İNŞAAT ÖNCESİ İYİ BİTKİSEL TOPRAK YÖNETİMİ

Transkript

1 İNŞAAT ÖNCESİ İYİ BİTKİSEL TOPRAK YÖNETİMİ Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Müsteşar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ANKARA-2017

2 İNŞAAT ÖNCESİ İYİ BİTKİSEL TOPRAK YÖNETİMİ 1. GİRİŞ 2. BİTKİSEL TOPRAĞIN ALINMASI VE TAŞINMASI 3. BİTKİSEL TOPRAK GEÇİCİ DEPOLAMA 4. BİTKİSEL TOPRAK YIĞINLAMA KRİTERLERİ 4.1. Plastik Olmayan Kuru Topraklar 4.2. Islak Plastik Topraklar 4.3. Yığınların Konumu ve Stabilitesi 4.4. Yığınların Korunması ve Sürekliliği 5. KAYNAKLAR

3 1. GİRİŞ Toprak, kelimenin tam anlamıyla ekonomik refahımızın ve yaşam kalitemizin temellerinden biridir. Tüm insanlık faaliyetlerimiz bir şekilde toprağa bağlıdır. Toprak, temel ve yeri doldurulamayan doğal bir kaynaktır. Çevremizi oluşturan bileşenler arasındaki temel bağlantıyı sağlar. Aynı zamanda birçok işlev gerçekleştirir. Gıda ve elyaf üretir. Toprak; su, azot ve karbon dahil birçok maddeyi depolar, filtre eder ve dönüştürür. Ayrıca toprak dünyanın en önemli karbon deposudur. Toprak küresel düşünme ve yerel hareket etme ihtiyacının başlıca örneğidir. Bitkisel toprağın sabit bir tanımı olmayıp farklı tanımları mevcuttur. Fakat tanımların hepsi sonuç olarak aynı anlama gelmektedir. Bunlardan birkaç tanesini değerlendirmek mümkündür. Bitkisel toprak, yararlanılması mümkün olan ve esasen yenilenemeyen doğal bir kaynaktır. Bitkisel toprak candır. Bir hektar yüzey toprağı çok verimli bir toprak olmasının yanında 5 tona kadar mikroorganizma içerir ve son derece yavaş bir prosesle, 2 cm kalınlığa gelmesi 500 yıl alır. Bir hektar bitkisel üst toprak için 5 ton canlı organizma yaşamaktadır. Humus bakımından zengin, mikroorganizma faaliyetleri yönünden aktif, bitkilerin yetişmesine uygun ve yüzeyden itibaren 5 ila 30 cm derinliğindeki yüzeysel toprak tabakasına bitkisel toprak denilebilir. 30 cm nin altı, topraktaki canlılığın (yararlı mantar ve yararlı bakteri) biyolojik olarak yeterli olmamasından dolayı bitkisel toprak değildir. Toprak aynı zamanda habitatları barındırır ve bu nedenle biyolojik çeşitliliğin korunmasında anahtar rol oynar. Toprağın kendi çeşitliliği kendi başına bir meseledir çünkü tek başına Avrupa'da 320 büyük toprak türü vardır ve bu türlerin her birinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerde

4 muazzam farklılıklar vardır. Birkaç santimetre toprak üretmek yüzlerce yıl alır. Dolayısıyla bu doğal kaynak, doğal olarak büyük ölçüde yenilenemez niteliktedir. Bitkisel toprağın teknik özellikleri aşağıdaki gibi olmalıdır. Bitkisel harç karışımında kullanılacak toprak alındığı arazinin üst toprak katmanlarından (A Horizonundan (yataydan)) sıyrılacak ve iskelet içeriği % 5 'i geçmeyecektir. Toprak içinde taş ve çakıl parçaları, ot, kireç, akaryakıt sızıntısı, yağlar ve yağlı maddeler, katran, moloz ve inşaat artıkları gibi yabancı maddeler bulunmayacaktır. Organik madde ( Ateşte kayıp ) miktarı % 4'ten az olmamalıdır. Toprağın Kireç ( CaCO3 ) içeriği % 1,5'i geçmemelidir. ph ( H2O ) 5,5-7,5 arasında olmalıdır. Toprakta elektrik iletkenlik değeri mikromos/cm'den fazla olmamalıdır. Toprak Türü Kumlu Balçık, Balçıklı Kum veya Balçık olmalıdır.

5 Tablo 1. Toprak Türü Toprak Türü: Toz+Kil Kum Balçıklı Kum Kumlu Balçık Balçık Max. %15 Min. %85 Max. %35 Min. %65 Max. %50 Min. %50 Toprak, hem sera gazı depolayıcısı ve salımlayıcısı hem de milyarca ton organik ve inorganik karbon içeren önemli bir karbon deposudur. Tarım ve ormancılık, kirlenme, kentsel yayılma ve iklim değişikliği gibi bazı uygulamalara bağlı olarak toprakta bozulma giderek artmaktadır. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar gibi inşaat faaliyetleri öncesi iyi toprak yönetimi; bitkisel toprakların üzerine molozlar, inşaat yıkıntı atıkları dökülerek zarar görmesini, zayıflamasını ve kirlenmesini önlemeye, sürdürülebilir yönetimini sağlamaya, işletme maliyetini düşürmeye, çevresel performansı geliştirmeye ve imajı iyileştirmeye yardımcı olur. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar planlama çalışmaları esnasında iyi uygulama örnekleri ile bitkisel toprağın nasıl tespit edileceği, sıyrılacağı ve korunacağı, nerede geçici depolanacağı, peyzaj veya diğer çalışmalarda nasıl kullanılacağı ortaya konmalıdır. Bu yüzden madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar çalışmasına başlanılmadan önce her belediyenin iyi bitkisel toprak yönetim planı olmalıdır.

6 Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetleri öncesi yapılacak alanlarda yıkım, inşaat ve kazı faaliyetlerine başlanılmadan önce bitkisel toprağın özelliği, kalınlığı, miktarı ve kirlenip kirlenmediği uzman sorumlu kişiler tarafından tespit edilmeli ve bunlar bir rapor haline getirilmelidir. Böylece bitkisel toprak yönetim planı hazırlanmalıdır (Şekil 1). Uygun olmayan planlama çalışması bitkisel toprağa zarar verir ve riskli durum oluşabilir. Uygun bir bitkisel toprak stratejisi olmadan bitkisel toprağın sıyrılması, taşınması ve geçici depolanması esnasında zayıflama, kirlenme, zarar görme ve kaybolma riskli olur. Bitkisel toprağın geçici depolanması faaliyeti, faaliyet sahasının yakınında yapılırsa maliyet o oranda düşer. Bu alanların zemin durumuna bağlı olarak bitkisel toprak tabaka kalınlığı, özelliği, miktarı ve kirlenip kirlenmediği şehirlere ve bölgelere göre değişiklik gösterebilir ve hatta bazı bölgelerde bitkisel toprak olmayabilir. Bitkisel toprağı geçici depolamak için yeterli alan olmalıdır.

7 Şekil 1. Bitkisel Toprağın Sıyrılacağı ve Depolanacağı Alan Her bir alanda yıkım ve inşaat faaliyetine başlanılmadan önce bitkisel toprak tekniğine uygun olarak kirletilmeden hidrolik ekskavatörlerle veya paletli makinalarla sıyırarak alınmalıdır. Sıyırma işlemi mümkün olan en kurak aylarda ve koşullarda yapılmalıdır. Sıyırma kalınlığı önceden mutlaka belirlenmelidir. Tekniğine uygun olarak alınmayan ve kirletilen toprağın bitkisel toprak olarak kullanılması sakıncalıdır. Bitkisel toprakların hafriyat depolama sahalarında depolanmasına müsaade edilmemelidir.

8 Bitkisel toprağın ayrı biriktirilmesi ve kullanılması esastır. Bitkisel Toprak; park, bahçe, yeşil alan yapımında, rekreasyon amaçlı kullanılmalıdır. Bitkisel toprağın inşaat ve yıkım faaliyeti başlamadan, alandan kim tarafından alınacağı, yönetim planında net olarak ortaya konmalıdır. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetlerinden önce çıkacak bitkisel toprağın etkin ve çevre ile uyumlu yönetilebilmesi için; Bitkisel toprağın hafriyat döküm sahalarına gitmesinin önlenmesi, Yeni peyzaj projelerine önem vererek bitkisel toprağın tam değerlendirilmesi, Bitkisel toprağın yerinde tespit edilmesi için gerekli tespitlerin ve denetimlerin yapılması, İyi bitkisel toprak yönetim sisteminde belirlenen esaslara uymayanlara Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre idari yaptırım uygulanması, bitkisel toprağın daha etkin bir şekilde kullanımı, sağlanmalıdır. Kalınlığı 5 ila 30 cm arasında değişen üst tabaka, A yatay, bitkisel topraklar; park ve bahçelerde, peyzaj çalışmalarında üst toprak (kapak toprağı) olarak kullanılabilir. Ayrıca bölgenin toprak özelliğine göre (derinlik, kayaç durumu, tekstür, vb.) genelde 30 ila 150 cm arasında değişen ve anakayaya (temele) kadar olan mesafede bulunan, humus bakımından fakir olan toprak da dolgu toprağı olarak kullanılabilir (Şekil 2).

9 Şekil 2. Siyah Alan Bitkisel Toprak Kısımıdır Bitkisel toprak ve sonraki dolgu toprağının derinlik seviyesinin ve miktarının belirlenmesi, bu tabakaların alınması en az 1 adet sertifikalı uzman gözetiminde yapılmalıdır. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetine başlanılmadan önce bitkisel toprağın miktarının ve kalınlığının yerinde tespiti ve uygunluğu; Büyükşehir veya İl Belediyelerin Park Bahçe Daire Başkanlığı, İlçe Belediyeleri Park Bahçeler Müdürlüğü ya da Çevre Koruma Daire Başkanlığı na bağlı bitkisel toprak konusunda uzman Ziraat veya Orman Mühendisi tarafından yapılmalıdır.

10 Bitkisel toprak çalışmasıyla Belediyelerin Park Bahçe Daire Başkanlığı veya müdürlüğü yıllık ne kadar bitkisel toprak ihtiyacı olduğunu; Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetleri esnasında oluşması muhtemel bitkisel toprak miktarını da belirlemelidir. Buna göre o şehirde geçici depolama alanları ve kapasiteleri oluşturulmalıdır. 2. BİTKİSEL TOPRAĞIN ALINMASI VE TAŞINMASI Bitkisel toprak bir atık değildir ve geri kazanılıp tekrar kullanılması gerekli önemli geri dönüşümü olmayan doğal bir kaynaktır. Hafriyat toprağı ve inşaat yıkıntı atığı ile ilgili yönetmeliklerdeki kurallar bitkisel topraklar için uygulanmamalı, bitkisel toprakların ayrı usul ve esasları olmalıdır. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar yıkım ve kazı işlemlerinden önce mutlaka sertifikalı uzman tarafından miktarı ve özelliği tespit edilen bitkisel toprak, inşaat, yıkım ve kazı işlemlerinden önce kirletilmeden tekniğine ve teknolojisine uygun olarak alınmalıdır. Aksi durumda kirlenen bitkisel toprak, tehlikeli atık ya da inert atık sınıfına girebilir. Bitkisel toprağın alandan alınıp taşınması işlemi için mevcut hafriyat araçları (kamyon, kepçe, ekskavatör, jcb, vb.) kullanılabilir. Bitkisel toprak geçici depolama tesisine getirilir. Getirilen malzeme toprak konusunda sorumlu uzman orman veya ziraat mühendisi tarafından göz ile ön incelemeye tabi tutulur. Ön inceleme sonucu bitkisel toprak özelliği taşıyan malzeme bitkisel toprak geçici depolama alanına kabul edilir. Tesiste bitkisel toprak Şekil.3 de verilen akım şemasına göre bazı ön işlemlere tabi tutulur. Bitkisel toprak özelliği taşımayan hafriyat toprakları ise lisanslı dolgu ve rehabilitasyon alanlarına gönderilir. Belediyeler tarafından uygulanan madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetleri sonucu çıkan malzemelerin yönetimi ile ilgili akım şeması Şekil.3 de verilmiştir.

11 Kazı Malzemesinin Tesise Gelmesi Uzman Kişinin Göz ile Malzemeyi Kontrol Etmesi Malzeme hafriyat Toprağı Sınıfında Malzeme Bitkisel Toprak Sınıfında Geri Gönderme Malzemenin Tesise kabul Edilmesi Malzemenin Tesise Boşaltılması Esnasında Kontrol edilmesi Malzeme Hafriyat Toprağı Sınıfında Malzeme Bitkisel Toprak Sınıfında Geri Yükleme ve Tesisten Uzaklaştırma Malzemenin, Gübre, Tork ve Mil ile Karıştırılması Elek Üstü İstanmeyen Maddelerin Alınması Malzeme İçerisinde Anormal Büyük Maddeler Kalmaması İçin Eleme Hazır Hale Gelen Bitkisel Toprak Harcının Stok veya Satış Şeklinde Değerlendirilmesi Şekil 3. Bitkisel Toprak Geçici Depolama Tesisi Yönetimi Akım Şeması

12 Şekil 3. incelendiğinde hafriyat toprakları, bitkisel toprak depolama alanlarına kabul edilmemektedir. Bunlar dolgu ve rehabilitasyon alanlarına gönderilmektedir. 3. BİTKİSEL TOPRAK GEÇİCİ DEPOLAMA Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanlar ve riskli alanlardan çıkan bitkisel toprak işlemlerin yapıldığı bölgede yeterli alan varsa bu alanlarda yoksa Park Bahçe Daire Başkanlığı tarafından belirlenmiş depolama sahalarında gelişigüzel olmamak kaydıyla geçici depolanmalıdır. Bu alanlarda, Toprağın bekleme süresince oluşabilecek rüzgar ve su erozyonu kayıplarının önlenmesi ve toprağın kalitesinin korunması için geçici depolama alanlarının % 5 den fazla eğimli olmaması gerekir. Bitkisel toprak uzun süre açıkta bırakılacak ise yüzeyinin çabuk gelişen bitkiler ile örtülmesi sağlanmalıdır. Depolama sahası dere kenarları insanların yoğun olarak yaşadığı yerleşim alanlarına kurulmamalıdır. Bitkisel toprak, hava ve su akımları veya başka nedenlerle dağılmayacak, yabancı maddeler ile karışmayacak ve niteliği bozulmayacak şekilde uygun bir alanda saklanacak ve gerekli koruma tedbirleri alınacaktır. Depolanan bitkisel toprağın üzeri %10 nemli tutularak rüzgar erozyonuna karşı korunacak olup depolanan bitkisel toprağın etrafında drenaj kanalları açılarak su erozyonuna karşı korunacaktır. 4. BİTKİSEL TOPRAK YIĞINLAMA KRİTERLERİ Bitkisel toprağın depolama için kullanılacak sahanın bitki örtüsünden ve diğer malzemelerden arındırılması gerekir. Depolama bölgesindeki yüzeysel toprak sıyrılarak bu alan depolanacak bitkisel toprak için hazır hale getirilmelidir.

13 Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetlerine başlamadan önce ve sonra faaliyet sahibi; Kazı sırasında bitkisel toprağı hafriyat toprağından ayrı sıyırmak, Bitkisel toprağı derinliğine ve yapısına bağlı kazılarak yeniden kullanılmak üzere uygun şekilde aşırı sıkıştırılmadan yığmak (aşırı sıkıştırıldığı zaman yağmur suyunun nüfus etmesi önlenir ve yüzeyde çamurumsu bir tabaka oluşur, ayrıca sıkışan toprakta anaerobik şartlar oluşur ve toprağın fiziksel ve kimyasal özelliği bozulur), Bitkisel toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıpları önlemek ve toprağın kalitesini korumak, Bitkisel toprak geçici depolanmadan önce içerisindeki yaban otlarının öldüğünden ve temizlendiğinden emin olmak, Bitkisel toprak uzun süre açıkta bırakılacak ise yüzeyinin çabuk gelişen bitkiler ile örtülmesini sağlamak, Ayrı olarak geçici depolanan bitkisel toprak, park-bahçe, yeşil alan, tarım ve benzeri alanlarda kullanmakla yükümlüdür. Bitkisel toprak geçici depolama işlemine başlanılmadan önce; Depolama alanı bitkisel toprak ve her türlü atıktan temizlenmelidir. Bitkisel toprak kısa süre depolanacak şekilde planlanmalı eğer uzun süre stokta tutarsanız oksijen eksikliği neden olabilir ve bitki örtüsünü destekleme kabiliyeti kısıtlanır. Kuru havalarda yedek stoklama gerekebilir. Serme ve sıkıştırma işlemi Hafif paletli buldozerlerle yapılmalıdır. Stoklar, erozyona karşı üst örtü ve doğal bitkilendirme korunmalıdır. Stokların içeriğini belirlemek için açık işaret kullanılmalıdır.

14 Depolama sahası üzerinde kamyonların ve iş makinalarının gelişigüzel dolaşmasına izin verilmemeli. Geçici depolama sahası üzerinde yağmur suyunun göllenmesini önlemek için gerekli eğimler verilmelidir. Geçici depolama sahasında serme işleminden sonra yeterli sıkıştırma yapılmaz ve yeterli eğimler verilmezse yağmur suyu ile depolanan toprak erozyona uğrar. (Şekil 4) Şekil 4. Yağmur Suyu İle Erozyona Uğrayan Geçici Depolanan Toprak Geçici olarak depolanan bitkisel toprak geçici olarak en fazla bir yıl tercihen 6 ay içinde kullanılmalıdır Plastik Olmayan Kuru Topraklar Bu metotta kazılan topraklar damperli kamyonlarla yığın yerlerine getirilir ve sıra halinde boşaltılır. Saha yüzeyi yığınlarla dolduğunda hafif paletli buldozer ile bu yığınlar aynı seviyeye getirilir. Sonraki yığınlar bu düzenlenmiş toprak üzerine düzenli olarak kamyonlarla dökülür ve yine paletli makine bu yığınları aynı seviyeye sıkıştırarak getirir. Böylece

15 bitkisel toprak özelliğini kaybetmez. Daha sonra bu işlemlerin aynısı yığın sahasında hedeflenen yüksekliğe kadar devam ettirilir. Hedeflenen yüksekliğe ulaşıldığında yağmur suyunun akmasını sağlamak, göllenme ve sızmayı önlemek için düz bir eğim verilir. Şekil 5. Plastik Olmayan Kuru Topraklar 4.2. Islak Plastik Topraklar Bu metotta da kazılan topraklar döküm yığın sahasına getirilir ve yığınlar halinde kamyonlarla dökülür. Diğer yığınlar da kamyonlarla döküldükten sonra en fazla 2 metre (m) yüksekliğe, tercihen 1.5 m kadar hafif paletli dozer ile yığılır. Bu aşamadan sonra hafif paletli ekskavatör ile topraklar daha büyük yığınlar haline getirilerek birkaç hafta kurumaya bırakılır. Daha sonra ise bu yığınlar hafif paletli makine (dozer veya ekskavatör) yardımıyla yağmur suyunun sızmasını önlemek için yeterli eğim verilerek sıkıştırılır.

16 Şekil 6. Islak Plastik Topraklar 4.3. Yığınların Konumu ve Stabilitesi Toprak yığınları kesinlikle ağaç kökleri ve yayıldığı bölgelere, hendek kenarlarına, su yollarına ve/veya yataklarına ve mevcut ya da gelecekte yapılacak kazı yerlerine yapılmamalıdır. Topraklar bileşimi ve nem içeriğine göre 40 o ye kadar eğimli olabilirler fakat stabil yığınlar için bundan daha az eğim olması gerekir. Yığınlarda bitki tohumlanması ve devamı için maksimum eğim 25 o olmalıdır Yığınların Korunması ve Sürekliliği Yığınlama işlemleri bittikten sonra herhangi bir kontaminasyon veya yığınların diğer inşaat aktivitelerinden etkilenmemesi için yığın sahasının etrafı kordonla çevrilmelidir. Eğer toprak altı daha fazla depolanacaksa toprak erozyonu önlenmeli ve yakında sıkıntı oluşturacak otlardan kurtarmak için yığın yüzeyi çimlendirilmelidir.

17 Şekil 7. Düzenli ve Sürdürülebilir Toprak Yığını Serme İşlemi Şekil 8. Düzenli ve Üzeri Çimlendirilmiş Yeni ve Eski Toprak Yığını Şekil 9. Düzenli ve Üzeri Çimlendirilmemiş Eski Bir Toprak Yığını

18 Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlarda oluşacak bitkisel toprakların etkin yönetilebilmesi için Park Bahçeler Başkanlığı veya Müdürlüğü nün görev ve sorumlulukları; Bitkisel toprağın toplanması, taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması ve peyzaj alanlarında kullanılması ile ilgili yönetim planı hazırlamak, Bitkisel toprağın muhafaza edileceği geçici depolama sahalarını belirlemek, kurmak/kurdurtmak, Depolama sahası yerinin seçimi ve inşaatı sırasında çevre ve insan sağlığını olumsuz etkilemeyecek şekilde gerekli tedbirleri almak veya aldırtmak, Bitkisel toprağın toplanması, taşınması, depolanması ve geri kazanım bedelini belirlemek, Bitkisel toprağı toplama, taşıma hizmeti verecek firmaların adresleri ve telefon numaraları ile nakliye bedellerini halkın bilgileneceği şekilde ilan etmek, Bitkisel toprağın toplanması, geçici biriktirilmesi ve geri kazanım faaliyetlerini denetlemek, Belediye sınırları içindeki bitkisel toprak depolama sahalarına izin vermek ve gerektiğinde bu izni iptal etmek, Toplanan bitkisel toprağın inşaat sonrası peyzaj ve yeşil alan düzenlemelerinde, yeni park-bahçe alanları yapımında ve ağaçlandırma çalışmalarında öncelikli olarak bitkisel toprak olarak kullanmak ve/veya kullandırmak. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlarda oluşacak bitkisel toprağın etkin yönetimi ve geleceğe yönelik stratejik planlanması için mevzuat açısından Park, Bahçe Başkanlığı veya Müdürlüğü nakliye

19 masraflarını düşürmek ve işin yapım süresini kısaltmak için elde edilecek bitkisel toprağın, inşaat planlarında belirtilen park ve donatı alanlarında geçici olarak depolanmasını ve bu bitkisel toprağın depolandığı yerde yapılacak yeşil alanlarda kullanılmasını sağlamalıdır. Madencilik, karayolu, köprü, rezerv alanları ve riskli alanlar faaliyetleri sırasında ortaya çıkacak bitkisel toprağın daha etkin, verimli depolanması ve çevresel değerlendirilebilmesi ve yönetilebilmesi için o şehirde bitkisel toprak taşıma maliyetini minimize edecek şekilde geçici depolama sahaları oluşturulmalıdır. Burada amaç sadece para kazanmak olmamalıdır. Ayrıca halkın da kolayca ulaşabileceği muhtelif yerlerde bitkisel toprak dağıtım ve/veya satış merkezleri kurularak ihtiyacı olanların bu merkezlerden bitkisel toprak alması sağlanmalıdır. Bu şekilde ihtiyacı olanların ihtiyaçları giderilirken eldeki toprağın taşıma ve depolama maliyetleri de minimize edilmiş olur. Burada öncelikle bitkisel toprağın sürekli kullanıldığı Park, Bahçe Dairesi Başkanlığı ve İlçe Belediyelerindeki Park ve Bahçeler Müdürlüklerinin yıllık ne kadar bitkisel toprak ihtiyacı olduğu tespit edilmelidir. Bu miktar belli olduktan sonra elde fazla bitkisel toprak kalıyorsa bu dağıtım merkezlerine gönderilmelidir.

20 5. KAYNAKLAR 1. nt_data/file/69308/pb13298-code-of-practice pdf archive.defra.gov.uk/environment/quality/land/soil/builtenviron/documents/toolbox-talks.pdf 3. Guideline-Mar pdf