ağaç yoktur), olmak üzere dört vejetasyon basamağı saptanmıştır. Araştırma alanında sucu! (göl) ve bataklık, su kenan (riperian), kahntı maki, kaya (rupikol), orman ve subalpin vejetasyonu olmak üzere 6 farklı vejetasyon tipi saptanmıştır. Bu vejetasyon tipierindeki belli başlı bitki toplumları, karakter ve ayrıt edici türleri aşağıda verilmiştir (Aksoy, 2006): Orman Vejetasyonu: Tilio tomentosa-carpinetum betulus Toplumu: Bu toplum m yükseltiler arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri, Carpinus betulus ve Tilia argentea'dır. Toplumda Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Fragaria vesca, Euphorbia amygdaloides var. amygdaloides, Lapsana communis subsp. intermedia" Quercus petraea subsp. petraea, Hypericum calycinum, Brachypodium sylvatica, M espi/us germanica, Acer campestre subsp. campestre taksonlarıyla, az miktarda Helleborus orientalis, Crataegus microphylla, Cyclamen coum subsp. caucasicum, Cornus sanguinea subsp. sanguinea taksonlarıyla temsil edilmektedir. Querceto petraea-pinetum nigrae Toplumu: Bu birlik 6ı0-950 m yükseltiler arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri,,pinus nigra var. caramanica ve Quercus petraea subsp. iberica'dır. Toplumda Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Brachypodium sylvatica, Euphorbia amygdaloides var. amygdaloides, Poa nemoralis, Digitalis ferruginea, Tanacetum parthenium, 365

9 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR Polygala supina, Lathyrus hirsutus, Carpinus betu/us, Galium album subsp. prusense taksonları bulunmaktadır. Rhododenro ponticum-fagetum orientulis Toplumu: Bu toplum m yükselther arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri, Rhododenron ponticum, Fagus orientalis'dir. Toplumda Hedera he/ix, Populus tremula, Corylus avellana var. avellana, Circaea lutetiana, Ruscus hypoglossum, Rhododendron ponticum,. Daphne pontica, Quercus petraea subsp. petraea, Hypericum calycinum, llex aquifolium, Vaccinium arctostaphyllos, Trachystemon orieanta/e, Acer trautvetteri, Salvia forskahlei, Similax excelsa, Tilia rubra subsp. caucasica, Tanacetum parthenium, Mespilus germanica, Helleborus orientalis, Crataegus microphylla, Cyclamen coum subsp. caucasicum taksonları bulunmaktadır. Rubo hirtus-abietum bornmuleriana Toplumu: Bu toplum m yükselther arasında bulunur. Toplum karakter ve ayırt edici türleri, Rubus hirtus, Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana dır. Toplumda, Hedera he/ix, Corylus avellana var. avellana, Euphorbia amygdaloides var. amygdaloides, Lapsana communis subsp. intermedia, Brachypodium sylvatica, Fragaria vesca, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Salvia glutinosa, Veronica chamaedrys, Vicia cracca, Daphne pontica, Vaccinium arctostaphyllos, Trachystemon orieantale, taksonlar Acer trautvetteri, Tilia rubra subsp. caucasica, Laurocerasus officinalis, Acer platanoides taksonları bulunmaktadır. Riperian Vejetasyon Periploca graeca- Alnus glutinosa toplumu: Bu toplum m yükselther arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri, Al n us glutinosa subsp. glutinosa, Periploca graeca su bsp. graeca' dir. Toplumda, Euphorbia amygdaloides var. amygdaloides, Brachypodium sylvatica, Fragaria vesca, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Corylus avellana var. avellana, Carpinus betulus, Securigera varia, Hedera he/ix, Trachystemon orieantale, Scilla bifolia taksonlarıyla, azmiktarda Cornus sanguinea subsp. sanguinea, Hordelymus europaeus, Humulus lupulus, Sambucus ebu/us taksonları bulunmaktadır. Kalıntı Maki Vejetasyonu Phillerio latifoli-arbuteum andrachne Toplumu: Bu toplum 41S-47S m yükselther arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri, Phillyrea latifolia, Arbutus andrachne 'dir. Toplumda, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Brachypodium sylvatica, Euphorbia amygdaloides var. amygdaloides, Teucrium chamaedrys, Veranica chamaedrys, Quercus petraea subsp. petraea, Hypericum calycinum, Tilia rubra subsp. caucasica, Trachystemon orieantale, Ruscus hypoglossum, He/leborus orientalis, Ruscus aculeatus, Pistacia terebinthus subsp. palaestina, Tanacetum parthenium, Mespilus germanica, Lathyrus hirsutus taksonları bulunmaktadır. Erico arborea-cisteum cretici Toplumu: Bu toplum S7S-630 m yükselther arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri, Erica arborea ve Cistus creticus 'dir. Toplumda, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Brachypodium sylvatica, Poa nemoralis, Teucrium chamaedrys taksonlarıyla, Quercus petraea subsp. petraea, Hypericum calycinum, Salvia forskahlei, Pistacia terebinthus subsp. palaestina taksonuyla, Yanacetum parthenium, Polygala supina, taksonları bulunmaktadır. Subalpin ve Alpin Vejetasyon Tipine İlişkin Bitki Toplumları: Plantagini holosteum-nardietum stricta Toplumu: Bu toplum m yükselther arasında bulunur. Teucrium montanum, Viola gracilis, Lotus corniculatus, Koeleria cristata, Asyneuma limonifolium subsp. limonifolium taksonlarıyla temsil edilmektedir Kaya (Rupikol)Vejetasyonuna İlişkin Bitki Toplumları: Origano- Polypodietum vulgare Toplumu: Bu toplum180-18s m ve m yükselther arasında bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türleri; Polypodium vulgare, Origanum vulgare var. viride. Toplumda, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Lapsana communis subsp. intermedia, Brachypodium sylvatica, Asplenium adiantum-nigrum, Asplenium trichomanes, Arahis caucasica subsp. caucasica taksonları bulunmaktadır. Sucul (Göl) ve Bataklık Vejetasyon Tipine ilişki Bitki Toplumları: Thypho-Phragmitetum Toplumu: Bu toplum Efteni Gölü'nün güneyinde, 100 m yükseltide, su derinliğ SO cm olan alanlarda bulunur. Toplumun karakter ve ayırt edici türü, Phragmites communis ve Typha latifolia' dır. Toplumda, Lytrum salicaria taksonuyla, Bidens cernua, taksonu bulunmaktadır. Trapetum natantis Toplumu: Bu toplum Efteni Gölü'nün güneyinde, 100 m yükseltide, su içerisinde d e rinliğ ıso cm olan alanlarda bulu- 366

10 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, ENDEMiK, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi nur. Toplumun karakter ve ayırt edici türü, Trapa natans' dır. Toplumda, Phragmites communis, Sparganium erectum taksonlarıyla, Nuphar lutea taksonu bulunmamaktadır. Hasanlar Barajı ve Küçük Melen Çayı havzası Karadeniz (Euro-Siberian) ile Akdeniz (Mediterranean) bitki örtülerinin kesişim yerinde bulunmaktadır. Bu nedenle Küçük Melen Çayı havzasının kuzey bakıya sahip yamaçlarında Karadeniz bitki örtüsüne ait Kayın (Fagus orientalis Lipsky), Kestane (Castanea sativa Mill.), Meşe (Quercus petraea (Mattuschka) Liebl., Q. cerris L., Q. frainetto Ten.), Gürgen (Carpinus betulus L.), Ihlamur (Tilia tomentosa Moench.), Akçaağaç (Acer campestre L.), Dişbudak (Fraxinus angustifolia Vahl., F. pallisae Wilmot) gibi yapraklı ağaçların bulunduğu orman vejetasyonu yer a lmaktadır. Güney bakılarda ise kalıntı Akdeniz bitki örtüsüne ait Kocayemiş (Arbutus unedo L.), Sandal (Arbutus andrachne L.), Defne (Laurus nobilis L.), Akçakesme (Phillyrea latifolia L.), Menengiç (Pistacia terebinthus L.), Funda (Erica arborea L.) ve Laden (Cistus creticus L.) gibi çalılardan oluşan yalancı maki vejetasyonu bulunmaktadır. Hasanlar Barajı ve Küçük Melen Çayı Havzası, Karadeniz (Euro-Siberian) ile Akdeniz (Mediterranean) bitki örtülerinin kesişim yerinde bulunmaktadır. Bu nedenle Küçük Melen Çayı havzasının kuzey bakıya sahip yamaçlarında Karadeniz bitki örtüsüne ait Kayın (Fagus orientalis Lipsky), Kestane ( Castanea sativa Mill.), M eşe ( Quercus cerris L., Quercus frainetto Ten.), Gürgen (Carpinus betulus L.), Ihlamur (Tilia tomentosa Desf.), Akçaağaç (Acer campestre L.), Dişbudak (Fraxinus angustifolia Vahl.) gibi yapraklı ağaçların bulunduğu orman vejetasyonu yer almaktadır (Güneş & Aksoy, 2011) Endemizm Ülkemizde 3649 takson endemik olup, endemizm oranı % 31.2'dir (Güner ve ark., 2012). Avrupa-Sibirya flora alanı bölgesinde endemik takson sayısı yaklaşık 300 endemizm oranı % 11.6' dır (Ekim ve ark., 2000). Düzce İli genel flora özellikleri incelendiğinde 66 endemik bitki türünün mevcut olduğu görülmüştür, (Tablo 3). Yapılan çalışmalara göre Düzce ilinde 66 endemik bitki türüne rastlanmıştır. Bunlardan S'i CR (vahim), 2'si EN (tehlikede), 3'ü VU (hassas), 12'si NT (Tehdite Açık) ve 44'ü LC (Düşük Riskli) kategorisindedir (Tablo 2). Daha önce endemik listesinde yer alan Campanula lyrata subsp. lyrata adalarda da olduğundan endemik listesine alınmamıştır. Silene sangaria türü ise Silene thymifo/ia'nın sinanimi olduğundan ve bu tür de yurt dışında yetiştiğinden endemiklikten düş müştür (Güner ve ark., 2012). Tablo 3: Endemik Bitki Taksonları ve Tehlike Kategorileri Endemik Bitki Taksonları IUCN Endemik Bitki Taksonları IUCN Kat. Kat. Centaurea yaltirikii N.Aksoy, H. Duman & Efe CR Crataegus x bornmuelleri Zabel LC su bsp. yaltirikii Cephalaria duzceensis N.Aksoy & R.S.Göktürk CR Dactylorhiza bithynica H.Baumann LC Festuca rubra L. CR Delphiniumjissum Waldst. & Kit. LC subsp. pseudorivularis Markgr.-Darınenb. subsp. anatolicum Cbowdhuri & Davis Lamium purpureum L. CR Dianthus anatolicus Boiss. LC var. aznavourii Gand. ex Aznav. Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen CR Dianthus carmelitarum Reut. ex. Boiss. LC Centaurea kilaea Boiss. EN Dianthus leucophaeus Sibtb. & Sm. var. LC leucophaeus Corydalis wendelboi Liden EN Dianthus lydus Boiss. LC subsp. congesta Liden & Zetterl. Cirsium boluense Davis & Paris vu Epipactis bithynica K.Robatsch LC Lathyrus undulatus Boiss. vu Euphorbiafalcata L. LC subsp. macrostegia (Bornm.) O.Schwarz Seseli resinosum Freyn & Sint. vu Galiumjissurense Ehrend. & Schönb. LC Alyssum blepharocarpum Dudley & Hum. NT Helichrysum arenarium (L.) Moench. LC subsp. aucheri (Boiss.) Davis & Kupicha Alyssum virgatum Nyar NT Hieracium artabirense (Zahn) Juxip LC 367

11 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR Carduus nutans L. subsp.falcato-incurvus NT Jurinea alpigena K.Koch LC P.H.Davis Dianthus cibrarius Clem. NT Knautia degenii Borbas ex. Formanek LC Ferulago thirkeana (Boiss.) Boiss. NT Larniurn ponticurn Boiss. & Balansa ex Boiss. LC Fritillaria bithynica Baker NT Lathyrus tukhtensis Czeczott LC Ornithogalurn alpigenurn Stepf. NT Linaria iconia Boiss. & Helder LC Scorzonera pygmaea Sibth. & Sm. NT Lonicera orientatis Lam. LC subsp. nutans (Czeczott) Chamb. Stenotaenia rnacrocarpa Freyn & Sint. NT Marrubium globosurn Montbret & Aucher ex LC Bentham subsp. globosum Thlaspijaubertii Hedge NT Minuartia anatatica (Boiss.) Woron.var. LC anatatica Verbascum bithynicum Boiss. NT Muscari aucheri (Boiss.) Baker LC Verbascum cheiranthifoliurn Boiss. NT Nonea pulla (L.) DC. su bsp. manticola Rech. LC var. asperulurn (Boiss.) Murb. Abies nordrnanniananina (Stev) Spach. LC Onosma bornmuelleri Hausskn. LC subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen Alcea apterocarpa (Fenzl) Boiss. LC Phlornis russeliana (Sims) Benth. LC Allium huber-morathii Ko limann LC Sernpervivurn arrnenurn Boiss. & Huet var. LC armenurn Alliurn olyrnpicum Boiss. LC Sideritis diehatoma Huter LC Alyssurn pseudo-rnouradicurn Hausskn.& Bomm. LC Stachys cretica L. subsp. anatolica Rech.f. LC Anthemis aciphylla Boiss. var. discoidea Boiss. LC Stachys iberica M.Bieb. LC subsp. iberica var. densipilosa Bhattacharjee Arurn euxinurn R.R.Mill LC Taraxacurn turcicurn Van Soest LC Asperula lilaciflora Boiss. LC Tragopogon aureus Boiss. LC subsp. phrygia (Bornm.) Schönb.- Tem. Astrantia maxima Pal!. LC Trifotiurn barbulalum (Freyn & Sint.) Zoh. LC subsp. haradjianii (Grintz.) Rech. Campanula latiloba A.DC. subsp. latiloba LC Trifolium caudatum Boiss. LC Cicerbita variabilis (Bornm.) Bomm. LC Trifotium elongatum Willd. LC C3 Und uooıypos + Şeki l 5: Düzce İli ' nd e Endemik Taksonların Dağı lışı (Aksoy & Uzun, 2011) 368

12 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, EN DEMi K, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi Tablo 4. Kategorilere göre endemik takson sayısı Vahim Tehlikede Tehlike Kategorisi (CR) (EN) Taksoo Sayısı 5 2 Hassas Tehdite Açık Düşük Riskte (VU) (NT) (LC) Endemik olmayan ancak Bern Sözleşmesi gereği koruma altında bulunan Cyclamen coum subsp. coum türü bölgede geniş yayılış göstermektedir (Aksoy ve ark., 2010) Nesli Tehtit Altında Buluanan ve Zarar Gören Türler Centaurea yaltirikii N.Aksoy, H.Duman & Efe subsp. yaltirikii (Compositae) {Şekil 6, Şekil 7 ) (Aksoy ve ark., 2008). Tehdit Kategorisi: CR (Vahim) Yaydış Lokaliteleri: A3- Düzce, Efteni Gölü, Güzeldere yolu, makilik alan, bazaltik kayalar, 568 m., , N ' E 31 o ', N.AKSOY 5304, ISTO A3 - Düzce, Elmacık Dağı, Gölyaka - Kardüz Bölgesi, Melik deresi, serpantin kayalıkları, Pinus sylvestris ormanı, 1085 m. Şekil 6: Düzce Peygamber Çiçeği, (Centaurea yaltirikii N.Aksoy, H. Duman & Efe) (Foto. N. Aksoy) Alan sınırları: Kuzey sınır: 36 T K, D Güney sınır: 36 T K, D Doğu sınır: 36 T K, D Batı sınır: 36 T K, D Zarar Görme Nedenleri: Elmacık dağlarına özgü olan, birinci ve en büyük popülasyonu Toptepe-Güzeldere Şelalesi arasındaki, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlarda bulunmaktadır. İkinci popülasyonu ise, Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam (Pinus sylvestris) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır. Düzce Peygamber Çiçeği (Centaurea yaltirikii subsp. yaltirikii)'nin önemli bir popülasyonu, Toptepeden, Güzle Dere şelalesi arasındaki Horoz Kayasında yapılan yol çalışmaları, fındık tarımı için orman ve maki alanlarına dönüştürülmesi nedeniyle tehlike altındır. İkinci popülasyonu Konaş-Emeksiz derelerinde sürmekte olan HES barajı inşaatı, bağlantı yol çalışmalarından ve yoğun arınancılık faaliyetlerinden önemli ölçüde etkilenmekte olup, nesli tehdit altında bulunmaktadır. Şekil 7: Centaurea yaltirikii subsp. yaltirikü Hamamüstü Deresi Vadisindeki yayı lış alaru. Cephalaria duzceensis N.Aksoy & R.S. Göktürk (Dipsacaceae) (Şekil 8, Şekil 9) (Aksoy ve ark., 2007). Tehdit Kategorisi: CR (Vahim) Yaydış Lokaliteleri: 1. A3 - Düzce, Elmacık D ağı, Gölyaka - Balıklı, Konaş arkası, Emeksiz, Sarıçam kalıntı ormanı, 644 m., , N ', E 31 o ', N.AKSOY 5339, ISTO

13 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR 2. A3 - Düzce, Elmacık Dağı, Gölyaka- Kardüz Bölgesi, Melik deresi üstü, Karaardıç Bölgesi, Balıklı, Pinus sylvestris ve P.nigra ormanı" 1265 m, , N. Aksoy Alan sınırları: Kuzey sınır: 36 T , K Güney sınır: 36 T D, K Batı sınır: 36 T D, K Doğu sınır: 36 T D, K Zarar Görme Nedenleri: Elmacık dağlarına özgü olan, Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam (Pinus sylvestris) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır. Düzce Pelemir Otu (Cephalaria duzceensis)'nun önemli bir populasyonu, Düzce-Gölyaka ilçesindeki Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinde sürmekte olan HES barajı inşaatı, bağlantı yol çalışmalarından ve yoğun arınancılık faaliyetlerinden önemli ölçüde etkilenmekte olup, nesli tehdit altında bulunmaktadır yılında DUOF Herbaryumu olarak, bölgede yapılan HES inşaatına ilişkin yapılacak olan, Konaş-Emeksiz arasındaki bağlantı yol çalışmalarının durdurulmasına ilişkin Bolu Orman Bölge Müdürlüğü ve Gölyaka Orman İşletme Müdürlüğü yaptığımız başvurumuzu olumlu bularak, bu yolun yapılmasını durdurmuştur. Böylece % 70 populasyonasahip olduğu Emeksiz dersindeki habitat alanı koruna bilmiştir. Ancak HES inşaatı ve yol yapım çalışmaları sırasında % arasında bir populasyonu yok olmuştur. Şekil 8: Düzce Pelemir Otu (Cephalaria duzceensis N.Aksoy&R.S.Göktürk) (Foto. N. Aksoy) Şekil 9: Cephalaria duzceensis Emeksiz-Aksu Vadisi yayılış alanı. Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen (Lythraceae) (Şeki l lo, Şekil ll). Tehdit Kategorisi: CR (Vahim) Yayılış Lokaliteleri: A3 Bolu: Düzce, S. of Efteni (Melen) Gölü, 27 vii 1985, E. Leblebici 6032, Ö. Seçmen, (holo. EGE!). A3 Düzce, Efteni Gölü, Orman İşletme Müdürlüğü Deposu karşısı, 114 m., , N 40Q ' E 31Q ' N.AKSOY 5772, ISTO Zarar Görme Nedenleri: Elmacık Dağı'nın kuzey yamacında ova düzlüğünde bulanan, Efteni Gölü' 1950 yıllardan itibaren kurutma çalışmaları sonucunda 1930 ha olan toplam alanı, günümüzde 25 ha kadar alana inmiştir. Düzce ovasında Büyük Melen nehrini besleyen suların toplanma alanı olan ve 170 yakın kuş türüne ev sahipliği yapan, Efteni Gölü'nün su seviyesi etrafına çekilen bentler sayesinde belirli bir seviyede tutulabiliyor. Su seviyesinin azalması ve gölde yapılan aşırı otlatma sonucu dünyada sadece Efteni Gölü'nde yaşayan Anadolu Aklar Otu'nun (Lythrum anatolicum) nesli yok olma riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Efteni Gölü yakınlarına yapılan Organize Sanayi Bölgesi inşaatları ve İstanbul'a su sağlayan Melen Projesi'nde Düzce Melen nehrini besleyen suların toplanma, doğal su çökelme ve temizlenme yeri olan Efteni Gölü'nün setlerle su seviyesinin yükseltilmesi düşünülmesi, burada yaşayan 170 yakın kuş türünü ve Anadolu Aklar Otu'nun (Lythrum anatolicum) geleceğini önemli ölçüde tehdit etmektedir. 370

14 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, ENDEMiK, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi Şekil 10: Anadolu Aklar otu (Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen) (Foto. N. Aksoy) Şekil 12: Seseli resinosum Freyn & Sint. (Foto. N. Aksoy) Şekil ll: Lythrum anatolicum Efieni Gölü yay ılış alanı Seseli resinosum Freyn & Sint. (Umbelliferae) (Şek il 12, Şekil 13). Tehdit Kategorisi: VU (Hassas) Yaydış Lokaliteleri: A3 Düzce, Gölyaka, Bıçkı Düzü mevkii, kayalık alan, 621 m., , N ' E 31 o ' N.AKSOY 4236, ISTO A3 Düzce: Yığılca, Hasanlar barajı, HES civarı, yol kenan, 254 m, , N. GÜNEŞ Zarar Görme Nedenleri: Elmacık dağlarına özgü olan, birinci ve en büyük popülasyonu Toptepe -Güzeldere Şelalesi arasındaki, Horozkaya mevkiindeki kayalık ve açıklık alanlarda bulunmaktadır. İkinci popülasyonu, Hasanlar Barajı çevresindeki kayalık alanlarda bulunmaktadır. Toptepeden, Güzle Dere şelalesi arasındaki Horozkaya'da yapılan yol çalışmaları, fındık tarımı için orman ve maki alanlarına dönüştürülmesi nedeniyle tehlike altındır. Şekil 13: Seseli resinosum Freyn & Sint. Hamamüstü Deresi Vadisindeki yay ılış alanı Düzce'deki Nesli Tehlike Altında Bulunan Lokal Endemik Bitkilerin Bulunduğu Merkezler ı. Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam (Pinus sylvestris) ormanlarındaki vadi yamaçları: Tip örneği N. Aksoy tarafından 2004 yılında "Elmacık Dağı (Düzce) Vejetasyonu" adlı doktora tez çalışması sırasında Düzce-Elmacık dağından toplanan CR (Vahim) tehlike kategorisindeki Cephalaria duzceensis N.Aksoy & R.S.Göktürk (Dipsacaceae), ve Centaurea yaltirikii N. Aksoy, H.Duman & Efe subsp.yaltirikii (Compositae) Elmacık dağlarına özgü olan, Elmacık Dağlarındaki Aksu ve Emeksiz derelerinin oluşturmuş olduğu vadinin güneye bakan, sarıçam (Pinus 371

15 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR sylvestris) ormanlarındaki vadi yamaçlarındaki akıntılı serpantin kayaçlarından oluşan habitat alanlarında yaşamaktadır (Aksoy, 2006). 2. Toptepe-Güzeldere Şelalesi arasındaki, Horozkaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlar: Tip örneği N. Aksoy tarafından 2004 yılında "Elmacık Dağı (Düzce) Vejetasyonu" adlı doktora tez çalışması sırasında Düzce-Elmacık dağından toplanan Centaurea yaltirikii N.Aksoy, H. Duman & Efe subsp. yaltirikii (Compositae), CR (Vahim) tehlike kategorisindedir. Tipik bir kaya bitkisi olan Seseli resinosum Freyn & Sint. (Umbelliferae) tip örneği Sintenis tarafından 1892 yıhnda Kastamonu-Küre dağla rından toplanmıştır. VU (Hassas) tehlike kategorisindedir. Her iki bitki de Elmacık dağlarına özgü olan Toptepe-Güzeldere Şelalesi arasındaki, Horoz Kaya mevkisindeki kayalık ve açıklık alanlarda bulunmaktadır (3). 3. Efieni Gölü: Tip örneği Leblebici ve Seçmen tarafından 1985 yılında Efteni Gölü - Düzce'nin güneyinden toplanan Lythrum anatolicum Leblebici & Seçmen (Lythraceae) CR (Vahim) tehlike kategorisindedir. Elmacık Dağı'nın kuzey yamacında ova düzliiğünde bulanan, Efteni Gölü' nde yayılış yapmaktadır (3). 4. Hasanlar Barajı çevresindeki kayalık alanlar: VU (Hassas) tehlike kategorisindeki Seseli resinosum Freyn & S int. (Umbelliferae)'nin ikinci popülasyonu, Hasanlar Barajı çevresindeki kayalık alanlarda bulunmaktadır (Güneş Özkan, 2009). 5. Cumayeri İlçesi, Dokuz Değirmen Köyü: Buzul çağından günümüze kalıntı olarak gelmiş Pterocarya fraxinifolia (Poiret) Spach Büyük Melen deresi civarında yayılış yapmaktadır. Bu alan rafting turizmi bakımından revaçta olduğundan çevre illerden oldukça turist çekmektedir. Relikt olan bu odunsu taksonu barındıran bu alanın korunması gerekmektedir. 6. Melenağzı Kumul Alanlar: VU (Hassas) kategorisindeki nadir Pancratium maritimum L. ve jurinea kilaea Azn. bu alanda yayılış yapan EN (Tehlikede) kategorisindeki endemik takson ise Centaurea kilaea Boiss. taksonudur. Ancak tarafımızca yapılan bir çalışma ile Centaurea kilaea Boiss. taksonunun kurnuharın giderek yok olması nedeniyle tehlike kategorisinin CR (Vahim) olması gerektiği belirtilmiştir (Aksoy ve ark., 2010). Bu nedenle bu alanın da koruma altına alınması gerekmektedir (Şekil14) KA R ADE NIZ., Ak~Mou "-::; r D 0 Z C E Şekil 14: Endemik Centaurea kilaea ve nadir Pancratium maritimum ve Jurinea kilaea türlerinin kumuhardaki ya yılışı 7. Samandere Vadisi Uğur Köyü-Şiınşirlik Mevkii: Düzce'nin güney doğusunda bulunan Uğur Suyu-Samandere Vadisi'nde; EN (Endangered) kategorisindeki Corydalis wendelboi Liden subsp. congesta Liden & Zetterl., VU (Vulnerable) kategorisindeki Lathyrus undulatus Boiss., Seseli resinosum (Freyn & Sint.) Zoh., Tripleurospermum rosellum (Boiss. & Orph.) Hayek subsp. album E.Hossain, NT (Near Threatened) kategorisindeki Alyssum blephorecarpum Dudley & Hum., Verbascum bithynicum Boiss., Crocus biflorus Miller, Gard. subsp. pulehrico/or (Herbert) Mathew, LC (Least Concern) kategorisindeki Abies nordmanniana (Stev) Spach. subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen, Alcea apterocarpa (Fenzl.) Boiss., Alyssum pseudomouradicum Hauskn & Bornm. ex Boumg., Trifolium barbulalum (Freyn & Sint.) Zoh., Bupleurum setaceum Fenzl, Vincetoxicum fuscatum (Hornem.) Reichb. subsp. boissieri (Kusn.) Browicz, Anchusa leptophylla Roem. & Schult. subsp. ineana (Ledeb.) D.F.Chamb., Nonea pulla (L.) DC. subsp. manticola Rech.f., Phlomis russeliana (Sims) Benth., Salvia cadmica Boiss., Campanula lyrata Lam. subsp. lyrata, Galium fissrrense Ehrend. & Schönb., Lonicera caucasica Pall. subsp. orientulis (Lam.) Chamb. & Long, Knautia degenii Borhas ex. Formanek, Muscari aucheri (Boiss.) Baker taksonları bu alanda yayılış yapmaktadır. Uğur Suyu-Samandere Vadisi'nde; endemik olmayan 5 nadir bitki taksonu mevcuttur. Jlex aquifolium L., Stachys officinalis (L.) Trevison subsp. officinalis, Senecia doria L. subsp. umbrosus (Waldst. & Kit.) So6 (VU), Artemisia verlotorum Lamotte, Arum byzanthium Blum e). Hep- '::"" 372

16 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, ENDEMiK, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi sinin tehdit kategorisi VU (Vulnerable 1 Vahim Durumda)' dur. Bu taksonlar çalışma alanında dar yayılışa sahip olduklarından, habitatlarının korunması gerekmektedir (Koçer, 2012) Nadir Türler Çalışma alanında 11 familya altında 14 takson endemik olmayan nadir bitki mevcuttur. Bunlar; Ilex aquifolium L. (Aquifoliaceae), Stachys officinalis(l.) Trevison subsp.officinalis (Labiatae), Senecia doria L. subsp.umbrosus Waldst. & Kit.) Soo, Artemisia verlotorum Lamotte (Compositae), Arum byzanthium Blume, Arum nickelii Schot( Araceae), Aristolochia rotunda L. (Aristocacceae), ]uniperus communis var. saxatilis (Cupressaceae), Malus sylvestris (L.) Mill. ssp. sylvestris (Rosaceae), Trapa natans L. (Trapaceae), Equisetum sylvaticum L. (Equisetaceae ), Trifolium berytheum Bo i ss., Lotus creticus L., Medicago turbinata (L.) All. var.turbinata ( Leguminosae), Fraxinus pallisae Wilmott (Oleaceae) 'dır. Hepsinin tehdit kategorisi VU (Vulnerable 1 Vahim Durumda)'dur. Bu taksonlar çalışma alanında dar yayılışa sahip olduklarından, habitatlarının korunması gerekmektedir Etnobotanik Düzce halkının çeşitli gereksinimlerini karşılamak üzere faydalandığı bitkiler genel olarak; Allium sativum L. (Sarımsak), Anelhum graveolens L. (Dere otu (tohum)), Apium graveolens L. (Kereviz), Beta vulgaris L var. cicla (L.) Moq. (Paz ı), Brassica oleracea L. (Kara lahana, Mancar), Brassica rapa L. var. rapa (Şalgam, Çükündür), Castanea sativa Mill. (Kestane), Cicer arietinum L. (Nohut), Cornus mas L. (Kızılcık), Corylus avellana L. var. avellana (Fındık), Cucurbita maxima Duch. (Bal kabağı), Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Servi), Helianthus tuberosus L. (Yer elması), ]uglans regia L. (Ceviz), Lepidium sativum L. (Tere), Malva neglecta Wallr. (Ebegümeci), Oenanthe pimpinelloides L. (Kazayağı), Ornithogalum umbellatum L. (Çiğdem, Sakarca), Pupaver spp. (Gelincik), Phaseolus vulgaris L. (Fasulye), Raphanus raphanistrum L. (Yabani turp, turp otu), Raphanus sativus L. var. niger (Kara tu rp), Rumex obtusifolius L. (Efelek, Evelek, Yer manc a rı), Spinacia oleracea L. (Ispanak), Taxus baccata L. (Porsuk), Tilia tomentosa Desf. (Ihlamur), Trachystemon orientale L. (Kaldirik), Urtica dioica L. (Isırgan otu), Zea mays L. (Mısır) bitkileridir. Düzce, Gölyaka Orman İşletme Müdürlükleri, Elmacık Dağındaki ormanlardan odun üretimi (tomruk, yakacak vb.) yapılmaktadır. Bunun yanında orman yan ürünü olarak alandan kantaron otu (Hypericum perforatum L.) ile karakız (Tricholoma caligatum (Viv.) Ricken) ve kanhca (Lactirus deliciasus (L. ex Fr.) S.F.Gray) mantarları doğal habitatlarından toplanmaktadır. Bunun yanında üretimi yasak olan ve doğal alanları koruma altında olması gereken şimşir (Buxus sempervirens L.) bitkisinin odun, dal ve sürgünleri kaçak olarak kesilerek İstanbul ve Ankara gibi şehirlere çiçek süsleme, biblo, ev eşyası yapında kullanılmak amacıyla satılmaktadır. Tartışma ve Sonuç Düzce, kuzeybatı Karadeniz bölgesinde yayıhşını yapan Euro-Siberian (Öksin) flora alanı ile Mediteranean (Akdeniz) Flora alanı etkisinde bulunmaktadır. Iran.-Turan. flora al anı (İç Anadolu) etkisi azdır. Bunun yanında, Elmacık Dağı'nın güneyi; Batı Karadeniz bölgesinden İç Anadolu Bölgesine açılan Sakarya nehrinin kolu olan Mudurnu Çayı ile Elmacık Dağı'nın kuzeyi; Efteni gölünden doğan Melen Çayı'nın Karadeniz sıcak ve nemli etkisini iç tarafiara taşımasından dolayı lokal Akdeniz ikliminden kaynaklanan Mediterranean Flora (Batı Ege) etkisine sahiptir. Lokal bitkisel geçiş noktalarından olan Elmacık Dağı'nın flora ve vejetasyonunun belirlenmesi, nadir ve önemli bitki habitatların öncelikli olarak doğa koruma statülerine göre ne tür bir doğa korunma ve arınancılık planlaması ve uygulanmasında ana temel oluşturacaktır. Elmacık Dağı' nda bulunan Pürenli, Kardüz, Odayeri, Tarkul gibi yaylalarda yerel halk, otlatma ve tarım amacıyla Elmacık Dağındaki orman içi açıklıkları kullanmaktadır. Bunun yanında Düzce Ovası'na yakın alanlarda orman alanları fındık tarialarma dönüştürülmüş durumdadır. Alanın erozyon eğilimi dikkate alındığında, alanda yayılış gösteren bitki türlerinin habitatları, burada yapılan ekonomik amaçlı faaliyetlerden olumsuz yönde etkilenmektedir. Bunun yanında Güzeldere şelalesi, Kardüz tepesi, Pürenli yay lası, Odayeri yaylası, Tarkul yayiası ve göletinde dinlenme ve doğa turizmi içerisinde değişik aktiviteler yapılmaktadır. Bu alanların doğa kulamın kapasiteleri bu bölgenin flora ve vejetasyon yapı sına göre yeniden planlanması gerekmektedir. Elmacık Dağı ' nda, özellikle orman subalpin ve alpin vejetasyononda doğal vejetasyon yapısına uyulmadan bitki taksonlarının doğal habitat ortamlarını etkileyen arınancılık çalışmaları sürdürülmektedir. Subalpin ve alpin kesiminin bulunduğu meralarda otlatma baskısı yüksektir. Bu 373

17 DÜZCE'DE TARiH VE KÜLTÜR durum doğal vejetasyon yapısını olumsuz yönde etkilemektedir. Otlatmanın yanında bu bölgelerde yapılan ağaçlandırma çalışmaları da bitki taksonlarının habitatlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Aksoy ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada aşağıdaki türler için yeni kategoriler önerilmiştir (Tablo S) (Aksoy ve ark., 2010). Tablo 5. Yeni tehdit kategorisi önerilen bazı endemik taksonlar Centaurea kilaea Boiss. Yayılışı : Adapazarı, Bolu, Düzce, İ stanbul, Kırklareli Yayılış Alanı: ~ 60 kın 2 IUCN Tehdit Kategorisi: EN Önerilen Tehdit Kategorisi: CR, B I b(i,ii,iii,iv) Tehditler: Kumul alanların azalması ve ş ehirleşme Cirsium boluense Davis & Paris Yay ılış ı : Bolu, Düzce Yayılış Alanı : ~ 680 kın 2 IUCN Tehdit Kategorisi: VU Önerilen Tehdit Kategorisi: EN, Blab (i,ii,iii) + 2ab(i,jj,ijj) Tehditler: Aşırı otlatma Corydalis wendelboi subsp. congesta Liden & Zetterl. Yayılı ş ı : Amasya, Ankara, Bal ık e s ir, Bursa, Es kişehir, Kastamonu, Kocaeli, Kütahya Yay ılış Alanı : ~ km 2 IUCN Tehdit Kategorisi: EN Önerilen Tehdit Kategorisi: LC Tehditler: Orınancılık faaliyetleri ve aş ırı otlatma Uluslararası sözleşmelere göre; biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilmesi ve kaynakların ln-situ ve Ex-Situ korunması için çalışmalar yapılmalıdır. Bu hedefe göre doğal kaynakların planlanması gerekmektedir. Endemik, nadir ve tehlike altındaki türler özellikle koruma altına alınmalıdır. Bunların yayılış alanlarında herhangi bir müdahaleye izin verilmemelidir. Ex-Situ koruma için botanik bahçeleri ve arbareturnlarda üretilerek çoğalmaları ve gen kaynaklarının devamlılığı sağlanmalıdır (Güneş & Aksoy, 2011). Düzce bölgesine özgü lokal endemik bitki taksonları olup herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Düzce ilinde gerek ülke, gerek bölge, gerekse lokal endemiklerin yayılışını yaptığı değişik bitki toplumlarında (kumul, dere, maki, kaya, orman, yüksek dağ.. vb.) habitat alanlarını etkileyen ve tehdit eden çevresel ve diğer faktörler: Yanlış arazi kullanımı, Yanlış turizm aktiviteleri ve yatırımları, Yoğun arınancılık ve tarım faaliyetleri, HES, baraj inşaatları, Yol yapımı, Hukuksal ve yönetim eksikliklerden kaynaklanan etkiler, Bürokrasi Düzce Elmacık Dağları ve Efieni Gölü, bitkisel biyolojik çeşitlilik bakımından, o/o 10 endemizm oranı ile Önemli Bitki Alanları (ÖBA) krjterine sahip olup, Milli Park yada doğa koruma alanı olabilecek nitelikte zengin biyolojik çeşitlilik merkezine sahip Batı Karadeniz'in en önemli bölgelerinden birisidir. Elmacık Dağları'na ve Efieni Gölü başta olmak üzere Düzce Üniversitesi Ornan Fakületsi Herbaryumu (DUOF) olarak, Düzce ilinde. değişik habitatlarda bulunan endemik bitki taksonlarının 374

18 DÜZCE ili BiTKi BiYOLOJiK ÇEŞiTLiLiGi, ENDEMiK, NADiR BiTKi TAKSONLARI VE KORUMA STATÜLERi korumasına ve izlenmesine ilişkin çalışmalar yapılmaktadır. Düzce'de endemik bitkilerin korunması için; In- Situ ve Ex-Situ koruma sağlanmalı; Biyogenetik rezerv alanları oluşturulmalı, Botanik Bahçesi kurulmalı, Tohum Bankası oluşturulmalı, Endemik bitkilerin Habitat ve Biyotop alanları belirlenmeli (Natura 2000), Bürokrasiyi hızlandırıcı ve önleyici yerinde etkin yönetim oluşturulmalı; Mutlak koruma statüleri oluşturulmalı, Kaynaklar Aksoy, N. & Uzun, O. (20ıı). Distribution and canservation significance of endemic plants in the Düzce province. /nt.]. Physical Sci. 6(8): 2ı43-2ı5ı. Aks.oY., N. (2006). Elmacık Dağı (Düzce) Vejetasyonu. I.U. Fen Bil. Enst. Orman Botaniği Doktora Programı, Istanbul. Aksoy, N., Duman, H. & Efe, A. (2008). Centaurea yoltiriki i sp. nov. (Asteraceae, C. sect. Pseudoseridia) from Turkey. Nordic]. Bat. 26: Aksoy, N., Göktürk, R.S., Açık, L. & Çelebi, A. (2007). Cephalario duzceensis (Dipsacaceae), A new sp e ci es from the western Black Sea region, Turkey. Nordicj. Bat. 25: Aksoy, N., Koçer, N. & Aslan, S. (20ıO). The Endemic Plants of Düzce and Their Conservation Status. XII. Optima Meeting, Proceedings, p. 148, March, Antalya. Aksoy N., Özkan N.G., Koçer, N., Aslan, S.,m "Mel enağz ı Kumu! Vejetasyonunun (Düzce-Sakarya) Biyolojik Çeşitlilik Açısından İrdelenmesi", Biyolojik Çeşitlilik Sempozyumu Bildiri Kitabı, syf: 49, Muğla, Mayıs AKfv1AN, Y., ı 995, Türkiye Orman Vejetasyon u, An k. Univ. Fen fakültesi, Botanik Anabilim Da lı -Ankara. Anonim (2009). Düzce İl Çevre Durum Raporu. Düzce. Davis, P.H. (ed.) (ı965-ı985). Flora of Turkey and the East Aegean lslands. Vols: ı-9, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Davis, P.H. (ed.), Mill, R.R. & Tan, K (ı 988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (supple. ı), Vol. ıo, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, z. & Adıgüzel, N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, TTKD & YYÜ No: ı8, Ankara. Görcelioğlu, E., Günay, T., Karagül, R., Aksoy, N. & Başaran. M.A. (ı999) Mayıs 1998 Batı Karadeniz Seli Nedenleri, Alınması Gerekli Önlemler ve Öneriler (Bilim Kurulu Raporu). TMMOB Orman Mühendisleri Odası Yayın No: 2, Ankara. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. & Babaç, M.T. (edir.) (20ı2). Türkiye Bitkileri Listesi (Damar/ı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. & B aşer, K.H.C., (eds.) (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, v. ı ı (Su pp. 2), Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Güneş, N. (2009). Hasanlar Baraj Gölü (Düzce) ve Çevresinin Florası. Düzce Üniv., Fen Bil. Enst. Orman Mühendi sliği A.B.D., Düzce. Güneş, N. & Aksoy, N. (2011). Hasanlar Baraj Gölü (Düzce) ve çevresinin florası. Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Ormanez/ık Dergisi 7: Güneş, N. (2008). Yzğılca-Hasanlar Barajı ve Yakın Çevresinin Etnobotanik Özellikleri (sözlü sunum). VI. Ulusal Orman Fakülteleri Öğrenci Kongresi Bildiri Kitabı. IUCN (200ı). IUCN Red List Categories: Version 3.1, Prepared by the IUCN Species Survival Commission, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, ı - 23, UK. Karagül, R. (ı 998). Düzce Havzasında Yanlış Arazi Kullanımı ve Orman Azalmasının Etkileri. Sosyo Ekonomik Değişim Sürecinde Bolu Yayla ve Ormanları Sempozyumu, 8ı-95, ISBN : , 7-9 Mayıs, Bolu. Koca, A. 2003: Akçakoca (Düzce) İlçesinin Florası ve Etnobotanik Özellikleri, H. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji ABD, Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Prof. Dr. Şinasi Yıldırımlı), Koçer, N. (20ı2). Samandere Vadisi ve Uğur Köyü Şimşirlik Mevkii Flo rası. Düzce Üniv., Fen Bil. Enst. Orman Mühend is liği A.B.D., Düzce. MAYER, H. & AKSOY, H., ı998, Türkiye Ormanları ( Çeviren: H. Aksoy & G. Özalp), T.C. Orman Bakanlığı Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, O.B. Yayın No: 038, Müdürlük Yayın No:l,Bolu 375