BAZI ARŞİV KAYNAKLARINA GÖRE SİİRT TE MİSYONERLİK FAALİYETLERİ

Transkript

1 BAZI ARŞİV KAYNAKLARINA GÖRE SİİRT TE MİSYONERLİK FAALİYETLERİ Erkan IŞIKTAŞ, Siirt Üniversitesi, Özet Bu araştırmanın amacı; XX. Yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti nin Bitlis vilayetine bağlı bir sancağı olan Siirt teki İngiliz, Fransız ve Katolik misyonerlerin, XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile XX. Yüzyıl başlarında gerçekleştirmiş oldukları faaliyetleri ortaya koymaktır. Nitel araştırma tekniğine uygun olarak doküman incelemesi yöntemiyle gerçekleştirilen bu araştırmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivi nden temin edilen belgeler, tarih biliminin gerektirdiği ilmi usuller ve kaideler çerçevesinde incelenmiş ve tahlil edilmeye çalışılmıştır. Yapılan bu incelemeler neticesinde, çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. Ulaşılan bu bilgilere neticesinde, Fransız tebaasında olan bir kaç kişi, Siirt te bulunan Hıristiyan ahaliyi kendi mezhebine çekmek için okul ve kilise yaptırdığı, İngiltere tebaasından bir kişinin de seyahat amacıyla Siirt bölgesine geldiğini ancak hem gittiği bölgelerin hem de Siirt bölgesinin haritasını alarak Rusya doğru hareket ettiği anlaşılmıştır. Ayrıca Siirt te Latin ve Katolik rahip ve rahibelerin uygunsuz davranışlarda bulunduğuna dair bilgiler olduğu ortaya konulmuştur. Bu bağlamda; Siirt, sadece coğrafi konumu ile değil, aynı zamanda demografik yapısı ile bu tür faaliyetlerin kolay yürütüleceği bir konuma sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, Siirt örneği dikkate alınarak ele alınan bu çalışma, Osmanlı ülkesinde bulunan misyonerlerin, misyonerlik faaliyetlerine devam ettiklerini ortaya koyması bakımından son derece mühim bir tespittir. Bu araştırmanın, Siirt tarihi ile ilgili yapılacak diğer tarih çalışmalarına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Sözcükler: Siirt, Misyoner, Misyonerlik Faaliyetleri. 185

2 ABSTRACT The aim of this research;at the begining of XXth century and at the 2nd half of the XIX. th century,the carrying out of missionary activites by English, French and Cathalic missionaries of Siirt;an ariflamme that was conected to Ottoman s Goverment Bitlis prefurcture was forth. Conformable to qualified research technique, the examination of document method was being carried. In this carried out research,with the examination of document method that is conformable to qualified research technique, from the archives of Ottoman Premiership, provided information,historical sciencitific knowledge procedures that were required were being examined in a principled way and analysis was carried out. In the result of this carried out studies,varieties of findings were reached.in the result of this attained information, a few people who happened to be from the French nation in order to make a christian community that was found in Siirt their own occult wtis the aim of someones visit from England to get a school and a church constructed, however it was know that he both made a movement in Siirt and areas around Siirt and even proceeded to Russian. Again in Siirt, inappropriate behavioers with regards to Latin and Cathalic pastors, was put forth. At this point,the execution of this activity been easy was concerned with not only geographic status but also at the same it was seen to be concerned with demogrephic status. Keywords: Siirt, Missionary, Missionary activities. GİRİŞ Geniş topraklar üzerinde hâkimiyet tesis eden Osmanlı Devleti, bir yanda bu toprakları korumak için mücadele ederken, diğer yanda tebaasında bulunan farklı milletlerin ve dini grupların yürütmüş olduğu zararlı faaliyetleri ile uğraşmak zorunda kalmıştır. Osmanlı klasik dönemine bakıldığında bu tür faaliyetlerin fazla dikkat çekmediği görülmektedir. Bu durum; Osmanlının yıllarına tekabül eden klasik döneminde askeri ve siyasi alanda güçlü bir otoriteye sahip olması ve Avrupalı devletlerin içinde bulunduğu siyasi ve dini çalkantılara bağlanabilir. Misyonerlik faaliyetlerinin hız kazanmaya başladığı dönem XIX. ve XX. yüzyılları olmuştur. Bu dönemler gerek Osmanlı gerekse dünya tarihi açısından köklü ve hızlı değişimlerin yaşandığı dönem olmuştur. Dini bir amaç başlayan misyonerlik faaliyetler, bu yüzyıllar ile birlikte kabuk değiştirmeye başlamıştır. Bir yanda sanayi inkılabı ile birlikte sömürgeciliğin hız kazanmasına bağlı olarak ticari bir misyon, daha sonra Şark Meselesine bağlı olarak siyasi ve politik bir hüviyet kazanmıştır. 186

3 Osmanlı Devleti; hem Balkanlar hem de Orta Doğu da jeopolitik ve ekonomik açıdan zengin topraklara sahipti. Bu durum misyonerlerin dikkatini çekte, Osmanlının önemli merkezlerinde çeşitli yollar aracılığıyla buraların tanınıp keşfedilmesi çalışmalar yapılmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda misyonerlerin ilgisini çeken Osmanlı topraklarında biri de Siirt olmuştur. Çünkü Siirt, sadece coğrafi konumu ile değil, aynı zamanda demografik yapısı ile bu tür faaliyetlerin kolay yürütüleceği uygun bir konuma sahiptir. Bu bağlamda Siirt örneği dikkate alınarak ele alınan bu çalışma, XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile XX. Yüzyıl başlarında Siirt te misyonerlerin yapmış olduğu misyonerlik faaliyetleri ile ilgilidir. Misyonerlik Kavramı Latince kökenli bir terim olan misyon; yetki, vekâlet, özel görev anlamlarında kullanılmaktadır. Misyoner kelimesi ise, görevli kimse, görevli rahip veya papaz anlamları taşımaktadır 5. Bu terim; Hıristiyanlığı yaymak için çaba gösteren özel olarak seçilmiş kişiler için kullanılan bir tabirdir. Misyoner olarak seçilmiş kişilerin özelliklerine bakıldığında; İletişim becerileri kuvvetli Gittikleri bölgenin dili, Kültürünü, İnsanı ve coğrafyasını çok iyi tanır. Hıristiyanlık öğretilerini çok iyi bilen ve şartlara göre yorumlaya bilmektedir. Zeki, Başarılı ve Cesurdurlar. Misyoner kelimesinden türetilen Misyonerlik tabiri ise; kilise belgelerinde yeryüzünde süregelen normal düzenin son bulacağı yani İsa Mesih in ikinci kez yeryüzüne inerek, Tanrısal düzeni sağlayana kadar sürdürülmesi gereken bir vazife olarak ifade edilmiştir 6. Bu bağlamda Misyonerlik ve din (Hıristiyanlık) arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Misyonerlik; Hz. İsa ve Onun öğretilerinin yanı sıra Yeni Ahit metinlerindeki İsa nın talebelerine yönelik söylediği çeşitli sözlerine dayanır. Gidin ve Deyin ki ifadeleriyle başlayan bu sözler, Hıristiyan Misyonerleri motive eden referanslar olarak kullanılmıştır. Bu alanda ilk çalışmaları başlatan Aziz Pavlus un tavır ve davranışları geçmişten günümüze bütün misyonerlik faaliyetlerinde bir ilhan kaynağı olarak görülmüştür. Onun getirmiş olduğu teolojik yorumlar hem Hıristiyan inancının hem de misyonerlik faaliyetlerinin temelini oluşturmuştur 7. Dini bir temele oturtulan bu faaliyetler, zamanla siyasi, sosyal ve iktisadi şartlara bağlı olarak yeni bir kimliğe bürünmüştür. 5 Şinasi Gündüz.(2009) Misyonerlik, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. S.14. Kocabaş; misyonerlik tabirini şu şekilde izah etmektedir: bir dinî teşkilat kurarak, din propagandası yapmak, insanları o dinin müritleri haline getirmektir, Misyonerlik ile ilgili detaylı bilgi için bkz: Uygur Kocabaşoğlu, Kendi Belgeleriyle Anadolu daki Amerika, Misyoner Okulları, İstanbul, Gündüz, a.g.e, s Gündüz, a.g.e, Ss

4 Osmanlı Devleti nde Misyonerlik Faaliyetlerine Bir Bakış Osmanlı Devleti, hem etnik hem de dini bakımdan çeşitlilik arz etmektedir. Bu durum misyonerlik faaliyetleri için uygun bir zemin hazırlamıştır. Bununla birlikte ekonomik ve siyasi noktada önemli topraklara sahip olması bu faaliyetlerin odak noktası haline gelmesinde etkin olmuştur. Zamanla değişen şartlara binaen azınlıklara tanınan geniş haklar ve yabancılara verilen kapitülasyonlar misyonerlerin faaliyetlerini kolaylaştıran faktörler olmuştur. Osmanlı klasik döneminde gerçekleşen misyonerlik faaliyetleri daha çok dini noktada cereyan etmiştir. Bu bağlamda ilk sistemli misyonerlik faaliyeti Fener Patrikhanesi merkezli olarak Ortodoks misyonerleri tarafından yürütülmüştür. Bunların amacı; Ortodoks kiliselerin varlığını koruyup, Bizans ı diriltme idealini canlı tutarak bütün Ortodoksları Rumlaştırmanın yanı sıra Osmanlı hâkimiyetini balkanlarda ve Anadolu da zayıflatmaktır 8. Diğer bir misyonerlik faaliyeti gösteren grup ise, Katolik Cizvitleridir. Bunların en önemli amaçları Roma ve Bizans kiliselerini birleştirmektir. Fransız kökenli olan bu grup, Osmanlı toprakları üzerinde inşa ettikleri çok sayıda okul, hastane, yetimhane ve çıkardıkları yayınları ile misyonerlik faaliyetleri yürütmüşlerdir 9. Osmanlı ülkesinde misyonerlik faaliyetlerini devam ettiren bir diğer etnik grup ise Protestanlardır. Özellikle XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile birlikte etkin olmaya başlayan bu grup, Osmanlının içinde bulunduğu durumdan çok iyi faydalanmış, azınlıkları bahane ederek misyonerlik faaliyetlerini devam ettirmişlerdir 10. XIX. yüzyılın başlarından XX. Yüzyılın ilk çeyreği, misyonerlik faaliyetlerinin en yoğun ve en parlak dönemi olarak bilinir. Bu dönemde Osmanlı idarecileri, bir yanda devleti kurtarmak için ıslahat yaparken, diğer yandan bünyesinde bulunan azınlıkların haklarını genişletici çalışmalar yapmaktaydı. Örneğin 1839 Tanzimat, 1856 Islahat Fermanıyla azınlıklar sadece sosyal, siyasal ve ekonomik haklar elde etmemişti, aynı zamanda misyonerlik faaliyetlerini gerçekleştirebilecek hakları ve ortamı da kazanmıştır. Misyonerlerin Osmanlı sınırları içerisindeki misyonerlik faaliyetleri hemen hemen Anadolu nun her şehrine yayılmıştır 11. Maraş ta misyonerlik faaliyet üzerine bir çalışma yapan 8 Mithat Aydın. (2008). Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, İstanbul, s Ayten Sezer. (1999) Osmanlı Döneminde Misyonerlik Faaliyetleri, Osmanlı Ans. C. 2, Ankara Ss s Salahi R Sonyel. (1985). Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğunu Parçalama Çabalarında Hıristiyan Azınlıkların Rolü, Belleten, Ankara, XLIX, Sayı 195, s, Misyonerlerin Anadolu daki faaliyetleri ilgili detaylı bilgi için bkz: Sezer, A. (202). Osmanlı Döneminde Misyonerlik Faaliyetleri, Osmanlı, II, Ankara., Erdal Açıkses.(2002). Osmanlı Devleti ndeki Misyonerlik Faaliyetleri İle İlgili Bir Değerlendirme(İki Merkezden Örnekler), Osmanlı Ansiklopedisi, II, Ankara. 188

5 Doğan 12 ; Fransa nın Maraş ta, biri Fransız, diğerleri Fransız Katolik isimlerinde altı tane okul açtığı, bu okullarda kız ve erkek olmak üzere toplam 350 öğrenci öğrenim gördüğünü ifade etmiştir. Misyonerlerin faaliyet gösterdiği bir başka yer de Erzurum dur. Buradaki misyonerlik faaliyetleri destekleyen Amerika, özellikle Ermenilerin haklarını koruyucu bir rol üstlenmiştir. Ermeniler kazanmış olduğu hem sosyal ve siyasal haklar ile hem de büyük devletlerin vermiş olduğu destekle Erzurum da birçok okul açarak misyonerlik faaliyetlerine yön vermiştir. 13. Trabzon örneği de Ermenileri misyonerlikte oynamış olduğu rolü göstermesi bakımından önemli bir şehirdir. Bu şehirde; Ermeni, Katolik ve Protestan misyonerlerin yoğun bir şekilde misyonerlik faaliyetlerinde bulunmuştur 14. Misyonerlerin Osmanlı ülkesinde gerçekleştirmiş oldukları faaliyetler bunlarla sınırlı değildir. Başta İstanbul olmak üzere İzmir, Ankara, Adana ve Sivas vs. gibi önemli şehirlerde faaliyetlerini sürdürdüğü aşikârdır. Misyonerler sadece bu önemli şehirleri merkez nokta olarak seçmekle yetinmemiş Anadolu da bulunan diğer şehirlere de bu faaliyetlerini taşımışladır. YÖNTEM Bu araştırmada, tarih bilimi araştırmalarının doğasına uygun olarak tarihi doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı nda yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda konu ile ilgili çeşitli belgeler tespit edilmiştir. Temin edilen bu belgeler üzerinde çeşitli analizler ve incelemeler yapılmıştır. Yapılan bu içerik analizleri sonucunda Siirt te misyonerlik faaliyetleri ilgili çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR Tarihsel süreçte birçok medeniyetin uğrak noktası olan Siirt; Osmanlı idari yönetimi içerisinde ilk başlarda Diyarbakır eyaletine bağlı bir kaza konumunda yerini almıştır ve 1871 Nizamnameleri sonucunda Osmanlı mahalli idaresinde başlayan reform çalışmaları sonucunda Bitlis Vilayetine bağlı bir sancak hüviyetini kazanmıştır Ayhan Doğan.(2004). Maraş ta misyonerlik faaliyetleri (XIX. Yüzyilin ikinci yarısı ve XX. yüzyılın başlarında), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, S.11, Ss Misyonerlerin Erzurum daki faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgi için bkz: Murathan Keha.(2014). Osmanlı İmparatorluğu nda Misyonerlik ve Erzurum daki Faaliyetleri Ekev Akademi Dergisi S. 58, Ss Özgür Yılmaz, XIX. Yüzyılda Misyonerlik Faaliyetleri Çerçevesinde Trabzon Ermenilerine Bir Bakış, Bu araştırma KTÜ Araştırma Fonu tarafından desteklenen Yılları Arasında Yabancı Gözlemcilere Göre Trabzon adlı proje çerçevesinde hazırlanmıştır. veri tabanından indirilmiştir , 1315 ve 1316 Bitlis vilayet Salnamelerinde Bitlis vilayetine bağlı bir sancak olduğu tespit edilmiştir. Bkz: Bitlis Vilayet Salnamesi (1316), Ss Bitlis Vilayet Matbaasında iki defa basılan, sene-yi Maliye 1316, sene-yi Hicriye 1316 yıllarına tekabül eden bu Salname Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi nin (İSAM) internet tabanlı veri kütüphanesinden tedarik edilmiştir. 189

6 Siirt, hem jeopolitik konumu hem de çeşitlilik arz eden etnik nüfus yapısıyla misyonerlik faaliyetlerinin kolay yürütülebileceği bir yapıya sahip olmuştur 16. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti nde hız kazanmaya başlayan misyonerlik faaliyetlerin etkisi Siirt te de yansımıştır. Özellikle XIX. Yüzyılın ikinci yarısından XX. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar Siirt te misyonerlik faaliyetleri devam etmiştir. Siirt teki Misyonerlik faaliyetleri iki alanda seyretmiştir. Bunlardan ilki dini diğeri siyasi mahiyettedir. Bu faaliyetlerde önemli rol oynayan devletler ise; Fransa ve İngiltere olmuştur. Fransa, dini misyonerlik noktasında aktif rol oynarken, İngiltere ise, siyasi alanda misyonerlik faaliyetlerini yürütmüştür. Fransız misyonerlerinin gerçekleştirmiş olduğu misyonerlik faaliyetlerine baktığımızda şu şekilde sıralanabilir; 10 Temmuz 1858 yılına ait bir belgede; Siirt te yerleşmiş olan Fransız tebaasında bir kaç kişinin, mektepler ve kiliseler aracılığıyla Siirt te yaşayan Hıristiyan ahaliden bir kısmını kendi mezheplerine (Katolikleştirmeye) çekmeye çalıştıkları dönemin idarecileri tarafından kayıt altın alınmış ve bu durum bir üst makama bildirilmiştir Haziran 1858 tarihli bir başka belge de; Siirt te yaşayan Ermeni milletinden bazılarının Katolik mezhebine çekildiği, hatta Ermenilere mahsus olan bir kiliseyi zorbalık yoluyla kendilerine mabet olarak kullandıkları ifade edilmiştir 18. Bu durum üzerine ibadetgâh merkezinin ellerinden alınan Ermeniler, Katolikleşen ve zorba uygulamalarda bulunan Katolik Ermenileri yetkili idare meclisine şikâyet ettiği ve ellerinden alınan kilisenin tekrardan Ermenilere verilmesi için gerekli talimatların verildiği anlaşılmıştır Temmuz 1899 tarihli bir belgede ise; Fransız tebaasından olan Siirt te ikamet iden Latin ve Katolik rahip ve rahibelerin uygunsuz davranışlarda bulunduğu Siirt te bulunan Hıristiyan ahaliyi kendi mezheplerine çekmeye çalıştıkları yönünde şikâyetlerdir Şeriyye Sicillerinde Siirt nüfus yapısı ilgili şu bilgiler verilmektedir. Keldani, Süryani ve Ermenilerin yoğun bir şekilde yaşadığı bir şehir olarak geçmektedir. Siirt Sosyal yapısı ile ilgili detaylı bilgi için bkz: Abdulnasır Yiner.(2014). Şeriyye Sicillerinde Siirt te bakış, Son çağ Yay. İstanbul. 17 BOA., YPRK.AZJ.39/44.s BOA., HR.MKT.250/1.s BOA., HR.MKT.250/.s BOA., BEO.1343/ s

7 Yukarıda ifade edildiği üzere Fransız misyonerlerinin Siirt bölgesinde icra ettikleri misyonerlik faaliyetlerinin dini boyutla şekillendiği bölgede bulunan Hıristiyan ahaliyi katolikleştirmek gayesi güttüğü dönemin kaynaklarından tespit edilmiştir. İngiliz misyonerleri tarafından gerçekleştirilen misyonerlik faaliyetlerine baktığımızda ise; daha çok Ortadoğu daki hedeflerine yönelik olarak bu faaliyetlerinin şekillendiğini söylenebilir. Misyonerliğin temel özelliklerinden biri olan gittikleri bölgenin sosyal ve ekonomik şartlarının çok iyi bilinmesi ilkesi ile hareket eden İngiliz misyonerler, ilk işleri hem faaliyet gösterecekleri yerlerin iyi tanınması hem de misyonerlik faaliyetlerini yürütebileceği ortamların olup olmadığını kontrol etmek için bölgeye seyyahlar göndermek olmuştur. İngiliz misyonerler, bu bağlamda Siirt te misyonerlik faaliyetlerine başlamıştır. İngiliz misyonerleri tarafından gerçekleşen faaliyetlere baktığımızda; 13 Temmuz 1903 tarihli bir belgede 21 ; İngiltere tebaasından Mösyo Mahagis (Mahangis) adında bir seyyahın, Musul, Kerkük, Süleymaniye, Zaho cihetlerinde seyahat ettikten sonra buraların haritasını aldığı, oradan maiyetindeki tercümanları ile birlikte Cizre kazası üzerinden Siirt te hareket ettiği ve 4. Ordu-yı Hümayun tarafından takibatına devam edildiği, ancak bu seyahatin ne gibi bir amaca hizmet ettiği konusunda tam bir fikir beyanatında bulunmadığı yönündedir. 22. Bir başka belgede ifade edildiği üzere; bu seyahat ile ilgili daha sonra yapılan tahkikata nazaran yukarıda ismi geçen kişini asıl adının Marok Sayengis olduğu anlaşılmıştır. Mösyo Sayengis adındaki seyyahın dört sene önce de Van a gelmiş olduğu ve o tarihlerde yanındakilerle birlikte İngiliz konsolosluğunda misafir olarak kaldığı kayıt altına alınmıştır. Mösyo Sayengis in İngiltere den almış olduğu pasaportu, Londra Baş şehbenderliğinde vizesini yaptırdıktan sonra Dersaadet ten almış olduğu mürur tezkiresiyle Suriye, Bağdat, Kudüs ve Musul vilayetlerini dolaşmıştır. Bu seyahati esnasında yanında Latin cemaatinden bir tercüman ve çeşitli işlerde görevli hizmetkârlarının bulunduğu dile getirilmiştir 23. Her ne kadar bir seyahat gayesiyle bu yolculuk yapılsa da, Seyyahın gitmiş olduğu yerler manidardır. Zira gerek sosyo-kültürel gerekse iktisadi açıdan hassas olan bu bölgeler; İngiltere nin Ortadoğu üzerindeki emellerinin bir parçası olarak görülebilir. I. Dünya savaşında 21 BOA., BEO.2122/ s BOA., BEO.2122/ s BOA., BEO.2122/ s

8 bu bölgeler de oynamış olduğu rol, bunun bir göstergesidir. Bugün Ortadoğu bölgesi üzerinde yaşanan olayların temelinde bu misyonerlerin gerçekleştirmiş oldukları faaliyetler aranmalıdır. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER Geçmişi oldukça eskilere dayanan misyonerlik faaliyetleri başlangıçta dini bir misyonun gereği olarak başlamış, zamanla siyasi, sosyal ve iktisadi şartlara bağlı olarak farklı bir kimliğe bürünmüştür. Osmanlı Devleti nin jeopolitik ve jeostratejik konumu misyonerlerin dikkatini çekmiştir. Misyonerler; dini, siyasi ve ekonomik nedenlerden dolayı Osmanlı ülkesini sürekli ziyaret etmiştir. XIV ve XVIII. yüzyılları arasında Osmanlı sınırları içerisinde bu tür faaliyetlerin fazla dikkat çekmediği görülmektedir. Söz konusu bu durum Osmanlının içinde bulunduğu siyasi ve askeri üstünlüğe ve Avrupalı devletlerarasındaki siyasi ve dini çalkantılara bağlanabilir. Ancak XIX. ve XX. Yüzyıllar için aynı şeyi söylemek doğru değildir. Bir yanda siyasi ve askeri alanda güç kaybeden Osmanlı Devleti diğer yanda iktisadi alanda yaşanan önemli gelişmeler bu faaliyetleri bu yüzyıllarda artmasına neden olmuştur. Bu tür faaliyetlerinin yürütüldüğü Osmanlı topraklarından birisi Siirt olmuştur. Siirt, sadece coğrafi konumu ile değil, aynı zamanda demografik ve dini yapısı ile bu tür faaliyetlerin kolay yürütüleceği bir konuma sahip olduğu görülmektedir. Siirt in içinde bulunduğu demografik ve din zenginliği çeşitliliğinden faydalanmak isteyen Fransız ve İngiliz misyonerler, Siirt ve çevresine gelerek misyonerlik faaliyetlerini kilise, mektep ve seyahat aracılığıyla gerçekleştirmişlerdir. Fransız misyonerler bölgede yaşayan Hıristiyan ahaliyi Katolik mezhebine çekmeye yönelik faaliyetler yürütmüşlerdir. İngiliz misyonerler ise; siyasi ve ekonomik gaye ile bu tür faaliyetler içerisinde bulunmuştur. İngiliz tebaasından çeşitli misyoner seyyahlar, Süleymaniye, Kerkük, Musul, Hakkâri, Cizre, Halep, Kudüs, Van ve Siirt bölgelerini gezerek buralar hakkında önemli bilgiler toplamıştır. Osmanlı Devleti nin topraklarının paylaşıldığı Mondros Mütarekesi nde İngiltere ye bu toprakların bırakılması İngiliz misyonerlerin faaliyetleri ile örtüştüğü görülmektedir. Bu çalışma, Çeşitli gayeler ile Osmanlı Devleti nde bulunan misyonerlerin misyonerlik faaliyetlerinin tek bir bölge ile sınırlı kalmadığı Osmanlı topraklarının en ücra noktalarda bile çağın şartlarına uygun olarak bu tür faaliyetlerini devam ettirdiklerini göstermesi bakımından oldukça önemli bir tespittir. Günümüzde bile bu tür faaliyetlerin son bulmadığı çeşitli araçlar aracılığıyla Afrika ve Asya kıtasında devam ettiği görülmektedir. 192

9 Bu bağlamda misyonerlik faaliyetlerin önüne geçebilmek için bir takım öneri sunulabilir. Kendi kültürel değerlerimizi yeni nesillere programlı bir şekilde aktarmak Milli birlik ve beraberlik duygusunu pekiştirmek Ekonomik zenginliğimizin farkına varmak ve bunu kullanacak imkânları geliştirmek Milli tarih bilincini ortaya çıkarmak KAYNAKÇA Başbakanlık Osmanlı Arşivi B.O.A., BEO.2122/ B.O.A., BEO B.O.A., BEO B.O.A., BEO B.O.A., DH.MKT BOA., HR.MKT BOA., HR.MKT BOA., Y..PRK.AZJ Salnameler Bitlis Vilayet Salnamesi (1315). Bitlis Vilayet Salnamesi (1316). Bitlis Vilayet Salnamesi (1317). Kitap ve Makaleler AYDIN, Mithat. Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yay. İstanbul CİLACI, Osman, Hıristiyanlık Propagandası ve Misyonerlik Faaliyetleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Ankara GÜNDÜZ, Şinasi, Misyonerlik, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara

10 KOCABAŞOĞLU, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu daki Amerika, Misyoner Okulları, İstanbul YİNER, Abdulnasır, Şeriyye Sicillerinde Siirt te bakış, Sonçağ Yay. İstanbul AÇIKSES, Erdal, Osmanlı Devleti ndeki Misyonerlik Faaliyetleri İle İlgili Bir Değerlendirme (İki Merkezden Örnekler), Osmanlı Ansiklopedisi, II, Ankara DOĞAN, Ayhan Maraş ta misyonerlik faaliyetleri (XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyılın başlarında), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.11, Konya KEHA, Murathan, Osmanlı İmparatorluğu nda Misyonerlik ve Erzurum daki Faaliyetleri Ekev Akademi Dergisi S. 58, 2014 Sezer, Ayten Osmanlı Döneminde Misyonerlik Faaliyetleri, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 2. Ankara 199. SONYEL, Salahi R,. Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğunu Parçalama Çabalarında Hıristiyan Azınlıkların Rolü, Belleten, Ankara 1985, XLIX, S.195 Yılmaz, Özgür, XIX. Yüzyılda Misyonerlik Faaliyetleri Çerçevesinde Trabzon Ermenilerine Bir Bakış, Bu araştırma KTÜ Araştırma Fonu tarafından desteklenen Yılları Arasında Yabancı Gözlemcilere Göre Trabzon adlı proje çerçevesinde hazırlanmıştır. veri tabanından indirilmiştir

11 EKLER Ek 1. Siirt te Misyonerlik Faaliyetleri ilgili bazı belgeler 195

12 196