Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları

Transkript

1 21. Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları Uluslarası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri (17-18 Ekim 2009 Bolu, Dörtdivan/Türkiye) Editörler: A.Yaman - A. Aktaş Yasa - E. Öztürk B. Kaya Yiğit, AİBÜ BAMER Yayınları No: 9, Bolu 2011, Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları Nuray Özdemir* Özet Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey; Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti nin kurulmasında önemli bir rol oynamış, yönetimine seçilmiş, Kuva-yı Milliye ye büyük destek vermiştir. İstanbul un işgali sonrasında İsmet Paşa nın Ankara ya geçişinde konakladığı Bolu da kardeşi Mehmet Şükrü Bey ile Onu karşılamış ve evlerinde (Gülezler Konağı) ağırlamıştır. Kardeşi İlyaszade Mehmet Şükrü (Gülez) Bey de 23 Nisan 1920 de Ankara da açılan Büyük Millet Meclisi nde Bolu mebusu olarak görev yapmıştır. İlyaszade Hafız Hakkı Bey savaş yıllarında en büyük sorun olan orduya finansman bulmak meselesini çözmek amacıyla çeşitli yardım kampanyaları düzenlenmesinde Bolu halkını yönlendirmiştir. İşgaller karşısında Bolu halkının tepkisini göstermek amacıyla Belediye meydanında protesto mitingleri düzenlenmesine ve TBMM ordusunun zafer kazanacağına duyulan inancın ifade edilmesinde öncülük yapmıştır. Kazanılan başarılardan sonra Bolu halkının sevinç ve coşkusunu göstermek amacıyla TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşaya kutlama telgrafları çekmiş, Meclisin ve Ordunun yanında olduklarını her fırsatta bildirmiştir. Bu çalışmada; Bolu Belediye Başkanı İlyaszade Hafız Hakkı Beyin Milli Mücadeleye verdiği destek incelenerek Bolu Milli Mücadele tarihindeki yeri ve önemi saptanmıştır. Dönemin basını taranıp Bolu kamuoyunun Milli Mücadeleye bakışı ve bunda Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Beyin rolü değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bolu, Milli Mücadele, Belediye başkanı, İlyaszâde Hafız Hakkı Bey. * Yrd. Doç. Dr., A.İ.B.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi, Bolu, Türkiye 506

2 Nuray Özdemir The Works of Bolu Mayor İlyaszade Hafız Hakkı Bey in the Period of the National Struggle Abstract Bolu Mayor İlyaszade Hafız Hakkı Bey had played an important role in the establishment of Bolu Association for the Protection of the Law, taken part in its management and supported the National Forces heartily. After İstanbul was occupied by the enemy, he hosted İsmet Paşa in his home (Gülezler Residence) with his brother Mehmet Şükrü Bey who was later to be elected as the member of parliament from Bolu when İsmet Paşa stopped by in Bolu on his way to Ankara. İlyaszade Hafız Hakkı Bey helped the public in Bolu to prepare various campaigns to find financial resources for the Army which needed it badly in the time of war. He was one of the leaders and pioneers to gather the public in the Municipality Square to protest against the enemy occupation and to show support for Turkish Grand National Assembly Forces to win. After the victory, he sent telegrams to Mustafa Kemal Paşa, the leader of TBMM in order to profess support of Bolu public for the Assembly and the Army and their joy at the outcome. This study examined the support of Bolu Mayor İlyaszade Hafız Hakkı Bey in the period of the National Struggle and identified the place and importance of Bolu in the history of the said period. By reviewing the media of the period, the views of Bolu public in the period and the role of Bolu Mayor İlyaszade Hafız Hakkı Bey in their actions were identified. Key Words: Bolu, National Struggle, Mayor, İlyaszade Hafız Hakkı Bey. 507

3 Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları Giriş Hafız İsmail Hakkı Bey, Bolu nun Karaçayır Mahallesi nden İlyaszadeler adıyla anılan köklü bir aileye mensuptur. Bolu eşrafından olan İlyaszadeler ailesi, Milli Mücadeleye gönülden inanmışlar ve desteklemek için ellerinden geleni yapmaya çalışmışlardır. Hafız Hakkı Bey in kardeşi Mehmet Şükrü Bey daha Milli Mücadele başlarken kurtuluş için bir şeyler yapma çabasına girmiş, Bolu halkının bilinçlenmesi amacıyla bir gazete çıkartmıştır. 16 Ağustos 1919 tarihinden itibaren Bolu da çıkardığı Dertli Gazetesi ile Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadelenin yanında yer almıştır.1 Her iki kardeş de Sivas Kongresi sonrasında Mustafa Kemal Paşanın isteğiyle örgütlenen Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti nin de kuruluşunda yer almış, Bolu Milli Mücadele tarihinde ön planda olmuşlardır. Milli Mücadele yıllarındaki etkin faaliyetlerinden dolayı Ağustos 1920 de çıkan II. Bolu İsyanı sırasında asiler tarafından yaşadıkları ev-gülezler Konağı-hedef alınmış ve yağmalanmıştır. Konakta asiler tarafından hiçbir eşya bırakılmamıştır. Aile üyeleri hayatını zor kurtarmış, Milli Mücadelenin yanında olmanın acısını da ağır yaşamışlardır. İsmet Paşanın Bolu da Ağırlanışı Mustafa Kemal Paşa, 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul un işgali üzerine Ankara da yeni bir meclis toplamak için hemen hazırlıklara başlamıştır. Dağıtılan Meclis-i Mebusan üyelerinden Ankara ya gelebileceklerin de Meclise katılabileceğini duyurması üzerine büyük bir gizlilik içinde İstanbul dan Ankara ya geçiş yaşanmıştır. Bolu, İstanbul-Ankara arasındaki yolculukta önemli bir uğrak noktası olmuş, Milli Mücadelecilerin güvenlik içinde Ankara ya ulaşmalarında her türlü destek sağlanmıştır.2 Özellikle Miralay İsmet Beyin başkanlığında Osmanlı Meclis-i Mebusan ın eski başkanı Celâleddin Arif Bey, Binbaşı Saffet Beylerin de yer aldığı kafilenin Ankara ya geçişi Bolu Milli Mücadele tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Mustafa Kemal Paşa, Kuva-yı Milliye ye inanan yöneticilerden biri olan Bolu Mutasarrıfı Haydar Beye ve Bolu Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi ne bir telgraf göndererek, Bolu dan geçecek kafileye her türlü kolaylığın gösterilmesini istemiştir. Mustafa Kemal Paşanın telgrafı şu şekildedir:3 Bolu Mutasarrıfı Haydar Beyefendiye, Bolu Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesine, Der-saadetden sine-i millete iltica etmek üzere çıkan ve Meclis-i Mebusan Reis Celâleddin Arif Beyi de hâmil bulunan ilk kafile yarınki Pazar günü Bolu ya muvasalat buyuracaklardır. Muazzez misafirlerimizin şan-ı millete lâyık bir surette istikballeri ile emr-i istirahatlarının temin buyrulmasını rica eyleriz efendim. Heyet-i Temsiliye Namına Mustafa Kemal 1 Dertli Gazetesi, 16 Ağustos 1335, Sayı:1, s.1. Veysi Akın, Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuat Umay, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2000, s.7. 3 Yücel Özkaya, İstanbul un İşgali Üzerine Aydınların İstanbul dan Ankara ya Kaçış Olayı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı:13, Kasım 1988, s

4 Nuray Özdemir Kafile, Mustafa Kemal Paşanın isteği doğrultusunda Bolu Mutasarrıfı Ali Haydar Bey ve Bolu Müdafaa-ı Hukuk Heyet-i Merkeziyesi tarafından gerekli güvenlik önlemlerinin alındığı Bolu ya 28 Mart 1920 tarihinde ulaşmıştır. Kafileyi karşılayanlar arasında Mutasarrıf Ali Haydar Bey ve diğer yöneticilerin yanında Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti üyesi Hafız Hakkı Efendi ve kardeşi Mehmet Şükrü Bey de vardır.4 Bolu da yapılan incelemelerden sonra kafile, geceyi İlyaszadeler ailesinin evinde, Gülezler Konağı nda geçirmiştir. Ev sahibi Hafız Hakkı ve Mehmet Şükrü Beyler misafirlerini en iyi şekilde ağırlayabilmek için ellerinden geleni yapmışlardır. İsmet Paşa anılarında er kıyafeti içinde başkanlık yaptığı kafilenin, Gülezler Konağı nda nasıl karşılandığı ile ilgili şunları anlatmıştır:5 Bizi bir büyük eve götürdüler. Burada beyefendilere, yani Celaleddin Arif e ve diğer mebus beyefendilere çok itibar edildi. Onları evin üst katına çıkardılar, ağırladılar. Biz de Saffet le ikimizi, kafilenin iki asker yardımcısı olarak evin altında kahve ocağına soktular. Hiç ses çıkarmadık, gösterilen yerde oturuyoruz. Kafile yukarıda yerlerine yerleşince, bizi göremeyince beni aramaya başlamışlar. Ben biraz da azizlik olsun diye sesimi çıkarmadım. Ev sahibi muteber misafirlerinin telaşını görüp benim kim olduğumu anlayınca, koşarak geldiler, özür dilediler ve bizi yukarıya aldılar. Sonra ev sahibi Şükrü Beyle ben yakın arkadaş oldum Bundan sonra İlyaszade Hafız Hakkı Bey ve Mehmet Şükrü Bey Bolu da Milli Mücadelenin desteklenmesinde daha da ön plana çıkmışlardır. İlyaszade Mehmet Şükrü Bey Ankara da Mustafa Kemal Paşanın liderliğinde oluşturulan Büyük Millet Meclisi nde Bolu yu temsil etmek üzere Müdafaa-ı Hukuk Cemiyetince mebus seçilirken, yine aynı günlerde Hafız Hakkı Efendi de Bolu Belediye Başkanlığı görevine tayin edilmiştir.6 Hafız Hakkı Bey in Belediye Başkanlığına Atanması Milli Mücadele nin başladığı 1919 yılında Bolu belediye başkanlığı görevinde Bolu eşrafından Nuhzade Mehmet Efendi bulunmaktaydı yılı başlarında ise bir müddet Bolu belediye başkanlığı görevi vekillerle yürütülmüştür.7 Önce 1920 yılı Ocak ayının başlarında Cidde Mutasarrıflığı ndan emekli olduktan sonra Bolu ya yerleşen Hacı Hüseyin Hüsnü Bey tayin edilmiştir.8 Ancak görevi bir ay bile sürmeden yerine yine vekâleten Belediye Meclisi üyelerinden tüccarlık yapan Abdüssettar Efendi görevlendirilmiştir.9 Uzun süre vekâleten idare edilmekte olan Bolu Belediye Başkanlığı görevine nihayet 1920 yılı Nisan ayı başlarında belediye üyesi olan İlyaszade Hafız İsmail Hakkı Bey asaleten atanmıştır.10 Hafız Hakkı Bey Belediye de yeni görevine başlarken teşekkür mahiyetinde belediye üyelerine hitaben bir konuşma yapmış ve görevini en iyi şekilde yapmaya çalışacağını belirtmiştir. Hafız Hakkı Beyin Belediyede yaptığı konuşması şu şekildedir:11 4 Rüknü Özkök, Düzce-Bolu İsyanları, Milliyet Yayınları, İstanbul 1971, s.221. İsmet İnönü Hatıralar, 1.Kitap, (Yay:Haz:Sabahattin Selek), Bilgi Yayınevi, İstanbul 1985, s Dertli Gazetesi, 12 Nisan 1337, Sayı:9, s1. 7 Bolu Belediyesi Bülteni, Bolu Belediyesi Yayını, Bolu 1989, s Bolu Gazetesi, 8 Kanun-ı sani 1336, Sayı:288, s.1. 9 Bolu Gazetesi, 22 Kanun-ı sani 1336, Sayı:290, s Bolu Gazetesi, 8 Nisan 1336, Sayı:301, s a.g.y., s

5 Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları Nefsimde hiçbir kifayet ve ehliyet his etmediğim halde memleketimin muhterem eşraf ve ahalisi tarafından gösterilen teveccüh eseri olduğuna şüphe olmayan riyasetin makam-ı mutasarrıffiyeden uhde-i acizaneme tevcihi emrini dün akşam aldım. Makam-ı ali-i mutasarrıffiye ve bütün memleket halkına pek kıymetli tanıdığım bu teveccühten dolayı arz-ı şükran eylerim. Ahval-i hazıra münasebetiyle memleketimin muhtaç olduğu hidemat-ı vataniye ve belediyede benimle el ele vererek kemal-i itimad ve hulus ile çalışacağınıza itimadım berkemaldir. Emirname-i mutararrıffiyede emr ve işaret buyrulduğu üzere hadisattan bila istifade memleketin hevaici üzerinde gösterilmek istenilen ihtikar ve gala-yı esarın (fiyatların yüksekliği) mutedil bir hadd (sınır) dairesinde ircai ve ıslahı heyet-i muhteremenin yed-i iktidarındadır. Zannederim binaenaleyh kemal-i azim ve istikametle çalışacağımı vaad ve muvaffakiyeti cenab-ı feyyaz-ı mutlak hazretlerinden temenni eylerim efendim. Hafız Hakkı Bey, ülkede oldukça güç koşulların hakim olduğu bir dönemde ( ) Bolu Belediye Başkanlığı görevini yürütmüştür. Milli Mücadeleye verdiği desteğin yanında şehrin imar çalışmalarına ağırlık vermesiyle de Bolu ya büyük hizmetlerde bulunmuştur. Örneğin Onun döneminde Kütahya dan usta getirilerek sokaklara kaldırım taşı döşenmiştir.12 Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti Üyeliği Hilal-i Ahmer Cemiyeti I.Dünya Savaşı ndan sonra Milli Mücadele yıllarında da kıt imkanlarla orduya hizmet etmeye devam etmiştir. Cephede yaralı asker ve subayların bakımı için çalışan cemiyet Milli Mücadele döneminde ülke genelinde yeniden teşkilatlanarak, halkın yardımlarıyla faaliyetlerini sürdürmüştür. Milli Mücadele döneminde Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti de 31 Aralık 1920 de yeniden bir oluşuma giderek faaliyet göstermeye başlamıştır. Belediye dairesinde yapılan seçim sonucunda Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti Bolu Heyet-i Merkeziyesi oluşturulmuştur. Bolu Belediye Reisi İlyaszade Hafız Hakkı Efendi de seçilen üyeler arasında yer almıştır. Diğer üyeler ise; Sıhhıye Müdürü İrfan Bey, Hastane Baştabibi Enver Bey, Hastane Operatörü Abdulgaffar Bey, Hükümet Tabibi Ali Rıza Bey, Eczacı Ali Faik Bey, Tüccardan Hafız Vehbi Bey, Mebus-u sabık Hafız Tayyar ve tüccardan Abdüssettar Beylerdir.13 Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti nin yaptığı faaliyetler sonucunda Bolu ve kazalarından milli mücadele için önemli miktarda nakdi yardım toplanmıştır. Kadın ve erkek şubeleri ayrı ayrı faaliyet göstermiştir. Müsamereler, konserler, at koşuları düzenlemiştir. Bu faaliyetler cemiyetin üyeleri arasında da yer alan Belediye Başkanı İlyaszade Hafız Hakkı Efendi tarafından desteklenmiştir. Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti Üyeliği Mondros Ateşkes Anlaşması nın imzalanmasından hemen sonra Edirne, İzmir, Adana, Trabzon, Erzurum gibi şehirlerin işgale uğraması tehlikesi karşısında müdafaa-ı hukuk, muhafaza-ı hukuk, redd-i ilhak adlarıyla yerel direniş cemiyetleri kurulmuştur. Mustafa Kemal Paşa daha Samsun a ayak basmadan Anadolu ve Rumeli de kurtuluş için birbirinden kopuk, bölgesel nitelik taşıyan bir örgütlenme söz konusuydu. 15 Mayıs 1919 da Yunanlıların İzmir i işgali ve Mustafa Kemal Paşanın Dertli Gazetesi, 27 Haziran 1336, Sayı:14, s.2. Dertli Gazetesi, 3 Kanun-ı sani 1337, Sayı:40, s

6 Nuray Özdemir Mayıs 1919 da Samsun a çıkışı bölgesel örgütlenmeden ulusal örgütlenmeye geçişte dönüm noktası olmuştur. Sivas Kongresi nde alınan kararlarla Mustafa Kemal Paşa nın liderliğinde Anadolu da topyekûn, ulusal bir kurtuluş mücadelesi başlatılmıştır. Bu amaçla ülkenin çeşitli yörelerinde kurulan cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir. Bu dönemde Bolu da henüz bir cemiyet kurulmamıştı. Ancak Mustafa Kemal Paşa vilayetlere bir tamim göndererek il ve ilçelerde cemiyetin teşkilatlandırılmasını isteyince Bolu da hemen çalışmalara başlanmıştır. Cemiyetin başkanlığını kuruluşuna öncülük eden Doktor Fuat (Umay) Bey yapmıştır. 14 Doktor Fuat Bey in 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara da açılacak Büyük Millet Meclisi ne Bolu Mebusu olarak seçilip 9 Nisan 1920 tarihinde Bolu dan ayrılması üzerine Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti Heyet-i Merkeziyesi de istifa etmiştir. 15 Bunun üzerine aralarında Bolu Belediye Reisi Hafız Hakkı Bey in de bulunduğu 11 kişilik bir yönetim kurulu seçilmiştir.16 Başkanlığına da Eski İaşe Müdürü Mithat Kemal Bey seçilmiştir.17 Ancak kısa bir süre sonra yönetimde sorunlar yaşanınca daha kapsamlı bir seçime gidilerek yönetimde değişiklik yapılmıştır. 30 Eylül 1920 tarihinde Bolu ya bağlı kaza heyetleri, müntahib-i sani, idare meclisi, belediye üyeleri, ulema ve eşrafın katılımıyla Belediye dairesinde Cemiyet Heyet-i Merkeziyesi için yeniden seçim yapılmıştır. Belediye Başkanı Hafız Hakkı Bey yeniden üye olarak seçilmiştir.18 Hafız Hakkı Bey daha sonra yapılan seçimlerde de Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti üyeliğini sürdürmüş, Milli Mücadele dönemi boyunca görevi devam etmiştir.19 Cemiyet Mustafa Kemal Paşa ya büyük destek vermiş, Bolu ve çevresinde Kuva-yı Milliye nin örgütlenmesi için önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Hafız Hakkı Bey in Yardım Faaliyetleri Hafız Hakkı Bey bir idareci olarak elindeki imkânları Milli Mücadele için sonuna kadar kullanmaktan çekinmemiştir. Ülkenin kurtuluşu için cephede mücadele eden askerin yanında olduğunu hissettirmek için bir takım etkinliklerin düzenlenmesinde Bolu halkına öncülük yapmıştır. Askerin moralinin yüksek tutulmasına inanmış bunun için Karaçayır da talim yapan askerler için güreş müsabakaları yapıp ziyafetler verilmesinde halkı yönlendirmiştir. Örneğin 23 Temmuz 1920 Cuma günü düzenlenen askerler üzerinde büyük etki bırakmıştır. Dertli Gazetesi nde ziyafet haberi Bolu halkına şöyle duyurulmuştur:20 Millet Bayramının sene-i devriyesine müsadif geçen Cuma günü başta Belediye Reisi İlyaszade Hafız Hakkı Efendi olduğu halde bütün Bolu nun muhterem halkı fedakar asker kardeşlerimiz için 300 sofralık yemek hazır etmişlerdir. Yevm-i mezkurda saat yedi raddelerinde asker kardeşlerimiz tabur halinde mesire mahalline gelmiş ve bir saat sonra mutasarrıf-ı liva Halil ve Kumandan Nazım Beyefendiler hazerat-ı maiyeti erkanı ile teşrif eylemişlerdir. Askerlerimiz tarafından 14 Akın, a.g.e., s.7. Dertli Gazetesi, 12 Nisan 1336, Sayı:9, s.1. Dertli Gazetesi, 7 Haziran 1336, Sayı:11, s Dertli Gazetesi, 27 Haziran 1336, Sayı:14, s Dertli Gazetesi, 4 Teşrin-i evvel 1336, Sayı:27, s Dertli Gaztesi, 19 Ağustos 1338, Sayı:132, s Dertli Gazetesi, 26 Temmuz 1336, Sayı:18, s

7 Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları güreş müsabakası icra kılındı ve milli oyunlar oynandı. Saat on buçukta verilen emir ve işaret üzerine askerler mesire mahallinde onar onar halka teşkil ettiler ve nefis yemeklerden yediler. Yemekler: Et Kızartması, Börek, Pilav, Muhallebi, Cacık, Salata. İlyaszade Hafız Hakkı Bey savaş yıllarında en büyük sorun olan orduya finansman bulmak meselesini çözmek amacıyla çeşitli yardım kampanyaları düzenlenmiştir. Cephede çarpışan askerlerin ailelerinin ihtiyaçlarının karşılanması için çalışmıştır. Bunun için Belediye dairesinde eşraftan kimselerin katıldığı büyük bir toplantı yapmış ve yardım istemiştir.21 Hafız Hakkı Bey gerek Belediye Başkanı olarak başlattığı kampanyalarla, gerekse üyesi olduğu Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti ve Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyetinin düzenlediği faaliyetlerle Bolu halkını harekete geçirmiştir. Bolulular ellerinde ne varsa ülkesinin kurtuluşu için vermeye adeta birbiriyle yarışmışlardır. Paranın yanında Bolu halkı askerlerin temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tütün, sigara, kağıt vs. de toplamışladır. Halkın temsilcisi olan Hafız Hakkı Bey bunların hızla cepheye sevkine özen göstermiştir. Cepheden zafer haberleri geldikçe Bolu halkı ordu için daha fazlasını yapma isteğiyle hareket etmiştir. Örneğin, Yunanlılar karşısında TBMM ordusunun kazandığı I.İnönü Zaferi Bolu da büyük sevinç gösterilerine neden olmuş ve halk askerlere verilmek üzere tütün bağışı kampanyası yapmayı düşünerek Belediye Beisi Hafız Hakkı Bey e müracaat etmişlerdir. Bolu halkının büyük ilgi gösterdiği kampanyaya Düzce, Gerede, Mudurnu ve Göynük ahalisi de katılmıştır.22 Her geçen gün ordu için yapılan yardımlar artmış, Bolu halkı sonuna kadar Ordunun destekçisi olduğunu göstermeye çalışmıştır. Boluların minnet ve şükranlarını orduya sunmak düşüncesi ile cepheye gönderilmek üzere bir heyet oluşturulmuştur. Heyet üyeleri arasında listesinin en başında, cephede askere sunulacak hediyelerin toplanmasına öncülük eden Belediye reisi Hafız Hakkı Efendi yer almıştır. Diğer üyeler ise; Kaymakam Ziya Efendi, Reis ü-l Meşayih Nurettin Efendi, Müderris Muhittin Efendi, Türkoğlu Gazetesi İmtiyaz Sahibi Mithat Akif Efendi, Eşraftan Hafız Tayyar Efendi, Gerede müftüsü Ali Rıza, Gerede Hükümet Tabibi Mithat Efendi, Düzce eşrafından Hacı Nuri Efendi, Mudurnu Eşrafından Hacı Mehmet Efendi, Göynük Eşrafından Şevket Efendidir. 23 Çeşitli hediyelerle cepheye gidecek heyetin kahramanca mücadele eden askerlere Bolu halkının desteğini hissettirmesi amaçlanmıştır. Heyet başta Bolu Mutasarrıfı, hükümet çalışanları ve kalabalık bir halk tarafından törenle uğurlanmış ve 8 Eylül günü cepheye ziyarette bulunmuştur. Götürülen hediyeler, askerin gündelik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olup, 1798 kilo tütün, 6700 sigara paketi, 6000 sigara kağıdı, 4000 kutu kibrit, 3000 mektup zarfı, 3000 mektup kağıdı, 50 makara iplik, 50 yumak iplik, 4000 adet iğneden oluşmuştur Dertli Gazetesi, 21 Şubat 1338, Sayı:105, s.1. Dertli Gazetesi, 16 Kanun-ı sani 1337, Sayı:42, s.2. Bolu Gazetesi, 8 Eylül 1337, 24 Sayı:359, s.1.a.g.y., s

8 Nuray Özdemir Belediye Meydanında Yapılan Mitingler Milli Mücadele yıllarında Bolu Belediyesi meydanında zaman zaman protesto ve çeşitli kutlama mitingleri yapılmıştır. TBMM ordusunun zafer kazanacağına duyulan inanç dile getirilmiş, Bolu halkının Ordunun her zaman yanında olduğu tekrarlanmıştır. Bolu Belediyesince de mitingler desteklenmiştir. Hafız Hakkı Bey Miting düzenleme kurulunda yer alıp hatta miting heyeti başkanlığı da yapmıştır. Binlerce Bolulunun katıldığı bu toplantılarda Maarif Müdürü Talat Bay, Doktor Mithat Bey gibi şehrin aydınları tarafından söylenen nutuklar halkın bilinçlenmesinde ve milli mücadele ruhunun güçlenmesinde önemli bir yer tutmuştur.25 Örneğin Hafız Hakkı Bey in başkanlığında İzmir in Yunanlılar tarafından işgalinin üçüncü yıldönümünde Belediye meydanında düzenlenen miting Bolu da büyük yankılara neden olmuştur. İzmir in işgalinin şiddetle protesto edildiği mitingde Bolu halkı şehrin bütün minarelerinden ahenkdar galgaleleri semalara yükselen tekbir ve tehlil avazları arasında bir fert ve bir mermi kalıncaya kadar güzel İzmir in tahliyesi uğrunda ahd ettikleri Misak-ı Milliyi bir kere daha Büyük Millet Meclisimizle cihan efkar-ı umumiyyesine ilana karar verdiklerini duyurmuşlardır.26 Kazanılan Zaferlerin Bolu daki Yankıları Yıllarca süren savaşlar ve ardı ardına yaşanan mağlubiyetlerden sonra TBMM Ordusunun tüm umutların tükendiği anda yeniden zaferler kazanması tüm ülkede olduğu gibi Bolu da da büyük sevinçle karşılanmıştır. Kazanılan başarılardan sonra Bolu halkının sevinç ve coşkusunu göstermek amacıyla TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa ya kutlama telgrafları çekilmiştir. Bolu halkının duygularına tercüman olan bu telgrafları Belediye Başkanı sıfatıyla Hafız Hakkı Bey göndermiştir. TBMM ordusunun Yunan ordusu karşısında I.İnönü Savaşı nda kazandığı zafer Bolu da da sevinçle karşılanmıştır. Kazanılan başarı üzerine Belediye Başkanlığınca Büyük Millet Meclisine ve Garp Cephesi Kumandanlığına Bolu halkının tebrik ve başarı dileklerini ileten bir telgraf gönderilmiştir.27 I.İnönü Zaferinin hemen ardından kazanılan II.İnönü Zaferi halkın orduya güvenini ve kurtuluşa olan inancını daha da artırmış, Bolu da büyük coşkuya neden olmuştur. Bolu halkının minnet ve şükranlarını sunmak üzere Belediye Başkanı Hafız Hakkı Bey 2 Nisan 1921 günü Garp Cephesi Kumandanlığına 3 Nisan 1921 günü de BMM Reisi Mustafa Kemal Paşaya tebrik telgrafları göndermiştir. 28 Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşadan cevap gecikmemiş, gönderdikleri teşekkür telgrafları halkın sevincini daha da artırmıştır. Bolu halkı adına Hafız Hakkı Beyin gönderdiği telgrafa Mustafa Kemal Paşa nın cevabı şu şekilde olmuştur:29 Bolu Belediye Reisi Hakkı Beye, Hissiyatınıza teşekkür eder kahraman milletimizi daha büyük zaferlerle ve vayedar-ı Fahr ü mübahat buyurmasını lütf-ı ilahiden tazarru ederim Mustafa Kemal 25 Dertli Gazetesi, 16 Mayıs 1337, s 117, s.1. a.g.y., s.1. Dertli Gazetesi, 16 Kanun-ı sani 1337, s Dertli Gazetesi, 6 Nisan 1920, Sayı:53, s a.g.y., s

9 Milli Mücadele Döneminde Bolu Belediye Başkanı İlyaszâde Hafız Hakkı Bey in Çalışmaları Cepheden gelen haberlere kilitlenen halkı nihai sevince boğan haber 26 Ağustos 1922 tarihinde başlayan Büyük Taarruz un başarıyla sonuçlanıp Afyon un geri alınması olmuştur. Bu haber üzerine Bolu da köylüler şehre akın edip sevinç gösterilerinde bulunmuşlar tüm şehir baştan başa bayraklarla donatılmıştır. Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti Başkanı Mehmed Abdi ve Hafız Hakkı imzasıyla Mustafa Kemal Paşa ya gönderilen telgrafla Bolulular adına kazanılan zafer kutlanmıştır. 30 Mudanya Konferansı nın imzalanıp savaşın sona ermesiyle Mustafa Kemal Paşa Müdafaa-ı Hukuk ve Belediye Başkanlıklarına gönderdiği telgrafla Milli Mücadelede gösterdikleri yardımlardan dolayı Bolu halkına da teşekkür ve tebriklerini sunmuştur. Artık savaşın bittiği ve barış sürecinin başladığı duyurulmuştur. Milli Mücadele yılları boyunca inançla beklenen bu haber Bolu da büyük sevinç gösterilerine neden olmuştur yılı Sonbahar at koşusu nedeniyle kasaba ve köylerden merkeze gelen Bolulular bu güzel haber üzerine belediye dairesi önündeki meydanda toplanıp kazanılan başarıyı kutlamışlardır. Binlerce insanın katılımıyla yapılan törende Mustafa Kemal in Mudanya Konferansı nın imzalandığını haber veren telgrafı alkışlar arasında okunmuştur. Törende kazanılan zafer ve elde edilen siyasi başarıları izah eden nutuklar söylendikten sonra Bolu halkı adına Müdafaa-ı Hukuk Reisi Ali Saib ve Belediye Başkanı Hafız Hakkı Beylerin imzasıyla gönderilecek tebrik telgrafı halkın onayına sunulmuştur. Telgraf aynı gün Mustafa Kemal Paşa ya gönderilmiştir. 31 Kazanılan başarılardan sonra Bolu halkının memnuniyetini göstermek amacıyla TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa ya gönderilen bu kutlama telgrafları ile Bolu halkıyla birlikte her zaman Meclisin ve ordunun yanında olduğunu göstermiştir. Sonuç Belediye Başkanı İlyazsade Hafız Hakkı Bey, 1920 yılında göreve geldikten itibaren Mustafa Kemal Paşa ve Büyük Millet Meclisi ile iletişim içinde olmuş, yaptığı faaliyetlerle Milli Mücadeleyi her zaman desteklemiştir. Üye seçildiği Bolu Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti, Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti gibi kuruluşların çalışmalarında aktif olarak yer almış, ülkedeki işgaller karşısında Bolu halkının bilinçlenmesinde ve milli mücadele ruhunun güçlenmesinde öncülük yapan idarecilerden biri olmuştur. Milli Mücadelenin kazanılmasında asker bürokratların yanında devletin olanaklarını elinde bulunduran sivil bürokratlar ve ekonomik güce sahip, halk üzerinde etkinliği olan eşraf da büyük rol oynamıştır. Bu çerçevede Bolu Milli Mücadele tarihinde İlyaszade Hafız Hakkı Bey; hem ticaretle uğraşan Bolu eşrafından bir kimse olması hem de Milli Mücadele yıllarında Bolu Belediye Başkanlığını yürütmesi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir Dertli Gazetesi, 29 Ağustos 1338,Sayı:130, s.1. Dertli Gazetesi, 17 Teşrin-i evvel 1338, Sayı:138,s

10 Nuray Özdemir Kaynakça AKIN, Veysi (2000): Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuat Umay, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Bolu Belediyesi Bülteni (1989): Bolu: Bolu Belediyesi Yayını. ÖZKAYA, Yücel (1988): İstanbul un İşgali Üzerine Aydınların İstanbul dan Ankara ya Kaçış Olayı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı:13, Kasım ÖZKÖK, Rüknü (1971): Düzce-Bolu İsyanları, İstanbul: Milliyet Yayınları. YILMAZ, Celal (1991): Milli Mücadele de Dertli Gazetesi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu Gazetesi ÇAĞLAR, Günay (1990): Bolu Mutasarrıfı Halil (Türkmen) (21 Haziran Haziran 1921), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dertli Gazetesi İsmet İnönü Hatıralar (1985): 1.Kitap, (Yayına Haz: Sabahattin Selek), İstanbul: Bilgi Yayınevi. 515