İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: İnternet Yönetiminde Türkiye için Alternatif Öneriler

Transkript

1 97 İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: İnternet Yönetiminde Türkiye için Alternatif Öneriler Serhat Kaymas Özet Bu çalışma; Türkiye de internet politikaları bağlamında alternatif model önerisini tartışmayı amaçlamıştır. Bununla birlikte; küresel düzeyde bakıldığında, internet politikaları alanının yanlış tanımlanmış olduğu gözlenir. Çalışmanın genel yaklaşımı içerisinde internetin yalnızca içeriğin üretim, dağıtım ve tüketimde yeni yollar sunan teknolojik bir olgu olmadığı aynı zamanda medya ekonomisi ve düzenleyici yapılarla yakın ilişki içerisinde olduğu savunulmaktadır. Bu bağlamda internet yönetiminin teknoloji, pazar ve düzenleme ekseninde yarattığı sorun alanlarına ve düzenleyici otoritelere odaklanmaktadır. Bu açıdan; internet yönetimi alanında, üstelik hiçbirisi de iyi kurulmamış üç önemli yaklaşımın egemen olduğu belirtilmelidir. Bu yaklaşımların ilki, kamu politikaları alanında egemendir ve internet için en iyi yönetimin pazar kararlarıyla alınabileceğini öne sürer. İkinci yaklaşım, internete dair akademik tartışmalar boyunca öne çıkmaktadır ve internet yönetiminin, kendi-kendisini yönetim ve ağ yönetimi üzerinden gerçekleştirilebileceğini belirtir. Üçüncü yaklaşım ise internet yönetiminin geleneksel yayıncılık özellikle telekomünikasyon ve yayıncılık alanlarından farklı olduğunu belirler. Bu çalışma içerisinde söz konusu yaklaşımlar, gelişmekte olan ülkeler bağlamında, değerlendirilmekte ve Türkiye için alternatif bir internet politikası modeli önerilmektedir. Anahtar Sözcükler: İnternet, Küresel İnternet Yönetimi, Gelişmekte Olan Ülkeler, Medya Politikaları, Kamu Politikaları. National Public Policies and Internet: Some Alternative Proposals for Turkey in the Domain of Internet Management by Public Policies Abstract This study has aimed open a discussion on the alternative internet policies model in Turkey. Nevertheless, an alternative reading on the global internet regulation and approaches of the internet management to read a policy trends is still ill-defined domain. The basic approaches of this study is that the regulation and the management of internet is not only technological fact which serves new ways of producing, distributing and consuming of content but also closely linked to media economics and regulatory structures. In this respect this study focuses on the problematic fields which caused by the management of the internet in the levels of technology, market and the regulation, of course regulatory bodies. In this regards, to say that, three myths of internet governance prevail however none is well founded. The first approach or the myth dominant in the public policy domain, that internet governance is best when the market decides. Second approach, or other myth, is dominant in scholarly discussion of the internet, that network governance and self-regulation is both pervasive and effective. And the finally third approach, or the third myth, that internet governance is quite distinct from governance of legacy media, notably broadcasting and telecommunication, therefore which has led internet scholarship to focus on the internet domain name system or internet assigned names and numbers. In this study has evaluated those approaches in terms of developing countries internet policies. At the final section of this article, has proposed a new internet management model, which is laid multiregulation model, for Turkey. Key Words: Internet, Global Internet Management, Developing Countries, Media Policies, Public Policies. ileti im : ara t rmalar (2):

2 98 ileti im : ara t rmalar İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: İnternet Yönetiminde Türkiye için Alternatif Öneriler Gelişmekte olan ülkelerde; internet yönetimi ve kamu politikaları arasındaki ilişki; bir yandan, 1980 li yıllardan itibaren küresel kapitalist sermaye birikim koşullarındaki değişimin yansıması olarak ulusal kamu politikalarındaki dönüşümün, öte yandan teknolojinin ulusal bir politika gündemi içerisinde nasıl yönetilebileceğine dair bir dizi tartışmanın eşliğinde çelişkili bir sürekliliği oluşturur. Kapitalizmin yeniden yapılandığı 1980 lerden itibaren üstü örtülü bir devletsizleştirmenin izleri yeni medya ve bileşenleri söz konusu olduğunda daha da belirginleşmektedir. Gerçekten de Venturelli nin (1998: 4) işaret ettiği gibi, ulus devletler, giderek politika üreten yerine politika transfer eden bir konuma doğru sürüklenmektedir. Bu çalışma içerisinde; küresel medya politikaları eliyle yersiz-yurtsuzlaştırılan ulusal politikalar Türkiye özelinde değerlendirilmekte ve Türkiye de ancak 1990 lı yılların ardından politika gündeminde yer edinebilen enformasyon toplumu siyasası, küresel medya politikaları bağlamında değerlendirilmektedir. Çalışma; küreselleşme sürecinin eşlik ettiği ve ulus devlet politikalarının giderek yok sayıldığı medya politikalarında yeniden yapılanma içerisinden bakarak, teknoloji yönetiminin ulusal bir bağlam içerisinde nasıl geliştirilebileceğini tartışmayı amaçlamıştır. Çalışma boyunca; iletişim teknolojilerine dair ulusal bir politika oluşturulabilir mi?, Kamu yararı ile tanımlanan ulusal bir teknoloji politikası eşliğinde, enformasyon toplumu kazanımlarını geliştirebilmek olası değil midir? sorularına anlamlı yanıtlar aranmaktadır. Çalışma içerisinde söz konusu soruların yanı sıra demokratik bir iletişim düzeninin gerçekleştirilebilmesi ile bütünleşen bir diğer soru; Türkiye için çoğulcu ve çok sesli bir iletişim düzeninin gerçekleştirilebilmesi adına

3 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: ulusal politikalar eliyle alternatif bir internet politikası nasıl gerçekleştirilebilir? olarak belirlenmiştir. Bu soru; Türkiye için, ulusal politikalar eliyle internet ve bileşen yeni medya alanına dair, en azından kuramsal düzeyde, bir politika modeli arayışına yol açmıştır. Türkiye nin, 1980 li yılların ardından izlediği yeniden yapılanma süreci 1, enformasyon toplumu kazanımlarından yararlanabilmesi için teknolojinin ulusal politikalar eliyle nasıl geliştirilebileceğine dair önemli bir soru ile yüzleşmesine yol açmaktadır. Ancak, kapitalizmin küresel olarak yeniden yapılanması ve bu bağlamda ulus devletlere üstü örtülü bir cenaze töreni düzenlenmesi teknolojinin nasıl yönetilebileceğine dair anlamlı sorunları da gündeme getirmektedir. Bu bağlamda, Avrupa Birliği politikalarının, Amerika Birleşik Devletleri nin serbest pazar yanlısı politikalarına eklemlendiği gözlenmektedir. Ancak, Avrupa Birliği nin yine de Avrupalılaştırılmış bir liberalleştirme programını izlediği belirtilmelidir. Bununla birlikte, her ne kadar Avrupalılaştırılmış olsa da yine de ulusal kamu politikalarının nerede olduğuna dair bir dizi anlamlı soruyu tam da küresel kapitalizme koşut olarak yeniden yapılanan ulus devletlerin yerine dair süre giden tartışmaların merkezine yerleştirir. 1 Örneğin bir yandan sermaye birikim modellerindeki değişim ile küresel kapitalizmden etkilenmesi öte yandan Avrupa Birliği ne üyelik sürecinde izlediği yapısal uyum programı ile birlikte politikalarını yeniden tanımlaması önemli etkenler olarak öne çıkmaktadır. Bununla birlikte Çelebi nin (2002: 77) belirlediği gibi, Avrupa Birliği nin de kapitalizmin yeniden yapılanmasına koşut olarak etkilendiği ve politikalarını yeniden yapılandırdığı gözlenmektedir.

4 100 ileti im : ara t rmalar Küresel kapitalizmin yeniden yapılanmasının ötesinde teknolojinin ulusal kamu politikaları eliyle yönetilebileceğine dair bir diğer önemli sorun dizgesi tam da teknolojinin oluşturduğu olanaklar içerisinde öne çıkmaktadır. O kadar ki, iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin, yeni olarak tanımlanabilen bir medya biçimini 2 oluşturmasıyla birlikte, geleneksel ve yeni medya sektörleri arasındaki sınırların giderek iç-içe geçmesi, yakınsama süreci, geçmişte birbirinden ayrı alanlara yönelen medya politikalarının da giderek birbiriyle yakınsamasını gerekli kılmaktadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği medya politikaları özelinde gözlendiği gibi, telekomünikasyon ve medya politikalarının ortak bir düzenlemeler içerisinde birlikte ele alınması 3 tam da böylesi bir sürece işaret etmektedir. Bütün bu süreçler medya politikalarının giderek hem bir paradigma hem de bir değer değişimi dizgesi içerisinde ele alınmasına yol açmaktadır. Medya politikalarındaki değişimin ikinci uğrağı, medya politikalarındaki değer değişimi bağlamında ele alınmalıdır. Kamu çıkarı, sosyal sorumluluk ve kamu yararı gibi, iletişim politikalarına eşlik eden bir dizi eski değerin yeniden tanımlanması, medya politikalarındaki değişime dair örnekler olarak öne çıkmaktadır. İletişim politikalarındaki değerler dizisi değişimini, kamu çıkarı terimi özelinde yeniden tanımlama çabası, kamu politikaları ve internet arasındaki ilişkinin yeniden düşünülmesine dair anlamlı bir zemin oluşturmaktadır. O kadar ki, iletişim ve enformasyon teknolojilerine dair siyasa gündemi; kamu politikaları alanına egemen olan sosyal sorumluluk, kamu çıkarı, kamu yararı kavramları ile söz konusu kavramları politika gündeminden dışlayan küresel kapitalizmin ürettiği yeni politika değerleri 2 İnternet ve internet temelli bir dizi kitle iletişim aracının, iletişim sektörüne girmesi ile birlikte kitle iletişim araçlarının geleneksel ve yeni olmak üzere iki ana kategori altında toplandığı belirtilmelidir. Yeni medya, geleneksel medya ve iletişim hizmetlerinin hem anlamı ve hem de doğası üzerinde anlamlı bir dizi değişim oluşturmuştur. Rogers a göre (aktaran Geray, 2002: 18) yeni medyanın, etkileşim, kitlesizleştirme ve eşzamansız olabilme yönünde üç temel özelliği bulunmaktadır. 3 Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri nin henüz 1996 yılındaki Telekomünikasyon Yasası geçmişte birbirinden ayrı alanları oluşturan alt yapı hizmetleri ile içerik üretiminin aynı şirket tarafından yapılmasına olanak tanıması anlamlı bir örnek olarak öne çıkmaktadır.

5 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: arasındaki gerilimin merkezinde yer almaktadır. Böylesi bir durum, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği politikaları boyunca daha da bir açığa çıkmaktadır. Örneğin hem özellikle çocuk ve gençlerin internetin zararlı etkilerinden korunması ve kamu için yararlı bir iletişim modeli hedeflenirken hem de küresel bir internet yönetiminin tamamlayıcıları olan internet alan adları gibi merkezi bir yönetim unsuru küresel ve devletler üstü bir siyasal biçim edinebilmektedir. Böylesi bir bağlam içerisinden bakıldığında ulus devletlerin giderek içsel dinamikleriyle uyumlu ve iç ihtiyaçlarının belirlediği politikaları üretmek yerine, çoğu kez, dış dinamikler ve ulus ötesi sermaye hareketliliğinin belirlediği politikaları uyarlayan bir tutum izlediği gözlenir. Bütün bu yönleri ile 1980 li yıllardan itibaren gelişmekte olan ülkelerin politika üretme iktidarını bir bakıma kaybettiği ve dış dinamiklerce belirlenen bir dizi politikayı uygulamak zorunda kaldıkları belirtilmelidir. Gelişmekte olan ülkelerin, özellikle iletişim teknolojileri alanında politika transferini izlemesi ise, iletişim teknolojileri ve yeni medya alanında zaten ithalatçı olan ülkeleri bu kez de politika ithalatına doğru yönlendirmekte ve gelişmekte olan ülkelerle aralarındaki farklılıklar giderek açılmaktadır. Victor Picard ın (2007: 118) belirlediği gibi küresel iletişim politikalarına dair son dönem tartışmalar, teknik sorunlara dair tarihsizleştirici bir anlatı sunmaktadır. Picard ın (2007: 118), öne sürdüğü gibi iletişim teknolojileri politikalarını tarihsel bir hafıza içerisinden okuyabilmek ve hem de alanda süre giden gelişmeleri ekonomi politik bir bağlam içinde konumlandırabilmek için küresel medya yönetimine dair bir tarihçe içerinden bakmak anlamlı bir çaba olarak öne çıkmaktadır. İletişim Politikaları ve Küreselleşme: Ulusal Medya Düzenlemelerinden, Küresel Medya Yönetimine Doğru İletişim teknolojileri politikalarının, eleştirel bir bakış açısından değerlendirilmesi, ulusal medya politikaları ve ulus devletin politika üretme iktidarının, 1980 li yıllardan itibaren üstelik doğal karşılanan ölçüde kırıldığına dair anlamlı veriler sunmaktadır. Manuel Puppis in (2008:406) belirlediği gibi, özellikle Avrupa ülkelerinde, 2. Dünya

6 102 ileti im : ara t rmalar Savaşı sonrasında, medya politikaları siyasal ve toplumsal bir dizi ihtiyacın eşlik ettiği bir yapılanma dönemi içerisinde ulus devletlerin politika araçları ile düzenlenmekte ve bu bağlamda medya politikalarıyla, ulus devletlerin iç dinamikleri arasındaki uzlaşının yansıması olarak medya politikaları gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte, geçen on yıldan daha fazla bir zaman içerisinde, medya düzenlemeleri ve ulus devlet arasında var olan uzlaşı kırılmış, medya politikaları daha çok ekonomi politik bir değişim eşliğinde, üstelik bir dizi anlamlı değişim geçirerek düzenlenmeye başlanmıştır. Böylesi bir yeniden yapılanma süreci birbiri ile birlikte değerlendirilmesi gereken iki önemli gelişmenin etkisi altındadır. İlk gelişme, Amerika Birleşik Devletleri nin söz konusu dönemde elinde bulundurduğu sermayeyi giderek gelişmekte olan ülkelere karşı bir hegemonya aracı olarak konumlandırmasıdır. İkinci gelişme ise Avrupa nın giderek, Amerika Birleşik Devletleri nin vesayeti altına girmesidir. Böylesi bir yapılanma, Puppis (2008: 406) tarafından, medya düzenlemelerinden küresel medya yönetimine doğru gözlenebilir bir değişim olarak okunmaktadır. Buna göre, iletişim teknolojileri politikaları alanında bir yandan, küresel güç merkezleri tarafından belirlenen politikaların uygulanması ve ulus devletlerin politika belirleme sürecinde giderek daha da bir sınırlandırılması ancak öte yandan, politika transferi, kendi kendini yönetim ve kuralsızlaştırma gibi bir dizi yeni politika aracının uygulamaya konulması değişimin önemli göstergeleri olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, küresel medya yönetimine dair ilk tartışmaların, en azından hükümetler arası yönetim örgütleri için bakıldığında, henüz 19. yüzyılın başından itibaren var olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda küreselleşme süreci ve bileşeni olarak medya yönetimi arasında üç önemli dönem ayırt edilebilir (Pike ve Winseck, 2004: 643; Puppis, 2008: 407). Pike ve Winseck (2004: 643), küresel medya yönetiminin ancak 1990 lı yıllar boyunca geliştiğini ve tamamen yeni bir olgu olarak öne çıktığını ileri süren akademisyenlere karşı böylesi bir olgunun, sanıldığının aksine, çok daha eski bir döneme işaret ettiğini belirlemiştir. Pike ve Winseck in belirlediği gibi, küreselleşme sürecine eşlik eden küresel bir medya yönetimine dair ilk dönem, 19. yüzyılın ortası ile 1920 li

7 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: yılların başına değin tarihlendirilebilmektedir. Puppis in (2008: 407) gerçekleştirdiği çalışmada da küresel medya yönetimine dair ilk dönemin, 19. yüzyılda başladığı ve 2. Dünya Savaşı na değin süre gittiği belirlenmiştir. Puppis in belirlediği gibi küresel medya yönetimine dair, 19. yüzyıldan 2. Dünya Savaşı na, 2. Dünya Savaşı ile 1990 lı yıllar ile 1990 lı yıllar ve sonrasına değin uzanan, üç önemli dönem ayırt edilebilmektedir. Bununla birlikte, her ne kadar medya politikalarının ilk iki dönemi içerisinde de küresel medya yönetimine dair örnekler gözlenmiştir 4. Ancak, küresel medya politikalarının son dönemi hem anlamı hem de doğası itibariyle anlamlı farklılıklar içermektedir lerden itibaren iletişim politikaları bağlamına üstü örtük bir devletsizleştirmenin yerleşmesi söz konusu farklılıkları daha da bir görünür kılmaktadır. Puppis in (2008: 406) belirlediği gibi, politikaların son on yıllık dönemi içerisinde bir yandan, ulusal medya politikalarından küresel medya yönetimine doğru bir değişim, iktidar değişimi, yaşandığı gözlenmekte ancak hemen öte yandan öte yandan yeni politika araçlarının geliştiği görülmektedir. Bu nedenle küresel medya politikalarının üçüncü döneminde, liberalleştirme programı üzerinden ulus devlet ve ulusal kamu politikalarının bir bakıma bağlamından kopartıldığı ve hatta söz konusu politika pratiğinin, Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği, Uluslararası Para Fonu gibi bir dizi küresel güç merkezi tarafından yersiz-yurtsuzlaştırıldığı belirtilmedir. Tshuma nın (2000: 126) belirlediği gibi; 1980 li yılların sonu ve 1990 lı yılların başından itibaren ulusal sınırlar ötesinde ekonomik liberalleştirme programı ve uyum söylemi üzerinden küresel olarak derin bütünleşme 5 gerçekleşmiştir. 4 Küresel gazete dağıtımı anlaşmasını düzenleyen Carlsbard Sözleşmesi ve uluslararası telgraf sözleşmesini oluşturan Berlin Wireless Telgraph Convention sözleşmeleri söz konusu döneme ilişkin örnekler olarak verilebilir. 5 Tshuma nın belirlediği söz konusu bütünleşme gerçekte 1990 lı yılların başına değin ulusal politika alanı olarak düşünülen sağlık ve güvenlik standartları, rekabet kuralları, finansal düzenlemeler, sektör destekleri, vergi kuralları ve medya politikaları alanlarını kapsamaktadır.

8 104 ileti im : ara t rmalar Küresel Medya Politikalarında Üçüncü Dönem: Neo Liberal Politikalar Döneminde Bağlamsızlaştırılan Ulusal Kamu Politikaları Tshuma (2000: 126) söz konusu derin-bütünleşmenin tam da 1990 lı yılların başından itibaren, kapitalist sermaye birikimindeki değişime koşut olarak bir dizi alanda yaşanan değişimin giderek küresel medya tasarımına doğru genişlediğini söyler. Genişleme süreci, kültürel emperyalizmin bu kez de iletişim ağları üzerinden üretilmesidir. Küresel medya politikalarının üçüncü dönemi içerisinde, politika üretme iktidarı ve politika araçlarının Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, Uluslararası Para Fonu gibi ulus ötesi bir dizi gücün elinde yoğunlaşması sürecin ilk adımını oluşturmaktadır. Medya politikalarının söz konusu dönemi içerisinde, politika pratiklerinin iki ana biçim aldığı belirtilmelidir. İlk biçimi, Humphreys in (2002: 53) açıkladığı gibi politika transferi oluşturur. Politika transferi terimi, genel bir tanımlamayla, eski veya yeni herhangi bir siyasal sistem içerisindeki düşünceler, kurumlar, kurumsal düzenlemeler ve konu hakkındaki bilgi birikiminin diğer bir siyasal sistem tarafından kullanılmasıdır. Humphreys, Avrupa Birliği üye ülkelerinin özellikle 1990 lı yıllardan itibaren kitlesel transfer platformu olarak Avrupa Birliği nden etkilendiğini belirtir. Bu şekilde, üye ülke telekomünikasyon ve yeni medya sektöründe medya politikalarının uyumlaştırılması sağlanır. Gerçekte böylesi bir politika üretme pratiği, her ne kadar, üye devletlerden birliğe doğru bir güç aktarımını görünür kılsa da Avrupalılaştırmanın önemli bir boyutu olarak öne çıkmaktadır (Harcourt, 2003: 179). Birlik ülkelerinin, politika üretme sürecindeki küresel iktidarı yerel bağlamda yeniden üreten eğiliminin bir yandan rıza ancak hemen öte yandan zora dayalı, ikili bir karaktere sahip olduğu, en azından politika üretme yaklaşımı olarak değerlendirildiğinde, öne çıkmaktadır. Üye ülkelerden, Birliğe doğru genişleyen iktidar aktarımı Harcourt un (2003:203) belirlediği gibi, Avrupa Birliği nin bir yönetim mekanizması olarak ortak politikaların yatay ve dikey eksenler boyunca ilerlemektedir. Dikey eksen veya dikey Avrupalılaştırma, Avrupa Birliği resmi kararları çerçevesinde üye ülkelerin yasal değişiklik gerçekleştirmelerine

9 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: dayanmaktadır. Dikey eksen boyunca gerçekleştirilen politikalar gerçekte bir dizi yaptırım gücüne sahip kararlar dizgesi olarak öne çıkmaktadır. Yatay Avrupalılaştırma pratiği ise, Avrupa Komisyonu nun üye ülkeler için birlik politika araçlarına dayanan tavsiye kararları alması üzerinden gerçekleşir. Böylesi bir politika üretme biçiminin ikinci biçimi ise üye veya üyelik adayı ülkelerin, Avrupa Birliği hukuk normlarına göre belirlenmiş olan yasaları iç hukuklarıyla uyumlaştırma veya sözü edilen kararların, üye ülkelerin yasal mevzuatlarına eklemlenmesi yöntemi üzerinden gerçekleşmektedir. Avrupa Birliği, 2000 yılından itibaren medya politikalarında süreklilik edinmiştir (McQuail ve Cuilenburg, 2003: 199). Birlik politikalarındaki ortak eğilimler şu şekilde değerlendirilebilir: a. Elektronik medya sektörü düzenlemelerinde, rekabet kuralları ana politika aracı olarak kullanılmaktadır; b. Sektör alt alanları için, alt yapı sorunları her ne kadar diğer politika gündemleriyle birlikte ele alınabilirse de, ayrı ve ilgili sektöre yönelik düzenlemeler gerçekleştirilmelidir; c. Yaptırımlar en az düzeyde tutulmalıdır; d. Evrensel servis 6 hizmetleri genişletilmelidir; e. Üye devletler genelinde medya düzenlemeleri uyumlaştırılmalıdır; f. Medya sektöründe, bağımsız ve tarafsız düzenleyici otoriteler kurulmalıdır. Avrupa Birliği medya politikalarının söz konusu politikalar üzerinden ortak bir Avrupa uzamını oluşturmayı amaçladığı görülür. Örneğin, 1994 yılında Komisyon Başkanı Bangemann ın 7 ismi ile anılan eylem planında Avrupa Birliği öncelikle bilgi toplumu için gerekli olan teknik yasal ve düzenleyici standartlar ile genel çerçevenin oluşturulabilmesi için gerekli önlemleri sıralamıştır. Bununla birlikte 6 Açık erişimin sağlandığı ve kamu hizmeti niteliğindeki servisler kast edilmektedir. 7 Bilgi Toplumu Yaşamanın ve Birlikte Çalışmanın Yeni Yolları isimli rapor, Amerika Birleşik Devletleri nde Al Gore ve Bill Clinton projesi olarak bilinen Ulusal Enformasyon Alt Yapısı ve Enformasyon Otobanı nın oluşturulması yönündeki enformasyon toplumu projesinin Avrupa da ki yansıması olarak da değerlendirilmektedir.

10 106 ileti im : ara t rmalar Cooke un (2007: 366) belirlediği gibi söz konusu eylem planı, giderek internet ve bileşen sektörlerine doğru genişleyen alanlarda politika aracı olarak pazar, ekonomik gelişme ve telekomünikasyon sektöründe özelleştirme ve liberalleştirme programının uygulanması gibi küresel medya politikalarının 1990 lı yıllar boyunca gelişen eğiliminin Avrupa Birliği ndeki yansımasını sunmaktadır. Bangemann Raporu nu, Avrupa nın Bilgi Toplumuna Giden Yolu: Faaliyet Planı 8 başta olmak üzere bir dizi rapor ve çalışma izlemiştir. Avrupa Birliği, 1990 lı yıllardan itibaren eeurope+ projesi ile Avrupa Bilgi Toplumu planını uygulamaya koymuştur. Örneğin 1996 yılında yayınlanan; Bilgi Toplumunda Yaşamak ve Çalışmak: Önce İnsanlar isimli yeşil kitap bütün bir Avrupa Birliği enformasyon toplumu için eylem planı stratejisini belirlemiştir. Buna göre girişimin somut amaçları; a. Her yurttaşın evi, okulu, işyeri ve kamu kuruluşunu internete bağlamak ile ağ üzerinden çalışabilmesini gerçekleştirmek; b. Bilişim okur-yazarı ve girişimcisi olan bir Avrupa mirası oluşturmak ile son olarak c. Enformasyon toplumunun tüm toplumsal kesimleri kapsayabilmesini sağlamaktır. Avrupa Birliği enformasyon toplumu yol haritası giderek, enformasyon sektörü alanında tek pazarın oluşturulmasına doğru genişlemektedir ( Bununla birlikte, liberalleştirme ve özelleştirme programının ötesine geçerek Avrupa Birliği için ortak bir düzenleyici otoritenin geliştirilmesine doğru bir süreç izlendiği belirtilmelidir 9. 8 European Commission, Europe s Way to Information Society-Action Plan 9 Avrupa Birliği nin 1990 lı yıllardan itibaren kültürel bir Avrupa uzamı ile kolektif bir Avrupalılık kimliğini oluşturma yönündeki politikaların genel bir sistem politikasının ötesine geçmesi ve ortak bir Avrupa pazarının oluşturulabilmesine dönüşerek yeniden biçimlendirilmesi, 2000 li yılların başından itibaren yeni bir politika tasarımına doğru genişlemektedir. Örneğin, Avrupa Digital Tek Pazarı nda İçerik Üretimi isimli politika belgesinde, her ne kadar liberalleştirme programının yansıması gözlense de, genel bir sistem yaklaşımından daha da bir ileri giderek içerik üretimine ve Avrupa genelinde söz konusu politikaların düzenleyici otoritelerinin oluşturulmasına doğru genişleyen bir politika eğilimi izlenmektedir. Örneğin, söz konusu politika belgesinde görsel-işitsel yayıncılık için Avrupa Birliği ülkeleri genelinde ülkeler arasında uyumun gözetilerek tek bir yasal çerçevenin oluşturulması, ülkeler arasında yayın lisanslarının uyumlaştırılması ve ortak bir Avrupa lisans politikasının uygulanmasına doğru bir dizi politika uygulanmasına dair tavsiye kararları alınmıştır.

11 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: Küresel medya politikalarının son dönemi içerisinden bakarak; Amerika Birleşik Devletleri nin daha çok bir iç politika kararı olarak gerçekleştirdiği enformasyon ve yeni medya politikalarının, Avrupa Birliği ile temel farklılıklarını çözümleyebilmek mümkündür. Schneier ın (1997: 340), Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri arasındaki politikalar arasında her ne kadar aynı amaçlara yönelse ve benzeri stratejileri izliyor gibi görünse de, hükümetlerin sorunları ele alış biçiminden kaynaklanan, önemli farklılıkların bulunduğu yönündeki saptaması, AB ve ortak enformasyon uzamı tartışmasına doğru ilerletilmelidir. Avrupa Birliği nin enformasyon ve yeni medya sektöründeki koordinasyonu Halpin ve Simpson (2002: 286) tarafından negatif koordinasyon olarak değerlendirilir. Negatif koordinasyon, 19. yüzyılda devletin farklı çıkar grupları arasındaki uzlaşımı sağlayıcı müdahalelerinin doğal karşılandığı pozitif koordinasyonun aksine, küreselleşme süreci ile birlikte devlet eliyle, düzenleyici otoriteler ve özerk kendi kendisini düzenleyici mekanizmalar oluşturmasıdır. Küreselleşme süreci ile temsil edilen ve herhangi bir hükümet müdahalesinin gerçekleşemeyeceği internet yönetimi bağlamında Avrupa Birliği nin negatif bir koordinasyon yönetimini belirlemesi bu bağlamda anlaşılabilir bir yapı sunmaktadır. Avrupa Birliği nin negatif koordinasyon sürecini izlemesi, Amerika Birleşik Devletleri nin hegemonyasını bir bakıma yeniden dönüştürme amacını izlemektedir. Ancak bir bütün olarak bakıldığında söz konusu düzenleyici otoritelerin çalışma pratikleri ile söz konusu örgütlerin siyasal iktidarlara, sermaye gruplarına karşı bağımsızlığını nasıl koruyabileceği açık değildir. Bununla birlikte, Avrupa Birliği nin giderek ulus ötesi / ulus aşırı düzenleyici otoritelerin tarafı haline gelmesi ile ulusal düzenleyici otoriteler oluşturmasının yanında ulus aşırı düzenleyici ağın da tarafı olması, eş anlı gelişmiştir 10. Amerika Birleşik Devletleri nde ise, enformasyon toplumu ve bileşen alanlara dair politikaları, yeni dünya iletişim ve enformasyon 10 Bu bağlamda, Avrupa Birliği nin 1998 yılında Amerika Birleşik Devletleri nde, Kaliforniya Ticaret Yasalarına göre kurulmuş olan ICANN (Internet Cooperation for Assigned Names and Numbers-İnternet Tahsisli Adlar ve Numaralar Şirketi) üyeliği örnek olarak verilebilir.

12 108 ileti im : ara t rmalar düzeni içerisinde biçimlendirilmiştir lı yıllardan itibaren enformasyon toplumu söylemi üzerinden yeni iletişim teknolojileri alanının küreselleşme eşliğinde yeniden yapılandırılması ve yeni iletişim düzeninin ihtiyaç duyduğu politika araçlarının geliştirilmesi yine Amerika Birleşik Devletleri tarafından gerçekleştirilmiştir (Picard, 2007: 122). Amerika Birleşik Devletleri nin tasarımındaki yeni iletişim düzeni ve küresel medya politikaları çoğu kez ulusal medya politikalarına yönelen doğrudan bir tehdit olarak konumlanmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü nün tasarımındaki yeni iletişim düzeni, ulus aşırı bir dizi anlaşmanın eşliğinde piyasaların liberalleştirilmesinin önüne geçen uygulamalara tanıklık etmiştir. Gerçekten de; EBU (aktaran Puppis, 2008: 415) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada belirtildiği gibi, liberalleştirme programının gereksinimleri, politika üreticilerinin yalnızca gelecekteki seçimlerini aşındırmakla kalmıyor, bununla birlikte Avrupa görsel-işitsel modelinin bugün dayandığı ilkeleri tehdit ediyor. Liberalleştirme programının içerisinden bakarak, ulus aşırı bir dizi anlaşmanın ulus devletin politika üretme iktidarını elinden kaybettiği bir dizi uygulamanın da temellerini attığı görülür. O kadar ki Splichal in (2009: 396) belirlediği gibi, küreselleşme süreci ile birlikte hükümetsiz bir küresel yönetim biçiminin geliştiği daha da bir görülür hale gelmektedir. Örneğin, GATS anlaşmalarının dördüncü protokolü ile birlikte 1998 yılından itibaren dünya telekomünikasyon ticaretinin %90 ı yalnızca bir tek anlaşma doğrultusunda gerçekleşmektedir (Puppis, 2008: 411; Jin, 2005: 294). Bununla birlikte, küresel anlaşmaların giderek GATT ve GATS belgelerinde olduğu gibi daha çok bir siyasal sistemin yeniden yapılandırılmasının ötesine geçerek, The Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Propherty Rights Sözleşmesi nde de gözlendiği gibi, giderek içerik ve fikri haklar düzenlemesine doğru genişlemektedir. Bununla birlikte, Aister in (2005: ) belirlediği gibi; küresel ağ, küresel yönetime yol açmaktadır. Medya politikalarının küresel düzeyde, tek tipleştirme olarak isimlendirilemese de en azından, uyumlaştırılması ve öte yandan küresel ağ yönetiminin uluslararası otoritelerinin kurulması küresel

13 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: yönetim ağının ortaklaşa yürüyüşünün adımlarını oluşturmuştur. Amerika Birleşik Devletleri nin ulus aşırı sözleşmeleri ve Avrupa Birliği nin devletlerin politika iktidarını sınırlandıran uygulamalarının yanı sıra bir dizi küresel örgüt de giderek ulus devletlerin yerine geçen düzenleyici otorite konumunu üstlenmektedir. Bu bağlamda; Dünya Ticaret Örgütü, Uluslararası Para Fonu tasarımındaki yeni bir ağ yönetimi gelişmekte, küresel bir dizi güç ekseninde giderek ulus devlet üstü bir yönetim yapısı oluşmaktadır. İnternet Tahsisli Alan İsimleri ve Sayıları Şirketi (ICANN), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Dünya Fikri Haklar Örgütü (WIPO), Uluslararası Ticaret Hukuku Üzerine Birleşmiş Milletler Komisyonu (UNCITRAL), telekomünikasyon hizmet standartlarını küresel olarak uyumlaştırmayı amaçlayan Bilgisayar-Telekomünikasyon Bütünleşmesi Örgütü (CTI) ve İnternet İzleme Örgütü (IWF) küresel yönetim ağının önemli örneklerini oluşturmaktadır. Öte yandan Collins in (2006: 338) belirlediği gibi; internetin kapsayıcı, hiyerarşik ve bir dizi yönetimsel araca sahip bir yapısının olmaması gerçekte internet için bir yönetim yapısının olmadığı anlamına gelmemektedir. Collins e göre, açık bir yönetim yapısının olmamasından kaynaklanan boşluk, internetin kendi-kendisini yönetme mekanizması ile doldurulmaktadır. Küresel iletişim politikalarındaki son dönem ve paradigma değişimi aşağıdaki Şema 1 içerisinde yer almaktadır. Bununla birlikte, son dönem içerisinde ulus devletin politika iktidarına dair alanların, ekonomik-sosyal ve kültürel ve siyasal olmak üzere üç ana katmana ayrıştırıldığını belirtmek gerekmektedir. Ancak böylesi bir ayrımlaştırma her ne kadar merkezi iktidarın gücünü alanlar arasında paylaştırmayı içerse de, söz konusu alanların merkezi iktidara karşısında göreli olduğu belirtilmelidir. Böylesi bir düzenleme, katı iktidar biçiminden esnek iktidar biçimine doğru bir değişime yol açmaktadır. Bu şekilde her alan için ayrı amaçlar tanımlanmıştır. Küresel medya politikalarının söz konusu üçüncü dönemi içerisinde, her ne kadar alt alanlar ve alt amaçlar olsa da, içeriğinin niteliksel olarak nasıl biçimlendirilebileceği belirlenemeyen özgürlük, kalite, rekabet, tüketim, çeşitlilik gibi bir dizi serbest pazar modeli söylemi ile uyumlu amaçların belirlendiği gözlenmektedir. Bununla birlikte, yeni

14 110 ileti im : ara t rmalar bir politika döneminin ve değişen değer dizgesinin daha da bir görünür kılındığı belirtilmelidir. Şema 1. Küresel Medya Düzenlemelerindeki Yeni Dönem (Mcquail ve Cuilenburg, 2003: 202). Politikaların Son Amacı/Kamu Çıkarı Siyasal refahın sağlanması Sosyal refahın sağlanması Ekonomik refahın sağlanması Alanlar ve Değerler/Kriterler Siyasal Alanda Sosyal ve Kültürel Alanda Ekonomik Alanda Özgürlük Erişim Çeşitlilik Enformasyon Kontrol Sorumluluk Seçim Kimlik Etkileşim Kalite Uyum Rekabet Gelişme İstihdam Tüketim Yenilik ve Yeniliklerin Yayımı Yeni İletişim Politikaları ve Paradigma Değişimi Böylesi bir değişim Searves e göre (2002: 435) şirket-odaklı politikalar döneminden müşteri-odaklı politikalara geçiş olarak değerlendirilir. Politika üretme sürecindeki söz konusu değişim aşağıdaki gibi şema haline getirilebilir. Şema 2. Küresel Medya Politikaları Son Döneminde, Avrupa Birliği Politikalarındaki Değişim (Searves, 2002: 435). Şirket Odaklı Politikalar Hareketli pazar, belirsiz gelirler Rekabet Kısa-Dönemli Hedefler Teknoloji temelli, teknolojinin ilerlettiği politikalar Araç, mesajdır. Kullanıcı Odaklı Politikalar Pazar üzerinde şirketlerin kontrolü ve bu yönüyle şirketler için garantili gelir Politikalarda yeni dönem Uzun dönemli amaçlar Teknoloji yerine kullanıcı odaklı çözümler İçeriğe yönelik kitle iletişim aracı

15 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: Politikaların odağının değişmesine rağmen, küresel medya politikalarının söz konusu son dönemi içerisinde, ulus devlet içerisinde bir düzenleyici otoriteye yer veril(e)memesi iki ana eksen üzerinden ele alınabilir. Öncelikle, internetin, medya politikaları bağlamındaki yapısal nitelikleri ulus devlet içerisinde bir yönetim mekanizması oluşturulabilmesine engel olmaktadır 11. Öte yandan internetin, başlangıç yıllarından itibaren bir bütün olarak nasıl yönetilebileceğinin belirginleştirilmemesi, internete dair bir yönetim biçiminin ve yönetim araçlarının geliştirilememesine de yol açmıştır. Örneğin Kleinwatcher ın (2000: 455) belirlediği gibi, internetin 1960 lı yıllardaki geliştirme döneminde devletlerarası bir anlaşmaya konu edilmediği gibi, 1980 li yıllarda sınır ötesi veri aktarımının düzenlenmesine dair bir dizi girişim olmasına rağmen, yeni medyaya dair bir öngörü henüz yapılmamıştır. Böylesi bir durum; internet politikalarının giderek yalnızca bir kendi-kendisini yönetim eksenine yönlendirilmesinde etkili olmuştur. Gerçekten de, Christou ve Simpson ın (2007: 154) belirlediği gibi, Amerika Birleşik Devletleri ndeki internet politikaları daha çok hukuksal bir kendi-kendisini yönetim ekseninde anlamlandırılabilirken, Avrupa Birliği nde internet politikalarını hükümet müdahaleleri ile koordine edilen bir kendi-kendisini yönetim olarak değerlendirmek gerekir. Her iki model arasındaki temel farklılık, hükümet müdahalelerinin biçimi ve niteliğinden kaynaklanmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri nin serbest piyasa modeline duyduğu inanç, Avrupa Birliği ndeki yansımasını ABD ve Japonya öncelikli olmak üzere iletişim teknolojileri alanında var olabilme adına izlediği, gerçekte sürüklendiği, bir piyasa modelinde bulmuştur (Halpin ve Simpson, 2002: 289). Ancak öte yandan söz konusu alanda yalnızca kamu hizmeti anlayışının korunması değil bununla birlikte kamu hizmeti anlayışının geliştirilmesi gerektiğine dair bir dizi politika geliştirmiştir (Christou ve Simpson, 2007: 154). 11 Her ne kadar, internetin daha çok kendi-kendisini yönetim modeline uygun olduğu bilinse de bir dizi ülke deneyiminde gözlendiği gibi, ulusal düzenleyici otoritelerin de oluşturulduğu belirtilmelidir. Örneğin İngiltere de OFCOM, Finlandiya da FICO- RA, İtalya da AGCOM yakınsayan iletişim ortamında ulusal düzenleyici otorite örneklerini oluşturmaktadır. Bu konuya ayrıntılı olarak girilecektir.

16 112 ileti im : ara t rmalar Teknolojinin Oluşturduğu Sorunlar, Teknolojiye İndirgenerek Yönetilebilir mi?: Küresel İnternet Yönetimi ve Kamu Politikaları İnternetin; bütün bir 1960 lı yıllar boyunca, Amerika Birleşik Devletleri nin savunma, eğitim ve akademik amaçlarla bilgisayarlar arasında bir ağ oluşturulmasına dair çalışmaların sonucunda ortaya çıktığı, iletişim teknolojileri yazınında kapsamlı olarak belirlenmiştir (Christou ve Simpson, 2007:148). Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı nın İleri Araştırma Projeleri Ajansı (Department of Defence s Advanced Research Projects Agency DARPA) tarafından oluşturulan ARPANET (İleri Araştırma Projeleri Ajansı Bilgisayar Ağı) tarafından başlatılan internet araştırmaları projesi, sonraki yıllarında bir yandan iletişim ağlarını oluşturarak diğer yandan packet switching (anahtarlama) teknolojilerini geliştirerek çalışmalarına devam etmiştir li yıllar boyunca DARPA, ağların ağı (world wide web) ve ağların karşılıklı iletişimini sağlayan protokollerin (İnternet Protokolleri IP) geliştirilmesini desteklemiştir. Internetting Project olarak isimlendirilen ve araştırmalar sonucunda oluşturulan ağlar sistemi ise, internet olarak isimlendirilmiştir. Program boyunca geliştirilen, bilgisayarların bir ağ oluşturmasıyla ilerleyen, protokoller Transmission Control Protocol TCP ve Internet Protocol IP olarak isimlendirilmiştir. Araştırmalar sonucunda ilk iki protokolün geliştirilmesinin ardından TCP IP Protokol İkilisi geliştirilmiştir (Alkan ve Canbay, 2009: 2). İnternet Protokol Kurallarının (TCP/IP) oluşturulması, sunucu bilgisayar hizmetleri ile ilgili kullanım protokollerinin geliştirilmesi, internete dair merkezi kaynakların küresel teknolojik yönetimine dair standartların geliştirilmesi, alan isimlerine dair standartların belirlenmesi, aslında en azından temel bir düzeyde, iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin eşlik ettiği politika sürecine dair anlamlı örnekler olarak öne çıkmaktadır. Üstelik sözü edilen gelişmelerin eş zamanlı olarak internetin küresel olarak yönlendirilmesine dair göstergeler olduğu açıkken Kleinwachter in (2004: 233) belirlediği gibi, küresel internet yönetimine dair politikalar ise, halen tanımlanamayan, belirsiz ve hatta giderek çatışmacı bir süreci

17 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: oluşturmaktadır. Enformasyon toplumu politikalarındaki farklılıkların eşlik ettiği böylesi bir süreç, özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği nce üretilen politikaların bir dizi ulus devlet tarafından eleştirel bir tavırla karşılandığı belirtilmelidir. Çin Halk Cumhuriyeti, Brezilya, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Hindistan gibi bir dizi G 20 ülkesi, internet yönetimini daha geniş bir alanda değerlendirmekte ve küresel internet yönetiminin yalnızca alan isimleri ve sunucu bilgisayar servisleriyle sınırlandırılmış olmasına karşı çıkmaktadır. Bu ülkeler, internet yönetimini geniş bir bağlam içerisinde değerlendirmekte ve internetle ilişkili, yasadışı mail kullanımı, yasa dışı içerik ve ağırlıklı olarak şirketler tarafından gönderilen istek dışı mail uygulamaları gibi sorunların da internet yönetimi alanı içerisinde ele alınmasını önermektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği nin serbest pazar uygulamaları karşısında ayrı bir tutum geliştiren ülkeler küresel internet yönetiminin, her ne kadar yapısı gücün eşitlikçi paylaşılmasına olanak tanımasa da, Birleşmiş Milletler gibi bir şemsiye altında toplanmasını talep etmektedir (Kleinwatchter, 2004:233). Bununla birlikte, internetin karakteristik niteliklerinin ulusal bir medya politikası yönergesini nasıl biçimlendirdiği tartışılmalıdır. O kadar ki, diğer kitle iletişim araçlarından ayrı olarak liberalleşme, merkezsizleşme, küreselleşme ve kendi kendisine yönetebilme gibi unsurların temel niteliklerini oluşturduğu internet dikkate alındığında, politika yapıcılarının internete dair politikalar boyunca tüm bu unsurları nasıl kullanabileceği önemli sorunları oluşturduğu açıktır (Halpin ve Simpson, 2002: 287). İnternetin önemli bir bileşeni olarak enformasyon politikalarına dair ikinci politika gündemi ise, serbest pazar politikalarının dışında yeni bir politika gündemi oluşturmakta ve daha çok Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültürel Organizasyonu şemsiyesi altında gelişen bir küresel internet yönetimi gündemi izlemektedir. Amerika Birleşik Devletleri nin tasarımını gerçekleştirdiği WSIS zirvelerinin anti tezi olarak UNESCO nun, 2001 yılında yayınladığı Universal Declaration on Cultural Diversity isimli politika belgesinde, kültürel çeşitliliğin insanlığın ortak mirası olduğunu vurgulamış ve Puppis in (2008: 416) belirlediği gibi şaşırtıcı bir hızla aynı konu üzerinde bağlayıcı bir dizi

18 114 ileti im : ara t rmalar sözleşmenin odağını oluşturmuştur. Bununla birlikte söz konusu deklarasyon; giderek politika belgelerini de etkisi altına almış, her ne kadar Amerika Birleşik Devletleri nin vetosu ile karşılaşsa da, Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expression isimli politika belgesinin hazırlanmasına yol açmıştır. Sözleşme nin Mart 2007 de yürürlüğe girmesinin ardından, halen, 30 ülke sözleşmenin taraflarını oluşturmaktadır. Sözleşme, en az iki nedenden ötürü, küresel medya düzenlemelerinin son dönemi içerisinde önem taşımaktadır. İlk neden; Sözleşmenin 2. maddesi 5. fıkrasında tanımlandığı gibi, gelişmenin yalnızca ekonomik boyutları ile değil onun kadar önemli olarak kültürel boyutlarıyla da gerçekleştirilebileceğinin vurgulanmasıdır. Sözleşmenin, daha da bir önem taşımasını sağlayan ikinci nedeni ise, Sözleşmenin 2. maddesi 2. fıkrasında, 5. maddenin 1. fıkrasında ve 6. maddenin 2. fıkrasının b, d ve h bentlerinde tanımlanmıştır (Puppis, 2008: 417). Buna göre; sözleşmenin taraf ülkeleri arasında kültürel çeşitliliğin korunması ve geliştirilmesi (2. madde, 2. fıkrasında ve 5. maddenin 1. fıkrasında) hükme bağlanmıştır. Ancak böylesi düzenlemeler neo-liberalizmin ruhuna aykırı değil aksine neoliberal politikalar ile paralellik oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, üye devletlere kültürel ürün ve hizmetlerin üretimi ve dağıtımı için özerk haklar tanımıştır. Öte yandan kültürel çeşitliliğin gerçekleştirilebilmesi için kamu hizmeti yayıncılığının gelişebilmesi için yayıncı kuruluşlara finansal desteğin sağlanması (6(2) b bendi ile) öngörülmüştür. Bunun gibi, kamu hizmeti yayıncılığının kültürel çeşitliliğin sağlanabilmesi için bir dizi yaptırıma tabii tutulması, program desteklerinin sağlanması (6(2). d bendi ile), kamu hizmeti yayıncılığı aracılığı ile medyada çeşitliliğin gerçekleştirilmesi ve kültürel çeşitliliğin genişletilebilmesi amaçlanmıştır (6(2) h bendi ile). Amerika Birleşik Devletleri politika araçlarıyla ilerletilen liberalleştirme programının karşı tezi olan Sözleşme nin, Amerika Birleşik Devletleri tarafından veto edilmesi ve Amerika karşıtı olarak değerlendirilmesi bu bağlamda anlaşılabilir. Bununla birlikte, Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expression henüz GATS Anlaşmalarını bir bütün olarak değiştirebilme gücüne sahip değildir ve ulusal devletlerin daha önce tarafı olduğu ulus aşırı sözleşmeler karşısında bir dizi hukuki soruna da yol açabilecektir.

19 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: Küresel medya politikalarının son döneminde, internet ve bileşen alanların dikkate alınmasıyla, iki eksenin oluştuğu gözlenir. İlk ekseni, Amerika Birleşik Devletleri ve küresel politika araçları eliyle alanda süre giden liberalleştirme programı, kamu hizmetinin giderek yok varsayılması ve kapitalizmin sermaye birikim koşullarındaki değişimin yansıması olarak yeni bir tasarımın bu kez iletişim özgürlüğü üzerinden gerçekleştirilmesi oluşturmaktadır. Ancak gelişmekte olan ülkelerdeki erişim eşitsizlikleri, ileri teknolojinin kullanılması nedeniyle giderek dışa bağımlılık, kültürel haklara yönelen tehditler, internetin özellikle çocuk ve gençler üzerindeki etkisi, çoğulcu ve çok sesli bir medya yapısı, yakınsama sürecinin yönetilememesi 12 gibi bir dizi unsur; giderek liberalleştirme programlarının üstesinden gel(e)mediği açımlamalar olarak dikkat çekmektedir. Küresel medya yönetimi çağında gelişmekte olan ülkelerin giderek bir dizi küresel anlaşma eşliğinde politika üretme yeteneklerini ve teknolojinin üretilmesinden dışlandıkları için politika üretme araçlarını da kaybettiği veya daha da bir açık ifade edildiğinde gelişmekte olan ülkelerin politika üretme araçlarının ellerinden alındığı gözlenmektedir. Küresel medya politikalarındaki söz konusu dönemin, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki farklılıkları daha da bir derinleştireceğini belirleyen Shafiul ve Bhuiyan a göre (2008: 106); gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkeler üzerindeki egemenliği bu kez de enformasyon toplumu söylemi üzerinden yeniden üretilmektedir. Bununla birlikte, 16. yüzyıldaki emperyalizm projesinden farklı olarak, 21. yüzyılda kültürlerin giderek tek tipleştirildiği bir hegemonya projesi söz konusudur. Kapitalizmin yeniden yapılanmasına koşut olarak gelişen yeni iletişim ve enformasyon düzeni için, enformasyon toplumu söylemi üzerinden yeni bir 12 Uluslararası Telekomünikasyon Birliği ne (ITU) göre yakınsama; geçmişte ayrı teknoloji, piyasa ya da politikalar üzerinden tanımlanmış endüstri yapılarını bir araya getiren (bütünleştiren) teknolojik, hukuki, piyasalara ilişkin veya düzenleyici kapasitedir. ITU söz konusu nedenlerden ötürü geleneksel olarak bir ulus devlet özelinde kontrol edilebilen birçok hizmet ve bilgi kaynağının giderek dünya genelinde sunulabilmesini mümkün kılması dolayısı ile böylesi bir sürecin önemli bir uluslararası bileşenleri de içerisinde barındırdığını belirler (ITU, 1999: 2). Böylelikle aslında geçmişte ülkelerin kamu politikaları eliyle gerçekleştirdiği düzenlemelerin giderek ulus ötesi bir dizi güç merkezi tarafından gerçekleştirilmesi meşrulaştırılmıştır.

20 116 ileti im : ara t rmalar uğrak edinmesi anlamlıdır 13. Avrupa Birliği medya politikalarını değerlendiren Fuchs a (2010: 34) göre; yeni iletişim ve enformasyon teknolojileri, küreselleşme ve kapitalist sermaye birikim koşullarındaki değişim eşliğinde yeni sıfatı ile tanımlanabilen emperyalizm biçiminin özel bir uğrağını oluşturmaktadır. Avrupa Birliği genelinde internet ve bileşen alanları üzerinde gerçekleştirilen çalışmaya göre; yeni iletişim teknolojileri alanı giderek mülkiyet yoğunlaşması, finans sermayesi ile enformasyon sermayesi arasında bütünleşme ve ulus ötesi enformasyon sermaye gruplarının oluşması, özellikle gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelerin enformasyon sektörlerine doğru sermayenin tek yönlü akışı ile değerlendirilebilecek veriler sunmaktadır 14. Kapitalist sermaye birikim koşullarındaki değişimin eşlik ettiği yeniden yapılanma süreci, giderek enformasyon ve iletişim teknolojileri alanına doğru genişlemektedir. Hatta enformasyon toplumu söylemi giderek gelişmekte olan ülkeler için gelişmiş ülkelerin hegemonya söylemi olarak konumlanmakta ve ülkeler arasındaki kaynak eşitsizliği bu kez enformasyon toplumu söylemi üzerinden derinleşmektedir. 13 Böylesi bir sürecin yalnızca ekonomi politikalarla değil, bununla birlikte hatta daha da önemli olarak kültürel açımlama içerisinden ele alınması gerekmektedir. Gerçekten de, kapitalist sermaye birikiminin 1980 li yıllardan itibaren gelişen yeni dönemi, ortak ekonomi politikalara olduğu kadar türdeş kültürlere de ihtiyaç duymaktadır. Jose Manuel Moreno Dominguez ve David Montero nun (2009:84), böylesi bir kültürel türdeşleştirme eğilimini Avrupa Birliği görsel-işitsel medya politikalarında okumaktadır. Avrupa Birliği için, her ne kadar ortak bir Avrupa kültürel uzamını oluşturmak öncelikli hedef ise de diğer yandan Amerika Birleşik Devletleri nin kültürel pazarda ele geçirdiği gücün karşısında da bir alternatif biçiminde, küresel bir görselişitsel medya sektörünün geliştirilmesini de amaçlamaktadır. Dominguez ve Montero nun (2009:87) belirlediği gibi, Avrupa Birliği nin henüz 1995 yılında, Latin Amerika ülkeleriyle birlikte imzaladığı Acuerdos de Asociacion Economica y Libre Comercio (Ekonomik Ortaklık ve Serbest Ticaret Anlaşması), Avrupa Birliği nin kültürel uzamda yalnızca bir Avrupalılaştırma projesi içerisinde olmadığına dair önemli bir kanıttır. 14 Fuchs (2010:40) enformasyon sektörünün küresel ticaretteki önemini vurgularken dünyada küresel ticaretin önemli şirketlerini değerlendirmiş ve buna göre finans şirketlerinin dünya ticaretinin %75.96 sı gibi bir oranda denetim gücüne, akaryakıt şirketlerinin küresel olarak %5.82 si kontrol gücüne ve enformasyon şirketlerinin küresel olarak değerlendirildiğinde ticaretin %4.63 ü oranında bir kontrol gücüne sahip olduğunu ve enformasyon şirketlerinin küresel ticaretteki denetleme gücü ile üçüncü olduğunu saptamıştır.

21 Kaymas İnternet ve Ulusal Kamu Politikaları: Küresel medya politikalarındaki son dönemin ikinci eksenini ise, kültürel çeşitliliği ve kamu hizmeti politikalarını referans alarak, internet ile bileşen sektörlere uygulamayı amaçlayan UNESCO tasarımındaki medya politikaları, her ne kadar henüz olgunlaşma aşamasında ise de, oluşturmaktadır. Türkiye ve İletişim Teknolojileri Politikaları: Küreselleşmenin Ulus Devlet Politikalarına Yansıması Olarak Teknoloji Yönetimi Türkiye nin yeni iletişim teknolojileri ve internete dair politikaları içerisinden bakarak, özellikle 1980 li yılların ardından, e-avrupa projesine endeksli olarak, enformasyon toplumu kazanımlarından yararlanabilmeyi amaçlayan bir ulus devlet modeli gözlenmektedir. Geleneksel medya olarak isimlendirilen görsel-işitsel yayıncılığın 1990 lı yılların hemen başından itibaren, Anayasa nın ihlal edilmesi ile fiili (de facto) olarak başlamasına rağmen, yayıncılığa dair yasal düzenlemenin hem siyasi irade eksikliği ve hem de ulus aşırı sermayenin hegemonyası sonucu, geçen üç yıla ulaşan gecikmeden sonra gerçekleştirilir (Kejanlıoğlu, 2004: 346). 24 Nisan 1994 tarihinde yürürlüğe giren 3984 Sayılı Yasa, yürürlüğe girmesinin üzerinden geçen sekiz yıl içerisinde yeniden bir düzenleme ile karşı karşıya kalır. Ülke tarihinde yaşanan iki ekonomi-politik krizin ardından başlayan yeni dönem sonrasında 21 Mayıs 2002 tarihinde yürürlüğe giren 4756 Sayılı Yasa ile geleneksel yayıncılık biçimlerinde bir dizi anlamlı değişimi getirilmişse de dönemin Cumhurbaşkanı ve muhalefet partileri milletvekillerinin Anayasa Mahkemesi ne açtığı dava sonucunda iptal edilir. Türkiye geleneksel yayıncılık alanındaki yasal düzenlemesini ancak 3 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe giren 6112 Sayılı Yasa ile gerçekleştirir 15. Bütün bu oluşumlara rağmen geleneksel medya sektörünü düzenleme çabası içerisindeki Türkiye nin yeni iletişim teknolojileri alanında herhangi bir politika 15 Söz konusu düzenleme ile Türkiye de iletişim politikalarının giderek Avrupa Birliği ekseni çerçevesinde yeniden yapılandırılmasına ilişkin bir dizi önemli bulgu saptanmıştır. Örneğin Kanun un tanımlar kısmında Avrupa Eserlerini tanımlaması ve 15. Maddesinde (a bendi ile) yayın sürelerinin yüzde 50 sinin Avrupa eserlerine ayrılmasının yanı sıra (b bendi ile) toplam program bütçesinin yüzde onunun Avrupa eserleri için ayrılması böylesi bir durumu öne çıkartmaktadır (