- 1 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri

Transkript

1 - 1 - Bursa Yabancı Sermaye Envanteri

2 BURSA NIN YABANCI YÜZÜ (Bursa Yabancı Sermaye Envanteri) - 2 -

3 Zannolunmasın ki biz ecnebi sermayesine hasım bulunuyoruz. Hayır, bizim memleketimiz vasidir. Çok say ve sermayeye ihtiyacımız vardır. Kanunlarımıza riayetkar olmak şartıyla ecnebi sermayelerine lazım gelen teminatı vermeye her zaman hazırız ve şayanı arzudur ki ecnebi sermayesi bizim sayimize serveti sabitimize inzimam etsin. Bizim için ve onlar için faydalı neticeler versin. M.Kemal ATATÜRK 1923 İzmir İktisat Kongresi - 3 -

4 Bu çalışmada yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası nın kaynak olarak gösterilmediği veriler için, BTSO sorumlu değildir. Bu çalışmada belirtilen görüşler, metodolojisi belirtilen çalışmanın sonuçlarıdır. Araştırma ile ilgili istek, görüş ve öneriler için; Tel: İletişim ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Faks: ISBN Bursa,

5 İÇİNDEKİLER SUNUŞ BTSO Yönetim Kurulu Başkanı Celal Sönmez Yabancı Sermaye Genel Müdürü Berrin Bingöl Uluslararası Yatırımcılar Derneği Başkanı Şaban Erdikler TARİHTEN GÜNÜMÜZE BURSA DA YABANCI SERMAYE Bursa yabancı sermayeye aşina YABANCI YATIRIMIN YARATTIĞI KATMA DEĞER 28 ülkeden 18 sektörde 197 yabancı şirket faaliyette Bursa daki yabancı sermaye ne ifade ediyor? SEKTÖREL DAĞILIM Yabancı sermaye 18 sektörde... BURSA DAKİ YABANCI YATIRIMIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI 28 ülkenin sermayesi Bursa da temsil ediliyor YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLERİN NİTELİKLERİ Milat: 1968 % 100 yabancı sermayeli şirket sayısı: 66 Anonim şirketler ağırlıkta... İlk 10 sıralamaları Toplam reel yabancı sermaye Yabancıda da KOBİ ler ağırlıkta 5 sektör 1,2 milyar YTL katma değer yarattı Sektörel performanslar göz doldurdu - 5 -

6 BURSA YI SEÇEN YABANCI ŞİRKETLER VİTRİNDE SÖZ YABANCI SERMAYEDE Tofaş, ihracatta zirveye oynuyor Bosch, Bizi Türkiye ye inandıran faktör : Türk İnsanı Wam Asansör, Bursa da Arap sermayesinin tek temsilcisi Aunde Teknik, Krizlerden güçlenerek çıkan bir ortaklık Çimtaş Boru, 2 yılda dünyaya meydan okuyor Coats Grubu, özel iplik ğretimini de arge merkezini de Bursa ya taşıyor Tat Konserve, Ortaklarımızla stratejik işbirliğimiz var Türkiye ve İspanya daki Burger King lerin turşuları Zeytursan dan... BURSA DA YATIRIM İKLİMİ Bursa da yatırım iklimi YABANCI SERMAYELİ ŞİRKET NASIL KURULUR? Yabancı sermayeli şirket kuruluşu KAYNAKÇA - 6 -

7 SUNUŞ Uzun yıllardır ekonomik gündemin en önemli maddelerinden biri olmasına rağmen, Türkiye'nin doğrudan yabancı yatırımlarda istenilen seviyeyi bir türlü yakalayamamış olması, sermaye sıkıntısı çeken ülkemizde yabancı sermaye yatırımları konusunun sürekli gündemde kalmasına neden olmuştur. Özellikle de üretim yapacağı ve dolayısıyla da istihdam yaratacağı için doğrudan yabancı yatırım olarak tanımlanan yabancı sermayenin miktarı, ülkesi, ürettiği katma değer ve teknoloji transferi gibi konular her zaman merak ve tartışma konusu olmuştur. Yapılan yeni düzenlemeler ve kanunların Türkiye yi yabancı sermaye açısından ne derece cazip hale getirdiği tartışıladursun, bu çalışma, yabancı sermaye yatırımlarında nicelik olarak olmasa da nitelik olarak hatırı sayılır yabancının yerleştiği Bursa daki yabancı sermaye profilini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışma, Bursa ve ilçelerindeki yabancı sermayenin envanterini çıkararak, kentteki, yabancı yatırımların hangi ülkelerden geldiğini ve hangi sektörlerde ağırlık kazandığını ortaya çıkarmak; Bursa da yarattıkları katma değer, sağladıkları istihdam, ödedikleri vergiler ve ar-ge çalışmaları bağlamında değerlendirmek amacıyla başlatılmıştır. Araştırma; yabancı sermaye cephesinde, dünya ve Türkiye deki gelişmelere paralel olarak Bursa da yaşanan gelişmeleri, sektörel ve geldiği ülkeye göre sermayenin dağılımını, kentteki doğrudan yabancı yatırımların yaşlarından, statülerine, sermaye yapısındaki ağırlıklarından farklı kategorilerdeki performanslarına kadar pek çok bilgi ve değerlendirmeyi içermektedir

8 Bu uzun soluklu araştırmanın ilk olma özelliği de dikkate alınarak, yabancı sermaye konusunun tüm unsurlarının içerikte yer alması amacıyla kitapta yorum ve değerlendirmelerine yer verdiğimiz Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdür Vekili Berrin Bingöl kamu/resmi, Yabancı Sermaye Derneği Başkanı Şaban Erdikler sivil toplum örgütlerinin, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Celal Sönmez de özel sektörün bakış açışını yansıttı. Ve araştırmanın tüm ayaklarının yere sağlam basması açısından da kente yatırım yapmaya gelenlerin bakış açısına ihtiyaç vardı. Bu eksikliği de, Bursa için temel sektörler diye adlandırabileceğimiz, otomotiv ana sanayi, oto yan sanayi, tekstil ve konfeksiyon, makine-metal ve gıda dan, geldikleri ülkeler de gözönünde bulundurularak seçilen şirketlerin üst düzey yöneticileri ile yaptığımız söyleşiler tamamladı. Bu kapsamda, Bosch AŞ Genel Müdürü Gürcan Karakaş, Tofaş Türk AŞ CEO su Alfredo Altavilla, Aunde Teknik AŞ Genel Müdür Yardımcısı Behiç Urun, Coats İplik Genel Koordinatörü İlhami Çelik, Tat Konserve Sanayii A.Ş. Mali İşler ve Finans Direktörü Ahmet Türkoğlu, Çimtaş Boru AŞ Genel Müdürü Cem Geyik, WAM Asansör Yönetim Kurulu Başkanı Abdul Ghani Hussain ve Zey-Tur San Gıda AŞ Genel Müdürü Tamer Ersoy ile yaptığımız söyleşilerde, bu şirketlerin neden Bursa yı tercih ettiğini, yatırım iklimi hakkındaki görüşleri, yarattıkları katma değer, yakaladıkları performans ve gelecek planlarıyla ilgili sorularımıza cevap aradık

9 Son bölümde Bursa da yatırım iklimi ve yabancı sermayeli şirket kuruluşu ile ilgili prosedürlere de çalışmanın içeriğinde yer verdik. Sonuç olarak, 2005 yılında gerçekleştirilen bu çalışma, sadece kentteki yabancı sermayenin envanterini çıkarmakla kalmayıp, yabancı yatırımcının memnuniyetini ölçtüğü ve beklentilerini ortaya çıkardığı gibi, özellikle Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam üyelik müzakerelerine başlanması ile artan yabancı sermayenin tercih edeceği ülke olma beklentisine de hizmet etmektedir. Bu bakış açısıyla, Türkiye de yatırım yapmayı planlayan yabancı yatırımcılar için bu çalışma, Bursa adına ve Bursa için fizibilite raporu özelliği taşıyan bir davettir aynı zamanda

10 Çalışmanın metodolojisi Bursa daki doğrudan özel yabancı yatırımların profilini çıkarmak amacıyla ilk kez gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma, Bursa ve ilçelerindeki doğrudan yabancı sermayeli şirketleri kapsamaktadır. Araştırma sürecinde, tespit edilen yabancı sermayeli şirketlere hazırlanan anket formları gönderilmiş ve ankete cevap veren firmaların beyanlarına göre bir değerlendirme yapılmıştır. Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Derneği, Bursa da faaliyet gösteren tüm oda ve organize sanayi bölge müdürlükleri ile işbirliği yapılarak yaklaşık 300 firma ile iletişim kurulmuştur. Çalışma, Bursa da ve ilçelerinde sabit yatırım yapmış, üretim yapan ve istihdam yaratan yatırımlarla, şube şeklinde faaliyet gösteren 22 şirket ile birlikte toplam 197 firma tespit edilmiş ve 113 ü ankete katılarak bilgi vermeyi kabul etmiştir. Çalışmanın tamamlanma sürecinde BTSO ya kayıt yaptırarak faaliyetine başlayan yeni yatırımlar sadece getirdikleri sermayelerle çalışmada yer alabilmiştir. Çalışmada, Bursa da faaliyet gösterdiği halde, bilanço bilgilerini vermek istemeyen firmalar sadece ülke ve sektörel değerlendirmeye tabi tutulmuş, sermaye dışındaki finansal verileri genel toplamlarda yer alamamıştır. Araştırmada, firmalara, 2004 yılındaki net iç ve dış satış (ciro) tutarları, üretimden satışlar tutarı, ihracatları, 2004 yılının enflasyona göre düzeltilmiş vergi öncesi dönem karları, net dönem karı, var ise 2004 yılı zararları, 2004 yılı net varlıklar (Aktif) toplamları, öz sermayeleri toplamları, ödenmiş sermayeleri, 2004 yılı kurumlar vergisi matrahı, stopajı, 2004 yılında ödenen toplam KDV, 2004 yılında ödenen SSK Primi toplamı, muhtasar yoluyla 2004 yılında ödenen toplam vergiler, kiralar, ücretler toplamı,

11 2004 yılında maaş ve ücretle çalıştırdıkları kişi sayısı, kentte yapılan toplam yatırım tutarı ve 2005 yılında ar-geye ayrılan bütçe miktarı sorulmuştur. Araştırmada, yabancı sermayeli şirketler sadece özsermaye, ödenmiş sermaye, istihdam, ciro, ihracat, ödenen toplam vergiler, kentte yapılan toplam yatırımlar kriterlerine göre ilk 10 sıralamasına tabi tutulmuştur. Otomotiv ana sanayiinin oto yan sanayiiden ayrı bir sektör olarak değerlendirilmesinin sebebi; bu iki sektörün birlikte değerlendirilmesi durumunda otomotiv ana sanayiinin değişkenlerinin sürekli sapan değerler veya aynı anlama gelmek üzere, aykırı değerler olarak karşımıza çıkmalarıdır. Bu değerlerin oto yan sanayii için elde edilecek ortalama değerleri aşırı derecede yükseltmelerini önlemek için otomotiv ana sanayii bu çalışmada ayrı bir grup olarak değerlendirilmiştir yılı için 12 aylık ortalama ABD Doları kuru 1, YTL olarak hesaplanmıştır. Şirketlerin ticari ünvanları sadece listelerdeki sıralamalarda tam olarak kullanılmış, metinlerde anlatımı kolaylaştırmak amacıyla şirketlerin isimleri kısaltılarak kullanılmıştır. Şubelerin sermayeleri, şirketlerin büyük bölümü merkez sermayelerini baz aldığı için hesaplamalarda dikkate alınmamıştır. Çalışmada, şirketlerin Bursa ya getirdikleri reel sermaye hesaplanırken, gerçeğe daha yakın bir veri elde edebilmek amacıyla; tüm şirketlerin ödenmiş sermaye rakamlarına ulaşılamadığından, özsermayeler dikkate alınmıştır

12 Onlar en az bizler kadar bizden Celal SÖNMEZ Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Bursa nın yabancılar açısından cazip bir yatırım merkezi olmasının sadece bugüne özgü bir durum olmadığını tarih bize çok açık gösteriyor. Bursa nın ekonomi tarihine ilişkin kaleme alınmış kitaplar incelendiğinde; ilk planda, daha Oda nın kuruluşunda kentteki yabancıların ekonomik hayata katkıları göze çarpıyor. Cumhuriyet öncesi dönemde, sadece Bursa da değil tüm ülkede gayrimüslimlerin ticaret ve sanayi hayatındaki hakimiyetinin zirve yaptığı bu döneme denk gelen 1889 yılında Oda nın toplam 750 üyesinden 437 sinin gayrimüslim yabancılara ait olduğu görülüyor. Odamız ın kurucuları ve ilk seçilen yönetim kurulunda da yine yabancıların etkin rol alması bu dönemin ekonomik iklimine uygun bir gelişme olarak tarihteki yerini alıyor. Savaş yıllarının ardından Cumhuriyet in ilanı ve sıkıntı, yoksulluk ve zorluklarla geçen yıllarda da aynı yoğunlukta olmasa da yabancıların izlerine rastlamak mümkün. Bursa nın ipek ve tekstil merkezi olmasında yine yabancı tüccar ve üreticilerin büyük payı olduğunu, kent ve ülke ekonomisine hem geçmişte hem de bugün büyük katkılar sağladığını reddedemeyiz

13 Aynen sermayenin dini, ırkı, ulusu yoktur. Kendisini güvenli gördüğü limana yanaşır ve demir atar sözünün klişe olmakla birlikte doğruluğunu ve anlamını hala reddedemeyeceğimiz gibi... Gerek cumhuriyet öncesi gerek sonrası dönemde ve günümüzde onlar her ne kadar yabancı olarak adlandırılsalar da, ülke ekonomisine katkıları dikkate alındığında, aslında onlar en az bizler kadar bizden... Bugün 28 ülkeden 18 farklı sektörde faaliyet göstermek üzere 197 yabancı şirket Bursa yı seçip, faaliyetine devam ediyorsa ve Odamız a sık sık yabancı ortaklı şirket kaydı alabiliyorsak, bu, Bursa nın yatırım cazibesini koruduğunu gösterir. Dünya rekabetinde adları ön sıralarda anılan şirketler, Bursa da üretim yapmaya devam ediyorsa, halihazırdaki yatırımlarını büyütüyorsa ve yeni yatırımlar da gelmeye devam ediyorsa, bu, uluslararası ekonomi literatüründe kentimizin saygınlığının ve kredibilitesinin yükseldiğine işaret eder. Yabancı yatırımlar açısından Türkiye nin performansına bakıldığında ise gerçekleşen rakamların Türkiye gibi iç piyasası geniş, ekonomik potansiyeli zengin ve stratejik konumu elverişli bir ülke için son derece yetersiz kaldığı aşikardır. İşte bu noktada, kentin yatırım cazibesini neye borçlu olduğunu göstermesi ve yabancı yatırımcıların profilini çıkarması bakımından önem arzedeceğini düşündüğümüz bu araştırmayı sunmaktan gurur duyarken, emeği geçenlere teşekkür eder, çalışmanın, sadece kentimiz değil ülkemiz açısından da hedefe hizmet etmesini ve hakettiği yeri bulmasını dileriz

14 AB müzakerelerine başlanması çok önemli bir güven unsuru Berrin Bingöl Yabancı Sermaye Genel Müdürü 1980 ler sonrasında dünyada başlayan global ekonomi trendinin neticesinde belki de en çok konuşulan kavramlardan bir tanesi yabancı sermaye olmuştur. Ülke ekonomileri dışa açılırken ihtiyaçları olan tasarruf açıklarını borçlanma ve/veya yabancı sermaye yolu ile kapatmak zorunda kalmışlardır. Dış ve iç borçlanma yolu ile elde edilebilen kaynaklar borçlanabilme sınırlarına ulaştığı zaman ise yabancı sermaye daha da önemli olmuş, yabancı sermayeli yatırımlar ülke ekonomileri için neredeyse olmaz ise olmaz bir unsur haline gelmiştir. Yabancı sermayenin 1980 li yıllarda artan önemine paralel olarak, 1990 lı yıllarda uluslararası sermaye hareketleri hızlanmış ve doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) artış trendine girmiştir. Ancak 2001 yılından itibaren dünyada toplam DYY miktarı üç yıl boyunca düşüş (2001: % 41, 2002: % 13, 2003: % 12) göstermiş, 2004 yılında ise % 2 oranında artarak 648 milyar ABD Doları na ulaşmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin (GOÜ) çektiği doğrudan yabancı yatırım miktarları 2004 yılında % 40 artış göstererek

15 milyar ABD Dolarına yükselirken, Çin en çok doğrudan yabancı yatırım çeken ülkeler arasında ABD ve İngiltere nin ardından üçüncü sırada yer almıştır. Sıralamada Türkiye, 2004 yılında çektiği 2,7 milyar ABD Doları yabancı sermaye ile, 35 inci sırada bulunmaktadır. Ülkemiz, benzer ekonomiler ile karşılaştırıldığında, doğrudan yabancı yatırımlar pastasından yeterli pay alamamaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, 90 lı yıllarda yaşanan inişli çıkışlı trend, yüksek ve kronik enflasyon ve yüksek kamu açıkları ile yaşanan istikrarsız bir ekonomik yapı idi. Ülkemizde ekonomide istikrarı sağlamak üzere uygulanmakta olan reform programı kapsamında, sürdürülebilir büyümenin özel sektör yatırımları ile sağlanması temel hedef olarak benimsenmiş, bunun için yatırım ve üretim ortamının iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Türkiye de son iki yılda makro istikrarın sağlanması yönünde çok önemli mesafeler alındığı gözlenmektedir lı yıllar boyunca inişli-çıkışlı bir görünüm arz eden ve döneminde ortalama % 2.8 gibi Türkiye nin potansiyelinin çok altında gerçekleşen büyüme hızı, son üç yılda ortalama % 8 civarına yükselmiştir. - Üretim ve yatırım ortamının önündeki en büyük engeli oluşturan enflasyon, 30 yıl aradan sonra ilk defa tek haneli düzeye inmiştir. Kamu maliyesi disiplin altına alınmış, bütçe açığının GSMH ya oranı 2001 yılındaki % 17 seviyesinden 2004 yılında % 7 ye düşmüştür. - Kamu borç stoğunun sürdürülebilirliği ve çevrilebilirliği endişeleri tümüyle ortadan kaldırılmıştır. Elde edilen bu kazanımları geleceğe taşıyarak kalıcı hale getirmek ve daha da güçlü kılmak için yapısal reformlara hız verilmiştir

16 yılında özel sektör yatırımları % 30 oranında artış göstermiş ve 40,6 katrilyon seviyesine ulaşmıştır yılında da yatırımlar % 49,3 oranında artarak 60,6 katrilyon TL olmuştur. Bilindiği gibi makro ölçekte atılan adımların yanı sıra, ülkemizde yatırım ortamını hem yerli ve hem de uluslararası yatırımcılar açısından daha cazip hale getirmek ve Türkiye nin rekabet gücünü artırmak amacına yönelik olarak hazırlanan ve Bakanlar Kurulu Prensip Kararıyla kabul edilen Türkiye de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı kapsamında Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) kurulmuştur. Anılan Kurul özel sektörün yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına getireceği sinerji gözönüne alınarak kamu-özel sektör işbirliğine dayalı olarak tasarlanmıştır. Bu kapsamda yatırım yapılması sürecinde karşılaşılan tüm idari engelleri kapsayan bir amaçla oluşturulan program çerçevesinde 10 adet teknik komite teşkil olunmuştur. Bu meyanda YOİKK, kurul başkanı ve üyelerinin insiyatifinde, reform programlarını yürütecek olan teknik komite faaliyetlerini yönlendirmek üzere ilk toplantısını 22 Mart 2002 tarihinde gerçekleştirmiş ve o tarihten bu yana Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu bünyesinde, özel sektör ve kamu sektörü temsilcilerinin katılımının sağlandığı bir platform olarak, yatırım ortamını iyileştirerek özel sektör yatırımlarına ivme kazandırmak amacıyla çalışmalarına kararlılıkla devam etmektedir. YOİKK yapısı içinde yer alan Teknik Komite çalışmaları sonucu önemli kazanımlar elde edilmiştir. Bunun dışında, ülkemizde yatırımcılarımıza ideal yatırım ortamını sunmak amacıyla yürütülen faaliyetlere uluslararası bir bakış açısı getirmek üzere 2004 yılında bir insiyatif daha geliştirilmiştir. 19 çok uluslu şirketin, yatırımların yeri konusunda belirleyici rolü bulunan üst düzey yetkililerinden oluşan bir Yatırım Danışma Konseyi (YDK)

17 kurulmuş ve Konsey ilk toplantısını 15 Mart 2004 tarihinde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında gerçekleştirmiştir. Konseyin amacı; Türkiye de yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında yürütülen çalışmaların, Konseyin üyeleri olan yabancı yatırımcılar tarafından değerlendirilmesi,türkiye nin dünya ekonomisindeki rekabet gücünün artırılması için atılacak adımlar konusunda yatırımcılar ve en üst düzeyde politika yapıcılar arasında fikir alışverişinin sağlanacağı bir platform oluşturulmasıdır. 29 Nisan 2005 tarihinde, yine Sayın Başbakanımız başkanlığında İstanbul da ikinci kez gerçekleştirilen YDK toplantısında; son bir yılda yatırım ortamının iyileştirilmesi konusunda Türkiye nin gösterdiği performans değerlendirilmiş ve önümüzdeki bir yıl içinde bu alanda Türkiye nin ulaşması gereken somut hedeflerin belirlenmesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. YDK bünyesinde alınan kararların, YOİKK zeminine taşınarak somut olarak hayata geçirilmesi sağlanmaktadır. Bu anlamda YDK yatırım ortamını iyileştirme faaliyetlerine kalın çizgilerle de olsa yön verici bir işlev üstlenmektedir. Bu çalışmalarla, ülkemizde yatırım ortamının iyileştirilebilmesi amacıyla birçok yasal düzenleme ve mevzuat değişikliği gerçekleştirimiştir. Yapılan yasal düzenlemelerin başlıcaları arasında; Türkiye de doğrudan yabancı yatırım yapmak için aranan minimum sermaye miktarını ve ön izin alma şartını da ortadan kaldıran, doğrudan yabancı yatırım, yatırımcı gibi kavramları uluslararası standartlarda tanımlayan Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını yabancıların çalışma izinleri konusunda tek yetkili kılan Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun sayılabilir. Ayrıca, ticaret sicil memurluklarını tek adres yaparak, şirket kuruluşunu bir günde mümkün hale getiren Türk Ticaret Kanunu nun ilgili maddelerinin değişimi de, bu düzenlemelere dahildir. Bunların yanı sıra Kanunlar ise 4857 Sayılı İş Kanunu, 4884 Sayılı Şirket Kuruluş Kanunu,

18 Sayılı Marka Kanunu, 5000 Sayılı Türk Patent Enstitüsü Kanunu, 4904 İş Kurumu Kanunu gibi kanunlarla yatırım ve yatırımcıların önünü açmaya yönelik basitleştirmelere gidilmiştir. Önümüzdeki dönemde de yatırım ve işletmeye alma aşamalarındaki sektörel izinler konusunda yaşanan mükerrerliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak da önemli çalışmalara devam edilecektir. Bu hususlarda kaydedilecek gelişmelerin, önümüzdeki yıllarda özel sektör yatırımlarını daha da artırması beklenmektedir. Nitekim, makro ekonomik istikrar ve yatırım ortamını iyileştirme çalışmaları doğrudan yabancı yatırım istatistiklerine de yansımış ve Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu nun yürürlüğe girdiği 17 Haziran 2003 tarihinde 6301 olan yabancı sermayeli şirket sayısı, 2005 yılı Eylül sonunda e ulaşmıştır. Haziran 2003 öncesindeki on yılda, bazı istisnalar dışında yıllık olarak 1 milyar ABD Doları nı aşamayan uluslararası sermaye girişi, 2003 yılında milyon ABD Doları ve 2004 yılında milyon ABD Doları düzeyine ulaşmıştır. Yabancı sermayeli yatırımların yoğun olduğu şehirlerimizden biri olan Bursa nın da bu yazıda belirtilen politikalar, düzenlemeler ve uygulamalardan olumlu etkilendiğini söylemek gerekir. Bursa ilinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin önemli bir bölümünün otomotiv ve otomotiv yan sanayinde yer aldığı ve dünya standartlarında üretim yaptığı hemen göze çarpmaktadır. Hemen ardından makina teçhizat, gıda, tekstil ve diğer sanayi dallarında uluslararası alanda rekabet edebilir, ileri teknoloji ile üretim yapan firmaların faaliyette bulunduğu görülmektedir. Bursa, sahip olduğu sanayi ve ticaret alt yapısı, organize sanayi bölgeleri, yetişmiş işgücü ile yabancı sermayeli firmaların yatırım tercihlerinde öncelikli yer almaktadır. Bu nedenle sağlanan makro ekonomik istikrar ve yatırım ortamı iyileştirme çabalarının neticesinde ülkemize gelmesi beklenen yabancı sermaye yatırımlarından Bursa nın büyük oranlarda pay alacağını söylemek gerçekçi bir tahmin olacaktır

19 Ülkemizde, sağlanan ekonomik ve siyasi istikrarın yanı sıra, Avrupa Birliğine üyelik müzakerelerine başlanmış olması, yabancı yatırımcılar için çok önemli bir güven unsurudur. Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarının yanı sıra oluşan bu pozitif ortam, ülkemizin doğrudan yabancı yatırımlar açısından hakettiği potansiyele ulaşmasını sağlayacaktır

20 2000'lerde Türkiye'de Yabancı Yatırımlar Şaban ERDİKLER Uluslararası Yatırımcılar Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Türkiye'de yabancı sermaye hareketlerinin geçmişini üç evreye ayırmak olasıdır. Bu evrelerden birincisi 1980 öncesi, ikincisi arası ve üçüncüsü 1990 sonrasıdır öncesinde, Turkiye'ye önemli boyutta yabancı yatırım gelmediğini söyleyebiliriz. 1954'den 1980'e kadar geçen 25 yılda, otomotiv, ilaç, gıda ve petrol sektörlerine yapılan az sayıda yatırımın toplam değeri, 228 milyon dolar olmuştur. Bu miktarın tamamına yakın bir bölümü, üç adet petrol, iki adet otomobil, beş adet otobüs-kamyon, sekiz adet ilaç, üç adet araba lastiği firması, üç kamu ortaklığı ve sayıları onbeşi geçmeyen gıda. kimya, elektrikli alet ve makina firması tarafından yapılmıştır yılında 24 Ocak kararlarından sonra, liberalizasyon politikalarıyla birlikte, yatırımlar yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Gelişmenin hızlanması, 8O' li yılların ikinci yarısına rastlamaktadır. Yatırımlar, 1987 yılında ilk kez bir yılda 200 milyon dolar rakamını aşarak bir aşama kaydetmiş, daha sonra 1988 ve 89 yıllarında her yıl ikiye katlanarak, 1990 yılı sonunda yılda 1 milyar dolar seviyesine ulaşmıştır. Yabancı yatırımlar, 1990 yılından bu yana, yılda 1 milyar dolar seviyesinin üzerine çıkamamıştır

21 1980'lerin ikinci yarısında hızlanarak, 1990 yılında 1 milyar dolar seviyesine ulaşan yabancı yatırımların, 1993 yılına kadar yarıya yakın bir bölümünü, Türkiye'ye ilk kez gelen yeni yatırımlar oluşturmakta idi ekonomik krizinden sonra, toplam yabancı yatırımlar içinde yeni yatırımların oranı süratle düşmüş ve 95 yılından bu yana, yeni yatırımların oranı yüzde 5 ila 10 seviyeleri arasında kalmıştır. Yıllık yüzde 5-1O düzeyinde yeni yabancı yatırım, yılda 50 ile 100 milyon dolar yatırıma tekabül etmektedir. Sözü edilen yeni yatırım rakamlarının Türkiye için son derece önemsiz rakamlar olmasının yanında, milyon dolarlık bu yatırımın firma tarafından yapılması, rakamın önemini daha da azaltmaktadır. Bunların tamamına yakın bir bölümü, şahıs firması niteliğinde, çok küçük yatırımlardır. Türkiye'nin her yıl çekmesi gereken yatırım miktarı üzerinde ise, çeşitli spekülasyonlar yapılmaktadır. Bu rakamın asgari milyar dolar seviyesinde olması gerektiğini söylemek mümkündür. Amerikan hükümeti tarafından 2000'li yıllar için geliştirilen "Gelişmekte Olan 10 Büyük Pazar" stratejisinde, gelişmekte olan en önemli 10 ülkenin, 2000 yılında ABD'nin dış ekonomik ilişkileri içinde bir Avrupa, ya da Japonya'nın düzeyine ulaşacağı yılında ise, 10 ülkenin payının Avrupa ve Japonya'nın toplam hacmini aşacağı öngörülmektedir. Bu ülkeler arasında, Türkiye'ye önem bakımından Çin'den sonra ikinci sırada yer verilmektedir. Stratejinin geliştirildiği 1994 yılından bu yana meydana gelen gelişmeler, ulaşılan düzeylerin stratejide öngörülenlerin de ötesine geçilebileceğini göstermiştir. Gelişmekte olan 10 büyük pazar stratejisi içinde öngörülen gelişmeleri göstermeyen tek ülke Türkiye olmuştur... Stratejinin mimarı olan ABD'nin Dış Ticaretten Sorumlu Eski Ticaret Müsteşarı Jeffrey Garten'ın yaklaşımına göre, Türkiye'nin 1998 yılında 50 milyar dolar yatırım çeken Çin'in gerisinde, 28 milyar dolar yatırım çeken Brezilya'nın önünde

22 olması gerekmektedir. Yani, Türkiye'nin yılda 30 ila 50 milyar dolar arasında bir rakamı yabancı yatırım olarak çekmesi gerekmektedir. Yukarıda verilen Türkiye'ye gelen yabancı yatırım rakamları, bu rakamlar ile kıyaslanamayacak bir seviyede bulunmaktadır, Türkiye için potansiyel olarak öngörülen rakamlar abartılı değildir yılında Çin'in 50, Brezilya'nın 28, Polonya'nın 10 milyar dolar yatırım çekmiş olmaları, gerekli ortam hazırlandığında, Türkiye'nin rahatlıkla sözü edilen rakamlara ulaşabileceğini göstermektedir yılında, Türkiye ilk kez 1 milyar dolar yatırım seviyesini yakaladığında, Çin 3.5 milyar dolar, Brezilya, Meksika ve Endonezya 1'er milyar dolar yatırım çekmiş bulunmaktaydı yılında, kişi başına çektiği yatırım rakamıyla, Çin dahil, bütün bu ülkelerin önüne geçmiş olması, Türkiye'nin bugün de böyle bir düzeyi rahatlıkla yakalayabileceğinin kanıtıdır. ABD gibi, Ingiltere de Türkiye'yi en önemli on ülke kategorisine dahil etmiş ve Türkiye ile ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için harekete geçmiştir. Bu ve benzeri yaklaşımlar, strateji niteliğinde olmasa da genel bir politika olarak birçok diğer ülkenin yaklaşımlarında da gözlenmektedir. Sahip olduğu potansiyele ve bu potansiyelin gereği, birçok yatırımcı ülkenin olumlu yaklaşımına rağmen, Türkiye'nin uzun yıllar arzu edilen yatırım seviyelerini yakalayamamasının temelinde, ekonomik ve siyasal koşullarda varolan istikrarsızlığın yattığı bilinmektedir. Dünyanın en yüksek enflasyonlarından birine sahip Türkiye'de, ekonomik istikrarsızlığı, yüksek bütçe açıkları, kamunun yüksek borçlanma ihtiyacı dolayısıyla faizlerin çok yüksek oluşu, özelleştirmede bir türlü mesafe alınamaması ve benzeri faktörler beslemekte, bunun yanında bir yatırımcı için son derece önemli olan fikri hakların, özellikle telif hakları ve markaların yeterince korunmaması, gümrük dışı engellemeler, fiyat kontrolleri, adliye sistemimizin eksiklikleri dolayısıyla, adaletin tecellisinde meydana gelen gecikmeler ve benzeri hususlar, yatırım ortamının cazibesinin kaybolmasına neden olmuştur

23 Türkiye, her şeyden önce, dünyanın en önemli pazarından biridir. Büyük pazar olanaklarına ilave olarak, Türkiye'nin insan kaynaklarının gelişmiş ülke insan kaynaklarının kalitesi ile kıyaslanacak derecede gelişkin olarak kabul edilmesi, altyapı olanaklarının iyi durumda olması, Turkiye'nin hemen tüm çok taraflı anlaşmalara katılmış olması ve altmış dolayında ülke ile yatırımların korunması ve çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalamış olması, Türkiye madalyonunun diğer yüzünü oluşturmaktadır. Daha istikrarlı dönemlerde Türkiye'de yatırım yapmış yatırımcıların, yatırımlarını sürekli genişletmelerinin ve Türkiye'yi bölgesel merkez seçerek, Doğu Avrupa'dan Orta Asya'ya, Karadeniz ülkelerinden Orta Doğu'ya kadar çok geniş bir alanda faaliyetlerini Türkiye üzerinden yürütmelerinin altında, bu gerçekler yatmaktadır. Türkiye'den kar transferleri çok düşük seviyelerdedir yılından bu yana, transfer edilen toplam yabancı yatırım karları 1.5 milyar dolar dolayındadır. Karlar genelde yeniden yatırılmaktadır yılında iktidara gelen AK Parti Hükümeti, mevcut ekonomik ve politik istikrarsızlıkların önüne geçebilmiş, yapısal ve yatırım ortamını iyileştirme reform çalışmalarında son derece önemli katkılarda bulunmuştur. Bir kere daha altını çizmek gerekirse, Türkiye'nin büyük potansiyeline rağmen, yabancı yatırımları ülkeye cezbetmedeki yaşadığı sıkıntıları yaratan olay, bugün kadar istikrarsızlık ve güven eksikliği olmuştur. Türkiye içinde bulunduğu koşullarda, büyük potansiyeline rağmen, yatırımcıya güven verememiştir. Bu tabloyu değiştirebilmek, bugün Türkiye'nin elindedir. Türkiye'nin bu tabloyu çok kısa sürede değiştirebilmesi ve yılda milyar dolar yatırım çekebilmesi, hiç de zor değildir. Pek çok gelişmekte olan ülke, iki, üç yıl gibi kısa sürelerde, yabancı yatırımları sekiz, on kat artırma başarısını göstermiştir. Diğer üikelerle karşılaştırıldığında, bunu başarmak Türkiye için daha kolay gözükmektedir

24 Türkiye'nin 3 Ekim de AB'ye tam üyelik müzakerelerine başlamış olması yabancı yatırımcılar arasında son derece olumlu bir hava yaratmıştır. Türkiye artık, yabancı yatırım isteyip istemediği konusunda kararını vermelidir. Türkiye'nin yabancı yatırım istememe gibi bir şansının bulunmadığı düşünülüyorsa, o zaman, bugün nelerin yapılıp, nelerin yapılmaması gerektiğinin çok açık bir biçimde ortada durduğunun görülmesi gerekmektedir. Türkiye, bugün büyük bir fırsat yakalamış bulunmaktadır. Yapılmakta olan özelleştirmelerle birlikte yıl sonuna kadar ülkeye gireceğini düşündüğümüz 4 milyar dolarlık yatırım da dahil edilirse, bu yıl sonuna kadar çekilecek yabancı sermaye miktarının toplamda milyar dolar dolayında olacağı beklenmektedir. Yürütülmekte olan reform çalışmaları başarılı bir biçimde sürdürülebilirse ve uygulamada bir takım adımlar atılabildiği takdirde Türkiye yılda milyar dolar yatırım çekebilecek bir ülke olarak öne çıkacaktır. Sonuç olarak, Türkiye, yabancı yatırımcılar tarafından dünyanın en cazip yatırım noktalarından biri kabul edilmektedir. Türkiye, bu önemli potansiyelini, içinde bulunduğu istikrarsız koşullar nedeniyle realize edememekte, ülkeye gelebilecek yatırım miktarının ancak otuzda birini çekebilmektedir. Son dönemde atılmış bazı olumlu adımların arkasının getirilmesi, istikrar programının başarıya ulaşması, yatırım ortamının eksiklerinin giderilmesi ve Avrupa Birliği ile mevzuat uyumunun sağlanması sürecinde mesafe alınması sonucunda, Türkiye özlenen ölçüde yatırım çeken bir üike haline süratle gelebilecektir