M İ Z A N C I M U R A D MÜCAHEDE-İ MİLLİYE GURBET VE AVDET DEVİRLERİ

Transkript

1 M İ Z A N C I M U R A D MÜCAHEDE-İ MİLLİYE GURBET VE AVDET DEVİRLERİ

2 nehir yayınlan: 95 hatıralarla yakın tarih dizisi: 19 ISBN Kapak, dizgi ve iç düzen Anajans 'ta hazırlatıldı. Kapak baskısı, baskı ve cilt içleri Oğul Matbaacılıkta yaptırıldı. ATLAS & NEHİR İLETİŞİM A.Ş, İSTANBUL, ŞUBAT 1994

3 MİZANCI MURAD MÜCAHEDE-I MİLLİYE Gurbet ve Avdet Devirleri Hazırlayanlar Sabahattin ÇAĞIN-Faruk GEZGİN Taşdirek Çeşme Sokak 9/5 Çemberlitaş-İstanbul Tel: Fax:

4 İçindekiler GİRİŞ 11 GURBET DEVRİ Derunî Izdıraplarım 13 Vatanı Terk Etmemin Müstakil Sebepleri 52 Azimetim 72 Gayret Meydanında 86 Mısır'da 106 Mizan (İkiden Biri) 116 Cemiyete Resmen Katılışım 145 Tekrar Paris'te 155 Saint-Germaine'de 163 Cemiyet Başkanlığım 182 İstifam 194 İsviçre'de 203

5 AVDET DEVRİ Çıkmaz Sokakta 211 Ahmed Celaleddin Paşa 219 Diğer Yıldız Memurları 224 Hal-i Hazır 228 Ahmed Paşa ile Müzakere 234 Tamiri Müşkül Bir Çocukluk 249 Ümitsiz Bir Tedbir 256 Geri Dönüşüm 272 Diplomatlık Müsabakası 284 Selim Faris Efendi ve Ahmed Rıza Bey 311 Hatime 320

6 ÖNSÖZ 19. ve 20. yüzyıl Türk fikir ve edebiyat dünyasının perde arkasında kalmış isimlerinden biri olan Mizancı Mehmed Murad, çeşitli faaliyetleriyle yaşadığı devri etkilemiş önemli şahsiyetlerdendir. Çıkarmış olduğu Mizan gazetesi yüzünden "Mizancı" lakabını alan Mehmed Murad, Mizan i fırsat bulduğu her yerde (İstanbul, Kahire, Paris, Cenevre ve yine İstanbul) yayımlayarak önce II. Abdülhamid'e, daha sonra da İttihad ve Terakkiye muhalefet etmiştir. Bu muhaliflik ona hayli pahalıya mal olmuştur: II. Abdülhamid devrinde mücadelesini sürdürebilmek için yurt dışına kaçmış, sırasıyla Paris, Mısır ve Cenevre'de mücadelesini sürdürmüştür. II. Meşrutiyet in ilanından sonra ise, bu defa İttihad ve Terakki nin hedefidir. Önce bir süre nezaret altına alınır, daha sonra da 31 Mart hadisesini körükleyenler arasında bulunduğu iddia edilerek Rodos'a kalebend olarak sürgün edilir. Mizancı Murad, bu maceralı hayatını kendi adı gibi perde altında kalmış beş hatırat kitabında dile getirmiştir: Yayın sırasına göre yayımladığı ilk hatırat kitabı, hazırlamış olduğumuz Mücahede-i Milliye dir. Bu eser, Meşrutiyet in ilanından hemen sonra 1908'de neşredilmiştir. 7

7 Bu eserde Mizancı Murad ın Düyun-ı Umumiye Komiserliğini bırakıp Paris'e kaçmasından başlayarak tekrar İstanbul'a dönüşüne ve sonraki kısa bir döneme kadar olan hayatı anlatılır. Eser, görüleceği gibi, bir "Mukaddime" ile "Gurbet Devri" ve "Avdet Devri" başlıklarını taşıyan iki ana kısımdan ve ayrıca 23 alt bölümden meydana gelmiştir. Mizancı Murad ın diğer hatırat kitaplarından olan Hürriyet Vadisinde Bir Pençe-i İstibdad (İstanbul: 1908), yazarın Meşrutiyet in ilanından iki ay sonra nezaret altına alınmasını hikâye eder. Burada istibdadı yıkıp yerine hürriyeti getirenlerin "istibdadın pençesi" olarak tavsif edilmeleri dikkate şayandır. İstibdad İçinde Züğürdün Tesellisi (İstanbul: 1911) ise Mizancı M u radın 31 Mart hadisesini körükleyenlerden biri olarak suçlanması sonucu Rodos'a sürgün edilmesini anlatır. Meskenet Mazeret Teşkil Eder mi? (İstanbul: 1911) yazarın çocukluk yıllarından Düyun-ı Umumiye Komiserliğine gelişine kadar olan zamanı içine alır. Yazarın yayınladığı son hatırat kitabı olan Tatlı Emeller Acı Hakikatler (İstanbul: 1912) ise, II. Meşrutiyet in ilanından yazarın Rodos sürgününe kadar olan zamanı anlatır. Mücahede-i Milliye yurt dışına kaçan Jön Türklerin oradaki mücadelelerini ve ruh hallerini yansıtması bakımından son derece dikkate değer bir eserdir. Hatırat kitaplarının önüne geçilemeyen dezavantajı olan sübjektiflik, Mizancı M urad da da -hem de fazlasıyla- görülüyor. Ancak, devrin olaylarından, mücadelelerinden ve "perde arkası "ndan bahsetmesi eserin değerini arttırıyor. Eserde anlatılan en önemli olaylardan biri Mizancı Murad ile Ahmed Rıza Bey arasındaki liderlik müca- 8

8 delesidir. Tabiî olarak bu mücadeleyi Mizancı Muradın gözünden ve yorumundan okuyoruz. Burada dikkatimizi çeken bir nokta, mukayese yapabilmek için Ahmed Rıza Bey'in Anıları (İstanbul: 1988)'na başvurduğumuzda Ahmed Rıza nın bu konuya hiç temas etmediğini, hatta Mizancı Muradın ya da Mizan gazetesinin adını bile anmamış olduğunu görmemiz oldu. Mizancı Murad'm hayatı ve eserleri hakkında geniş bilgi edinmek isteyenler Prof. Dr. Birol Emil in doktora tezi Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri adlı eserinden faydalanabilirler. Eseri yayımlarken -h iç arzu etmediğimiz halde- sınırlı bir sadeleştirme yapma zarureti duyduk. Metni orijinal haliyle günümüz neslinin anlaması hayli zor olacaktı. Mücahede-i Milliye 'nin bir edebî eser olmaktan ziyade, bir hatırat olması sebebiyle, yukarıda da belirttiğimiz gibi sınırlı bir sadeleştirmeyi esas aldık: Tamlamalar çözüldü, bugün için anlaşılması zor olan kelimeler sadeleştirildi. Yazarın cümle yapısına mümkün olduğu kadar dokunmamaya çalıştık. Eserde yer alan yabancı isimler okunuşlarıyla verilmiş. Biz bunlardan bulabildiklerimizi orijinal imlalarıyla verdik. Ancak bazı şahıs ve yer adlarını tesbit edemediğimiz için, aynen metindeki gibi vermek zorunda kaldık. Bunların dışında Türkçe'ye yerleşmiş olan Londra, Lozan ve Cenevre gibi adları genel teamüle uyarak orijinalleriyle değil, Türkçe'deki yaygın imlalarıyla vermeyi uygun gördük. Metin içinde (...) şeklinde yer alan boşluklar orijinal metinde de aynen bulunmaktadır ve tamamen yazarın kendi tasarrufudur. Eserde iki çeşit dipnota rastlanacaktır. Bunlardan 9

9 birincisi Mizancı Murad a ait olanlardır. Bunlar (*) işaretiyle gösterilmiş ve dipnotun sonuna (M.M) rumuzu konulmuştur. Bizim yaptığımız açıklama mahiyetindeki notlar ise rakamlarla gösterilmiştir ve eserin sonunda "Notlar" başlığı altında toplanmıştır. Mizancı Murad ın bu eserini yayına hazırlamakla bir devrin aydınlatılmasına aracı olmaya çalıştık. Böylece geçmiş ile günümüz arasında kurulmak istenen köprüye bir tuğla ilave edebilirsek mutluluk duyacağız. İzmir Taha Toros Arşivi