İCRA VE İFLAS KANUNU MADDE ile TÜRK BORÇLAR KANUNU MADDE 19. Kapsamında. İPTAL ve MUVAZAA DAVALARI. Av. Sevinçhan AKPINAR

Transkript

1 İCRA VE İFLAS KANUNU MADDE ile TÜRK BORÇLAR KANUNU MADDE 19 Kapsamında İPTAL ve MUVAZAA DAVALARI Av. Sevinçhan AKPINAR ERYİĞİT HUKUK BÜROSU / ANKARA sevinchan@eryigithukuk.com

2 Bu makalemizde tasarrufun iptali davalarının, uygulamada sıkça karşılaşıldığı üzere hem İcra ve İflas Kanunun (İİK) ila 284. maddeleri hem de Türk Borçlar Kanunu 2 (TBK) 19. maddesine dayanılarak açılmasının uygulamada ve hukuken yarattığı problemler; Yargıtay ın konuya yaklaşımı ve aslında bu iki düzenlemenin aynı davada ileri sürülemeyeceği hususları üzerinde durulacaktır. Her iki düzenlemeyle ilgili kısaca bilgi vermek gerekirse; Nakit sıkıntısı ve ödeme güçlüğü çeken, iflas etmesi yüksek ihtimal dâhilinde olan veyahut yakın icra takibi ve haciz tehdidi altında bulunan kimselerin; alacaklılarından mal kaçırmak için bazı hileli tasarruflarda bulunmaları çok sık karşılaşılan durumlardan biridir. Borçlu genelde; mallarını, karısına, çocuklarına veya yakın arkadaşlarına bağışlar; satıp devretmiş gibi işlem yapar. Alacaklılar da alacaklarını tahsil etmek amacıyla işlem yaptıklarında borçlunun hiç bir mal varlığına ulaşamazlar. Kanun koyucu; alacaklılara zarar veren bu tarz durumların engellenebilmesi için; İcra ve İflas Kanunun (İİK) 277 ila 284. maddeleri arasında iptal davasını düzenlemiştir. Borçlunun; mallarının haczinden önce veya iflas etmeden önce yapmış olduğu hileli tasarrufların iptal ettirilebilmesi için; alacaklılara bir dava açma hakkı verilmiştir ki bu davaya iptal davası denmektedir. İptal davaları kazanılırsa; bu durum, tasarrufun tamamen iptali sonucunu doğurmaz. Dava konusu mal, sanki tasarruf hiç yapılmamış gibi haczettirilir; satışı yapılır ve bu satım sonucu artan para olursa; para tasarrufun lehine yapıldığı kişiye verilir. Tasarruf tamamen iptal edilse idi; mal tekrar borçlunun mülkiyetine dönerdi. Oysa burada; sanki mal borçlunun mülkiyetinden hiç çıkmamış gibi işlem tesis edilmektedir. Bunun sonucu olarak; bu davaların şahsi (kişisel) bir dava olduğu; yani malın aynına ilişkin ayni bir dava olmadığı sonucuna varmaktayız. İptal davasıyla; iptali istenebilecek tasarruflar İİK 278, 279 ve 280. maddelerinde üç grup halinde düzenlenmiştir. Ancak bu tasarruflar tahdidi biçimde sayılmış değildir. Buna göre; Tasarrufun; davacı alacaklının alacağının doğumundan sonra yapılmış olması şartıyla; - Borçlunun son iki yıl içinde yapmış olduğu bağışlamalar, - Son iki yıl içinde yapılmış, yakın hısımlar arasındaki tasarruflar, - Son iki yıl içinde, ivaz olarak pek aşağı bir fiyata kabul edilen tasarruflar, - Borçlunun son iki yıl içinde kendisine veya üçüncü bir kişinin menfaatine ömür boyu gelir veya intifa hakkı tesis ettiği sözleşmeler ve ölünceye kadar bakma sözleşmeleri, - Borçlunun son bir yıl içinde aciz halinde iken mevcut bir borcu temin için verdiği rehinler, - Aciz halinde bulunan borçlunun son bir yıl içinde paradan veya mutat ödeme vasıtalarından başka bir suretle yapmış olduğu ödemeler, 1 (İcra ve İflas Kanunu [İİK], 1932: madde ) 2 (Türk Borçlar Kanunu [TBK], 2011: madde 19)

3 - Aciz halinde bulunan borçlunun son bir yıl içinde vadesi gelmemiş borçları için yapmış olduğu ödemeler, - Aciz halinde bulunan borçlunun son bir yıl içinde kişisel borçlarının kuvvetlendirilmesi için taşınmazlarının tapu siciline verdirmiş olduğu şerhler, - Hileli tasarruflar, örneğin; mal kaçırmak için mirası reddetmek, İptale tabidir. Bu tasarrufların iptal edilebilmesi için elbette bazı şartların varlığı aranmıştır. Buna göre; - Bu davayı; haciz yolu ile takipte; alacağını tamamen veya kısmen alamamış olan haciz alacaklısı açabilir. - Alacaklının elinde kesin veya geçici aciz belgesi bulunması zorunludur. - Dava zamanaşımı beş yıldır. Yukarıda kısaca şartları açıklanan iptal davası ve muvazaaya dayanan iptal davasının daha net biçimde kıyaslanabilmesi için aşağıda muvazaaya dayanan iptal davası hakkında da kısaca bilgi verilecektir. TBK madde 19 kapsamında düzenlenen muvazaa ve bu iddiaya dayanarak açılan iptal davası ise; şu şekilde açıklanabilir: Şeklindedir. Sözleşmelerin yorumu, muvazaalı işlemler: TBK madde 19: Bir sözleşmenin türünün ve içeriğinin belirlenmesinde ve yorumlanmasında, tarafların yanlışlıkla veya gerçek amaçlarını gizlemek için kullandıkları sözcüklere bakılmaksızın, gerçek ve ortak iradeleri esas alınır. Borçlu, yazılı bir borç tanımasına güvenerek alacağı kazanmış olan üçüncü kişiye karşı, bu işlemin muvazaalı olduğu savunmasında bulunamaz. Buna göre; üçüncü kişiler, danışıklı işlem sebebiyle hakları zarara uğratıldığı takdirde tek taraflı veya çok taraflı olan bu hukuki işlemlerin geçersizliğini ileri sürebilir. Çünkü danışıklı bir hukuki işlem ile 3. kişilere zarar verilmesi onlara karşı işlenmiş bir haksız eylem niteliğindedir. Ancak 3. kişinin danışıklı işlem ile haklarının zarar uğratıldığının benimsenebilmesi için onun danışıklı işlemde bulunandan alacaklı olması ve danışıklı işlemin alacağının ödenmesini önlemek amacıyla yapılmış bulunması gerekir. Davacının bu davadaki amacı alacağını tahsil edebilmek için muvazaa sebebiyle temelde geçersiz olan işlemin hükümsüzlüğünü sağlamaktır. Ayrıca, hukuki işlemin taraflarının tümü yönünden muvazaa olgusunun kanıtlanması gerekir. Yukarıda kısaca iki düzenlemeye ilişkin bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler ışığında; İİK madde 277 uyarınca; Elinde muvakkat yahut kat'i aciz vesikası bulunan her alacaklı, Mûtat hediyeler müstesna olmak üzere, hacizden veya haczedilecek mal bulunmaması sebebiyle acizden yahut iflâsın açılmasından haczin veya aciz vesikası verilmesinin sebebi olan yahut masaya kabul olunan alacaklardan en eskisinin tesis

4 edilmiş olduğu tarihe kadar geriye doğru olan müddet içinde yapılan bütün bağışlamaların ve ivazsız tasarrufların batıl olduğu gerekçesi ile iptal davası açabilir. Ancak, bu müddet haciz veya aciz yahut iflâstan evvelki iki seneyi geçemez. İİK 281.maddesi ise İptal davalarında izlenecek usulü belirlemiştir. Mahkeme iptal davalarını basit yargılama usulü ile görüp hükme bağlar ve bu davalara müteallik ihtilâfları hal ve şartları göz önünde tutarak serbestçe takdir ve halleder. Hâkim, iptale tabi tasarrufların konusu olan mallar hakkında alacaklının talebi üzerine ihtiyati haciz kararı verebilir. Bununla birlikte; Muvazaa davası yani yapılan işlemin muvazaa nedeniyle hükümsüz olduğunu belirtmek için açılan tespit davası ile iptal davası güttükleri amaç bakımından birbirlerine yaklaşırlarsa da, gerçekte, nitelikleri, koşulları, doğurduğu sonuçlar bakımından birbirinden farklıdırlar. İptal davası borçlunun tasarruf işlemlerinden zarar gören ve elinde aciz vesikası bulunan alacaklılar tarafından açılabilir. Ancak, iptal davası, borçlu tarafından geçerli olarak yapılan tasarruf işlemlerinin davacı bakımından hükümsüz olduğunu tespit ettirmek için açıldığı halde, muvazaa davası nda, borçlunun yaptığı tasarruf işleminin gerçekte hiç yapılmamış olduğunun tespiti istenir. İptal davası aynî olmayıp kişisel (şahsi) bir dava olduğu halde, muvazaa davası ayni bir davadır ve sonunda muvazaa kanıtlanırsa, dava konusu mal, borçlunun malvarlığından hiç çıkmamış hale gelir. Taşınmaza ilişkin muvazaa davalarında, hakim tapu kaydının da (borçlu adına) düzeltilmesine karar verir. Muvazaa iddiası zamanaşımına bağlı olmadan ileri sürülebildiği halde iptal davası nın, tasarrufun yapıldığı tarihten itibaren en geç hak düşürücü süre olan beş yıl içinde açılması gerekir (İİK m. 284). Muvazaalı tasarrufun hangi tarihte yapıldığı önem taşımamasına ve bu nedenle; az önce belirttiğimiz gibi her zaman muvazaa iddiasının ileri sürülebilmesine rağmen; iptal konusu tasarrufun İİK m. 277 vd. göre iptal davası sonucunda iptal edilebilmesi için, davacı alacaklının alacağının doğumundan sonra yapılmış olması öteden beri Yargıtay ın yerleşmiş içtihatları ile istenmektedir. Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2013/3653 E. 2014/9318 K. sayılı kararında konuyu şu şekilde açıklığa kavuşturmaktadır 3 : TBK 19. maddesinde tanımını bulan muvazaa hukuksal nedenine dayalı iptal davasıdır. Yüzeysel bakıldığında iptal davaları ile muvazaa davaları arasında bir benzerlik görülmekte ise de bu benzerlik her iki davanın güttüğü amaçtan öte gitmemektedir. İİK 277. maddesinde sözü edilen iptal davaları borçlu tarafından geçerli olarak yapılmış bazı tasarrufların hükümsüz kılınması için açılır. Oysa muvazaa davası borçlunun yaptığı tasarrufi işlemlerin gerçekte hiç yapılmamış olduğunu tespit ettirmeyi amaçlar. Kural olarak muvazaa nedeniyle hakları ihlal olunan ve zarar gören 3. kişiler tek taraflı veya çok taraflı hukuki işlemlerin geçersizliğini ileri sürebilirler. 3. kişinin danışıklı işlem ile hakkının zarar gördüğünün benimsenebilmesi için onun danışıklı işlemde bulunandan bir alacağının var olması ve bu alacağın ödenmesinin önlemek 3 Yargıtay 17. Hukuk Dairesi; 2013/3653 E.; 2014/9318 K.

5 amacıyla danışıklı bir işlem yapılması gerekir. Davacının bu davadaki amacı alacağını tahsil edebilmek için muvazaa nedeniyle temelde geçersiz olan işlemin hükümsüzlüğünü sağlamaktır. Muvazaaya dayalı davalarda davacının icra takibine geçmesi ve aciz belgesi almasına gerek yoktur. Çünkü yukarıda açıklandığı gibi İİK 277 ve izleyen maddelerinde iptal davasına konu tasarruflar özünde geçerli olmasına rağmen kanunun icra hukuku yönünden iptaline imkan verdiği tasarruflardır. Bu durumda; yukarıdaki açıklamalar ışığında; borçlunun muvazaalı bir işlemde bulunduğunu düşünen alacaklı, dilerse İİK m. 277 vd. göre iptal davası dilerse TBK m. 19 a göre muvazaa davası (daha doğrusu, yapılan işlemin muvazaa nedeniyle hükümsüz olduğu konusunda tespit davası) açabilecektir. Ayrıca; iptal davası aynî olmayıp kişisel (şahsi) bir dava olduğu için, Hukuk Muhakemeleri Kanunu 4 (HMK) genel yetki kurallarına tabidir. Buna karşın; TBK19 a dayanılarak açılan muvazaa davası ayni dava olup; HMK madde 12 gereği taşınmazın aynından doğan davalarda; taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin kesin yetkili olduğu hukuken sabittir. Bu açıdan; davasını her iki düzenlemeye birden dayandıran davacının; taşınmaz ve davalıların farklı yerde olması halinde; davasını yetkisiz mahkemede açmış olacağı aşikârdır. Kaldı ki; bu davanın her iki düzenlemeye dayanarak açılması; davaya konu gayrimenkullere ilişkin tasarrufların; hem İİK m.277 gereğince iptal edilmesi hem de TBK m.19 gereğince yok hükmünde sayılması; yani iki hukuki sonucun bir arada tesis edilmesi neticesini doğuracaktır ki hukuk düzeni böyle bir duruma cevaz veremez. Yargıtay ın değişik kararlarında da konuyla ilgili farklı çıkarımlar yapıldığı ve farklı görüşler benimsendiği belirtilmelidir. Örneğin yukarıda belirttiğimiz karar; iki düzenleme arasındaki kesin çizgileri ortaya koymuşken; Yargıtay 17. Hukuk Dairesi, 2014/14573 E.; 2016/6009 K. ve tarihli ilamı 5 ile; Muvazaaya dayalı davalarda davacının icra takibine geçmesi ve aciz belgesi almasına gerek yoktur. Çünkü yukarda açıklandığı gibi İİK'nın 277. ve izleyen maddelerinde iptal davasına konu tasarruflar özünde geçerli olmasına rağmen kanunun icra hukuku yönünden iptaline imkan verdiği tasarruflardır. Muvazaaya dayalı iptal davasında ise davacı muvazaalı işlemle kendisinin zararlandırıldığını ileri sürmektedir. İİK'nın 277. ve izleyen maddelerinde düzenlenen iptal davası açma hakkı davacının genel hükümlere, muvazaaya dayanarak dava açmasına engel değildir. Davacının iddiasını kanıtlaması halinde iddianın taşınmazın aynına dair olmadığı, alacağın tahsiline yönelik bulunduğu da gözetilerek İİK'nın 283/1,2. maddesi kıyasen uygulanarak iptal ve tescile gerek olmaksızın davacının taşınmazların haciz ve satışını isteyebilmesi yönünden hüküm kurulması gerekecektir. 4 (6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu [HMK], 2011: Madde 12) 5 Yargıtay 17. Hukuk Dairesi; 2014/14573 E.; 2016/6009 K.; T.

6 Yukarıda anılan kararda; muvazaaya dayanarak açılan iptal davasının amacının; alacağın tahsiline yönelik olduğu gözetilerek; tasarrufun iptal ve tesciline gerek olmaksızın; İİK ilgili hükümlerinin kıyasen uygulanabileceği belirtilmiştir. Ancak burada dikkatlerden kaçırılmaması gereken konu; Yargıtay kararlarına göre, muvazaa (TBK m.19) iddiasıyla açılmış olan davada, kıyasen İİK m in de uygulanabilecek olmasıdır. Yani dava konusu işlemin hem muvazaa nedeniyle yok hükmünde sayılması hem de İİK m.277 gereğince iptal edilmesinin talep edebileceği anlamına gelmemektedir. Ancak bu kararları yanlış yorumlamak suretiyle; davanın her iki kanun maddesine birden dayandırılıp açıldığı iptal davaları ile karşılaşmaktayız. Esasen, Yargıtay kararlarının hepsinde, davanın davacılarının TBK m.19 ve İİK m.277 arasında bir tercih yapması gerektiğine dikkat çekilmiştir (Bkz. 17 HD, , 2013/1744E., 6 17 HD , E.2013/3653, K ). Buna göre, söz konusu kararlarda, davacının TBK m.19 a dayandığı, davanın kabulü halinde ise, İİK m hükümlerinin kıyasen uygulandığı anlaşılmaktadır. Sonuç olarak; muvazaaya dayanan tespit davaları ve İİK ya dayanan iptal davaları; hukuki niteliği, şartları, doğurduğu hüküm ve sonuçlar ile birbirlerinden tamamen farklı davalardır. Tek bir dava dilekçesi ile aynı davada öne sürülebilmesi hukuken mümkün değildir. Yargıtay ın konuyla ilgili vermiş olduğu çoğu kararda da bu iki düzenlemenin farklılığına yer verilmiş ve fakat yukarıda değindiğimiz kıyasen yorumlanır ibaresi yanlış algılamalara yol açtığından; uygulamada sıkça her iki kanun maddesine birden dayanılarak davalar açıldığı gözlemlenmiştir. Kanımızca; burada yapılması gereken; davayı gören hâkim tarafından; davacıya davasını hangi düzenlemeye dayandırdığını açıklattırması olacaktır. Ancak bunun sonucunda davanın hangi şartlara tabi olarak; görüleceği netlik kazanabilecektir. 6 Yargitay 17. Hukuk Dairesi, 2013/1744E., T. 7 Yargıtay 17. Hukuk Dairesi, 2013/3653 E., 9318 K.; T.

7 KAYNAKÇA Prof. Dr. KURU Baki, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı. Ankara: Adalet Yayınevi, İcra ve İflas Kanunu (1932), T.C. Resmi Gazete, 2128, Türk Borçlar Kanunu (2011), T.C. Resmi Gazete, 27836, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (2011), T.C. Resmi Gazete, 27836, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası,