YILLARI ARASINDA SİVAS TA AMERİKAN MİSYONER FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ. Özgür YILDIZ

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Mart 2016 March 2016 Yıl 9, Sayı XXV, ss Year 9, Issue XXV, pp DOI No: YILLARI ARASINDA SİVAS TA AMERİKAN MİSYONER FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ Özgür YILDIZ Özet Amerikan Board Teşkilatı, 1851 yılında Sivas ta faaliyetlerine etkin olarak başlamıştır. Sivas, Amerikan misyonerlerinin merkez istasyonu haline gelince Amerika dan gelen misyonerler bölgede Protestanlaştırma faaliyetlerinin yöneticisi olmuştur. Sivas ve çevresinde dış istasyonlar oluşturulmuş, Amerikan Board Teşkilatı nın yerli ve yabancı görevlileri Protestanlaştırma faaliyetlerini yürütmüşlerdir. Sivas İstasyon unda, Amerikalı misyonerler eğitim, sağlık, din ve yardım faaliyetleri ile etkili olmaya çalışmışlardır. Osmanlı Devleti içinde yaşayan Ermeniler ile özel olarak ilgilenen misyonerler, Sivas ta yaşayan Ermenilerden de büyük destek almışlardır. Bu araştırmada; Sivas ta Amerikan Protestan misyonerlerinin faaliyetleri başlangıcından Ermeni tehcirinin gerçekleştirildiği 1915 yılına kadar kronolojik olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Amerikan Board Arşiv Belgeleri ışığında Sivas ve dış istasyonlarında yürütülen misyonerlik çalışmaları kısaca açıklanmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sivas, Amerikan, Misyoner, Eğitim, Sağlık An Overview on the American Missionary Activities Carried Out in Sivas from 1851 to 1915 Abstract American Board Organization launched its activities in Sivas in Sivas became the headquarters for American missionaries and these missionaries led activities to direct people to Protestantism. External stations were set up in Sivas and its surroundings. Local and foreign officers of the American Board Organization carried out these activities. In Sivas Station, American missionaries tried to have influence through training, health and religious activities and through charities. Missionaries were Doç. Dr., Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü

2 Özgür Yıldız particularly interested in the Armenians living in the Ottoman State and they were greatly supported by the Armenians living in Sivas. In this research; activities of the American Protestant missionaries in Sivas are studied in chronological order starting from the beginning of activities until the emigration of Armenians in Missionary activities are explained in brief in the light of the American Board Archives. Keywords: Sivas, American, Missionary, Education, Health Giriş Amerikan Board Teşkilatı yılında kurulmuş ve Dünya da etkili olmuş bir misyoner örgütüdür. Amerikan misyoner teşkilatının Batı Türkiye Misyonu içinde Sivas İstasyonu nun da sürdürmüş olduğu çalışmalar 1851 yılından itibaren başlamıştır. 2 Amerikan Board Arşiv belgelerinde ise Sivas ın merkez istasyon olarak teşkilatlanmasının bazı belgelerde bazılarında ise 1852 yılında olduğu tespit edilmiştir. 4 Sivas ta Amerikalı misyonerlerin Protestan kilisesini 1851 yılında açmalarından dolayı çalışmaların bu yıldan itibaren etkili olarak başlatıldığını söylemek mümkündür. 5 Sivas ın dış istasyonlarında Kangal ve Karaören de 1887 de, Darende de 1872 de, Divriği de 1877 de Amerikalı misyonerler faaliyetlerine başlamıştır. 6 Sivas Vilayeti sancakları ile birlikte geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu araştırmada Amerikan misyoner faaliyetleri kronolojik olarak ve misyoner raporlarından elde edilen belgelere göre sınırlandırılmıştır. Genel olarak Sivas merkezde çalışan misyonerler ve merkezde Amerikan misyonerleri tarafından açılan kurumlara kısaca yer verilmiştir. Bahsedilen dönemde Sivas ta Amerikan Kız Okulu, yetimhane, Amerikan Erkek Okulu ve ona bağlı yetimhane ve 1 Amerikan Board Teşkilatı; Amerikan Protestan Misyonerlerinin dünya çapında faaliyetlerini yürüten bir misyoner örgütüdür. Ayrıntılı bilgi için bkz; Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu daki Amerika, İmge Kitapevi, Ankara 2000, Özgür Yıldız, Anadolu da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015, Erdal Açıkses, Amerikalıların Harput taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK, Ankara ve Çağrı Erhan, Türk Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Yayınevi, Ankara Gülbadi Alan, Osmanlı İmparatorluğu nda Amerikan Protestan Okulları, TTK, Ankara Ahmet Gökbel, Sivas ve Tokat çevresinde Misyonerlik, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye de Misyonerlik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2005, s P.A.B.C.F.M., Reel: 617, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 377,378, Grabill Joseph L Grabill, Protestant Diplomacy and The Near East Missioanary Influence on Amerikan policy , University of Minnesota Press, Minneapolis 1971, s P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 396 [418]

3 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış hastane etkili olan kurumlardandır. 7 Bay Jewett, Dr. West, Bayan Flavia Riggs ve Edward Riggs isimli misyonerler faaliyet göstermiştir. 8 Bahsedilen misyonerler Amerikan Board Teşkilatı adına faaliyet gösteren önemli isimlerdendir yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyonerleri 1850 yılında İngiliz Büyükelçisi Lord Straford un Protestanlara yönelik Osmanlı Devleti nden imtiyazlar alması tüm Osmanlı Ülkesi nde olduğu gibi Sivas ta da Amerikan Protestan misyonerlerinin konumlarını güçlendirmiştir. Islahat Fermanı nın ilanından (1856) sonra da yoğun ve etkili olarak Sivas Merkez İstasyonu ve dış istasyonlarında açmış oldukları kurumlarıyla örgütlenmişlerdir. 9 Osmanlı Devleti içindeki Hıristiyan topluluklar, Kırım Savaşı sonunda gönüllü olarak ilan edilmeyen Islahat Fermanı nı kendi lehlerine etkili olarak kullanmışlardır. İncelenen birçok Amerikan arşiv belgesinde, misyonerler tezlerini ve imparatorluk içindeki isteklerini desteklemek için Fermanı dayanak olarak göstermişlerdir yılında aldıkları imtiyazlar ve 1856 yılı Hatt-ı Humayu nu dayanak göstererek bölgede Evanjelik çalışmaları hızlandırmışlardır yılından 1880 li yıllara kadar kilise faaliyetleri artarak devam etmiş diğer dış istasyonlarda da kiliseler açılmıştır. Takip eden 20 yıl boyunca Evanjelik kiliselerin sayısı ve Protestan cemaat sayısı artmıştır yılında Sivas ta, 1854 yılında Tokat ta, 1855 yılında Divriği ve Gürün de Protestan kiliseleri açılmıştır. Misyonerlerin Sivas ta yaptığı ilk on yıllık ( ) çalışmaları bölgede Protestanlığın gelişmesi açısından etkili olmuştur yılında Sivas İstasyonu na Amerikalı misyonerler maaşlar için dolar, yerli çalışanlar için 618, eğitim için 213 diğer harcamalar için 244 dolar ayırmıştır. 12 Belgede de görüldüğü üzere Sivas ta Amerikalı misyonerler hem Amerikan hem de yerli çalışan bulundurmuştur. Çalışanların maaşını Board Teşkilatı bütçesinden ödemiştir. 7 Adnan Şişman, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006, s. 68,69. 8 Gürsoy Şahin, Osmanlı Devleti nin Son Dönemlerinde Sivas ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni Faaliyetleri, IQ Yayınları, İstanbul 2007, s P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 97. [419]

4 Özgür Yıldız 1869 yılında Sivas ta 2 Amerikalı misyoner ve 1 doktor görev yapmakta 4 Amerikalı bayanla birlikte toplam 7 Amerikan çalışan vardır. Dini faaliyetler sürmekte toplam kilise üyesi 18 dir. 13 Aynı yıl içinde eğitim faaliyetlerine bakıldığında Sivas ta 2 okulda toplam 75 öğrenci bulunmaktadır. Sivas a bağlı dış istasyonlardan olan Tokat, Gürün, Zara da da birer tane Amerikan Protestan misyoner okulu bulunmaktadır yılında da aynı çalışanlarla Amerikalı misyonerler eğitim ve sağlık faaliyetlerini sürdürmüşler fakat Sivas merkezde bir Amerikan Okulu daha açılmıştır yılında Amerikan Board teşkilatı tarafından ayrılan bütçe şu şekildedir (Dolar olarak): 16 Maaşlar(Misyoner ve Dr. West) : Yerli Çalışanlar: 648 Eğitim: 240 Kira: 132 Diğer: yılı bütçesindeki çalışmalarını yürütmek için bölgede 6 Amerikan 4 yerli çalışan bulunmaktadır. Tokat, Gürün, Zara dış istasyonlarında da çalışmalar sürmektedir. 17 Aynı yıl içinde Sivas ta 3 okulda 115 öğrenci, Tokat ta 1 okulda 15 öğrenci, Gürün de 2 okulda 90 öğrenci, Zara da 1 okulda 30 öğrenci eğitim görmektedir yılı misyoner çalışmaları değerlendirildiğinde, yerli ve yabancı çalışanların Sivas ta sağlık, eğitim ve dini faaliyetlerde iyi bir seviyeye geldikleri sonucu ortaya çıkmaktadır yılında Sivas ta Amerikalı çalışan sayısı 7 ye çıkmıştır. 4 yerli çalışan görevlerine devam etmektedir. Dini çalışmalar ve eğitim çalışmaları sürmektedir. 19 Yine aynı yıl içinde Sivas merkezde 3 okulda 100 öğrenci, dış istasyonlarının tümüyle birlikte de 224 öğrenci eğitim almaktadır yılında da Amerikan Protestan misyonerlerinin çalışan sayısı aynıdır. Dini çalışmalar sürmekte ortalama 100 kişi Pazar ayinlerine katılmaktadır P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 81, P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 172 [420]

5 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış 1880 yılında Sivas ta hâlâ 7 Amerikalı çalışan bulunurken yerli olarak çalışanların sayısı 22 ye ulaşmıştır. Toplam kiliseye üye olan Protestanların sayısı ise 103 olmuştur. 22 Sivas genelinde Amerikan okullarında eğitim gören öğrenci sayısı ise 705 olmuştur yılında Sivas ta Amerikalı olarak çalışanların sayısı 6 ya düşmüştür. Gürün, Tokat, Divriği, Zara, Karahisar gibi dış istasyonlarında da Protestan misyonerler faaliyetlerini sürdürmektedir yılında Sivas ta 6 Amerikalı çalışan, 26 yerli çalışan faaliyetlerini sürdürürken Kayıtlı kilise üye sayısı 101 e düşmüştür. 25 Sivas genelinde bulunan 8 okulda ki öğrenci sayısı ise 490 olarak Amerikan Board Arşiv belgelerine yansımıştır. 26 Bu okullardan ikisi Sivas merkezde yer almaktadır. Okullardan biri yüksek okul diğeri kız okuldur. Diğer 6 okul dış istasyonlarda yer almaktadır. Öğrencilerden 155 i kız 345 i erkektir yılında Sivas merkezde 3 Amerikalı 14 yerli çalışan faaliyetlerini sürdürmektedir. Dış istasyonlardan Gürün, Darende, Karaören, Zara, Tokat, Divriği, Karahisar, Yenice ve merkez istasyonda toplam 918 kişi Protestanların düzenlemiş oldukları Pazar ayinlerine katılmaktadır. 28 Sivas ve ilçelerinde Amerikalı misyonerlerinden eğitim görenlerin sayısı ise 1280 e çıkmıştır yılında Sivas şehrinde Amerikan misyonerleri faaliyetlerini çeşitli alanlarda sürdürmektedirler. 5 Amerikalı 20 yerli çalışan bulunmaktadır. 30 Sivas ta misyonerler, pazar okulu çalışmaları ile dini faaliyetlerini sürdürürken, yüksek okulda mezunlarını vererek; yeni ve yerli Protestan görevlileri misyoner örgütü için çalışmaya hazır hale getirmektedir. Yüksek okul mezuniyet törenine Amerika Birleşik Devletleri Konsolosu Jewet te katılmıştır 31. Görüldüğü gibi tüm çalışmalar Amerika Birleşik Devleti nin resmi kurum ve kuruluşları ile de açıkça desteklenmektedir. Amerikan misyonerleri Sivas ta, Hıristiyanlık ve Protestanlık ile ilgili çalışmalarını gençler üzerinde sürdürmekte, Amerikan Board Teşkilatı nın 22 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 357 [421]

6 Özgür Yıldız önemli yayın organı olan Avedaper dergisi yayınları ile Protestanlığa ilgiyi artırmaya çalışmaktadır 32. Öğretmenler kız öğrenciler ile toplantınlar yaparak onları Protestanlık ile ilgili bilgilendirmekte ve onları dua toplantılarına götürmektedir 33. Misyonerle gençler üzerinde çalışarak Sivas Merkez İstasyonu nda kalıcı etki oluşturmak çabasındadırlar yılı içinde Sivas ta bulunan Ermeniler arasında dini çalışmalar güçlü bir şekilde devam etmiş ve misyonere göre dini faaliyetler başarılı olmuştur. Protestanlığın gerçekleri ve doğruları anlatılmaya çalışılmıştır 34. Eski Protestan Ermeni Kilisesinde çalışmalar sürdürülmüştür yılında 11 dış istasyonda Amerikan misyoner çalışmaları sürmüştür. 36 Misyoner dış istasyon olan Divriği ndeki çalışmaları da yakından takip etmiş ve bölgeye ziyaretlerde bulunmuştur 37. Bu yıl içinde eğitim için Sivas istasyonuna dolar ayrılırken dış istasyonlarına dolar ödenek ayrılmıştır. Genel misyonerlik çalışmaları için ise dolar ayrılmıştır yıllarında da misyonerlik faaliyetleri Sivas ta küçük birkaç değişiklikle sürmüştür. Misyonerler çocuklar ve gençler üzerinde çalışmış, tuttukları raporlar ile merkezleri olan Boston u bilgilendirmişler raporlara ekledikleri fotoğraflar ile de bölge hakkında gözlemlerini aktarmışlardır 39. Kayseri İstasyonu ile bazı çalışmalarda birlikte hareket edilmiştir 40. Sivas Yüksek okulunda 36 erkek öğrenci ve iki öğretmenle eğitim çalışmaları misyonerin ifadesine göre mükemmel bir şekilde devam etmektedir. Sivas ın dış istasyonları Gürün, Tokat ve Divriği de Protestanlaştırma çalışmaları sürmektedir. Kız yüksek okulunu yatılı bölümü için Harput tan yeni bir öğretmen gelmiş ve eğitim çalışmalarına katkı sağlamıştır 41. Sivas ta İncil dağıtma ve okuma çalışmaları devam etmekte, düzenli olarak yapılan ziyaretlerle özelilikle kadınlara İncil öğretilmekte ve 32 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: Bkz; EK 1, EK 2, EK 3 EK 4, Misyonerlerin 30 Mart 1888 yılında Sivas ta çekmiş olduğu resimler. P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 575,576,577, P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 366 [422]

7 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış anlatılmaktadır. Dua toplantılarında Bayan Hubbard haftalık olarak devam etmektedir yılı misyoner raporunda belirtildiği üzere; Divriği, Gürün ve Tokat ta Protestan kilisesi etkili olarak dini çalışmaları yürütmekte fakat genel ekonomik sıkıntılar bu dış istasyonlarda da sıkıntı yaşanmasına neden olmaktadır 43. Ekonomik sıkıntılara rağmen diğer illerdeki kiliselerin desteğiyle de dini çalışmalar sürmüş, Erzurum Kilisesi Papazı Hagop Tashgian, Sivas ı ziyaret etmiş ve bölge dış istasyonlarında vaazlar vermiştir 44. Divriği dış istasyonunda bazı yardımsever üyelerin ölmesi nedeniyle Protestan teşkilatının bazı binalarının yapımı bitirilememiştir. Tokat dış istasyonundaki vaiz genç erkekler üzerinde Protestanlaştırma çalışmalarını sürdürmüştür. Sivas ta bu dönemde bulunan altı dış istasyonun hemen hepsinde dini çalışmalar etkili olarak sürdürülmeye çalışılmıştır. Dua hizmetleri, vaazlar yapılmıştır yılı içerisinde de Sivas ta misyonerlik faaliyetleri Amerikan Board Teşkilatı nın çabalarıyla yürütülmüştür. Dış istasyonlardaki vaaz hizmetleri sürerken erkek ve kız okulundaki eğitim faaliyetleri devam etmektedir yılında yardım faaliyetleri ile Amerikan Misyonerleri Sivas ta etkili olmaya çalışmaktadır yılı Osmanlı Arşiv Belgelerinde yer alan bilgiye göre; Missionary Herald Gazetesi nin teşvikiyle Ermenilere para yardımında bulunmak için 7 tane yardım komisyonu kurulduğu ve bu komitelerden Sivas ta da kurulmasının gerekli olduğu bildirilmektedir. 47 Kısaca değerlendirildiğinde yılları Sivas İstasyonu nun kuruluş ve gelişme aşamalarını kapsamaktadır. Hemen her alanda Amerikan misyonerleri başlaştıkları faaliyetleri geliştirerek sürdürmüşlerdir. Kilise cemaatini arttırmışlar, okul sayıları artmış ve sağlık hizmetleri genişlemiştir. 42 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: P.A.B.C.F.M., Reel:607, No:41, Osmanlı Belgelerinde Ermeni Amerikan ilişkileri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No 86, Ankara 2007, s.33 [423]

8 Özgür Yıldız Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyonerleri 1900 lü yıllara kadar eğitim faaliyetleri ve kilise çalışmaları aralıksız sürüyordu. Bu dönemde birçok Amerikan Protestan kilisesinde görüldüğü gibi dini çalışmaları yürütenler genelde Ermeniler idi. Sivas ta da Protestan olan Ermeniler bu çalışmaları yürütmekte, çalışanların isimleri şöyle idi: 48 Sivas: Nihran Kazancıyan Divriği: Haroutune Kartozian Gürün (Karatepe): Kevork Demirciyan Gürün: Muhurditeh Lousigian Manculuk: Sarkis Güreghian Sağlık çalışmaları da Amerikan Hastanesi bünyesinde devam etmekte idi. Aynı zamanda Sivas Amerikan Hastanesi Anadolu da bulunan diğer Amerikan hastaneleri ile özelliklede Talas Amerikan Hastanesi ile işbirliği içinde bulunuyordu. 7 Aralık 1906 da Boston da bulunan Kadın Board Teşkilatı na Amerikalı hemşire ihtiyacı bildiren Amerikalı misyonerler hastanedeki müdahaleler için Amerikan bir hemşirenin elzem olduğunu bildiriyordu Aralık 1906 da Misyoner Clark ın, Boston a göndermiş olduğu mektuptan anlaşıldığı üzere hastane çalışmalarında, dil problemi nedeniyle yabancı doktorların yerli asistanlarla çalışması özellikle cerrahi müdahaleler sırasında büyük sıkıntılara yol açmaktadır. Bu nedenle yabancı doktor için yabancı hemşire talebi Boston da Beacon Caddesinde bulunan Amerikan Board Teşkilatı papazı Barton a yapıldı 50. Misyoner Clark ın 4 Haziran 1907 de Boston a gönderdiği mektuptan anlaşıldığı üzere, Sivas ta bulunan Amerikan Konsolosu, Trabzon a nakil olmuştur. Misyoner Clark Protestanlık faaliyetlerinin daha uygun sürdürülmesi ve yürütmenin hızlı olabilmesi için yeni bir Konsolos un Sivas a gönderilmesini istemektedir. Yine aynı yıl içinde hastane çalışmalarının da üst düzeyde devam ettiğini belirtmektedir 51. Misyoner Clark 7 Ekim 1907 tarihli mektubunda hastane çalışmalarının Sivas ta geliştiğini bildirmektedir. Geçen üç yıla göre çalışmaların daha üst boyutta olduğunu belirtirken Bayan Cole ın çalışmalara yardımın olumlu etki oluşturduğunu belirtmektedir. Cerrahi odasında sterilizasyonu sağlamak için bir 48 P.A.B.C.F.M., Reel:617, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 796,797 [424]

9 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış otoklav ın temin edilmesinin sağlık şartları için olumlu gelişme olduğunu belirten misyoner hemşirelerin de bu konuda titiz çalıştığını belirtmektedir yılında misyonerlerin kendi okullarından mezun alan iki genç bayan Merzifon da iki yıl deneyim kazandıktan sonra Sivas Amerikan hastanesinde göreve başladı. Onların iyi hemşireler olduğunu belirten misyoner Clark bu gelişmenin çok olumlu olduğunu vurguladı 53. Misyoner Clark 1907 yılında hastanenin çoğu müşterisinin Ermeni olduğunu Türk lerin sınırlı sayıda başvurduğunu ama ilerleyen yıllarda Hastaneye başvuran Türk sayısının artmasını umduklarını belirtmektedir yılında hastanede yeni bir mutfak ihtiyacı doğdu, ekonomik sıkıntı olması nedeniyle Misyoner Clark zorlukla bu yeniliği yapabildiklerini bildirmiştir. Hastalardan alınan ücretin bazı yeniliklerin yapılmasına yeterli olmadığını belirtmiştir 55. Maddi sıkıntının olmasının hastanenin gelişmesinde büyük problem olduğunu öne süren misyoner Amerika dan hastanenin gelişmesi için maddi destek beklemektedir Aralık 1907 de Sivas misyoneri Bayan Cole ın Sivas ta yapmış olduğu misyonerlik çalışmalarının çok yerinde olduğunu övgüyle bahsederken onun kalıcı olarak Sivas ta bulunmadığını belirtip düzenli ve sürekli olarak Sivas ta kalacak bir bayan misyoner talep etmektedir 57. Aralık 1908 de Bayan Cole hastalanmış ve Zatürree olmuştur. Misyoner Clark bu durumu hemen Boston a bildirmiştir 58. Bu durum Amerikan Board Teşkilatı nın çalışanlarının sağlık durumuyla yakından ilgilendiklerini göstermektedir. Misyoner Clark ın 8 Temmuz 1909 da yazmış olduğu mektuptan anlaşıldığı üzere Sivas ta hala Amerikan konsolosu gönderilememiştir. Bay Clark Sivas ta bulunan Amerikan vatandaşlarının işlerinin daha hızlı yürütülebilmesi için konsolos isteğini yinelemektedir yılında da Sivas dış istasyonlarında misyonerlerin faaliyetleri sürmektedir. Gürün, Daren de ve diğer dış istasyonları Misyoner Bay Partridge 52 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 810 [425]

10 Özgür Yıldız 16 eylül- 6 ekim 1909 tarihleri arasında 20 gün boyunca gezmiş ve 200 mil yol gitmiştir. Yaptığı gözlemler sonunda etkilendiği en önemli husus kadınları dini faaliyetlere katılması ve uyum içinde vaaz işlerinin sürmesi olmuştur. Bunun yanında çalışmaların büyük oranda Ermeniler üzerine olduğunu vurgulamıştır Aralık 1909 yılında Sivas ta Amerikan Board Teşkilatı nın en önemli faaliyeti olarak medikal çalışmaları görülmektedir. Doktor ve hemşire ihtiyacı devam etmektedir. Dr. Kerakeen Sewney geçici olarak hastaneye destek vermektedir. Misyoner Clark a göre bir Amerikan tıp okulundan mezun alan Bay Sewney bölgenin en iyi doktorlarından biridir yılında Dr. Sewney in maaşı Sivas istasyonunda bulunan Protestan üyelerin katkısıyla ödenebilmektedir. Misyonere göre hastane yalnızca bir Hıristiyan hastanesi değil bunun yanında iyi bir hastanedir yılında Sivas ta çıkan tifüs salgını nedeniyle Hastane çalışmaları bu hastalık üzerine yoğunlaşmıştır. Bulaşıcı olan bu hastalık hastane çalışanlarını da olumsuz etkilemiştir. Bazı hemşireler hastalığın kurbanı olmuşlardır yılında Sivas Amerikan Hastanesi nin hastalarının çoğunlu Ermeni ve Türker den oluşmakta çok az bir kısmı da Rum dur kişi 1910 yılı içinde kliniğe gelmiş hatta bazıları birden fazla gelmiştir hasta ayakta tedavi edilmiş, 195 hasta hastanede tedavi olmuştur. Dr. Clark mayısta ayrılınca Ermeni Doktor Karekin Sewney o dönünceye kadar çalışmaları yürütmüştür 64. Hastanede misyonerlik faaliyetleri de yapılmaktadır. Hastalara dualar edilmekte misyoner olan personel İncil okumaktadır. Misyoner göre Müslüman olan hastalar gönüllü olarak İncil dinlemekte ve vaazları dört gözle beklemektedir 65. Yine 1910 yılı raporuna bakıldığında Sivas Amerikan hastanesinde çocukların da tedavi edildiği görülmekte tüberkülozun çocuklar arasında yaygın olduğu bilinmektedir. Misyonere göre klinik hizmetleri başarıyla sürmektedir yılı Sivas İstasyonu raporu incelendiğinde Sivas ta misyonerlik faaliyetleri sürdüren görevliler şöyle sıralanmaktadır: P.A.B.C.F.M., Reel: 623, No: 890, P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: 814, P.A.B.C.F.M., Reel: 616, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 554. [426]

11 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış 1- Papaz Henry T. Perry 2- Bayan Mary E.H. Perry 3- Papaz Ernest C. Partridge 4- Bayan Winona G. Partridge 5- Charles E. Clark 6- Bayan Ina V.L. Clark 7- Bayan Nina E. Rice 8- Bayan Lillian F. Cole 9- Bayan Mary C. Fowle 10- Bayan Mary L. Graffam (İzinli olarak Amerika dadır) 11- Bayan Marie Zenger( Yetimhanede) 1910 yılında Sivas ta erkekler için bir okul, kızlar için Yüksek Okul, yine erkekler için anaokulu, ilkokul ve hazırlık okulları bulunmaktadır. Sivas yetimhanesinde 63 kız yetim kalmaktadır. Yetimhanede kalmayıp eğitimini sürdüren 300 yetim öğrenci bulunmaktadır yılında sağlık çalışmaları sürmektedir. 68 Görüldüğü üzere 1910 yılı içerisinde misyonerlerin Sivas taki faaliyetleri etkili olarak sürmekte, misyoner kurumları planlı ve düzenli bir şekilde işlemektedir. Özellikle sağlık çalışmalarında misyonerlerin etkili olduğunu söylemek mümkündür tehciri sonrasında Sivas ta Amerikan Board Teşkilatı nın çalışmaları durma noktasına gelmiştir. Sivas Amerikan Hastanesi 69 ve Sivas Öğretmen Okulu 70 faaliyetleri tehcir sonrası durma noktasına gelmiştir. Yine aynı yıllarda süren I. Cihan Harbi misyonerlerin birçoğunun memleketlerine dönmesine sebep olmuş. Tüm ülkede olduğu gibi Sivas ta da Amerikan misyoner çalışmaları zayıflamış ve boyut değiştirmiştir. 68 P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: Sivas Amerikan Hastanesi nin kuruluşu ve hastanenin kapatılıncaya kadar geçen dönemle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz; Neşe Tozkoparan, Sivas Amerikan Hastanesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal Of Modern Turkish History Studies XIV/28 (2014-Bahar/Spring), s Sivas Öğretmen Koleji nin kapanışı ve okul ile ilgili ayrıntılı bilgiler için bkz; Özgür Yıldız; Sivas Öğretmen Koleji, AVİD (Avrasya İncelemeleri Dergisi), İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü, Cilt 1 Sayı 1, İstanbul 2012, s [427]

12 Özgür Yıldız Sonuç Amerikan Board Teşkilatı, 1819 yılından itibaren Anadolu da etkili olmaya başlamış, 1851 yılından itibaren de Batı Türkiye Misyonu içinde yer alan Sivas İstasyonu nun da faaliyete geçmiştir. Amerikan Board Teşkilatı, Anadolu da merkez istasyonun etrafında dış istasyonların yer alması şeklinde bir teşkilatlanmaya gitmiştir. Dış istasyonların sayısı o bölgede çalışan görevli olup olmamasına göre değişmiştir. Sivas İstasyonu nun dış istasyon sayısı yıllar geçtikçe artmıştır. Dış İstasyonlara Amerikan Board Teşkilatı öğretmen, vaiz, papaz gibi görevliler görevlendirmiş, görevlilerinin maaşını da kendi bütçesinden karşılamıştır. Sivas Vilayeti nde Amerikan misyonerleri eğitim çalışmalarına önem vermiştir. Sivas merkez ve kazalarında olan Tokat, Gürün, Zara da açmış oldukları okullar ile bölge halkının Protestanlaştırılması için çaba harcamışlardır. Sivas merkezde Amerikan misyoner teşkilatı genelde Amerikalı çalışan bulundurmaya gayret etmiştir. Merkezde Amerikalı misyonerler bulundurup onların bölge yöneticisi olmasını sağlamıştır. Misyonerlere yardımcı olması içinde yerli çalışanlar görevlendirilmiş, yerli çalışanlar genelde Ermeniler arasından seçilmiştir. Ermeni vaizler, Ermeni öğretmenler Amerikan Misyonerleri için Sivas ve kazaların da ücretli olarak çalışmıştır. Amerikan misyonerleri Sivas ta yetimhane başta olmak üzere yardım faaliyetlerinde de bulunmuşlardır yılında Ermenilere para yardımında bulunmak için yedi tane yardım komisyonu kurmuşlardır. Böylelikle oluşan tabloda Amerikalı misyonerlerin Ermenileri Protestanlaştırmak için yoğun çaba harcadıkları tespit edilmiştir lü yıllara kadar eğitim faaliyetleri ve kilise çalışmaları fasılasız devam etmiş, yılları arasında da Amerikan Hastanesi başta olmak üzere Amerikalı misyonerler diğer kurumlarıyla da Osmanlı ülkesinde; Protestanlaştırma, var olma ve kalıcı olma çabasına girmişler Ermeni tehciri sonrasında Sivas ta Amerikan Board Teşkilatı nın çalışmaları durma noktasına gelmiştir. Bölge Ermenilerinin tehcire tabi tutulması Amerikan misyonerlerinin bölgedeki en önemli destekçilerini kaybetmesine neden olmuştur. Son söz olarak belirtmek gerekirse; yılları arasında Amerikan misyonerleri tüm Anadolu da olduğu gibi Sivas ta da Ermenilerin koruyucu ve hamisi olma çabasına girmiştir. Osmanlı Devleti de yıkılma sürecine girdiği için [428]

13 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış bu tür misyoner kurum ve kuruluşlarıyla baş etmekte zorluk çekmiş, öz vatanında parya haline gelmiştir. KAYNAKLAR 1. AMERİKAN BOARD ARŞİV BELGELERİ P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 97. P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 68. P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 73. P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 81,85. P.A.B.C.F.M., Reel: 582, No: 89. P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 147 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 152 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 163 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 168 P.A.B.C.F.M., Reel:588, No: 172 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 256 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 263 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 278 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 297 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 314 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 318 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 359 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 370 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 226 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 377,378, 383 P.A.B.C.F.M., Reel:596, No: 396 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 357 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 358 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 359 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 360 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 363 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 366 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 367 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 368 P.A.B.C.F.M., Reel:597, No: 369 P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 575,576,577,578. [429]

14 Özgür Yıldız P.A.B.C.F.M., Reel:607, No:41,42. P.A.B.C.F.M., Reel: 616, No: 388. P.A.B.C.F.M., Reel:617, No: 331 P.A.B.C.F.M., Reel: 617, No: 252 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 793 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 791 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 796,797 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No:800 P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: 801 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 802 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 806 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 808 P.A.B.C.F.M., Reel:619, No: 810 P.A.B.C.F.M., Reel: 619, No: 814,815. P.A.B.C.F.M., Reel: 623, No: 890, 891. P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 552. P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 553. P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 554. P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: 555. P.A.B.C.F.M., Reel: 628, No: TETKİK ESERLER AÇIKSES Erdal, Amerikalıların Harput taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK, Ankara ALAN Gülbadi, Osmanlı İmparatorluğu nda Amerikan Protestan Okulları, TTK, Ankara ERHAN Çağrı, Türk Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Yayınevi, Ankara GÖKBEL Ahmet, Sivas ve Tokat çevresinde Misyonerlik, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye de Misyonerlik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara Grabill Joseph L, Protestant Diplomacy and The Near East Missioanary Influence on Amerikan policy , University of Minnesota Press, Minneapolis KOCABAŞOĞLU Uygur, Anadolu daki Amerika, İmge Kitapevi, Ankara [430]

15 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış Osmanlı Belgelerinde Ermeni Amerikan ilişkileri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No 86, Ankara ŞAHİN Gürsoy, Osmanlı Devleti nin Son Dönemlerinde Sivas ve Suşehri Bölgelerinde Ermeni Faaliyetleri, IQ Yayınları, İstanbul 2007 ŞİŞMAN Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara TOZKOPARAN Neşe, Sivas Amerikan Hastanesi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal Of Modern Turkish History Studies, XIV/28 (2014-Bahar/Spring), s YILDIZ Özgür, Anadolu da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul YILDIZ Özgür, Sivas Öğretmen Koleji, AVİD (Avrasya İncelemeleri Dergisi), İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü, Cilt 1 Sayı 1, İstanbul 2012, s [431]

16 Özgür Yıldız EKLER EK 1: 30 Mart 1888 Sivas (P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 577) [432]

17 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış EK 2: 30 Mart 1888 Sivas ta Amerikan misyonerleri (P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 578) [433]

18 Özgür Yıldız EK3: 30 Mart 1888 Sivas ta Amerikan misyonerinin bölge insanları ile bir resmi (P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 576) [434]

19 Yılları Arasında Sivas ta Amerikan Misyoner Faaliyetlerine Bir Bakış EK4: 30 Mart 1888 Sivas manzarası ve çocuklar (P.A.B.C.F.M., Reel:602, No: 576) [435]