Resimli K itap. Bir zamanların qüzel bir mecmuası:

Transkript

1 û* V M } S>-Vf Bir zamanların qüzel bir mecmuası: Resimli K itap Devrinin bütün yazarlarını sayfalarında toplam ış olan bu pa rlak m ecm ua da a n cak 51. sa yısın a kad ar dayanabilm işti. SEN İH A SAM İ M O R A Lİ S ON iki asırda çıkıp sönen resimli mecmuaların en değerlilerinden biri olan Hayat ismindeki haftalık mecmua, memleketin iktisadi vaziyetinin karışıklığına dayanamadı. Yirmi üç yıl yaşamıştı. Edebiyat âleminde yeni bir çığır açmış, bir devre adını vermiş olan haftalık Serveti Fiinun (1), elli yıldan fazla yaşadı. îlk sayısı 27 mart 1891 de çıktı. Meşrutiyetten sonra, 1898 de Uyanış adı altında devam etti No. ve 26 mayıs 1944 tarihli nüsha ile nihayet buldu. Bugün Resimli Kitaptan bahsetmek istiyorum. Beş yıl yaşadı. «Resimli Kitap, müessisleri: Faik Sabri, Ubeydullah Esad. «Her ayın on beşinde neşrolunur, edebî, siyasî, fennî, felsefî ve İçtimaî mecmuaı musavveredir», başlığı altında neşredildi. îlk nüshada az çok noksanları olduğu halde mükemmel bir matbaa tesis edebildiler. Avrupa dan makineler getirttiler. İkinci nüshadan itibaren yazıların ve resimlerin nefasetine itina edildi. Yurda ve yabancı memleketlere ve bilhassa Avrupa ya ait yazılar, resimler, Avrupa hanedanları ile meşhur rical ve artistlere ait portreler, en meşhur tabloların kopyaları, kadın moda-, larma ait son modeller pek güzel basılıyordu. Resimler makalelere tekabül etmiyordu, ekseriya büsbütün müstakü idi. O günün tanınmış muharrirlerinden bir çoğu, iştirak etmeyi va detmiş oldukları için ilk nüshada isimleri iftihar ile ilan edilerek alfabe sırasıyle neşredildi( yani eski alfabe), ezcümle Ahmed Hikmet, Cenab Şehabeddin, Hüseyin Rahmi, Uşakizade Halid Ziya, Zeki Meğamiz, Samih, Selim Sırrı, Rıza Tevfik, Salih Zeki, Ali Kemal, Faik Ali, Kilisli Rifat, Mehmed Rauf, Mahmud Esad, Veled Çelebi. İlk nüshadan itibaren öyle rağbet gösterildi ki en eski ve meşhur muharrirler de iştirak ettiler: Abdülhak Hâ- mid, Recaizade Ekrem, Sami Paşaza- (1) Bak. Hayat Tarih mecmuası, ekim 1970, sayı 9, s- 28; aynı mecmua, şubat 1977, sayı 2 ve 3. 37

2 Ahmet Hikmet Übeydullah Esat Faik Sabrı de, Sezai, Süleyman Nazif, Nigâr Binti Osman, Emine Semiye, Ahmed Haşim, Faik Âli, Yakub Kadri. Tevfik Fikret in o zamana kadar gizli olarak elden ele dolaştırılan Sis manzumesinin tamamı neşredildi. Onu Riicıı takip etti. Yeni yetişen edibler, kendilerini Resimli Kitap ta tanıttılar. Henüz Galatasaray da okumakta olan Hamdullah Suphi, ilk makaleleri ve manzumelerini gönderdi. Raif Necdet her ay bir Musahabe-i Edebiye neşrettikten başka edebî, siyasî ve İçtimaî makaleler, M. Rauf zarif şiirler ve tarihî makaleler yazıyorlardı. Halide Salih şairane makaleler yazıyordu, hatta birinin serlevhası Mensur Balad idi. «Mensur Şiir» yahut «Menşure» adı altında bir nevi yazı o zamanlar moda olmuştu, en ziyade kadın muharrirler buna rağbet ediyorlardı. Halide Hanım, ilk kocasından boşandıktan sonra sadece «Halide» adı altında Ocağım serlevhalı hazin bir makale yazdı. En sonra Şükûfe Nihal, Hazan serl.evhalı çok güzel bir manzume gönderdi. Safveti Ziya, Yıldız Böcekleri adı altında bir romana başladı fakat bitiremedi. İzzet Melih, Tezad adında bir romanı tam olarak neşretti. Muhtelif yabancı lisanlardan tercümeler de vardı. Her nüshanın sonunda müsabakalı bilmeceler vardı. Mükâfat için kura çekilirken erkekler için ayrı, kadınlar için ayrı kura çekiliyordu. Resimlerin altında Fransızca izahat vardı. Maalesef bunlarda lisan ve imlâ yanlışlarından başka tertip hataları da dolu idi. Resimli Kitap m her nüshası takriben yüz sahifelik idi. Ara sıra iki ayda bir nüsha çıkarılıyordu. Übeydullah Esad sonuna kadar mü- dirlikte bulundu. Faik Sabri beşinci nüshadan sonra baş muharrirlikten ayrıldı, kendi başına Resimli Roman adında bir mecmua neşretmeye başladı. Bununla beraber yine makaleler göndermekte devam etti. O çekildikten birkaç ay sonra M. Rauf baş muharrirliği kabul etti. Resimli Kitap m ilk nüshaları, sıkı bir istibdad devrinden kurtulmanın bü- 38

3 tün coşkunluğunu ve alkışlarını canlandırmaktadır. Bütün ümidlerin nasıl söndüğünü müteakıb nüshalarda görüyoruz: İttihad ve Terakki Cemiyetine taraftarlıkta sonuna kadar sebat edildiyse de Osmanlı İmparatorluğunun nasıl paralanıp söndüğünü takip edebiliyoruz. Bilhassa resimlerin mevzuları bunu feci surette ispat etmektedir: En değerli genç muharrirler ve gazetecilerden iken îttihad ve Terakki Cemiyetinin icraatım tenkid etmeye cesaret ettiği için köprü ortasında vurulan Ahmed Samim in resmi, Çırağan Sarayının yanması, Sultan Reşad ın fesad kaynağı Rumeli vilâyetlerinde gezdirilmesi, Girit ile Balkanlardaki facialar, Trablusgarb Harbi, İstanbul sokaklarındaki muhacirler, Yunan kralının Girid in ilhakı merasimini icra etmek üzere Hanya ya muvasalatı bunlar arasındaydı. Bu resimleri sonuna kadar gözden geçirdikten sonra Raif Necdet in şu sözünde hazin bir teselli bulabilir miyiz acaba: «Bazan üfûl, daha parlak bir tulü getirir». Bu söz onun hatıratı Üful adı altında neşrettiği acıklı kitabmdadır (1). Osmanlı İmparatorluğu büsbütün sönmeden evvel Resimli Kitap, 51 No. lu nüshadan sonra kapandı. 9 (1) Bak- Raif Necdet, Ujul, Resimli Kitap Matbaası, İstanbul, 1329 teşrinisani- O

4 -T-r~SN«Lk 1 SÖNEN MECRALAR ve RESİMLİ KİTAB ayın on Son iki asırda çıkıp sönen resimli mecmuaların en değerlilerinden b iri olan Hayat ismindeki haftalık mecmua, memleketin iktisadi vazıyetinin kar»ışıklığına dayanamadı, kapandı. Yirmi üç y ıl yaşamıştı. Edebiyat Aleminde yeni bir çığır açmış, bir devre adını vermiş olan haftalık Serveti Fünun ^, e lli yıldan fazla yaşadı. İlk sayısı 27 mart 1891'de çık tı. Meşrutiyetten sonra, 1898 de Uyanış adı altında devam e t t i No. ve 26 mayıs 1944 tarihli sayı ile nihayet buldu. Bugün Resimli Kltabdan bahsetmek istiyorum. * İlk nüshasj eylül 1324'te (1908) : "Resimli Kltab. müessisleri : Faik Sabri, Ubeydullah Esad. Her u^6i/beşinde neşrolunur, edebî, siyasî, fennî, fe ls e fî ve İçtimaî {.çmemuai musavveredir" başlığı altında neşredildi. İlk nüshada az çok noksanları olduğu halde mükemmel bir matbaa tesis edebildiler. Avrupadan makinalar g e tirttile r. İkinci nüshadan k itibaren yazıların ve resimlerin nefasetine itina ed ild i. Yurda ve yabancı memleketlere ve bilhassa Avrupaya aid yazılar, resimler, Avrupa hanedanlar ınash ^^rttg^ry-^^m meşhur ricalflf ve artistlerta"portreler^, en meşhur tabloların opyaları,pek güzel basılıyordu. Resimler makalelere tekabül etmiyordu, ekseriya büsbütün müstakil id i. 0 günün tanınmış muharrirlerinden çoğu, iştirak etmeyi vaadetmiş oldukları için ilk nüshada isimleri iftihar ile ilân -dilerek alfabe sırasıyle neşredildi (yani eski alfabe), ezcimle Ahmed Hikmet, Cenab Sehabeddin, Hüseyin Rahmi, Uşakizade Halid Zıya, Zeki Samih, Selim Sırrı, Rıza Tevfik, Salih Zeki, Ali Kemal, Raik A li, K ilis li Rifat, Mehmed Rauf, Mahmud Esad, Veled Çelebi. İlk nüshadan itibaren öyle rağbet gösterildi ki en eski ve meşhur muharrirler de iştirak e ttiler î Abdulhak Hûmid, Recaizade Skrem, Sami Pazade Sezai, Süleyman Nazif, Nigfir binti Osman, Ahmed Hâşim, Faik A li, Yakub Kadri. 1. Bakın : Hayat Tarih mecmuası, ekim 1970, sayı 9, s. 28 ; ayni mecmua, şubat 1977, sayı 2 ve 3

5 P 2 İTevfik Fikretin o zamana kadar g izli olarak elden ele dolaştırılan Siş manzumesinin tamamı neşredildi.onu Rücu takib e t t i. Yeni yetişen edibler, kendilerini Resimli Kitabda ta n ıttıla r. Henüz Galatasarayda okumakta olan Hamdullan Sübhi, ilk makaleleri ve manzume l e * r ini gönderdi. Raif Necdet her ay bir Mu şahaba i neşrettikten başka edebî, siyasî ve İçtimaî makaleler, M. Rauf zarif ş iir le r ve tarihî makaleler yazıyorlardı. Halide Salih şairane makaleler yazmaya özeniyordu, hatta birinin serlevhası Mensur Balad id i. "Mensur ş iir " adı altında bir nevi yazı, o zamanlar moda olmuştu, en ziyade kadın muharrirler buna rağbet ediyorlardı. Halide hanım, ilk kocasından boşandıktan sonra sadece "Halide" adı altında, Ocağım serlevhalı hazin bir makale yazdı. "^ ^İafvet' Zıya,Yıldız Böcekleri sdmda bir roman başladı fakat bitirem edi. W zzet Melih, Tezad adında bir k il romanı tam olarak neşretti. Her nüshanın sonunda müsabakalı bilmeceler vardı. Mükâfat n kura çekilirken erkeklere ayrı, kadınlara ayrı kura çekiliyordu, ^esimlerin altında fransızca izahat vardı. Maalesef bunlarda lisan ve imlâ yanlışlarından başka tertib hataları dolu id i. 'Reisimi i Ki tabura sıra iki ayda bir nüsha çıkarıyordu. Ubeydullah Esad sonuna kadar müdirlikte bulundu. Faik Sabri beşinci nüshadan sonra baş muharrirlikten ayrıldı, müstakilen Resimli Roman adında bir mecmua neşretmeye başladı. Ma^-mafih yine makaleler göndermeye devam e t t i. Bir kaç ay sonra M. Rauf sermuharriri!ği kabul etti. Resimli Kitabın ilk nüshaları, sıkı bir istibğlad devrinden lan kurtulmanın bütün coşkunluğunu ve alkışlarını canidirmaktadır. Bütün ümidlerin nasıl söndüğünü müteakıb nüshalarda görüyoruz. «İttihad ve Terakki Cemiyetine tarafdarlığına sonuna kadar sebatjediidiyse de Oemanl: imperatorluğunun nasıl paralanıp söndüğünü takib edebiliyoruz. Bilhassa resimlerin mevzuları bunu feci surette isbat etmektedir Çıradan Sarayının yanması. Sultan Reşadm fesad kaynağı Rumeli vilâyetlerinde gezdirilmesi Girit ile Balkanlardaki facialar. TıraVLusı Garb harbi.. ^ Jn ^.1^ te Balkan harbi. I U W a. - y / OsmanlI imparatorluğu büsbütün sönmeden evvel Resimli Kltab kapandı 51 No.lu nüshadan sonra kapandı.

6 3 Resimli Kitabın ilk nüshaları, sıkı bir istibdad devrinden kurtulmanın bütün coşkunluğunu ve alkışlarını canlandırmaktadır. Bütün ümidlerin nasıl söndüğünü müteakıb nüshalarda görüyoruz : İttihad ve Terakki Cemiyetine tarafdarlıkta sonuna kadar sebat edildiyse de OsmanlI İmperatorluğunun nasıl paralanıp söndüğünü takib edebiliyotuz Bilhassa resimlerin mevzuları bunu feci surette isbat etmektedir : En değerli gene muharrirler ve gazetecilerden iken İttihad ve Terakki Cemiyetinin icraatını tenkid etmeye cesaret ettiğ i için köprü ortasında vurulan Ahmed Samimin resmi. Çırağan Sarayının yanması. Sultan Reşadm fesad kaynağı Rumeli vilâyetlerinde gezdirilmesi. G iritile Balkanlardaki facialar. Tırablusı Garb Harbi. İstanbul sokaklarındaki muhacirler. Yunan kiralının Giridin ilhakı merasimini icra etmek üzre Hanyaya muvasaleti. B $ im iıx ıa $ 5 $ ii8!i8 W 8 s ı $ a $ i i x $ a x im e 8 x a a a î i x j f f i i i i i 2 3 [ K r r a x x x x 5IXHiXIfiXiiSI]i IIXXI8»XSXIiPHiIXX.o & Bu re simleri sonuna kadar gözden geçirdikten sonra Raif Necdetin şu sözünde hazin b!r te se lli bul%jy4»»z : harb hatıratını Üful adı altında neşrettiği acıklı kitabdadır 1 : '"Bazan üful, daha parlak bir tulü eretirir". OsmanlI imparatorluğu büsbütün sönmeden evvel Resimli Kltab 51 No.lu nüshadan sonra kapandı. 1. Raif Necdet, Üful. Resimli Kitab matbaası, İstanbul, 1329 teşrinisani. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi