Katı Atıkların Düzenli Depolanması. Enes KELEŞ Mart / 2015

Transkript

1 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Enes KELEŞ Mart / 2015

2 İÇİNDEKİLER Katı Atık Nedir? Düzenli Depolama Nedir? Katı Atıkların Sınıflandırılması ve Bileşimi Bertaraf Yöntemleri Katı Atıkların Düzenli Depolanması 1. Avantajlar 2. Kabul Edilmeyecek Atıklar 3. Depo Gazları 4. Uygun Araziler Düzenli Depolama Tesisi İnşası 1. Hafriyat Alma 2. Geçirimsiz Zemin 3. Jeomembran 4. Jeotekstil 5. Sızıntı Suyu Toplama Sistemi

3 Katı Atık Nedir? Katı Atık: Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddelere ve arıtma çamuruna verilen isimdir. (İri katı atık, evsel katı atık; Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde katı atık olarak anılmaktadır.)

4 Düzenli Depolama Tesisi Nedir? Düzenli Depolama Tesisi: Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğinde, atıkların oluştuğu tesis içinde geri kazanım, ön işlem veya bertarafa gönderilmek üzere geçici depolandığı birimler, atığın geri kazanım veya ön işleme tabi tutulmak amacıyla üç yıldan daha kısa süreli ara depolandığı tesisler ile atığın bertaraf işlemine tabi tutulmak üzere bir yılı geçmeyecek şekilde ara depolandığı tesisler hariç olmak üzere atıkların yeraltı veya yer üstünde belirli teknik standartlara göre bertaraf edildiği sahalara verilen isimdir.

5 Katı Atıkların Sınıflandırılması ve Bileşimi Katı atıklar için farklı sınıflandırmalar mevcuttur. Katı atıklar oluştukları yere göre evsel, endüstriyel ve ticari katı atıklar olarak sınıflandırılabilir. Katı atıkların kaynaklarına göre daha detaylı bir sınıflandırma ise su şekildedir:

6 Katı Atıkların Sınıflandırılması ve Bileşimi 1. Evsel katı atıklar 2. İri ve hurda katı atıklar 3. Bahçe atıkları 4. Cadde, sokak süprüntüleri 5. Sanayi atıkları 6. Mezbaha ve ahır atıkları 7. Enkaz ve toprak 8. Tehlikeli ve zararlı atıklar 9. Zehirli atıklar

7 Bertaraf Yöntemleri Katı atıklar şu şekilde bertaraf edilebilir: 1. Araziye Düzenli Depolama 2. Kompostlaştırma 3. Yakma 4. Piroliz 5. Gazifikasyon 6. Vitrifikasyon

8 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Oluşan çöplerden kaynaklanan kirletici maddelerin denetim altına alınması için geliştirilen katı atık giderilme yöntemlerinden düzenli depolama yöntemi, katı atıklardan oluşan sızıntı suyu ve depo gazı gibi kirleticilerin denetimiyle yapılan bir gömme yöntemidir.

9 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Düzenli depolama sahalarında; kil ve/veya yapay geçirimsiz malzeme ile taban izolasyonu yapılarak, oluşan sızıntı sularının denetimli bir şekilde sahadan uzaklaştırılması sağlanır. Ayrıca sahanın üst yüzey geçirimsizliği ve çevre drenajı yapılarak yağmur sularının sahaya girmesi önlenir. Bu şekilde sızıntı suyu miktarının artması engellenmiş olur.

10 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Tepkimeler sonucunda oluşan gazın denetimi için gaz drenajı da yapılır. Böylelikle patlama gibi tehlikelerin önüne geçilir. Saha proje ömrünü tamamladıktan sonra son örtü olarak adlandırılan geçirimsiz tabaka yapılarak kapatılır. Bu saha daha sonra sosyal amaçlarla da kullanılabilir. Düzenli depolama yöntemi yeterli ve uygun araziler bulunduğu müddetçe en ekonomik ve tercih edilen yöntemdir.

11 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Düzenli depolama tesislerinin avantajları: 1. Katı atıklar çevreye kötü koku yaymaz. 2. Katı atıklar rüzgarla etrafa yayılıp çevreyi kirletmez. 3. Zararlı ve hastalık taşıyıcı canlıların barınma ve çoğalma ortamı ortadan kalkar. 4. Depo gazları (metan, karbon dioksit) kontrol altına alınır. 5. Süzüntü, sızıntı suları kontrol altına alınır. 6. Evcil veya yabani hayvanların atık sahasına girişi engellenir.

12 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Düzenli depolama sahasına kabul edilemeyecek atıklar: 1. Tehlikeli atık sınıfına giren tüm atıklar, 2. Radyoaktif madde ve atıklar, 3. Hastane, klinik gibi tesislerden çıkan tıbbi atıklar, 4. Ayrışma sonucu klor gibi gaz çıkaran atıklar, 5. Patlayıcı maddeler, 6. Derişik baz ve asitler, 7. Kolay çözünen tuzlar, 8. Yağlar ve yağlı katı atıklar, 9. Çözücüler, 10. Hayvan kadavraları, 11. Çeşitli araç lastikleri,

13 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Depo Gazları Çöplerin depolandığı yerlerde; metan, karbon dioksit, hidrojen sülfür gibi gazlar çıkabilir. Bu gazlar hem çevre için patlama ve zehirleme tehlikesi oluşturur, hem de depo üzerinde ve çevresindeki bitkilerin kurumasına yol açar.

14 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Depo Gazları Yapılan incelemelere göre metan gazı yaklaşık 1 m çöp depo derinliği için yatay olarak 10 m mesafeye gidebilmektedir. Bu değer örtü toprağı ve çevresel zemin şartlarına göre daha da artabilir. Depo gazı bitki köklerinin oksijen almasına engel olarak onları kurutur, havaya tehlikeli oranlarda karışma ihtimali olan metan çevrede patlama ve yangınlara sebep olabilir.

15 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Depo Gazları Depo gazı aktif ve pasif olarak işleme tabi tutulmalıdır. Aktif işlemde depo gazı yakılarak elde edilen ısı enerjisiyle; elektrik üretimi, sıcak su üretimi, buhar üretimi gibi faydalar elde edilir. Pasif işlemde sera gazları arasında kirlilik katsayısı yüksek olan metan yakılarak, daha az kirletici olan CO 2 gazına dönüştürülür. Ayrıca zehirlilik problemi olan metan yakıldığında, bu sıkıntı da ortadan kalkar.

16 Gaz Depolama Tankları

17 Katı Atıkların Düzenli Depolanması Düzenli depolama sahaları için seçilecek uygun araziler: 1. Kurak, tuzlu, susuz, çorak ve düşük verimli araziler, 2. Çok az ürün veren topraklar, 3. Su içermeyen, terkedilmiş; maden, taş, kum, çakıl ve kil ocakları, 4. Yamaçlar, 5. Büyük ulaşım yollarının bağlantı yerleri arasında kalan ve kullanılamayan boş alanlar, 6. Akarsuların taşkın sahaları dışındaki yerler, 7. Konutlara en az 1 km, hava alanlarına en az 3 km mesafede bulunan yerler, 8. Yeraltı suyunu kirlenme açısından tehdit etmeyen yerler,

18 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Hafriyat Alma Planlanan proje kapsamında sahanın hafriyat çalışması yapılır. Yapılacak hafriyat miktarı seçilen sahanın konumu ve büyüklüğüne de bağlı olarak değişir. Depo tabanının yer altı suyuna mesafesi de hafriyat sırasında dikkate alınması gereken bir parametredir.

19 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Geçirimsiz Zemin Çöp sızıntı suyunun bir şekilde kontrol altına almak için depolama taban sızdırmazlığı jeoteknik yönden en önemli aşamadır. Killi toprakların kolayca bulunması geçirimsizlik tabakası uygulanmasını yaygın hale getirmektedir. Killi toprakların geçirgenliğini etkileyen etmenler; sıkıştırma metodu, sıkıştırma enerjisi, kilin nem içeriği, kilin topak büyüklüğü ve toprak katmanları arasındaki bağın derecesidir. Killi toprakların çatlaklarını kendi kendilerine kapatma özelliği ve taban örtüsünün tüm kalınlığı boyunca delinmesi zor oluşu kil taban örtüsünün avantajı olarak sayılabilir.

20 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Geçirimsiz Zemin Sahada Kullanılacak Kil için Yapılacak Analizler: 1. Permeabilite(Hidrolik İletkenlik) Analizi 2. Nem muhtevası 3. Atterberg Limitleri(Likit Limit, Plastik Limit, Plastisite İndeksi) 4. Özgül Ağırlık 5. Partikül Boyut Dağılımı 6. Maksimum kuru yoğunluk / optimum nem içeriği oranı 7. Organik Madde İçeriği 8. Sıkışma Testi Analizi ASTM D2922 ve D3017(nükleer yöntem) 9. Zemin Deneyleri TS 1901/1975 ts en 932-1/ Likit Limit Plastik Limit Deneyleri TS / Kompaksiyon Deneyleri TS /2006 ASTM D Elek Analizi Deneyleri TS /2006 ASTM-C-136 ASHTO T-27

21 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Jeomembran Jeomembran, kimyasal maddelere karşı yüksek direnç gösterdiği, çekme mukavemeti yüksek, geçirgenliği düşük, delinme ve çatlamalara karşı son derece dayanıklı olduğu için sızmalara karşı üstün bir koruma oluşturmaktadır. Katı atık dolgu alanlarında zemin taban örtüsü olarak kullanılmaktadır. Yüksek Yoğunluklu Polietilen (HDPE) yaklaşık 2-10 metre genişliğinde, yoğunluğu; kg/m 3, rulolar halinde ve metre uzunluklarında üretilmektedir. Kalınlıkları 1,5 ile 8 mm arasında değişmektedir.

22 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Jeomembran Ankraj hendekleri (Membran Kilitleme Kanalları); jeomembranın depolanan atık yükünden dolayı kaymasını önlemek için sahanın etrafına kazılan cm derinliğindeki hendeklerdir. Jeomembran serilmeden önce uygulama projelerinde gösterildiği biçimde kazılmalıdır. Hendek köşeleri hafifçe yuvarlatılarak, jeomembranın hendekle birleştiği yerlerde keskin kıvrılmalardan kaçınılmalı, ankraj hendeği dolgu malzemesi ile sıkıştırılmalıdır. Dolgu yapılacak toprakta membrana zarar verecek keskin kenarlı malzeme bulunmamalıdır. Jeomembranın taşıma ve serilmesi sırasında jeomembrana zarar verilmemelidir.

23 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Jeotekstil Jeotekstillerin uzama özelliği sayesinde yüksek bölgesel yüklere dayanıklıdır. Gözenek yapıları suyun geçişine müsaade ederken silt veya kum gibi ince taneli malzemeleri tutulmasını sağlamaktadır. Jeotekstillerin özel yapısı jeomembranın üzerine serilerek zarar görmesini engellemektedir. Jeotekstil füzyon kaynağı ile jeomembranlara yapıştırılır. Bu sayede jeotekstilin yük altında kayması engellenmektedir

24 Düzenli Depolama Tesisi İnşası Sızıntı Suyu Toplama Depolama alanında oluşan sızıntı suları aşağıda verilen drenaj sistemleri ile toplanabilir: 1. Alan Drenaj Sistemi: Mineral maddeden teşkil edilen sızdırmazlık tabakasının inşaatından hemen sonra kalker oranı %20 den küçük, çakıl filtreden teşkil edilen alan drenajı sistemi yapılmalıdır. Alan drenaj sistemi, sızdırmazlık tabakasını yağmur erozyonu ve güneş ışınlarına karşı korumaktadır. 2. Boru Drenaj Sistemi: Bu sistemde sızıntı suyu borularla toplanmaktadır. Borularla drenaj yapılması halinde dahi alan drenajının terk edilmesi uygun değildir. Kuvvetli sağanak yağışlarda, güneşli havalarda mineral tabaka korunamamaktadır. Boru drenaj sisteminde, boruların tıkanma durumu söz konusudur ve temizlenmeleri zordur. 3. Birleşik Drenaj Sistemi

25 Çöp Sızıntı Suyu Toplama Sistemi

26