lll lll istanbul 201 O

Transkript

1 LF LA u Kasım 2009 lll 1 1 lll istanbul 201 O

2 287 DARÜLFÜNUN ilahiyat FAKÜLTESi TEFSİR VE TEFSİR TARİHİ MÜDERRİSLERİNDEN MANİSALIZADE HAFIZ MUSTAFA ŞEVKET EFENDi'NİN HAYATI VE ESERLERİ Muhammed Selınan ÇALIŞKAN* Mustafa Şevket Efendi ( ) ÖZET Mustafa Şevket Efendi, ManisalıMehmet Emin Efendi'nin oğlu olup 1878'de İstanbul'da doğmuştur. 1901'de Darülmuall.imln'i, 1905'te D:irülfünıln'un Ulfun-i Aliye-i Diniyye Şubesi'ni birineilikle bi~ş ve altın Maarif Madalyası ile ödüllendiri.lıniştir.}ı_ynı zamanda Bayezid Camii dersiamlanndan Çarşanbalı Ahmet Efendi'nin dersine devam ederek 1901'de icazet almıştır. Aynca Hukuk Fakültesi'nde okutulrnası şart olan derslerin irnt:ihanlannı vererek aliyyiilili. (pekiyı") derecede tasdikname alma hakkı kazanmıştır. Fatih Camii'nde yıllarca dersifunlık yapan Şevket Efendi, Vefa İdaeli Mektebi, Medresetü'l-Kudat, Medresetü'l Vıü.zin, Medresetü'l-Eimme ve'l-h u tabi, Medresetü'l-İrşad, Dfuii'l-Hilafeti'l-Aliyye ve Süleymaniye Medreseleri'nde U/iinı-ı Ditıfyye, Malunıat-ı Medenfyye, Fıkıh, Fıkıh Tarihi, Peraiz ve İntikal Kammu, Ahkôm-ı Nikôh dersleri okutrnuştur. 1908'de Mekteb-i Mülkiye'ye Mecelle muallimi, 1910'da Mekteb-i Hukuk'a Alıkam-ı Vesqya ve Peraiz muallirni olarak atanmıştır. 1926'da ise D:irülfünıln İlahiyat Fakültesi Tifsir ve Tifsir Tarihi müderrisliğine getirilmiş, 1933'te Fakülte'nin kapatılmasıyla da Edebiyat Fakültesi İslam Tetkikleri Enstitüsü Tefsir Tarihi Kürsüsü'ne Ordinaryüs Profesör olarak atanmıştır. 1936'da emekliye aynlan ŞevketEfendi ömrünün sonuna kadal' avukatlık yapmıştır. Tevcih-i Cihat Nizamnarnesi'nin tanzirni, Mecelle-i Alıkam-ı Adliyye'nin tadili, Kanun-i Medeni'nin tercüme edilmesi, Hukuk-ı Aile Kararnamesi'nin tedvini ve Alıkam-ı Şiİ:ısiyye komisyonlarında üye olarak görev yapmıştır. Halife Abdülmecid'in irnamlığı ve Fatih Camii'nde hatiplik görevlerinde bulunmuş, 1916'da Huzur derslerine muhatap olarak atanmıştır. 1951'de İstanbul'da vefat etmiştir. Tefsir'e dair Fatiha ve Diğer Bat! Siirelerin Terciimeleri, K.!idı Bi!Jzlivf ile Ebusst~iid Arasında Bir Mukqyese isimli eserlerinin yarunda, Usiil-i Fıkıh, Hullisatii'I-FerliitJ Peraiz Risalesi, Ahklim-ı Ncifaka adlı eserleri İslam Hukuku'na dair kaleme aldığı eserleri arasındadır. Araştırma Görevlisi, İstanbul Üniversitesi halıiyat Fakültesi.

3 288 I. Giriş Cumhuriyetin ilanından sonra 3 Mart 1340/1924'te Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen Tevhid-i Tedrisat I<.:anunu, 6 Mart 1340/1924'te 430 sayılı kanun olarak yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir. 1 Bu kanunun 4. maddesinin amir hükmüne 2 dayandınlarak yüksek din mütehassısı yetiştirmek için 21 Nisan 1924 tarihli 'İstanbul D:lıülfünlln.u Talimatnamesi'nin ilk maddesine göre İstanbul D:lıülfünlln.u içerisinde Tıp, Hukuk, Edebiyat, Fen fakülteleriyle birlikte İlahiyat Fakültesi de yer almıştır.3 Üç yıl süreli olanilahiyat Fakültesi müfredatında Tefsir ve Tefsir Tarihiderside yer almaktaydı. 4 İlk olarak bu derse Mayıs 1924'te atanan Bergamalı Ahmed Cevdet Bey'in 30 Ocak 1926'da vefatı üzerine 5 boşta kalan kadroya 25 Mart 1926'da D:lıülfünlln. Hukuk Fakültesi müderrislerinden Hafız Mustafa Şevket Efendi atanmıştır.6 İlahiyat Fakültesi'nin 1933'te kapatılmasına kadar bu kadroda bulunan Şevket Efendi, Fakülte'nin kapatılmasından sonra Edebiyat Fakültesi İslam Tetkikleri Enstitüsü Tefsir Tarihi Kürsüsü'ne Ordinaryüs Profesör olarak atanmıştır.? Bu tebliğde Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş döneminde yaşamış, Hukuk ve İlahiyat fakültelerindeki hocalığının yanı sıra pek çok öğretim k.uı;umunda hocalık yaparak çok sayıda talebe yetiştirmiş Mustafa Şevket Efendi'nin hayatı, başta Diyanet İşleri Başkanlığı'ndaki sicil dosyası olmak üzere, kaynakların verdiği bilgiler doğrultusunda anlatılacaktır. II. Hayatı, Görevleri ve Eserleri A. Hayatı 1.Doğumu Tam adı, Manisalı Hafız Mehmed Emin Efendi 8 oğlu Manisald.de Hafız Mustafa Şevket Efendi' dir. Annesinin adı ise Sadiye Hanım'dır. 9 Kendisi ile ilgili bazı belge ve yazılarda ismi 'Fatih Müciz Dersiamlarından Emin Efendizade İstanbuli Hafız Mustafa Şevket Efendi'1 0, 'Mustafa Şevket Yund'll, 'Şevket Yunt'1 2, 'Şevket Molla'13, 'Hafız Şevket Efendi'14 şeklinde geçmektedir. Soyadı Kanunu'ndan sonra 'Yunt' 15 soyadını almış ve genellikle malılası Şevket ile anılması sebebiyle de 1934 sonrası 'Şevket Yunt' adını kullanmıştır. lg Mustafa Öcal, "Tiirkfye'de Din Eğitimi Tarihi Uteratiiril', İstanbul,. Türkiye Araştımıalan literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12,2008, s ''JYiaaı:if Velcileti, yüksek diniyat mütehassıslan yetiştirmek. üzere Dirülfünıln'da bir İlahiyat Fah.iiltesi tesis ve imarnet ve hitabet gibi hıdemı1t-ı diniyyenin ifası vazifesi ile mükellef memurlann yetişmesi için de ayn mektepler küşat edecektir." Bkz. Öcal, s Namık Kemal Aras, Emre Dölen, Osman Balıadır, Türkiye'de Üniversite Anlq)'lf1'nm Gelipmi ( ), Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınlan, 2007, s Aynı eser, s Ali Birinci, Tarihi1ı Gölgesillde Mepihir-i Meçh11/edm Birkaç Zat, İstanbul, Dergili Yayınlan, 2001, s Mart 1926 tarihli kararname sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: : Bkz. Ek 2; Mehmet Ali Ayni, Ddriilfiilıiilı Tanöi, İstanbul, Yeni Matbaa, 1927, s. 74. Necdet Öklem, Atatiirk Dömmi1ıde Darii!fimrm Rejomı11, Bornova, Ege Üniversitesi Matbaası, 1973, s. 61; Ali Arslan, "Darii!fimrm'dalı Ü11iversiteye Geçif', Basılmarnış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1992, s İsmi Mehmed, mahlası Hafız Emin Efendi olup mahlasıyla anılmaktadır. Rfuni 1260 (m. 1844/1845)'da Manisa'nın Yarhasanlar mahallesinde doğmuştur. Manisa'da Hacı Ömer Efendi'd~n sarf, nahiv ve mantık tahsil ettikten sonra 1279/1863'te İstanbul'a gelmiştir. Fatih Camü dersiarnlarından olup h 'da Huzur derslerinemuhatap olarak iştirak etıniştir. Fetvihane'nin çeşitli birimlerinde görev alan Mehmed Emin Efendi 24 Kanıln-ı Evvel 1327 (6 Ocak 1912)'de İstanbul'da vefat etıniştir. Dalıa geniş bilgi için bkz. 7 Cem:lziyelevvel 1328 tarihli Mustafa Şevket Efendi'nin terceme-i hal varakası, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: ; Ebül'ulıi Mardin, Hlliftr Dersleri, Yayınlayan: İsmet Sungurbey, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1966, II-III, 317; Sadık Albayrak, So11 Devir Osnıanlı U/enıasr, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlan, 1996, III, Cem:lziyeliliir 1329 tarihli Mustafa Şevket Efendi'nin terceme-i hal varakası, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Ar;sivi, Dosya numarası: Ceride-i Ilnı!Jye: Islah-ı Meddris'e Dair Niisha-i Fevka'I-Ade, 27 Eylül 1330, s ll Mücellidoğlu Ali Çankaya, Ymi Mii/kfye Tarihi ve Miflkfyeliler: Miilkfye Şeref Kitabı, Afık?ra, Mars Matbaası, 1969, II, Mardin, II-III, Ercürnent Demirer, Din Topl11nı ve Kenıal Atatiirk, Ankara, Kardeş Matbaası, 1969, s. 113; Çankaya, II, İstmıb11l Ddrii/jii11iimt Talebe Rehberi Sene-i Ders!Jyesiııe aittir-, Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, 1338, s. 62. ıs Yunt, Manisa'daki bir dağın adı olup Türkçe'de at, kısrak anlamına gelmektedir. Bkz. Kemal Zeki Gençosman, Ansiklopedik Tiirk

4 Rebi'ülevvel1295 (16 Mart )'te İstanbul Sultan Selim yakınlanndaki Debbağ Yunus mahallesi, dört numaralı hanede doğmuştur. ıs 2. Eğitimi İstanbul'da ibtidai ve rüşdi tahsilini tamamladıktan sonra Kur'an'ı ezberlemiş, bununla birlikte tecvid, secavend tatbikatıru, yedi ve on kıraat imamının okuyuşlarını öğrenmiştir. Sonrasında Daruttedris Mekteb-i Hususiyyesi'ne üç sene devam etmiş, aynı zamanda Bayezid Camii dersiamlanndan Mustafa oğlu Çarşanbalı Haa Ahmed Harndi Efendi'nin dersine.devan:ı. ederek h. 1318'de icazetname almıştır. Bu icazeti almaya layık görülmesi sebebiyle de 24 Cemaziyelahir 1319 (8 Ekim 1901)'da gümüş liyakat madalyasıyla ödüllendirilmiştir.1 9 Çarşanbalı Haa Ahmed Harndi Efendi'nin dersine devamı esnasında Darulmuallimin (Erkek Öğretmen Okulu)'e imtihanla girmiştir. Darulmuallimin'in öğretim süresi iki yıl olan İbtidaiyye şubesinden 19 Rebiülahir 1317 (26 Ağustos 1899)'de afuii/al,52 ve yine öğretim süresi iki yıl olan Rüşdiyye şubesinden de 19 Rebiülahir 1319 (5 Ağustos 1901)'da al!jyii/a/a derece ile şehadetname almıştır. 21 İbtidaiyye Şubesi Rüşdiyye Şubesi Ders Derece Ders Derece 1 Tecvid Tatbikatı Aliyyülaıa 1 Akaid Aliyyülrua 2 Fıkıh ve Akaid Aliyyülili 2 Mantık-ı Süllem Aliyyülili 3 Arapça Aliyyülila - 3 Telhis-i Mearu Aliyyülila 4 Farsça Aliyyülrua 4 Farsça Ali 1 y Üıaı" ı 5 Hesap Aliyyülila 5 Iisan-ı Osmani Aliyyülila 6 Coğrafya Aliyyülila 6 Ce bir Aliyyülrua 7 Tarih-i İslam Aliyyülila 7 Hendese Aliyyii@:i 8 Iisan-ı Osmani ve İmla Aliyyülila 8 Coğrafya Aliyyülila 9 U sıll-i Tedôs ve Terbiye-i Ahlak Aliyyülrua 9 Tarih AliyyülıUa 10 Hatt-ı Türki Aliyyülila 10 Resim Aliyyülila 11 İlm-iEşya Aliyyülila 11 U sıll-i Derfteri Aliyyülila 12 İnşa Aliyyülila 12 M ev ili d Aliyyülılli 13 Fransızca Aliyyülila 13 U sıll-i Tedôs ve Terbiye-i Ahlak Aliyyülrua 14 Hal ve Hareket Aliyyülila 14 Ulfun-ı Hikemiyye ve Tabüyye Aliyyülila 15 Fransızca Aliyyülrua 16 Hesap Aliyyülrua 17 İnşa ve Kitabet Ala 18 Hüsn-i Hat Aliyyülili. 19 Hüsn-i Hareket Aliyyülrua Tablo 1: Mustcifa Şevket Efendi'nin Darttlmuallinıfn'in İbtidafyye ve Riifdfyye f!lbelerinde ok11d11ğu dersler ve aldığı dereceler İsiniieri Sô"ifiiğii, İstanbul, Hürriyet Yayınlan, 1975, s Bkz. Mustafa Şevket Efendi'nin tarihinde Diyanet İşleri Reisliği'ne yazdığı dilekçe, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nün internet sitesinde Mustafa Şevket Efendi'nin kimlik bilgileri kısmında d_oğum yılı 1879 olarak gösterilmişse de kendi el yazısı ile hazırladığı terceme-i hal varakalarına bakıldığında doğum yılını 12 Rebi'ülevvel1295 olarak kaydettiği görülmektedir. Bu hicri tarih de 16 Mart 1878'e karşılık gelmektedir. Bkz. 7 Cem:iziyelevvel 1328 ve 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakalan, Diyanet İşleri BaŞkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: ; Yücel Dağlı, Cumhure Üçer, Tarih Çevimıe KılaVIIift, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997, V, 241. Bu bakımdan doğum yılının h veya 1879 olarak gösterilmesi hatalıdır. Bkz. Harnit Er, İstallbill Darii!flilımıll İlabfyat Fakiiliesi Memması Hoca ve YaifJrlan, İstanbul, İslam Medeniyeti Vakfı Yayınlan, 1993, s Cem:iziyelevvel1328 ve 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakalan, Diyanet Işleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: n. 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet Işleri Başkanlığı, SiciiArşivi, Dosya numarası: w.. 19 Rebiülahir 1317 tarihli Darulmuallimin Ibtidaiyye Şubesi Şehadetname sureti, Diyanet Işleri Başkanlığı, SiciiArpvi, Dosya numarası: ~. 19 Rebiülahir 1319 tarihli Darulmuallimin Rüşdiyye Şubesi Şehadetname sureti, Diyanet Işleri Başkanlığı, SiciiArpvi, Dosya numarası:

5 290 İcazetname'ye haiz bulunduğundan Şeyhülislamlık Ders V elcilerince yapılan ruus imtiharuna 16 Safer 1320 (24 Mayıs 1902)'de Tı1ô Abdüllatif. Efendi Medresesi'nde girmiş ve imtihanda ehliyetini ispat etmiştir. Dolayısıyla Müderris unvanıyla ulum-ı 'ıiliye'yi öğretmeye hak kazanarak, 1 Muharrem 1322 (18 Mart 1904) itibarıyla İlın-i Sarftan başlayarak ders verme rul1satını elde etmiştir Zilkade 1330 (13 Ekim 1912)'da ise Akiiid ve Usul-i Fıkıh tedris ettiği terceme-i hal varakasından anlaşılmaktadır. 23 Fatih Camii'nde ders okutarak 191S'te talebesine icazet vermeye başlamıştır.24 Rı1mi 1316 (1 Eylül 1900)'da yeniden kurulan Dfu:iilfünfuıi Şahane'nin dört yıl öğretim süresi olan UlUın-i Aliye-i Diniyye şubesine 1901'de imtihan ile girerek Tifsir-i Şerif, Hadis-i Şerif, Us11l-i Hadis, İlm-i Fıkıh, Us11l-i Fıkıh, İ/nı-i Kelam, Tarih-i Din-i İslam derslerini okumuş ve imtihanlarını vererek 11 Ağustos 1321 (24 Ağustos 1905)'de af!ıyiilalii derecede birineilikle ruus almaya nail olmuştur.zs Dfu:iilfünı1n'dan birineilikle mezun olduğundan dolayı altın Maarif Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Bu şubenin ilk dönem mezunlan arasındadır. İlk dönem mezunlarının birincisi olması hasebiyle de İlahiyat Fakültesi tarihinin26 ilk mezunu olarak kabul edilebilir. Aynca Hukuk Fakültesi,nde ok:utulması şart olan derslerden sözlü ve yazılı imtihan vererek ai!jyiilalii derecede tasdikname (sertifika) almıştır.27 Hukuk Fakültesi mezunu olması hasebiyle Dava V elcileri Ruhsamarnesi almak için Adliye Nezaretine yazdığı dilekçe sonucunda aşağıdaki tabloda belirtilen derslerden yazılı ve sözlü imtihan olmuş, bu imtihanlardaki başarısıyla 12 Ağustos 1334/1918'de birinci sınıfdava Velcileti Ruhsamarnesi almaya hak kazanmıştır. 2 8 Bu ruhsatname sayesinde 1936'dan sorıra ömrürıün sonuna kadar avukatlık yapmıştır. <Cil N ıu u Puan Tablo 2: Da11a Vekiileti Rtthsaftıamesi almak içitı girdiği smavlar ve aldığı p11anlar. Mustafa Şevket Efendi, Arapça'yı çok iyi şekilde okur-yazar ve konuşur, Fransızca 2 9 ve Farsça'yı ise ok:uryazardı.30 Çok iyi derecede Arapça bilmesi sebebiyle Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1928'de sağlık delegesi olarak Safer 1320 tarihli tedris ruhsatını havi ilmühaber sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Ar;sivi, Dosya numarası: Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Ar{ivi, Dosya numarası: Çankaya, II, Ağustos 1321 (24 Ağustos 1905) tarihli Mezuniyet Ruusu sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası: Halis Ayhan, "İlihiyat Fakültesi", Tiirkfye Dfyatıet Valifz İsianı Atısiklopedisi, İstanbul, 2000, XXII, Şubat 1341/1925'te kaleme aldığı terceme-i hali, Diyanet İşleri Başkanlığı, SiciiAf#!!i, Dosya numarası: Bkz. Ek İstanbul D:lıülfiinfuıu Hukuk Fakültesi ıiıildiriyyetinin 27 Teşrin-i Evvel 1334'te.onayladığı belge sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Ar{ivi, Dosya numarası: Mardin, II, 319. ~. 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet Işleri Başkanlığı, Sici/Ar{ivi, Dosya numarası: '

6 291 Kahire'deki Tıp kongresine gönderilmiştir. Bu vesileyle Mısır hükümetinden aldığı bir madalyonu da bulunmaktadır Mükafatlan 12 Zilhicce 1326 (5 Ocak 1909)'da aldusul ibtida-i hariç derecesinden İstanbul Ruus-ı Hümayunu'na nail olmuştur.32 Bayezid Camii'nde h. 1318'de icazet aldığından dolayı 24 Cemaziyelahir 1319 (8 Ekim 1901)'da gümüş liyakat madalyası,33 Dfu:ülfünıln'dan birineilikle mezun olduğundan dolayı da altın MaarifMadalyası ile ödüllendirilmişt:ir.3 4 Sultan Reşad'ın Cülus Hutbesi'ni okuduğundan kendisinemecidi nişanı verilmişt:ir Vefatı Diyabet hastası olan Şevket Efendi 4 Haziran 1951'de ve.fat etmiş, 36 ertesi gün (5 Haziran 1951) Edirnekapı şehitliğine defnedilmişt:ir. 27 Mayıs 1941'de aldığı Edirnekapı Şehitliği 4. ada 7. müstakil 185 numaralı müşterek mezarda, Babası Mehmet Emin Efendi ve annesi Sadiye Hanım'la beraber yatmaktadır. Şevket Efendi şahsiyet itibariyle gayet yakışıklı, kibar, hoşsohbet bir kişi olup, kendisine ait baston, fincan ve enfiye kutusu koleksiyonları vardı.37 B. Memuriyederi Mustafa Şevket Efendi Vefa Mekteb-i İdadisi, üçüncü sene birinci ve ikinci şubelerine 2 Teşrin-i Evvel 1322 (15 Ekim 1906)'de U/ı/nı-ı Dinfyye muallimi tayin edilmiş, aynı mektepte 15 Teşrin-1 Sani 1324 (28 Kasım 1908)'te Malı/nıat-ı Meden!Jye dersi vermeye başlamıştır. 1 Ağustos 1325 (14 Ağustos 1909)'te bu mektepteki görevinden aynlmıştır.3b Vefa Mekteb-i İdadisi'ndeki görevine devam ederken Mekteb-i Mülkiye-i Şahane'ye haftada iki saat Mecelle-i Abkanı-ı Adi!Jye dersini akutmak üzere 17 Kanun-ı Evvel 1324 (30 Aralık 1908)'te muallim olarak atanmıştır. Y aklaşık sekiz yıl bu Mektep'te görev yaptıktan sonra Müllciye'nin 1915'te kapanması sebebiyle bu görevinden aynlmıştır.39 Darulmuallimin' e 1 Ağustos 1325 (14 Ağustos 1909)'te Malfinıat-ı Din!Jye ve Arabf muallimliğine tayin edilmiş ise de 1 Eylül 1325 (14 Eylül1909)'te Fetvahane'ye müsevvid (merkeze gelen soruları düzenleyip temize çeken kişi) Kızı Sayın Şeyma Resne Harumefendi'yle 18 Eylül2009'da gerçekleştirdiğirn görüşme. 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet İşleri Başkanlığı, Si d/ Ar[ivi, Dosya numarası: Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet İşleri Başkanlığı, SidiArrivi, Dosya numarası: M. 18 Şubat 1341/1925'te kalerne aldığı terceme-i hali, Diyanet Işleri Başkanlığı, Sid/Arpvi, Dosya numarası: Bkz. Ek ''Fetvahane-i Alı İlamat-ı Şeriyye mürneyyiz muavinlerinden Hafız Şevket Efendi'ye üçüncü rütbeden Mecidi nişanı ita olunmuştur. Bu irade-i seniyyenin İcrasına makarn-ı meşihat memurdur. 25 Safer 1334 (2 Ocak 1916)" Bkz. Ceride-i İllli!YJ e: Me[ihat-ı Celile-i İslanJfıyellill Ceride-i Res!llfıyesidir, Sene: 2, Sayı: 20, Safer 1334, s. 379; Daire-i Meşihat-ı İslarniyye'nin 27 Safer 1334 tarih ve 377 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sid/Ar[ivi, Dosya numarası: ; Çankaya, II, M. Bazı kay~aklarda 3 Haziran 1951'de vefat ettiği geçmektedir. Bkz. piyanet Işleri Başkanlığı'nın tarih ve 970 sayılı yazısı, Diyanet Işleri Başkanlığı, S id/ Ar[ivi, Dosya numarası: Kızı Sayın Şeyma Resne Harumefendi'yle 18 Eylül2009'da gerçekleştirdiğirn görüşme. Aynca bkz. Mardin, II, 319. Mear:if-i Umılmiyye Nezireti'nin 30 Eylül1328 tarih ve 1327 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sid/Ar[ivi, Dosya numarası: Mardin, II, 319; Çankaya, II, Mustafa Şevket Efendi'yle ilgili Mülkiye mezunlarından Naci Akverdi şöyle bir hatıra aktarmaktadır: "1914 yazında son sınıfa geçme imtihanlan yapılırken mecelle dersine hazırlanrnadığırndan ikrnale bırakma karan alınıştırn. Sözlü sınava ikişer ikişer alındığından arkadaşım ve adaşırn olan Naci (Kıcıman) ile sınava girrniştik. Naci (Kıcıman) sorulara layıkıyla cevap verirken ben ikrnale bırakma karan aldığırndan yeteri kadar cevaplandırarnarnıştırn. Sınav komisyonunda Mecelle hacası Şevket (Yunt) Efendi ve mürneyyiz olarak Ebül'ula Efendi vardı. Sınav sonucunda kendirnin 9, Naci (Kıcıman)'nin ise S aldığını görünce arkadaşınun adaşlık azizliğine uğradığını anlarnıştırn." Mücellidoğlu Ali Çankaya, Ye11i Miilkfye Tarihi ve Miilkfyeliler: Miilkfye Şeref Kitabı, Ankara, Mars Matbaası, , V, 2187.

7 292 olarale tayin edileliğinden bu görevinden aynlmale zorunda kalmıştır, 1914)'a kadar sürdünnüştür.40 Müsevvicllik görevini 17 Mart 1330 (30 Mart Fetvahane İlamat Mümeyyiz (Kaclılar tarafından verilen ilimlan tetkik vazifesiyle mükellef kişi) muavinliği görevini 18 Mart 1330 (31 Mart 1914)'dan 23 Nisan 1335/1919'a kadar sürdünnüştür. Şevket Efeneli eliğer bazı vazifeleri sebebiyle, bu görevine muntazaman devam edememiş ve nihayetinde bu görevinden azledilmiştir. 4 1 Bir müddet Daruşşafalca müdürlüğü yaptıktan sonra4 2 1 Eylül1326 (14 Eylül1910)'da Mekteb-i Hukuk-ı Şahane'nin ikinci sınıfına haftada bir saatle Abkanı-ı Vesqya ve Peraiz dersine, 6 Kanun-ıSani 1326 (19 Ocale 1911)'da üçüncü sınıfına haftada bir saat Nikah dersine muallim tayin edilmiştir Nisan 1335/1919'da Huk11k-ı Medmfyye muallimi olmuş, 29 Şubat 1336/1920'de müderrislik ünvanı aldığından bu tarihten itibaren aynı derse müderris olarale ginneye başlamıştır senesi Talebe Rehberi'nden anlaşıldığı üzere 1 ve 2. devreye haftada dört saat Hukuk-ı Medenfyye dersi vermekte olup bu dersin başlıldarını Mukaddemat ve Kavrud-i Külliyye, Bey', İcare, Kefalet, Havale konuları oluşturmaletaydı Şubat 1926'da İlahiyat Falcültesi Tifsirve Tifsir Tarihi müderrisliğine tayin olması sebebiyle Hukuk Falcültesi H11kuk~ı Medmfyye müderrisliğinden istifa etmiş, bu istifası 2 Mayıs 1926 tarihinde Hukuk Falcültesi meclisinde teessür ve teessüfle kabul edilmiştir. 46 Aneale Mustafa Şevket Efeneli'nin Mayıs 1926'ya kadarilahiyat Falcültesi'ndeki görevinin yanında Hukuk Faleültesi'ndeki dersine de devam edeceği sebebiyle, Faleülte Meclisi H11kt1k-ı Medenfyye dersine bir muallimin atanmasını kararlaştırmalda birlikte, Şevket Efeneli'nin imtihan sonuna kadar vekaleten bu derse ginnesine karar vermiştir.47 5 Safer 1332 (2 Ocale 1914) tarihli Medresetü'l-Kudat Nizamnamesi'ne 12 Şevval1332 (3 Eylül1914)'de yapılan on maddelik ilaveye göre 48 Medresetü'l-Kudat'ta, şeri malıkernelerin tahrirat ve idari işlerinde istihdam olunacale kişiler için bir senelik gündüz eğitimi veren sınıf-ı mahsusa açılmıştır. Şevket Efeneli bu sınıfın haftada ilci saat Peraiz derslerine ginnek üzere 17 Şevval1332 (8 Eylül 1914)'de atanmıştır.4 9 Medresderin ıslah edilmesi şartı ile 16 Mart 1914:te göreve gelen Mustafa Hayri Efendi, 1 Ekim 1914'te Islahı Medaris Nizmmıanıesi'ni yayınlamış ve İstanbul medreseleri Darii'/-Hilajeti'I-Aifyye Medresesi adı altında eğitimöğretime başlamıştır.5 Şevket Efeneli bu medresenin tali kısmı sekizinci sınıf dördüncü şubesine haftada ilci saat Peraiz dersine girmektedir. 51 Yine tali kısm-ı sani (lise derecesinde) altıncı sınıfbirinci şubesine haftada üç saat olmale tarihli Hizmet Cetveli, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvı~ Dosya numarası: : Bkz. Ek 4; Bab-ı Fetva Daire-i Meşihat-ı İslamiyye'nin 17 Safer 1331 tarih ve 19 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası: Bab-ı Feciva Memurin Kalemi Müdiriyyeti'nin 21 Receb 1337 tarih ve 408 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: Çankaya, II, Mustafa Şevket Efendi'nin sicil defteri, Diyanet İşleri Başkanlığı, Si cil Arp"vi, Dosya numarası: İstanbul Dfu:ülfünılnu Hukuk Medresesi'nin 11 Kanun-ı Evvel 1340 tarihli yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: İstanbul D:iı:iilliinılnu Talebe Relıberi Sene-i Dersiyyesine aittir-, Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, 1338, s. 62. Mustafa Şevket Efendi'nin kızı Sayın Şeyma Resne Hanımefendi'yle 18 Eylül2009'da gerçekleştirdiğim görüşmede, babasının Huh.'llk Fakültesi'nden istifa etmeden önce dostu Ebul'ula Bey' e öğrencilerin saygısız tavırları, derse karşı ilgisiz ve istekslı: olduğırndan yakınmıştır. Hukuk Fak-ültesi Riyasetinin 4 Mayıs 1926 tarihli ve 163 numaralı tezkere sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: Mehmet İpşirli, ''Medresetü'l-Kudat", Türkiye Diyıınet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003, XXVIII, Daire-i M~şihat-ı İslamiyye'nin 17 Şevval1332 tarih ve 292 sayılı dilekçesi, Diyark'Nşleri Başkanlığı, Si cil Arpvi, Dosya numarası: ; Ceride-i İlnı!Jye, Sene: 1, Sayı: S, Zi!Kaae 1332, s Harnit Er, Medresede11 Mektebe Geçi! Siireci11de Dariiihilafi Medrese/en~ İstanbul, Rağbet Yayınlan, 2003, s. 41, 45. Ceride-i İln!fıJ'e: Islah-ı A1edônS'e Dair Nt7sha-i Fevka'I-Ade, 27 Eylül 1330, s. 264, 379; Bab-ı Fetva Sicill-i Ahval Mücliriyyeti'nin 25 Şubat 1331 tarih ve 681 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası:

8 293 üzere Meani-i Kttr'an-ı Kerinı,S 2 kısm-ı :ili (üniversite derecesinde) ikinci sınıf üçüncü şubesinin haftada iki saat olan İ/m-i Peraiz dersine girmektedir. S3 12 Eylül1330 (25 Eylül1914)'da Medresetü'l-Vaizirı dördüncü sınıf Peraiz ve İntikal Kammu, 25 Eylül1330 (8 Ekim 1914)'da aynı sınıfın Fıkıh, 10 Teşrin-i Evvel 1332 (23 Ekim 1916)'de ikinci sınıf Fıkıh, 16 Ağustos 1335/1919'da Medresetü'l-İrşad ve Vaizin Şubesi üçüncü sınıf Peraiz ve İntikal Kammu, 1 Teşrin-iSani 1339 (1 Ka. sım 1923)'da üçüncü sınıf Mevize, 1 Kanun-ı Evvel 1339 (1 Aralık 1923)'da Eimme ve Hutaba şubesi Hitabet dersi müderrisliğine atanmıştır.54. ss tır. Medrese-i Süleymaniye'ye 21 Cemaziyelahir 1342 (28 Ocak 1924)'de Fıkıh Tarihi müderrisliğine tayin edilmiş- 1924'te kurulan İlahiyat Fakültesi'ndeki Tefsir ve Tefsir Tarihi dersine ilk olarak Bergamalı Ahmed Cevdet Bey atanmıştır. Cevdet Bey'in 30 Ocak 1926'da vefatı üzerines 6 ise boşta kalan kadroya 25 Mart 1926'da Dfu:ülfünıln Hukuk Fakültesi müderrislerinden Hafiz Mustafa Şevket Efendi atandı.s 7 Vazifeye başlama tarihi ise 17 Şubat 1926'dır. 25 Mart 1926'da asalet-i memuriyeti tasdik oluncayakadar yan maaşla görevini ifa etmiştir. ss 31 Mayıs 1933 tarih ve 2252 sayılı kanunla gerçekleşen üniversite reformu ile İlahiyat Fakültesi kapatılınca Edebiyat Fakültesi bünyesinde açılan ve öğrencisi olmayan İslam Tetkikleri Enstitüsü Tefsir Tarihi Kürsüsü'ne 1 Ağustos 1933'de Ordinaryüs Profesör olarak atanmıştır.s 9 1 Haziran 1934'te de mali zaruretler sebebiyle birleş~en ya da lağvedilen kürsüler sebebiyle açıkta kalmıştır. Bu tarihten itibaren nısıf açık maaşı almaya devam etmiş 20 Ocak 1936'da emekliye çıkanlmıştır.60 İstanbul Ka.dastro Mektebi'nde de Peraiz muallimliği yaptığı bilinmektedir.61 Dersiam olarak Fatih Camiinde yıllarında 12 sene ulunı-ı ':iliyye (alet ilimleri) ve ulunı-ı 'aliye (yüksek ilimler) öğreterek icazet vermiştir. 62 Mustafa Şevket Efendi son dönem huzur derslerine muhatap olarak katılanlardandır. 13 Ra.biülahir 1334 (17 Şubat 1916)'te Huzur Dersi muhataplığına tayin olmuştur Ramazan'ından önce tayin olması sebebiyle o seneki Huzur dersinin sekizinci halkasına muhatap olarak katılmıştır Ceride-i İI!Jifyye, Sene: 2, Sayı: 15, Ramazan 1333, s Ceride-i İl!llfyye, Sene: 2, Sayı: 15, Ramazan 1333, s Medresetü'l-İrşad Müdiriyyeti'nin 29 Şubat 1340 ve 19 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Aqivi, Dosya numarası: Süleymaniye Medresesi'nin 16 Şubat 1340 tarih ve 47 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası: Birinci, s Mart 1926 tarihli kararname sureti, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arjivi, Dosya numarası: : Bkz. Ek 2; Ayni, s. 74. İstanbul D:1tülfünılnu İlahiyat Fakültesi'nin 16 Kanun-ı Evvel 1926 tarih ve 312/742 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Ar{ivi, Dosya numarası: Öklem, s. 61; Arslan, s Milli Eğitim Bakanlığı Zat İşleri Müdürlüğü'nün 16 Ekim 1951 tarih ve 22/732 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası: ; Türliye Cumhuriyeti MaarifVekaleti Yüksek Tedrisat Umum Müdürlüğü'nün tarih ve 509 sayılı yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arpvi, Dosya numarası: ~ ~ Çankaya, II, 1057; Mardin, II, Şubat 1925'te kaleme aldığı özgeçmişi, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arpvi, Dosya numarası: Ceride-i İl!llfyye, Sene: 3, Sayı: 22, Rebiüla,hir 1334, s Ebül'ula Mardin, Httiftr Dersleri, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1951, I, 579. Derste mukarrir Batumlu Abdüllatif Efendi Yusuf Sfu:esi'nin 80. ayetini takrir etmiştir. Abdüllatif Efendi "Allab'ın hükmü zahir oluncaya kadar Mısır diyarından ayrılmayacağız. O Hayru'l-H:1.kimindir." ayetini tefsir ederken o esnada vuku bulan 1. Dünya Savaşı'nda önemli seferlerden biri olan Mısır' seferini kastederek Sultan Mehmed Reşad'a hitaben "Ordu-yu Humayununuz da 'Hayru'l-H:1.kimin olan Cenab-ı Hakk'ın nusret ve zaferi hakkınuzda tahakkuk etmedikçe Mısır topraklarından ayrılmayacağız' suretinde ahdü peyman etmelidir" demişti. (Mardin, II-III, ) Aynı gün okunan 99. ayetteki ''Mısır'a Allab'ın izniyle güven içerisinde girin" ayetini tefsir ederken yine Sultan Reşad'a hitaben ''Bu ayet-i celileden Ordu-yu Şahanenizin Mısır'a girmesini tefe'ül ederiz" demişti. Sultan Reşad bu sözlerden büyük sevinç duymuş ve Enver Paşa'ya gülerek sevincini izhar etmişti. (Mardin, II-III, s. 768.)

9 294 Tarih Meclis Görev şekli Mukarrir Ramazan Sekizinci M uhatap Batumlu Abdüllatif Efendi Ramazan Sekizinci M uhatap Batumlu Abdüllatif Efendi Ramazan Sekizinci M uhatap Rizeli Osman Nuri Efendi Ramazan , ve 'daki Huzur derslerinde ismi geçmemektedir. Ramazan Sekizinci M uhatap Kirkkliseli Atıf Efendi Ramazan Yedinci M uhatap İstanbullu Saffet Efendi Tablo 3: M11stqa Şevket Efendi'nin katıldığı Htliflr dersleri. Mustafa Şevket Efendi yukanda zikri geçen Huzur derslerine muhatap olarak katılmakla birlikte, Halife Abdülmecid Efendi'nin imamlığı görevinde bulunması sebebiyle Huzur derslerinde Halife'nin sol tarafında oturup, Mukarrire Halife'nin arzusunu bildirmekle de görevliydi. Mukarrirle muhataplar arasındaki tartışma ve müzakereleri de idare ettiği, 1341'deki son huzur dersinin 5. meclisinde 73 Timurhisarlı Abdülvehhab Efendi ile Mukarrir Sivaslı Necip Efendi arasında meydana gelen tartışmaya dair anekdottan anlaşılmaktadır. Şevket Efendi'nin idare görevinde bulunması sebebiyle bu tartışmaya müdahale edip çözüme kavuşturduğunu da yine aynı anekdottan anlamaktayız.7 4 Şevket Efendi uzun müddet şehir meclisi azalığı da yapmıştır 'de aza olduğu 23 Temmuz 1941 tarihli Şehir Meclisi Azası Kimliği'nden anlaşılmaktadır. Fatih Camii'nde yıllarca hatiplik görevinde bulunmuştur. Yaşar Okur anılarında şöyle bir anekdot aktarmaktadır: "Atatürk, 15 Ocak 1932'de fuımazan'ın 7. günü Cuma namazında Sultanahmet Camii'nde büyük bir mevlid verilmesini istedi ve bu işi tertip için beni görevlendirdi. Gereken hazırlıklar yapıldı. Cuma'dan bir saat evvel dokuz hafız camiye geldiler. Cemaat on bin kişiye ulaşıyordu. Fatih Camii Hatibi Hafız Şevket Efendi bir hutbe okudu ve Cuma namazı kılındı. Ardından tekbirler getirildi. Bazı surderin Türkçe mealieri okundu. Mevlidi müteakip yapılan bir dua ile merasim sona erdi." 'da emekliye ayrıldıktan sonra ömrünün sonuna kadar İstanbul Barosu'nun 637 numarasına kayıtlı olarak avukatlık yapmıştır. İstanbul'un meşhur avukatlarından olup, Mısır kralı Faruk'un halası Prenses Rukiye, müvekkillerindendi.77 Avukatlığı esnasındakimısır seyahatlerinden biı:itide, Mehmet Akif Ersoy, Avukat Mustafa Şevket Efendi ile bir araya gelmiş, Akif, Şevket Efendi'nin cep defterine kurşun kalemle Babanzade Ahıİıet Naim, Arap Hafız ve Kapalıçarşıda yazmacı İsa Efendi'ye Şevket Efendi tarafından iletilrnek üzere üç mektup yazmıştır. Şevket Efendi de dönüşünde bu mektupları sahiplerine okumuş ve defter yine Şevket Efendi'de kalmıştır. Mithat Cemal'in aktardığına göre Şevket Efendi, Akifin ölümünden sonra bu defteri kendisine hediye etmiştir Mardin, I, S79. Cerfde-i İln1!Jye, Sene: 3, Sayı: 32, Şevval133S, s. 914; Mardin, I, S83. Ceride-i İln1!Jye, Sene: 4, Sayı: 36, Şaban 1336, s. 1089; Mardin, I, S86. Bkz. Mardin, I, S87-S90. Bkz. Mardin, I, S90-S94. Bkz. Ceride-i İlm!Jye, Sene: 6, Sayı: 68, Zillıicce 1339, s. 218S-2188; Mardin, I, S94-S98. Ceride-i İlm!Jye, Sene:7, Sayı: 76-77, Zilkade 1340, s. 2S36; Mardin, I, 601. Mardin, I, 606. Bkz. Mardin, I, 60S. Ebül'ul.a Mardin, H11iflr Dersleri adlı eserini kaleme alırken bu tartışmanın aynnnlannı Mustafa Şevket Efendi'den istemiş o da kendisine olayın aynnnlannı anlatmışttr. Bkz. Mardin, I, 82-83, 66a no'lu dipnot; Ahmet Turan Arslan, S01ı Devir H11iftr Hocalan/Idatı Bryfehirli Ahn1ed Niiri Eje11di ( ), İstanbul, Alemdar Ofset, 2008, s. 11S. Çankaya, II, ıos7. r-\ Yaşar Okur, Atatürk'le 011 Bef Yıl: Di11i Haflralar, İstanbul, Sabah Yayınlan, t.y., s..j9;- Mehınet Saray ve Ali Tuna, Atatiirk'iiTI İsiama Bakıp.' Belgeler ve Gönifler, Ankara, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araşttrma Merkezi, 200S, s. SS. Mardin, II, 319; Kızı Sayın Şeyma Resne Hanımefendi'yle 18 Eylül2009'da gerçekleştirdiğim görüşme. Mithat Cemal, Mehn1et AkiJErsqy: Hqyatr-Secfyesi-Smıafl, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlan, 1990, s. 194.

10 295 C. Komisyon Görevleri Medeni Hukukun kapsamına giren Şahsın Hukuku, Aile Hukuku, Miras, Ayni Haklar, Borçlar Hukuku'ndan yalruz son ikisi Mecelle-i Alıkam-ı Aclliyye'de mevcut olup diğer başlıklar hilimlerin fıkıh kitaplarına müracaatı ile tamamlanmaktaydı. Zamanla bu uygulamada zorluklar çıkması sebebiyle Meclis-i Mebusan yeni bir Mecelle Cemiyeci teşkil ederek eksik kalan kısımları tamamlamaya ve tadili gereken maddelerin değiştirilmesine karar verdi. O gürılerde Medeni Kanun çalışmalarında üç görüş hakimdi. Bunlar; - İktibas yapacak uzmanların olmaması sebebiyle Batı medeni kanunu olduğu gibi tercüme edilerek alınmalıdır. - Mecelle diğer mezheplerin görüşlerinden istifade edilerek genişletilmeli; - Doğu ve Batı hukukundan iktiba,slarla bir medeni kanun yapılmalı; Bu görüşlerden ilk ikisi benimsenerek çeşitli tarihlerde komisyonlar kurularak çalışmalara başlandı. Bu komisyonlar sırasıyla şöyledir: a. I<anun-ı Medeni ve Hukuk-ı Aile Komisyonu b. Mecelle Tadil Komisyonu c. Usul-i Muhakemat-ı Şeriyye ve Hukukiyye Komisyonu d. Alıkam-ı Şahsiyye Komisyonu e. I<anun-ı Medeni UkUd ve Vacib:lt Komisyonu79 Mustafa Şevket Efendi Meşrutiyet'in ilanından 1930'a kadar, yukarıda zikredilen amaç doğrultusunda oluşturulan muhtelif komisyonlarda görev almıştır. Bu komisyonlar Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Mecelle Taclil, Tevcih-i Cihat, Alıkam-ı Şahsiye, İsviçre Medeni Kanunu'nun Tercüme Edilmesi komisyonlandır. 1. Hukuk-ı Aile Karamamesi İttihat ve Terakki Fırkası tarafından benimsenen yeni aile kanunu projesi bağlamında, aile kanunu hazırlamak üzere Hukuk-ı Aile Komisyonu kuruldu. Bu komisyon, II. Meşrutiyetten sonra mecelle tadillerini gerçekleştirmek için kurulan komisyonlar arasında görevini tamamlayabilen yegane komisyondur. Komisyon Isparta mebusu Mahmud Esad Efendi'nin başkanlığında beş kişiden oluşmaktaydı. Hafız Şevket Efendi 5 Mayıs 1336/ 1920'de atanarak bu komisyonun üyeliğini yapmıştır.bo Komisyon, İslam, Hıristiyan ve Musevi aile huk-ukunu dikkate alarak iki kitap ve 157 maddeden oluşan Hukuk-ı Aile Kararnamesi'ni hazırlamıştır. 25 Ekim 1917'de muvakkat kanun olarak kabul edilen kararname 19i 7'de Meclis-i Mebusan'ın gürıdemine gelmiş oradan da Aciliye encümenine havale edilmiştir Mecelle Tadil Komisyonu Bu komisyon, Kitabu'l-Buyu'dan başlayarak Mecelle'de yer alan mevzulara ait eksikleri tamamlamak, tadili gereken maddeleri de asrın ihtiyaçlarına göre değiştirmekle görevli olup prensipleri şunlardı: - Kuran ve Hadislerdeki hükümlere aykırı hiçbir hüküm kabul edilmeyecek; - ihtilaflı konularda hangi müçtehidin sözü asrın ihtiyacına uygunsa o alınacak; - Yeni ortaya çıkan ihtiyaçlar için yeni hükümlerin konulması gerekiyorsa fıkhl hükümlere uygun olmak şartıyla mevcut hukuki müesseselerden istifade edilecek; - Hakimiere fazla takdir yetkisi verilmeyecek Komisyon Kitabu'l-Buyu'daki değişiklikleri yaptıktan sonra Kitabu'l-İcare'ye geçilmiştir. Burada yapılan değişiklikler nispeten daha az olup, Bab-ı saninin fasl-ı evveline lki ve 420, 590, 596, 597, 598. maddelere bazı ilaveler, < Osman Öztürk, Osma11/r Hukuk Taribillde Mecelle, İstanbul, İslami İlimler Araştlrma Vakfı, 1973, M. Akif Aydın, "Huk-llk-ı Aile Karaı:nfunesi", Tiirk!Je Dfya11et Vakfi İslam Aıısiklopedisi, İstanbul, 1998, XVIII, 315. Halil Cin, Ahmet Akgündüz, Tiirk-İslam H11kuk Tarihi, İstanbul, Timaş Yayınları, 1990, II, 66.

11 , 447, 471, 472, 503, 550. maddelerin taeiili ve 417 ile 418. maddedeki misalin ihraç edilmesi şeklinde değişiklikler yapılmış tır. Komisyon çalışmalanm 7 Temmuz 1340/1924'e kadar Mustafa Fevzi Efendi'nin başkanlığında, Abdurrahman Münih, Ebül'ula, Esad ve Hafız Şevket beylerin katılımıyla devam etmiş komisyon başkanının rahatsızlığı sebebiyle 15 Ağustos 1340/1924'e kadar tatile girmiştir. Bundan sonra komisyonun herhangi bir çalışma yaptığına dair bir bilgi bulunmadığından Komisyon'un Kitabu'l-İcare'nin tadilinden sonra çalışma yapmadığı zannedil.mektedir Tevcih-i Cihat Komisyonu Tevcih-i Cihat komisyonu azası olan Mehmed Ra.sim Efendinin istifası sebebiyle boşalan kadroya 3 Teşrin-i Sani 1340 (3 Kasım 1924)'da Mustafa Şevket Efendi atanmıştır. Bu komisyon her hafta çarşamba günleri öğleden sonra toplanmaktaydı.b3 Komisyon'un diğer üyeleri Ebül'ula, İsmail Hakkı, Esad Bey, Remzi Dede Efendi'dir.B4 4. Ahkam-ı Şahsiyye Komisyonu Alıkam-ı Şahsiyye Komisyonu 9 Mayıs 1332 (22 Mayıs 1916)'de kurulan Kanun-ı Medeni ve Hukuk-ı Aile Komisyonu'nun bir devamı mahiyetinde olup ilk toplantısını 1 Mayıs 1339/1923'te İstanbul'da yapmıştır. Eski Şfuayı Devlet Tanzimat Dairesi Başkanı Saadeddin Bey başkanlığındaki komisyonun kuruluşunda 5 aza bulunmaktaydı. Hafız Şevket Efendi (Hukuk MüderrisD'nin 85 de aralarında bulunduğu azalar şöyledir: Muammer Reşid Bey (Hukuk Müderrisi), Mişon Ventura Efendi (Hukuk Müderrisi), Kemal Atıf Bey (Eski Şfua-yı Evkaf üyesi), Gönenli Mehmet Efendi. Gönenli Mehmed Efendi ilk toplantıda hasta olduğundan yerine Ömer Nasuhi Bilmen Efendi aza seçilmiştir. Daha sonraları toplantılara Ahmed Samim Bey ve Zileli Mustafa Rıza Bey de katılmışlardır. İlk toplantıda, hazırlanacak hükümler için şen mesned arama hususu açılınca Kemal Atıf Bey ''Mesai! daima kütüb-i şeriyyeye istinad ederse g.vb hoşlanmaz" dedi. Şevket Efendi de kitaplarda ve mezheplerde, hazırlanacak hükümleri bulamazlarsa hükümlerin akla göre konulması fikrini öne sürdü. Alıkam-ı Şahsiyye Komisyonu'nun 1332/1916'da kurulan Kanun-ı Medeni ve Hukuk-ı Aile Komisyonu'nun devarnı mahiyetinde olması sebebiyle önceki komisyonun raporları ve çalışmalarının gözden geçirilmesinde fayda olduğu fakat bunların bulunmadığının ifade edilmesi üzerine, Şevket Efendi bu raporların 86 kendisinde olduğunu ve bir sonraki toplantıya getireceğini söylemiştir.b7 Komisyon önce 52 madde hazırlamış, ardından bu maddeleri 79'a çıkardıktan sonra "Hukuk-ı Aile Kanunu Lahiyası"nı Adiiye ve Şeriye encümenlerine havale etmiştir. Fakat bu taslak kanunlaşamarnıştır. 19 Mayıs 1924'te komisyon tekrar çalışmalarına başlayıp 142 maddeden oluşan bir "Hukuk-ı Aile Kanunu Lahiya"sı hazırladıysa da, bu tasarı da kanuniaşamamış ve 1926'da yeni Medeni Kanun'un kabulüyle bu çalışmalara son verilmiştir İsviçre Medeni Kanunu'nun Tercüme Edilmesi Türkiye Cumhuriyeti Medeni Kanunu'nun İsviçre komisyonda üye olarak görev yapmıştır.b9 Medeni Kanunu'ndan tercüme edilmesi için oluşturulan Öztürk, s İstanbul Vilayeti Müftiliği'nin 4 Teşrin-i Sani 1340 tarihli yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Ar{ivi, Dosya numarası: İstanbul Vilayeti Müftiliği'nin 17 Haziran 1340 tarihli yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, SiciiAr{ivi, Dosya numarası: 1cn İstanbul Cinayet-i Müddei-i Umılmiliği'nin 3 Haziran 1340 tarihli yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Arfivi, Dosya numarası: ; 5 Nisan 1339 Türkiye Büyük Millet Meclisi Hill..'U!Ileti Adiiye V ekaleri'nin 14 Nisan 1339 tarihli yazısı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Sicil Ar{ivi, Dosya numaiası: ; ''Tadil-i Kav:1niıı Komisyonlannı Teşkil Eden Heyetierin Es:lınlsi" H11k11k Fakültesi MemJI{ası, Sene: 2, Sayı: 14, İstanbul, Matbaa-i.A.ı:n.ire, , s Ebül'ula Matdin'in H"if'r Dersleri, cilt II, sayfa 320'de Şevket Efendi'nin eserlen'-ıp:asında zikrettiği "Kanun-ı Medeni ve Alıkam-ı Şahsiye Komisyonlatındaki Raporlat" adlı eserin, bu raporlarla ilgili olduğunu zatıneın.ı~kteyiz. 8i Oztürk, s ; Osman Kaşıkçı, Isianı ve Os!IJO!Jiı H11kllk1111da Mecelle, Istanbul, Osmanlı Araştırmalan Vakfı Yayınlan, 1997, s Abm et Akgündüz, M11kqyeseli İslafll ve Osmanlı H11k11k11 Kiillfyatı, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi Huk-uk Fakültesi Yayınlan, 1986, s Çankaya, II, 1057.

12 297 D. Eserleri Mustafa Şevket Efendi'nin terceme-i hal varakalanndan anlaşıldığı üzere, 1 Zilkade 1330 (12 Ekim 1912) itibariyle hiçbir matbu eseri yoktur Şubat 1341/1925 itibariyle ise Kitabünnqfokat, Usul-i Fıkıh Dersleri, Muhtasar Peraiz Ders/en: Hukuk-ı Aile Karamanıesi Ş erhı: Mıifassa/ Peraiz Dersleri, Ah kanı-ı Ves4Jrd adlı eserlerinin olduğu bu tarihte kaleme aldığı terceme-i hal varakasından anlaşılmaktadır.9 1 Bu bölümde, kütüphane ve kaynaklarda ulaşabildiğimiz eserlerini basma ve yazma başlıklan altında inceleyeceğiz. 1. Basma Eserleri a. Fatiha ve Diğer Bazı Surel~rin Tercümeleri Bu isimde bir eseri olduğu Httifir Ders/en: ikinci cilt, 319. sayfada bildirilmiştir.92 Ancak yapılan tüm araştırmalara rağmen bu esere ulaşılamamıştır. b. Kadı Beyzavi ile Ebussuud Arasında Bir Mukayese Ömer Nasuhl Bilmen, Bijyiik Tefsir Tarihi adlı eserind<! Ebussuud'un hayatını anlatırken "Kaazl Tefsiri ile Ebu's-suud Arasında Bir Mukayese" adlı bir başlık açmış, Beyzavi tefsirinin, Ebussuud tefsirine; Ebussuud tefsirinin Beyzavi tefsirine olan üstünlüklerini maddeler halinde sıralamıştır.93 Mehmed Sofuoğlu da T efsir'e Girif adlı kitabında bu mukayeseden bahsetmiş ve ilgili bölümün dipnotunda -Huifir Dersleri adlı kitabın kaynağını vererek- Mustafa Şevket Efendi'nin de buna dair bir eseri olduğundan bahsetmiştir.9 4 Ancak yapılan tüm araştırmalara rağmen bu esere ulaşılamamıştır. c. Kitabü'n-Nafakat Mustafa Şevket Efendi 18 Şubat 1925'te kaleme aldığı özgeçmişinde, Hukuk Mecnmaslnda Kitabii'n-Ntifakdt başlıklı bir makalesinin yayımlandığını zikretmiştir.95 Zik:ri geçen Hukuk Mecnıuası, Şdra-yı devlet azası ve Hukuk Fakültesi muallimlerinden Seyyid Haşim tarafından ayda bir neşredilmekte olup, yazar kadrosu arasında Hukuk Fakültesi muallimlerinden Şevket Efendi de bulunmaktaydı. Bu derginin 1, 2, 3-4. sayılarında Abkanı-ı Ntifaka, Nafoka, Nqfokamn Kqft.yet-i Viimb11 başlıklan ile yayımlanan makale serisi Şevket Efendi'nin Kitdbii'n-Nqfokdt olarak zikrettiği bu eserine tekabül etmektedir. Şevket Efendi bu seriyi c ve ı.} temizlerini kullanarak kaleme almış olup, 96 c harfi ile.liı..ig- (Hafız); ı.} harfi ile de..:s_,.;, (Şevket) kelimeleri kısaltılniıştır. Makalenin ilk bölümü, HukıtkMecnması, birinci sene, cild:1, Eylül1331, sayı:1, s ; ikinci bölümü, birinci sene, cild:1, Teşrin-i Evvel1331,_ sayı:2, s ; üçüncü bölümü, birinci sene, cild:1, Teşrin-i Sam/Kanun-ı Evvel 1331, sayı:3-4, s 'de yayımlanmıştır. Makale toplam 13 sayfadır. 97 Makalenin giriş kısmında, şeriattaki aile hukukuna ait kısmın ihmal edildiği, halbuki toplumun temeli olan ailenin hukukunu özellikle de mali hukukunu düzenlemenin çok önemli olduğundan bahsedilmiştir. Aile hukukunun büyük bir ciddiyede tetkik edilmesinin gerekliliğinden bahsedildikten sonra, hanımın nafakasını (yiyecek, giyecek ve mesken) temin etmenin Kitap, Sünrıet ve İcma açısından kocaya gerektiği, nafakanın vücubu için sahih bir ni.lcihın şart olduğu gibi hususlardan bahsedilmiştir. Makalenin ilerisinde hangi durumlarda kocanın üzerine hanımın nafakasının yahut nafakasından hangi kısırnların (yiyecek, giyecek ve mesken) gerekeceğine dair öz bilgiler yer almaktadır. ~. 1 Zilkade 1330 tarihli terceme-i hal varakası, Diyanet Işleri BaŞkanlığı, Sici/Ar;ivi, Dosya numarası: Bkz. Ek3. 92 Ayrıca bkz. Çankaya, II, Ömer Nasuhi Bilmen, Bi!Jiik T efsir Tarihi, Ankara, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1960, s Mehmed Sofuoğlu, Tejsfro Girif, Istanbul, Çağrı Yayınlan, 1981, s. 329, 56 numaralı dipnot: ''Manisalı Zade Mustafa Şevket'in eserleri aln adeddir. Bunlardan biri 'Kadı Beydavi ile Ebu's-Suud arasında bir mukayese' adını taşır."; Mustafa Şevket Efendi'nin bu eserinin geçtiği diğer kaynaklar: Mardin, II, 319; Çankaya, II, Bkz. Ek 3. Ayrıca bkz. Mardirı, II, 319; Çankaya, II, %. Bkz. "Ahkôn1-1 Ntifakd', Hukuk Mecmuası, Istanbul, Matbaa-i Amire, Birinci sene, Cild 1, Eylü11331, Sayı 1, s. 51; "Ntifakd', Hukuk Mecmuası, İstanbul, Matbaa-i Amire, Birinci sene, Cild 1, Teşrin-i Evvel 1331, Sayı 2, s. 128; "Ntifakatmı I.<:qfi.yet-i Viicribrl', Hukuk Mecmuası, İstanbul, Matbaa-i Amire, Birinci sene, Cild 1, Teşrin-i S:1ni/Kanun-ı Evvel1331, Sayı 3-4, s Derginin 4. sayısından sonraki sayılarına -ki dergi 38 sayı devam etmiştir- ulaşamadığımızdan bu makalenin 4. sayıdan sonraki sayılarda da devam ettiğini bilememekteyiz.

13 298 d. U sill-i Fıkıh 100 sayfalık matbu bir eser olup, 98 D:lıülfünfuıi Osmaru Hukuk Cemiyeri neşriyatındandır. Eserin ilk sayfasında "Müderris-i muhterem Hoca Şevket Efendi Hazretleri'nin Hukuk Medresesi üçüncü sınıftaki taktir-i :ilileridir" yazmaktadır Dersaadet D:lıülfünfuı Matbaasında basılıruştır. Dili Türkçe olup Arap harfleriyle basılıruştır. Eser, Usul-i Fıkıh'ın tarifi, konusu, amacı ve taksimi ile başlamaktadır. Eserde Usul-i Fıkıh terimleri olan vad', has, emr, nehy, eda, kaza, hasen, mutlak, mukayyed, amın terimlerinin izahı yapılınaktadır.99 e. Peraiz Risalesi Eser 16 sayfadan oluşan matbu bir eserdir. İç kapaktaki tam adı "Feraiz Risalesi: Ziibde-i Ahval-i Erbaftl'dir. Mukartiri bölümünde ise ''D:lıülfünfuıi Osmaru Hukuk Kısmı Vesaya ve Peraiz muallim-i muhteremi Şevket Efendi: Muallim-i muhteremin ruhsattyla tarafundan tab' ettirilmiştir" yazmakta olup, sahip ve naşiri bölümünde ise "Hukuk ikinci sınıf talebesinden Trablusşamlı Ahmed Melek" yazmaktadır. 1327'de Hürriyet Matbaası'nda basılıruştır. Türkçe bir eser olup Arap harfleriyle basılıruştır. Girişte, terekeye taalluk eden haklar dokuz madde halinde sıralanmış, ardından aslıab-ı feraiz, aslıab-ı feraizin halleri, asabe-i nesebiyye zikredilmiştir. Sonra da Alıval-i Erbain başlığıyla kırk hal sistematik bir şekilde ele alınmıştır. f. HuHisatü'l-Feraiz 1331'de Dersaadet'te Necm-i İstiklal Matbaasında basılıruştır. 100 İlk sayfasında ''D:lıülfünfuıi Osmaru Hukuk Şubesi Vasaya ve Feriiiz muallim-i muhteremi Şevket Efendi Hazretlerinin takrir-i :ilileridir.", ''Muallim-i muhteremin ruhsattyla tab' e~ştir." yazısı bulunmaktadır. Naşirleri ise Hukuk Şubesi'nden Dimitri ve Simpat'tır. Arap harfleriyle basılıruş Türkçe bir eser olup 32 sayfadır. g. Mufassal Peraiz Dersleri Bu eser 18 Şubat 1925 tarihli terceme-i hal yazısında müdlif tarafından 'basım aşamasındadır' notuyla birlikte Ebül'ulii Mardin'in Huifir Derslerinde bu eserin "Mtifassal Nazari ve Anıelf Peraiz Dersler?' şeklinde kaydedilmiştir. 101 yazılması eserin bu isimle basılıruş olabileceğini akla getirmektedir.1 2 Ancak tüm araştırmalara rağmen esere ulaşılamamıştır. h. Abkaın-ı Vesaya Bu eser müellifin 18 Şubat 1925 tarihinde kaleme aldığı terceme-i halinde 'basım aşamasındadır' kaydıyla zikredilmiştir.103 Tüm araştırmalara rağmen bu esere ulaşılamamıştır. ı. Kanun-ı Medelli ve Abkaın-ı Şahsiyye Komisyonlarındaki Raporlar Ebül'ulii Mardin'in Huifir Derslerinde Şevket Efendi'nin bu adla bir eserinin olduğundan bahsedilmektedir.t04 Ancak tüm araştırmalar sonucunda bu esere. ulaşılamamıştır Bazı kaynaklarda bu eserin ismi "Usul"i Fıkıh Dersleri" şeklinde geçmekteyse de eserin kapağında başlıkta zikrettiğimiz gibi geçmektedir. Bkz. Mardin, II, 319; Çankaya, II, Mustafa Şevket Efendi 18 Şubat 1925 tarihli özgeçmişinde "Usıü-i Fıkıh Dersleri" adlı bir eseri olduğunu zikrç_tmiştir. (Bkz. Ek 3. Aynca bkz. Mardin, II, 319; Çankaya, II, 1057.) Bu isimde biresere ulaşamadığırnız ve ''Usıü-i Fıkıh" adlı başka bir eseri olduğuna herhangi bir yerde rastlayamadığırnız için bu iki eser adının, tek eseri işaret ettiği kanaatindeyiz. Bazı kaynaklarda Mustafa Şevket Efendi'nin ''Muhtasar Peraiz Dersleri" adlı bir eserinin olduğundan bahsedilmektedir. Araştırmalanrnız sonucu bu isimde bir esere rastlayamadık. Ancak bu eserin isminin manası ile başlıkta zikredilen eserin isminin manasırun yakınlığı sebebiyle ''Muhtasar Peraiz Dersleri" ile bu eserin kastedilmiş olduğu kanaatindey!z. Bkz. Mardin, II, '. 1' Bkz. Ek 3... _ 102 Mardin, II, 320. Aynca bkz. Çankaya, II, Bkz. Ek 3. Aynca bkz. Mardin II, 320; Çankaya, II, Mardin, II, 320. Aynca bkz. 86 numaralı dipnot.

14 299 i. Türk Hukuk Lugatı Mustafa Şevket Efendi Ofrgatte yer alan şekliyle Av. Şevket Yunt) daimi ve faal üyelerinden olduğu 105 Türk Hukuk Kurumu 106 tarafından hazırlanmasına 1939'da karar verilen "Hukuk Lfrgatı"nın yazılmasına katkıda bulunanlar arasındadır.1 7 Bu lugat, hazırlanılması 1937'de kararlaştırılan "Türk Hukuk Karnusu (Ansiklopedisi)"nun alt yapısını teşkil edecekti. İslam Hukukunun ıstılahı da göz önüne alınarak yazılacak olan lugatın bir anlamda yeni harflerle telif edilmiş İslam hukuk terimleri sözlüğü olması da amaçlanmaktaydı. 108 Bu amaca binaen İslam Hukuk terimlerini derleme ve hazırlama görevi İstanbul Hukuk Fakültesi ordinaryus profesörlerinden Ebülula Mardin'in başkanlığında temyiz başkanlarından Ali Himmet Berki, temyiz üyelerinden Mehmet Gönenli, eski Dfu:ülfünftn müderrislerinden avukat Şevket Yunt, İstanbul Müftülüğü müsevvidlerinden Nasuhi Bilmen'den oluşan beş kişilik heyete havale olundu. Bu heyet üyeleri, aralarında iş bölümü yaparak kendilerine düşen ıstılahiarı tespit edip anlamlarını yazdılar.109 Daha sonra yazılan bu ıstılahiarın tashihi İstanbul'dan Ankara'ya davet edilen Şevket Yunt ve Nasuhi Bilmen ile diğer iki aza ve kurumun başkanı Refik İnce'nin başkanlığında gerçekleştirildi.11o Türkiye Cumhuriyeti'nin hukuk alanındaki ilk eseri olan ve üç bine yakın ıstılah içeren bu lugat başta hukuk ilmiyle alakadar olanlar olmak üzere pek çok kişinin faydalanacağı kaynak bir eser olup ilk baskısı 1944'te yapılmıştır. 2. Yazma Eserlerilll a. Hukuk-ı Aile Kararnamesi Şerhi Mustafa Şevket Efendi 18 Şubat 1925'te yazdığı özgeçmişinde bu eserini mukayeseli bir surette yazdığım ancak kararnamenin yürürlükten kaldırılması ~ebebiyle basılmadığını belirtmiştir.112 b. Fıkıh Sual ve Cevap Defteri "\. Başlığı "Fıkıh Sual ve Cevap Defteri"dir. İlk sayfada "Dfu:ülfünılni Şahane'de okunan fikıh dersinin hulasa sual ve cevaplarıdır." şeklinde bir yazı bulunmaktadır. Yaklaşık 400 sayfadır. Soru ve cevap usulüyle yazılmıştır. Mustafa Şevket Efendi'nin o dönemde kullandığı üç mim harfinden oluşarı remzi113 bu eserde görülmektedir. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/02'de bulunmaktadır. c. UsUl-i Fıkıh 'Basma Eserleri' bölümünde anlatılan Usul-i Fıkıh adlı eserinin el yazma ders notlarıdır. İki defter halindedir. İlk defterin ilk sayfasında "U sill-i Fıkıh 2 ( )" yazmaktadır. Deftere takriri kaydedilmiş son dersin tarihi 23 Nisan 1323 (6 Mayıs 1907)'tür. Eserin sonunda 'ma badine tabidir' şeklinde not ve 1321 tarihi bulunmaktadır. Eser 209 sayfadır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/0S'te bulunmaktadır. İkinci defterin ilk sayfasında ise ''Usı.ü-i Fıkıh 3 ( )" yazmaktadır. Bu defterin 25. sayfasında "üçüncü sene takrir buyrulan dersler burada hitam olmuştur" kaydı vardır. Eser, yazarın verdiği 210 numaralı sayfa ile Çankaya, II, 'te "HukukçularCemiyeti" adıyla kurulan kurum, 1935'te "Hukuk İlmini Yayma Kurumu", 1941'de ''Türk Hukuk Kurumu"na çevı:ilmiştir. Bkz. / ( ). Heyet, Tiirk Hukuk Liigatı, Ankara, Başbakanlık Basımevi, 1998, s. IX, XI; / ( ). Tiirk Httkuk I.iigatı, s. XII. Mustafa Şevket Efendi'nin damadı, Sayın Prof. Dr. Sabri Şakir Ansay'ın oğlu Sayın Prof. Dr. Tuğrul Ansay ile tarihinde yaptığım görüşmede, dedesi Mustafa Şevket Efendi'nin bu lugata yazdığı maddelerin bir listesinin kendisinde olduğıınu, ancak pek çok kez ev taşıdığından bu listenin kaybolduğıınu bildirmişlerdir. Tiirk Hukuk Lligatı, s. XIII. lll Mustafa Şevket Efendi'nin toriınu Hayzuran Hasol Hanımefendi' den, dedesinin vefatına yakın eserlerini Manisa'daki bir kütüphaneye bağışladığını öğrendikten sonra yaptığımız araşnrmalar sonucıında, Şevket Efendi'nin eserlerini o zaman faal olan Manisa Muradiye Kütüphanesi'ne bağışladığını, bu eserlerin sonradan Manisa İl Halk Kütüphanesi'ne aktanldığı bilgisine ulaştık. Ekim 2009'da Manisa'ya yaptığımız seyahat sonucıında Şevket Efendi'nin Manisa İl Halk Kütüphanesi'ndeki eserlerini inceleme fırsatını bulduk. Ancak bu kütüphanede Şevket Efendi'nin tüm eserleri bulunmayıp bu başlıkta çoğıınu zikredeceğimiz yazma eserleri bulunmaktadır. 112 Bkz. Ek Bu remiz, iki tane yan yana ve bir tane de bunlatın orta altına f' (mirn) harfinin yazılması şeklindedir.

15 300 başlamalrta ve 345. sayfa ile sona ermek.tedir. Dili Türkçe olup Arap harfleriyle kaleme alınmıştır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/ 09'da bulunmaktadır. d. UsUl-i Fıkıh Defteri Defterin girişinde şöyle yazmaktadır: ''Daruıfünılni Şahane UlUın-ı Aliye-i Diniyye ikinci sene talebesinden Asitaneli Hafız Mustafa Şevket Efendi'nin ikinci seneye mahsus olmak üzere UsUl-i Fıkıh defteridir". Eserin üslubu Arapça bölümler halinde verilen ibarelerin açıklamasının yapılması şeklindedir. Eserde üç mim'li remiz bulunmaktadır. 68 varaktır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/07'de bulunmaktadır. e. Fıkıh Defteri Girişinde ''Fıkıh Defteri: Daruıfünılni Şahane Ulum-ı Aliye-i Diniyye şubesi talebesinden 120 numaralı Şevket Efendilerindir" şeklinde bir yazı bulunup fıkıh ders notlanndan oluşmaktadır. 115 varaktır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/1 O' da bulunmaktadır. f. Fıkıh Soru-cevap usulünde yazılmış bir fıkıh eseridir. 63 varaktır. Türkçe bir eser olup Arap harfleriyle yazılmıştır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/12'de bulunmaktadır. g. Nikah Nikah'ın konu edildiği bir eser olup tamamlanamadığı, eserin sonundaki 'Talak' başlığına herhangi bir şey yazılrnamasından anlaşılmaktadır. Eserde üç mim'li remiz görülmektedir. Türkçe bir eser olup Arap harfleriyle yazılmıştır. 40 varaktır. Manisa İl HalkKütüphanesi, numara 8379/15'te bulunmaktadır. h. İlın-i Fıkıh Fıkıh ilmine dair yazılmış bir eserdir. İlın-i Fıkh'ın tarifiyle başlayan eserin mukaddimesi, tarifler ve bu tariflecin izahının yapılması şeklindedir. Devam eden bölümlerde ise soru-cevap usulü takip edilmiştir. Muamelat, Buyu, Rehn, İkrar, İcare, Vekalet eserdeki bablardan bazılarıdır. Eserde üç mim'li remiz görülmektedir. Aralardaki boş sayfalarla birlikte 74 varaktır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379/16'da bulunmaktadır. Manisa İl Halk Kütüphanesi, numara 8379 /25'te bu eserin devarnı olduğu anlaşılan bir defter daha bulunmaktadır. Bu defterin sonunda 23 Muharrem 1323 (30 Mart 1905) tarihli..ill.jijıl 0~ 1 ı::i.s.lll _, ü)l.k.ji4.h...ıi ı.::.ı...:i cilili ferağ kaydı vardır. Dili Türkçe olup Arap harfleriyle kaleme alınmıştır. Aralardaki boş sayfalarla birlikte 63 varaktır.

16 301 KAYNAKÇA Arşiv Kaynaklan Diyanet İşleri Başkanlığı, Sici/Arfivi, Dosya numarası: Kaynak ve İncelemeler Akgündüz, Ahmet: M11kqyeseli İslam ve Osmanlı Huk11ku J.(jifi!Jatı, Yayınları, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Albayrak, Sadık: Son Devir Osmanlı Uleması, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Y ayınlan, Aras, Kemal Aras, Emre Dölen, Osman Bahadır: Tiirk!Je'de Üniversite Anlqyıp'mn Gelipmi ( ), Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Arslan, Ahmet Turan: Son Devir Hıtiflr Hocalarmdan Bf!Yfehirli Ahmed Niiri Efindi ( ), İstanbul: Alemdar Ofset, Arslan, Ali: "Darii!fimtm'dan Üniversite)e Geçif', Basılmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Aydın, M. Akif: "Hukuk-ı.Aile Kararnıiı:nesi", Tiirk!Je D!Janet Vakfı İsianı Ansiklopedisi, İstanbul, 1998, XVIII, Ayhan, Halis: ''İlihiyat Fakültesi", Tiirk!Je D!Jmıet Vakfı İs/anı Ansiklopedisi, İstanbul, 2000, XXII, Ayni, Mehmet Ali: Darii!ftimln Tarihi, İstanbul, Yeni Matbaa, Bilmen, Ömer Nasuhi: Bi!Jük TejsirTarihi, Ankara, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, Birinci, Ali: Tarihin Gölgesinde Mefahir-i Me{h11leden Birkaç Zat, İstanbul, Dergih Yayllı.ıan, Cemal, Mithat: MehmetAkifErsrry: Hqyatı-Sec!Jesi-Sanatı, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ceride-i İlm!Jye: Islah-ı Medaris'e Dair Nüsha-i Fevka'I-Ade, 27 Eylül Ceride-i İlnı!Jye, sene:1, sayı:5, 1332; sene:2, sayı:15, 1333; sene:2, sayı:20, 1334; sene:3, sayı:22, 1334; sene:3, sayı 32, 1335; sene:4, sayı:36, 1336; sene:6, sayı:68, 1339; sene:7, sayı:76-77, Cin, Halil; Ahmet Akgündüz: Türk-İslanı Huk11k Tarihi, İstanbul, Timaş Yayınları, Çankaya, Mücellidoğlu Ali: Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülk!Jeliler: Mülkiye ŞerifJ.(jtabı, Ankara: Mars Matbaası, Dağlı, Yücel; Cumhure Üçer: Tarih Çevi171Je Kılavtlifl, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Demirer, Ercüment: Din Toplum ve Kemal Atatürk, Ankara: Kardeş Matbaası, Er, Hamit: Medreseden Mektebe Geçif Sürecinde Darülhiltife Medrese/eri, İstanbul, Rağbet Yayınları, İstanbul Darü!ftimmu İlah!Jat Fakiiliesi Mecmuası Hoca ve Yazarları, İstanbul, İslam Medeniyeri Vakfı Yayınları, Gençosman, Kemal Zeki: Ansiklopedik Türk İsimleri Sötfiiğii, İstanbul, Hürriyet Yayınları, Heyet, Tiirk Huk11k Liigatı, Ankara, Başbakanlık Basımevi, /www. turkhukukkurumu.org. tr/hakkimizda/ tarihce.asp ( ). H11kuk Mecmuası, İstanbul, Matbaa-i Amire, Birinci sene, Cild 1, Eylül, Teşrin-i Evve~ Teşrin-i Sam/Kanun-ı Evvel 1331, Sayı 1, 2, 3-4. ~ İpşirli, Mehmet: "Medresetü'l-Kudat", Tiirk!Je D!Janet Vak.ft İs/anı Ansiklopedisi, Ankara, 2003, XXVIII, İstanbul Darii!ftiniimt Talebe Rehberi -1338/1339 Sene-i Dersfyyesıiıe aittir-, Şehzadebaşı: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, Kaşıkçı, Osman: İs/anı ve Osmanlı Huk11kmıda Mecelle, İstanbul, Osmanlı Araştırmalan Vakfı Y ayınlan, Mardin, Ebül'ula: Huiftr Dersleri, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, L Cilt (1951 ), II. Cilt (1966). Okur, Yaşar: Atatürk 'le On Bef Yıl Dini' Hatıralar, İstanbul, Sabah Yayınları, t.y.

17 302 Öcal, Mustafa: "Türkfye'de Din Eğitimi Tarihi Literatürit', İstanbul, Türkiye Araştırmalan Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s Öklem, Necdet: Atatürk Döneminde Darii!fimım RejoriJJu, Bornova, Ege Üniversitesi Matbaası, Öztürk, Osman: Osmanlı Hukıtk Tarihinde Mecelle, İstanbul, İslami İlimler Araştırma Vakfı, Saray, Mehmet; Ali Tuna: Atatürk'ün İsliima Bakıp: Belgeler ve GôiiiJier, Ankara, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Sofuoğlu, Mehmed: Tejsfre Girif, İstanbul, Çağrı Yayınlan, "Tadil-i Kavılı:ı.in Komisyonlarını Teşkil Eden Heyetierin Esfu:nisi" Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene: 2, Sayı: 14, İstanbul, Matbaa-i Amire, , s

18 303 EKLER Ek1 -.:.iz.~' ~ ~:~-- i- "-"'~ C'l :;,_;--ı;"""'_;u. ~1#- ~"<:""ai,;~~ d{:... ~. ~~'""'~ ~ ~-,... ~ 1-4t..,-;_..a, ~_,., ~:..~.!.;~.,.,.,# "L''... ~..._". \. '\ \......,. DA.. lft. An Sicil Müdiri.ıyeti'ne Şevket Efendi'nin tqyininin Jlahryat Fakultesı nın} antjjtmu... ) tasdik-i al[ye iktiran ettiğıne. daır. gonderuıgı...j yaij. (Ek 2'deki belgenın ustyaijsı.

19 304 Ek2 - ~~.Jj; ",;4J.!, ~J..it:d ~~~ ~:Jj,_,. ~~A,_, "'./ J İlah!J,at Fakültesi Tefsir ve Tanh-ı.. T e if.ı sır. müdenisliğine ~'\ tqyınıne uaır kararname sureti.

20 305 Ek3 '~ ~.l '\ ~.-\,,._ "\ 18 Şubat 1341/ 1925'te yazdığı terceme-i hali.