KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ. Prof. Dr. Doğanay TOLUNAY İ.Ü. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı

Transkript

1 KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Prof. Dr. Doğanay TOLUNAY İ.Ü. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı

2 Sunumun akışı Küresel ısınma ve iklim değişikliği Sera etkisi ve sera gazları İklim değişikliğinin göstergeleri İklim değişikliğinin etkileri Türkiye ve küresel ısınma Alınabilecek önlemler

3 Dünyamız 4,7 milyar yaşında Günümüze kadar birçok değişiklik yaşadı

4 Dünyamız Tek kıtadan 5 kıtaya Buzul çağları ve buzullar arası dönem yaşadı İklimler değişti

5 Familya sayısı Dünyamız Birçok toplu yok oluş yaşandı Jeolojik zamanlar (milyon yıl)

6 Dünyadaki sıcaklıklar Ortalama sıcaklık (900 bin yıl öncesinden günümüze) Ortalama sıcaklık (130 yıl öncesinden günümüze) Bin yıl önce Sıcaklık değişimi (22 bin yıl öncesinden günümüze) Yıl Sıcaklık değişimi (Bin yıl öncesinden günümüze) Tarımın başlaması Son Buzul Çağı Son 10 bin yılın sıcaklık ortalaması=15 C Yıl önce Yıl

7 Doğal İklim Değişikliği İklimler dünyanın varoluşundan beri sürekli değişmektedir. Doğal iklim değişikliği olarak adlandırılan bu durumun nedenleri Volkanik faaliyetler Kıtaların yer değiştirmesi Güneş lekeleri Dünyanın yörüngesinin, eksenin açısının ve ekseninin yönünün değişmesi (milankoviç döngüleri) Meteor çarpmaları Okyanus akıntıları

8 Doğal İklim Değişikliği Volkanlar Volkan patlamalarıyla atmosfere ulaşan küller ve gazlar güneş ışığının dünyaya ulaşmasını engeller yılının haziran ayında Filipinler de bulunan Pinatubo yanardağının patlamasıyla atmosfere karışan gaz ve küller iki yıl boyunca küresel sıcaklık ortalamasında belirgin bir düşüşe (0,3 C ye kadar) neden olmuştur. Pinatubo dağının etkisi 2 yıl kadar sürmüştür 1991 yılının haziran ayında patlayan Filipinler deki Pinatubo yanardağının etkileri

9 Doğal İklim Değişikliği Volkanlar İzlanda daki Eyjafjallajokull yanardağı 21 Mart ve 14 Nisan 2010 tarihlerinde patladı

10 Doğal İklim Değişikliği Kıtaların yer değiştirmesi karaların ve su kütlelerinin özelliklerini veya konumlarını, rüzgârları, okyanus akıntılarını gerekse atmosferdeki hava akımlarını da ciddi ölçüde değiştirerek iklim üzerinde etkisini göstermektedir

11 Doğal İklim Değişikliği Güneş lekeleri Güneşin fotosfer olarak bilinen dış yüzeyinde lekeler oluşur. Bunlar patlayarak dünyaya büyük bir enerji ve manyetik etki ulaşmasına neden olur. Güneş lekeleri 11 yıllık dönemlerde maksimumuma ulaşır 400 yıllık güneş lekesi gözlemleri

12 Doğal İklim Değişikliği Dünyanın yörüngesinin, eksenin açısının ve ekseninin yönünün değişmesi (Milankoviç döngüleri) Yörünge şeklinin değişmesi mevsimlerin uzaması ya da kısalmasına neden olmaktadır. 100 bin yıllık tekerrür Yörünge değişimi 100 bin yıl Eksen eğikliği 41 bin yıl 2011 Nature Education All rights reserved. Yalpalama 23 bin yıl

13 Doğal İklim Değişikliği Dünyanın Yörünge şeklinin değişmesi 100 bin yılda bir tekrarlanır Daireye yakın yörünge yaz ile kış arasında enerji alma farkı % 7 Elipse yakın yörünge yaz ile kış arasındaki enerji alma farkı % 20 ve mevsimlerin süresi uzar

14 Doğal İklim Değişikliği Milankoviç döngüleri-eksenin eğimi Her yılda Dünya ekseni eğimi 24.5 ile 22.1 arasında değişir Eğim arttığında yazlar daha sıcak, kışlar ise daha soğuk olur. Günümüzde eğim 23.5 olup gittikçe küçülmektedir.

15 Doğal İklim Değişikliği döngüleri- Milankoviç yalpalama yıllık bir salınım gösterir. Ekinokslar değişir ve mevsimler üzerinde etkilidir

16 Doğal İklim Değişikliği Meteor çarpması Meteorların dünyaya çarpması sonucunda atmosfere çıkan su ve toz güneş ışınlarının dünyaya ulaşmasını engeller

17 Doğal İklim Değişikliği Okyanus akıntıları Okyanus akıntıları en az atmosfer kadar yüksek miktarda ısı taşımaktadır. Alçak ve yüksek enlemlerde genellikle doğu ve batı yönlü olan akıntılar bulundukları enlemin sıcaklığına uygun olarak sıcak ve soğuk su akıntıları biçimlenmiştir.

18 Doğal İklim Değişikliği El Nino (çocuk İsa) Pasifik okyanusunda normal yıllarda ekvatoral rüzgarlar sıcak suları batıya getirir. El Nino yıllarında ise doğulu rüzgarlar zayıflar, sıcak sular doğuya doğru hareket eder.

19 Doğal İklim Değişikliği La Nina (Kız Çocuğu) La Nina yıllarında sıcak sular batıya doğru hareket eder.

20 İklim Değişikliği İklimler doğal olarak değişiyorsa neden iklim değişikliğinin tehlikeli olduğunu düşünüyoruz?

21 İklim ve hava durumu Bir yerde anlık veya birkaç günlük atmosferik olayların (yağış, sıcaklık, rüzgâr, basınç, nem vb) tümüne hava denir. Hava durumu ise havanın kısa süreli halini ifade eder. Bir yerde uzun yıllar yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama özellikleri ile, bu olayların yaşanma sıklıklarının zamansal dağılımlarının, gözlenen ekstrem değerlerin, şiddetli olayların ve tüm değişkenlik tiplerinin sentezi ise iklim olarak tanımlanır

22 Küresel Isınma nedir? Küresel ısınma, sera gazlarının insan kaynaklı olarak atmosferdeki miktarlarının artmasına bağlı olarak dünyada yüzey sıcaklıklarının artmasıdır. İklim değişikliği atmosferdeki ısınmanın etkisi sonucunda iklimlerde gözlemlenen değişikliklerdir.

23 Küresel Isınmanın sebebi nedir? Küresel ısınma sera gazı olarak adlandırılan gazların atmosferdeki konsantrasyonlarının armasına bağlı olarak dünyanın ortalama sıcaklıklarının artmasıdır Sera gazları (IPCC ye göre): CO 2, CH 4, N 2 O, HFC, PFC, SF 6 Ayrıca H 2 O, O 3, Siyah Karbonun da sera etkisi vardır

24 Sera etkisi Sera gazları: karbondioksit (CO 2 ), metan (CH 4 ), diazotmonooksit (N 2 O), hidroflorokarbonlar (HFC), perflorokarbonlar (PFC), kükürtheksaflorid (SF 6 ) A Güneş enerjisi atmosferden geçer Karasal radyasyon tutulur Diagrams: Jennifer Allen Diagrams Jennifer Allen

25 IPCC (2006) da sera gazları Karbon dioksit (CO 2 ) Methan (CH 4 ) Nitröz oksit (N 2 O) Hidrofluorokarbonlar (HFCs) Perfluorokarbonlar (PFCs) Kükürt heksafluorid (SF 6 ) Azot trifluorid (NF 3 ) Trifluorometil Kükürt pentafluorid (SF 5 CF 3 ) Halojenli etherler (C 4 F 9 OC 2 H 5,CHF 2 OCF 2 OC 2 F 4 OCHF 2,CHF 2 OCF 2 OCHF 2 ) Ve Montreal Protokolünde yer almayan diğer halokarbonlar CF 3 I, CH 2 Br 2, CHCl 3, CH 3 Cl, CH 2 Cl 2

26 IPCC (2006) da sera gazları DİĞER GAZLAR Azotoksitler (NOx), amonyak (NH3), Metan dışı uçucu bileşikler (NMVOC), karbon monoksit (CO) ve Kükürtdioksit (SO 2 )

27 Sera etkisi Sera etkisi aslında bu iyi bir şeydir. Çünkü dünyanın ısınması canlıların yaşaması için uygun şartları oluşturur. Örneğin atmosferin sera etkisi olmasaydı dünyanın sıcaklığı 18 C olacaktı. Ama bugün için dünyanın ortalama sıcaklığı +15 C dir

28 Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), Birleşmiş Milletler'in iki örgütü Dünya Meteoroloji Örgütü ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından 1988 yılında insan faaliyetlerinin neden olduğu iklim değişikliğinin risklerini değerlendirmek üzere kurulmuştur. 1990, 1995, 2001, 2007 ve 2013 yıllarında 5 adet değerlendirme raporu yayınlanmıştır.

29 Sera gazları

30 Sera gazlarının ve sıcaklıkların zamansal değişimi Vostok buzulundan alınan örneklere göre yıl önce atmosferdeki CO 2 konsantrasyonu ve sıcaklıklar CO 2 konsantrasyonu Sıcaklık değişimi 1950 den önceki yıllar 1950 den önceki yıllar

31 Sera gazlarının ve sıcaklıkların zamansal değişimi

32 Arctic: Polar bears live, hunt, and raise cubs on sea ice -Loss of summer ice means more energy needed for hunting, camouflage less effective

33 CO 2 ve Sıcaklık Seyri CO 2 sanayi devriminden önce 280 ppm 2016 yılında 404 ppm CO ppm seviyelerinde tutulması gerekmekte (2 ºC artışı için) Yıllık CO 2 artışı 2 ppm kadar Küresel Sıcaklık Değişimi C o Son 1000 yıldaki CO 2 ve Sıcaklıklar Sıcaklık Yıl Keeling eğrisi- Buz hokeyi sopası CO CO 2 Konsantrasyonu (ppm) Jennifer Allen graphic

34 Son 56 yıldaki CO 2 konsantrasyonları

35 Sera gazlarının zamansal değişimi

36 Sera gazlarının zamansal değişimi THE NOAA ANNUAL GREENHOUSE GAS INDEX (AGGI)

37 CO 2 ile türlerin yok oluşu arasındaki ilişki Milyon yıl önce

38 Radyatif zorlama 1750 yılına göre(w/m2)

39 Toplam yıllık sera gazı salımları (Milyar ton CO 2 eşdeğeri)

40 Sera gazlarının sektörel dağılımı (2010) Elektrik ve ısı üretimi % 25 Tarım, ormancılık ve diğer arazi kullanımı %24 Yapılar %6,4 Transport % 14 Endüstri % 21 Diğer enerji %9,6

41 Sera gazlarının kaynakları Sera Gazı Su Buharı Atmosferde kalış süresi (yıl) birkaç gün Kaynak Küresel ısınma potansiyeli CO2 değişken Fosil yakıtlar, çimento üretimi,arazi kullanımı 1 değişikliği ve ormansızlaşma CH4 12 Fosil yakıtlar, Pirinç üretimi, hayvancılık, çöplükler, 23 bataklıklar N2O 114 Suni gübreler, endüstriyel yakma prosesleri 296 HFC 23 (CHF3) 260 Elektronik aletler, soğutucular HFC 134 a (CF3CH2F) 13,8 Soğutucular 1300 HFC 152 a (CF3CHF2) 1,4 Endüstriyel prosesler 120 CF4 >50000 Alüminyum üretimi 5700 C2F Alüminyum üretimi Kükürtheksaflorid SF Dielektrik sıvısı yıllık zaman dilimi içinde atmosferde yarattığı göreceli etki Küresel Isınma Potansiyeli (GWP)

42 Türkiye nin sera gazı salımları

43 Türkiye nin sera gazı salımları 2011 yılı itibarıyla 1990 yılına göre sera gazı salımları artış oranları UNFCCC, 2013

44 Türkiye nin sera gazı salımları Mayıs 2012 Pazar

45 Karbon ayakizi kişilerin ya da şirketlerin küresel ısınmadaki payının ölçüsüdür. Karbon ayakizi nedir?

46 Türkiye nin sera gazı salımları 2009 yılı itibarıyla fosil yakıttan kaynaklanan kişi başı CO2 ationaltrade.htm

47 Ülkelerin sera gazı salımları

48 İklim değişiminin göstergeleri dönemi ortalamalarından farklara göre hesaplanan küresel yıllık ortalama yüzey sıcaklığı anomalilerinin dönemindeki değişimleri yılları arasında sıcaklıklar 0,85 C arttı ( ortalamasına göre) 2010 yılı en sıcak yıl, Gece minimum sıcaklıkları 50 yılda 0.2 C o arttı

49 İklim değişiminin göstergeleri yılları arasındaki sıcaklık değişimleri

50 İklim değişiminin göstergeleri Kuzey yarımkürede orta ve yüksek enlemlerde şiddetli yağışların tekerrürü %2-4 arttı. Kuzey yarımkürede yağış % 0,5-1 arttı.

51 İklim değişiminin göstergeleri Su döngüsü Yağış Yüzeysel akış

52 İklim değişiminin göstergeleri Fırtınalar arttı. Atlantik okyanusunda 10 yıllık dönemlere göre oluşan tropikal fırtına/kasırga sayısı Adlandırılmış fırtına Kasırga Büyük kasırga

53 1979 yılında yaz aylarında arktik buzulların kapladığı alan

56 Arktik buzullar azaldı ve inceldi! Kalınlık = 3,5 m (1980) > 2,0 m (2010) Yıllık Buzul kaybı yılları arasında 226 milyar ton/yıl, yılları arasında ise 275 milyar ton/yıl 100 milyar ton buzul kaybı 0,28 mm deniz seviyesi yükselmesine neden oluyor.

57 Karasal buzullarda da küçülmeler gözleniyor 2002 Gangapurna Buzulu, Nepal 1957 Courtesy Doug Burbank, UCSB ~ 2-3m küçülme/yıl

58 İklim değişiminin göstergeleri Nehir ve göllerin donma süresi 2 hafta kısaldı Dağ buzullarında gerileme başladı 1930 lu yıllarda kuzey yarımkürede karla kaplı alan 40 milyon km 2 iken, 35 milyon km 2 ye geriledi. Riggs Buzulu 24 Şubat 1954 İstanbul Boğazı

59 İklim değişiminin göstergeleri Klimanjero nun Kibo zirvesindeki buzullar eriyor

60 İklim değişiminin göstergeleri Küresel deniz seviyesi değişimi Deniz seviyesi yılları arasında 19 cm yükseldi. Kuzey yarımküre bahar mevsimi karla kaplı alan 1930 lu yıllarda kuzey yarımkürede karla kaplı alan 40 milyon km 2 iken, 35 milyon km 2 ye geriledi

61 Isınan suların genleşmesi Su Su Deniz seviyeleri sadece buzulların erimesi sonucunda değil, ısınan suların genleşmesi ile de yükselir ısıtma

62 İklim değişiminin göstergeleri Deniz sularının ısınması ile mercanların ağarması Küresel olarak okyanusların ısı içeriğinin değişimi Guam

63 İklim değişiminin göstergeleri Okyanusların ph değeri 0,1 düştü ve 8,15 ten 8,06 ya indi. Okyanuslar fosil yakıt kaynaklı CO2 i adsorbe eder CO2 deniz suyunda çözünür ve karbonik asit oluşur (H + + HCO3) H+ karbonat iyonları ile (CO 3-2 ) ile bikarbonat oluşturur

64 İklim değişiminin göstergeleri Kuzey yarım kürede vejetasyon süreleri 1-4 gün arttı. Bitkiler daha önce çiçek açmaya başladılar Leylaklarda yapraklanma ve çiçeklenme zamanı, Vermont

65 İklim değişiminin göstergeleri Albert Hazen Write yıllarında araştırmış Gibbs ve Breisch yıllarında araştırmış Tür Ortalama ilk vıraklama tarihi Ortalama değişimi (Gün) (Gibbs and Breisch, 2001 in Conservation Biology)

66 İklim değişiminin göstergeleri 25 yıllık periyotta 65 türde 74,258 adet gözleme göre 20 türün 8.8 gün önce kuluçkaya yattığı bulunmuş (Crick et al., 1997; McCleery and Perrins 1998, in Nature)

67 İklim değişiminin göstergeleri Alaska da çalılık alanların genişlemesi

68 Gelecekte neler olabilir? IPCC AR5 raporuna göre Radyatif zorlamaya (W/ m2) göre sıcaklık senaryoları

69 Gelecekte neler olabilir?

70 Senaryolar IPCC AR4 E GÖRE DÜNYA SICAKLIK VE DENİZ SEVİYESİ DEĞİŞİMLERİ 2100 yılı insan kaynaklı sera gazları ve aerosollerden kaynaklanan ışınımsal zorlamaya karşılık gelen CO 2 eşdeğeri (ppm) Sıcaklık Değişimi ( C, a göre ) Deniz seviyesi artışı (m, a göre ) B A1T B A1B A A1FI IPCC_AR4_WGI raporuna göre düzenlenmiştir

71 Gelecekte neler olabilir? Sıcaklık ve yağış senaryoları

72 Gelecekte neler olabilir? Kuzey yarımkürede eylül ayındaki buzulların kapladığı alan

73 Gelecekte neler olabilir? Kuzey yarımkürede döneminde eylül ayındaki buzulların kapladığı alan RCP 2.6 RCP 8.5

74 Gelecekte neler olabilir? Okyanuslarda döneminde yüzey ph değerleri

75 Gelecekte neler olabilir? Deniz seviyelerindeki artış

76 AR4 e göre geleceğe yönelik tahminler (Senaryolar) DÜNYA SICAKLIK DEĞİŞİMLERİ En iyimser senaryoya göre (B1) :1.8 C artış En kötümser senaryoya göre (A1FI) : 4,0 C artış IPCC_AR4_WGI

77 Sıcaklıklar TÜRKİYE İKLİMİNDE GÖZLENEN DEĞİŞİMLER

78 TÜRKİYE İKLİMİNDE GÖZLENEN DEĞİŞİMLER Yağışlar

79 Azalış (a) Kış TÜRKİYE İKLİMİNDE GÖZLENEN DEĞİŞİMLER (YAĞIŞ ) (b) İlkbahar (c) Yaz (d) Sonbahar Artış

80 TÜRKİYE DE YILLARINDA ( GÖRE) MEVSİMLİK SICAKLIK DEĞİŞİMİ, C (REGCM3 BÖLGESEL İKLİM MODELİ SİMÜLASYON SONUÇLARI) Kış ve Sonbahar mevsimlerinde hafif ısınma, İlkbahar mevsiminde orta ve batı bölgelerimizde soğuma, Yaz mevsiminde kuzeybatı bölgelerinde ise soğuma.

81 TÜRKİYE DE YILLARINDA ( GÖRE) MEVSİMLİK YAĞIŞ DEĞİŞİMİ, (MM/GÜN) (REGCM3 BÖLGESEL İKLİM MODELİ B1 SİMÜLASYON SONUÇLARI) Kış Mevsimi Yağış Değişimi ( )-( ), (mm/gün) İlkbahar Mevsimi Yağış Değişimi ( )-( ), (mm/gün) İlkbahar Mevsimi Yağış Değişimi ( )-( ), (mm/gün) Sonbahar Mevsimi Yağış Değişimi ( )-( ), (mm/gün) Kış mevsiminde Doğu Karadeniz Bölgesi kıyılarında artış, İlkbahar mevsiminde Doğu Karadeniz Bölgesi kıyılarında, Marmara Bölgesi ve Ege Bölgesi nin kuzeyinde artış, Diğer mevsimlerde Türkiye genelinde azalış.

82 TÜRKİYE DE YILLARINDA ( GÖRE) MEVSİMLİK SICAKLIK DEĞİŞİMİ C (PRECIS BÖLGESEL İKLİM MODELİ SİMÜLASYON SONUÇLARI) Kış mevsiminde doğu kesimlerde batıya göre daha fazla ısınma (4-6 C), Yaz mevsiminde batı bölgelerimizde daha yüksek ısınma (6-7 C), Türkiye genelinde kıyı bölgeleri dışında ortalama sıcaklıklarda (5-6 C) lik artış.

83 TÜRKİYE DE YILLARINDA ( GÖRE) MEVSİMLİK YAĞIŞ DEĞİŞİMİ % (İKLİM MODELİ SİMÜLASYON SONUÇLARI) Sonbahar mevsimi dışında genelde yağışlarda azalış, Kış mevsiminde; Doğu Anadolu nun kuzey kesimleri ile Doğu Karadeniz de bir miktar artış, Ege ve Akdeniz bölgeleri ile Toros Dağları boyunca %40 lara ulaşan azalış.

84 TÜRKİYE DE YILLARINDA ( GÖRE) KAR KALINLIĞI DEĞİŞİMİ Kar kalınlığındaki farklar Kar kalınlığında Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz de cm arasında azalış (Ulusal İklim Bildiirmi, 2007)

85 2100 YILINA KADAR YAĞIŞ VE SICAKLIK DEĞİŞİMİ Yaz sıcaklık değişimi Kış yağış değişimi ECHAM5 B1, ortalamasına göre Yaz mevsiminde sıcaklık değişimi kuzey bölgelerimizde 1-2 C artış, güney bölgelerimizde 3-4 C artış beklenmektedir. Kış mevsiminde yağış değişimi kuzey bölgelerimizde %10-20 artış, güney bölgelerimizde %10-20 azalış beklenmektedir.

86 için yağış tahminleri Arş.Gör.Dr. Barış ÖNOL, İTÜ Meteoroloji Müh. Bölümü

87 5. Ulusal Bildirime göre sıcaklık senaryoları

88 5. Ulusal Bildirime göre yağış senaryoları

89 5. Ulusal Bildirime göre ekstrem iklim olayları senaryoları

90 5. Ulusal Bildirime göre arası afetler

91 1 Derece Artış (Lynas, 2008) ABD nin iç kesimlerinde çölleşme ve tarımsal kayıplar Klimanjaro dağındaki buzulları tamamının erimesi Gulf Stream akıntısının durması Avustralya daki yağmur ormanlarının tahribi sonucunda nadir hayvan türlerinin yok olması Mercan resiflerinin ağarması Ada ülkelerinin sular altında kalması

92 2 Derece Artış (Lynas, 2008) Okyanus asitliğinin artması Sıcak hava dalgalarının sıklaşması Gulf Stream akıntısının durması Grönland daki buzulların erimesi ve deniz seviyelerinde yükselme Yaşama alanları bozulan kutup ayıları vb hayvanların neslinin tükenmesi İçme suyu sıkıntıları Canlı türlerinin 3 te birinin yok olma tehlikesi

93 3 Derece Artış (Lynas, 2008) Kalahari gibi çöllerin genişlemesi İklim göçleri ve mülteci sorunu Amazonların kuraklaşması, yangın ve tahriplerle Amazon ekosisteminin yok olması, amazon ormanlarındaki karbonun atmosfere karışması Tarımın kuzeye kayması, diğer bölgelerde ürün kaybı Daha şiddetli fırtınalar Himalayalardaki buzulların erimesiyle İndus nehrinin kuruması

94 4 Derece Artış (Lynas, 2008) Nil deltasında suların yükselmesi, iklim göçleri Güney Avrupa da çölleşme süreci, Alplerdeki buzulların erimesi, içme suyu sıkıntısı Sibiryadaki donmuş toprakların erimesi ve topraklardaki karbonun atmosfere karışması Antarktika daki buzulların erimesinde artış ve deniz seviyelerinde yükselme

95 5 Derece Artış (Lynas, 2008) 55 milyon yıllık en sıcak dönem Çöllerin yaygınlaşması ve medeniyetlerin çökmesi Okyanuslardan metan hidrat salımının başlaması ve tsunamiler Dünyanın büyük kısmının barınılamaz olması

96 6 Derece Artış (Lynas, 2008) Permiyen çağındaki gibi Kitlesel yok oluş teorisi Metan hidrat salımı nedeniyle büyük yangınlar Denizler oksijensiz hale dönmesi hidrojen sülfür (H 2 S) salımı İnsanlık???????

97 İklim değişiminin etkileri Sağlık Orman Türler ve doğal alanlar Su kaynakları Tarım Kıyı alanları