POLİTİKA ANALİZİ HÜKÜMETİN KIRMIZI ET POLİTİKASI

Transkript

1 POLİTİKA ANALİZİ HÜKÜMETİN KIRMIZI ET POLİTİKASI İÇERİK: 1) Mevcut Durumun Analizi 2) Sorunların Tanımlanması 3) Hükümetin Mevcut Politikaları 4) Alternatif Politikalar ve Çözüm Önerileri 5) Saha Çalışması ve Ziyaretler 6) Sonuç ve Analizin Değerlendirilmesi Başbakanlık Çalışma Grubu Ankara

2 MEVCUT DURUM ANALİZİ 1. GİRİŞ Ülkemizde 2010 senesi içinde et fiyatlarında önemli oranda artış yaşanmıştır. Tarım ve hayvancılıkta durum değişiklikleri birden çok değişkene bağlı olduğundan, aslında ortaya çıkan sorunların uzun süreli ortaya çıkış sinyalleri bulunmaktadır. Dikkatli bir analiz yapılırsa ve sorunlara henüz büyümeden müdahale edilirse daha kolay çözüme ulaşılmakta ve sıkıntıların etkisi daha az olmaktadır. Örneğin, Türkiye Ziraat Odaları Birliği nin 2008 de yayınladığı Türkiye Kırmızı Et Sektör Değerlendirmesi 2008 Yılı ve Sonrası Beklentiler isimli raporda hayvan varlığı korunsa bile 2013 yılında ülkemizde 164 bin ton civarında bir et açığı olacağını yani üretimin talebi karşılayamayacağını gösterdiği, ancak hayvan basına verim artırılırsa ve sığır koyun sayısı her yıl %2 artırılırsa bu açığın önemli oranda kapanabileceği ifade edilmiştir. Aynı raporda eğer girdi fiyatları bu derece yükselmeye devam ederse ve üreticilere bölgesel düzeyde değil de tüm ülkeyi kapsayacak şekilde et teşvik primi gibi destekler verilmezse, üreticilerin bu maliyet baskısına uzun süre dayanmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir. Dolayısıyla söz konusu sektör raporları incelendiğinde dahi et fiyatlarında yaşanan artışın aslında beklenmedik ve öngörülemeyen bir süreçte oluşmadığı anlaşılacaktır. Doğru sektör geliştirme politikaları doğru analizlerle, doğru analizler ise doğru istatistikî verilerle oluşturulabilecektir. Araştırma sırasında aynı bilgiye ait Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) gibi kurumların verilerinin farklı olduğu tespit edilmiştir. Bu yönde istatistiki verilerin tutarlılığı açısından öncelikli olarak tarım ve hayvancılıkta kayıt dışılığın yok edilmesine çalışılması gerekmektedir. Aksi halde yanlış analizler yanlış planlamalar ile tarım ve hayvancılık gibi uzun vadeli olarak gelişme kaydedebilecek sektörlerin kalıcı hasarlar almasına sebep olabilecektir. 2. HAYVAN VARLIĞI Yıl Koyun Sayısı Keçi Sayısı Sığır Sayısı Manda Sayısı Not : 2009 Yılı bilgileri geçicidir. Kaynak: TÜİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri, yılı sonu itibariyle toplam büyükbaş hayvan sayısı bir önceki yıla göre %1,58 azalış göstererek baş olarak gerçekleşmiştir. Büyükbaş hayvanlar arasında yer alan sığır sayısı %1,60 azalarak bas olurken, manda sayısı %1,88 artarak bas olarak gerçekleşmiştir. Koyun sayısı 2008 yılı sonu itibariyle bir önceki yıla göre %5,84 azalarak baş, keçi sayısı ise %11,02 azalarak baş olmuştur. Toplamda ülkemizin 2007 yılı itibariyle 2

3 toplam hayvan varlığı (büyükbaş ve küçükbaş) adet iken 2008 yılında bu sayı adete düşmüştür. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı verilerine göre tarihi itibarı ile Türkiye de baş sığır bulunmaktadır. Sığır varlığımızın %33 ü kültür ırkı, %41 i kültür ırkı melezi ve %26 sı da yerli ırklardan oluşmaktadır. Türkiye de yetiştirilen kültür ırkı sığırların önemli bir bölümünü Siyah Alaca sığırlar oluşturmakta olup, Jersey ve Simmental ırkı sığırlar da bulunmaktadır. Yerli ırkların ise önemli bir kısmını Yerli Kara ırkı oluşturmakta ve Boz Irk, Doğu Anadolu Kırmızısı ve Güneydoğu Sarı-Kırmızısı ırkı sığırlar da yaygın olarak yetiştirilmektedir. Manda varlığı, geçmişte 1 milyon baş gibi yüksek bir sayıdan baş düzeyine inmiştir. Bu düşüşteki temel nedenler ise, mandaların verimlerinin sığıra göre miktar olarak daha düşük olması, gebelik sürelerinin uzun olması, dolayısıyla yılda bir yavru elde edilememesi ve mandaların sulak alanlar istemesidir. Türkiye manda varlığının yaklaşık üçte ikisi Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinde bulunmakta olup, bunların yaklaşık % 25 i Samsun ve Tokat illerinde yetiştirilmektedir. Türkiye koyun varlığı yaklaşık baş olup, bunun % 96 sı yerli ırk, % 4 ü Merinos ırkıdır. Bu varlığın % 33 ü Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yetiştirilmekte olup, bunların da önemli bir kısmını yerli ırklar oluşturmaktadır. Buna karşın, Merinos varlığının yarısının İç Anadolu Bölgesi ve çevresinde olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye de kıl keçisi varlığı baş olup bunun yaklaşık % 75 i Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yetiştirilmektedir. Tiftik keçisi varlığı ise bastır. Türkiye coğrafi özellikleri bakımından her türlü hayvansal ürün üretimi için uygun ortam ve oldukça önemli bir potansiyele sahiptir yılına kadar Türkiye bu potansiyeli çok iyi değerlendirmiş ve hayvan varlığımız sürekli artış göstermiştir. Ancak 1980'den sonra yanlış tarım politikaları, ırkların ıslah edilmemesi ve yeterli miktarda ucuz ve kaliteli yem bitkisi tarımının yapılamaması sonucu ülkemiz hayvancılığı mevcut durumu koruyamadığı gibi hayvan varlığında da ciddi azalmalar yaşamıştır. Ülkemizde kırmızı et olarak sınıflandırılan etler sığır, koyun ve keçiden elde edilmektedir. Özellikle hayvansal üretimde yükselen maliyetler hayvan sayısında ciddi düzeyde azalma meydana getirmiş, böylelikle kırmızı et fiyatlarında önemli oranda artış yaşanmıştır tarihleri arası sığır sayısında (yaklaşık 11 milyon baş) bir değişiklik meydana gelmezken tarihleri arasında yurtdışından baş gebe düve ithal edilmiştir, koyun sayısı %16 azalarak yaklaşık 24 milyon baş ve keçi sayısı da %22 düzeyinde azalarak 5.6 milyon baş olmuştur. Yine TÜİK 2008 verilerine göre bu son sekiz yılda kırmızı et üretiminde genel bazda %1,3 lük bir azalma meydana gelerek 2008 yılı itibariyle kırmızı et üretimi ton olmuştur. 3

4 Dünya Ülkeleri Sığır ve Koyun Sayıları (1000 adet) Ülkeler sığır koyun sığır koyun sığır koyun sığır koyun sığır koyun ABD Almanya Arjantin Avustralya Danimarka Hollanda İtalya Kanada Türkiye Uruguay Y.Zelanda KAÇAKÇILIK VE KAYITDIŞILIK Ülkemizde kayıt dışı hayvan sayısı ve et üretiminin yaklaşık olarak % 40 olduğu ileri sürülmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve TÜİK verileri arasındaki fark bunu doğrular niteliktedir. Ülkemizin Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali Yardım (IPARD) kaynaklarını nerelerde kullanılacağını tespit etmek amacıyla hazırlanan Kırmızı Et Sektör Analiz Raporun da; ülkemizde et üretiminin büyükbaşta %22 sinin, küçükbaşta %69 unun toplamda ise %40 ının kayıt dışı olduğu belirtilmektedir. Mevcut rapora göre kayıt dışı üretimle birlikte ülkemizin toplam et üretimi yaklaşık 738 bin ton olarak görülmektedir. Raporda bu kayıt dışılığın sebebi; her yıl kurban bayramında aynı anda büyük oranda hayvan kesilmesine, kırsal nüfusun besledikleri hayvanları kendi ihtiyaçları için kesmesine ve bunun kayıt altına alınamamasına bağlanmaktadır. Ülkemizde yıllık et üretiminin yaklaşık 1/3 ü kadar kırmızı et kaçak ve kayıt dışı olarak Kurban Bayramında veya adak olarak kesilen hayvanlardan elde edilmektedir. Ülkemize kaçak hayvan girişinin fazla olması, hayvanların kayıt altına alınamaması ve kaçak et üretimi mevcut sorunların sağlıklı bir şekilde ortaya konulmasını önlemektedir. Bu da hayvancılık sektörünü zarara uğratarak hayvancılıkta istikrarsızlığa neden olmakta ve dolayısıyla da hayvansal ürünlerde fiyat istikrarlılığını engellemektedir. 4. KIRMIZI ET ÜRETİMİ Ülkemizde kırmızı et üretim istatistiklerinin derlenmesi konusunda önemli sorunlar bulunmaktadır. Bu konuda istatistik yayınlayan TÜİK, üretime ilişkin verileri Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan ve kurban bayramlarında kesilen kurban derilerini toplayan sivil toplum 4

5 kuruluşlarından temin etmek suretiyle yıllık et üretimini hesaplamaktadır. Ancak, Türkiye de bu kesimlerin dışında önemli düzeyde kayıt ve denetim dışı kaçak kesimler de yapılmaktadır. Bu nedenle hayvan kesimlerinin gerçek sayısının, TÜİK tarafından yayınlanan et üretimine ilişkin sayısal verilerden çok daha fazla olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Türler İtibarıyla Türkiye de Et Üretimi (ton) Hayvan Türleri Sığır Koyun Keçi Manda Deve Toplam Et Üretimi Kaynak: TÜİK, 2009 Kırmızı Et Üretimi (2010) Türkiye de hayvan sayısındaki düşüşe bağlı olarak kırmızı et üretiminde azalma olduğu görülmektedir yılında kırmızı et üretimi, 2007 yılına göre toplamda %16,18 oranında azalarak ton olmuştur. Nüfus basına toplam kırmızı et üretiminde azalma %39,39 dur. 5

6 Türkiye Geneli Kesimi ve Üretimi Yapılan Hayvan Sayıları Büyükbaş Et Üretimi Küçükbaş Et Üretimi Tavuk Eti Üretimi Yıl Adet Ton Adet Ton Adet Ton Türkiye'de hayvancılık sektörünün gerilemesi, 1980'li yıllardan sonra hızlanmış, hayvan varlıklarında azalma olmuştur. Sektörde üretimin azalması fiyat yükselmesine neden olmuştur. Kırsal kesimde yaşayan nüfus 2000'li yıllarda yüzde 35'lere doğru azalma göstermiş, böylece kırsal kesimde milli gelirden alınan pay azalmaya başlamıştır. Buna karşılık tarım işletmelerinin sayısının artmasına rağmen işletme ölçekleri daralmıştır. Son yıllarda kurulan büyük ölçekli modern hayvancılık işletmeleri genel durumu değiştirecek boyut ve nitelikte olmasına karşın entegrasyondaki sıkıntılar nedeniyle istenilen düzeye ulaşılamamıştır. Hayvancılık sektöründeki küçük üreticiler, diğer birçok sektördeki küçük üreticiler gibi verimsizlik, ileri teknolojiye erişememe, pazardan kopukluk, örgütlenememe gibi sorunlar yaşamaktadır. Yıllardan beri alışılagelmiş üretim teknikleri kullanılan et sanayinde, kasaplık hayvan kesimlerinin büyük çoğunluğu halen küçük mezbahalarda gerçekleştirilmekte, et ve et ürünleri çoğunlukla hijyenik ve teknolojik olmayan şartlarda üretilmeye çalışılmaktadır. Diğer taraftan kasaplık hayvanların nakil şartları arzu edilen düzeyde değildir. Küçük işletmelerde soğutma üniteleri bulunmadığından karkaslar olgunlaştırılamamakta iç organların muhafazası sorun olmaktadır. Karkas et taşınmasında, depolanmasında özel araç ve teknikler gerektirmesi sebebiyle hijyen koşullarının sağlanması oldukça zor olmaktadır. Bilindiği üzere Türkiye'nin kırmızı et üretimi sığır, koyun, keçi ve mandadan sağlanmaktadır. Dünya et üretiminin yaklaşık %40'ı, kırmızı et üretiminin de %55'ini sağlayan domuz eti ülkemizde tüketilmemektedir. Ayrıca koyun ve keçiden sağlanan karkas ağırlığında önemli artışlar sağlanabilmiş değildir. Karkas ağırlığı ve doğurganlıkta bir artış sağlanmadan Türkiye de koyun ve keçi sayısında ciddi azalmalar olmuş ve 2007 yılı koyun varlığı 25 milyon, keçi varlığı da 6 milyon baş civarına inmiştir. Bu büyüklükteki bir popülasyondan üretilebilen et miktarı da ton olup Türkiye kırmızı et üretiminin yaklaşık %35'ini oluşturmaktadır. Üretimin geri kalan kısmının yaklaşık %65 'i de sığırdan elde edilmektedir. Ayrıca üzerinde durulması gereken önemli bir husus da Türkiye'de yılda 10 milyon civarında hayvan et üretimi için kesilirken, bu hayvanların ağırlıklarının yaklaşık yarısını oluşturan, kemik, boynuz ve yağları ekonomik olarak değerlendirilememektedir. Yılda kayıtlı olarak 500 bin ton civarında et üretilirken, hemen hemen aynı miktarda hayvansal kemik ve yağ çöpe atılmaktadır. 6

7 EBK nın Yıllar İtibariyle Üretim ve Satış Faaliyetleri Yıl Kapasite Kırmızı Et Üretimi C Kapasite Kullanımı (%) Kırmızı Et Satışı(Bin Ton) ET TALEBİ VE KİŞİ BAŞINA ET TÜKETİMİ 2010 yılı verilerine göre ülkemizde kişi başına tüketilen kırmızı et miktarı kg / yıl olduğu bildirilmektedir (Ancak kırmı zı ette kayıt dışı arz ve tüketimlerden dolayı bu rakamın 25 kg civarında olduğu tahmin edilmektedir). Bu oran AB ülkelerinde 70 kg/yıl, ABD de ise 73 kg / yıl düzeyindedir. Ülkemizin 2010 yılı için toplam kırmızı et talebi ton olup, bu talebin 2013 yılında ton olması beklenmektedir. Toplam kanatlı et talebi 2010 yılı için ton olup, 2013 yılı için ton olması beklenmektedir. Toplam et talebi 2010 yılı için ton olup; 2013 yılında ton olması öngörülmektedir. Toplam süt talebi 2010 yılı için ton olup; 2013 yılında ton olması beklenmektedir. Özellikle 2010 yılında kırmızı et fiyatlarında yaşanan artış ülkemiz hayvancılığında çok ciddi sorunların yaşandığının açık bir göstergesidir. Basında yoğun bir şekilde yer alan at ve eşek kesimi haberleri, kırmızı et üretiminin düşmesinden dolayı fiyat artısını göstermektedir. Son dönemlerde et sektöründe yaşanan bu olaylar, hayvancılık sektörünün insan beslenmesinde ne denli stratejik bir öneme sahip olduğunun açık bir ispatıdır. En kaliteli hayvansal kökenli protein kaynaklarından biri olan et, dengeli ve sağlıklı bir beslenme için son derece önemlidir. Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin bir ölçüsü kişi basına tüketilen et miktarıdır yılı TÜİK verilerine göre ülkemizde kişi başına tüketilen kırmızı et miktarı kg/yıl olduğu bildirilmektedir yılında 164 bin ton et açığı olacağı tahmin edilmekte bu da küreselleşen dünyada gıda üretiminin ülkelerin yenidünya düzenindeki yerini ve geleceğini belirleyecek bir güç olacağının açık bir göstergesidir. 7

8 Bazı Ülkelerle Türkiye de Kişi Başı Et Tüketiminin Karşılaştırılması (kg/yıl/kişi) 2008 (Tabloda yer alan verilerde ülkemiz hariç diğer ülkelerde küçükbaş et tüketimleri dikkate alınmamıştır.) Ülkeler Sığır ve Dana Eti Domuz Eti Tavuk Eti Toplam Et Diğer Ülkelerin Türkiye'ye Oranı Arjantin 65,9 5 28,6 99,5 5,3 Avustralya ,9 93,9 5 Brezilya 37,3 11,9 37,9 87,1 4,7 Kanada 32,6 29,1 30,2 91,9 4,9 Avrupa Birliği 17,5 42,4 16,1 76 4,1 Y.Zelanda 38, ,4 86,5 4,7 ABD 42,3 29,6 44,8 116,7 6,3 Türkiye 10,1-8,5 18,6 1 Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye de Kişi Başına Tüketilen Et Miktarı (kg/yıl) 2010 Ürün Adı ABD AB Türkiye Kırmızı Et ,89 Tavuk Eti Toplam KIRMIZI ET FİYATLARI VE YILLAR İTİBARİYLE SEYRİ 2010 senesinde olduğu gibi seneleri de sığır etinde üretici - toptan ve perakende fiyatların ciddi olarak arttığı dönem olarak dikkat çekmektedir yılından itibaren yıllık artışların cüzi seviyelerde kaldığı görülmektedir. Üretici fiyatlarında yıllık artışlar 2000, 2002 ve 2005 yıllarında toptan ve perakende fiyatlara göre daha fazla olmuştur. 8

9 Kırmızı Et Fiyatlarında Görülen Değişiklikler Dana Eti TL/kg Koyun Eti TL/kg ÜRETİCİ DÜZEYİNDE TÜKETİCİ DÜZEYİNDE ,19 8,83 8,87 9,88 13,41 11,60 13,40 13,80 15,30 20,10 8,70 9,17 9,07 10,75 13,27 10,70 11,30 11,40 12,80 19,20 Son beş yıllık dönemde et fiyatlarında önemli bir artış olduğu gözlenmektedir yılları piyasa koşullarının nispeten daha normal olduğu bir dönemdir. Bu dönemde sığır eti fiyatlarında %7,8, koyun etinde ise %5,4 lük oranda değişim olmuştur yılları kuraklık ve ekonomik krizin olduğu dönemlerdir. Bu olumsuz koşullar sonucu sığır eti fiyatları 2007 yılına göre %11,4, koyun eti fiyatları ise %18,5 oranında artmıştır yılları arasında üretim ve arzdan kaynaklanan sorunlar nedeniyle tüketici fiyatlarında önemli oranda bir artış olmuştur. Ülke nüfusunda %52 oranında artış olurken, büyük ve küçükbaş hayvan varlığında son 20 yılda %32 oranında bir azalma meydana gelmiştir. Bu azalmaya bağlı olarak kımızı et fiyatları giderek artma eğilimi göstermiştir. Son yıllarda yem üretimimiz de ihtiyacı karşılayacak düzeyde değildir. Yem fiyatlarının artmasına bağlı olarak et fiyatları da artmaktadır. Yem fiyatlarının bu kadar artması hammadde fiyatlarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Hammadde fiyatlarındaki artısın temel nedeni ise son yıllarda gerçeklesen iklimsel faktörlere bağlı üretim azalmaları ve ekonomik krizdir. Ülkemizin mera ve kaba yem kaynaklarının, yüksek verimli damızlıkları, düşük maliyetle yetiştirmeye uygun ve yeterlikte değildir. Diğer taraftan, yetiştiriciler üretimden pazara kadarki zincirin hiçbir safhasında yeterince organize ve örgütlü değildir. Tüketiciler miktar ve kalite açısından yetersiz ve pahalı hayvansal ürünlerle karsı karsıya kalmaktadır. Tüketicinin ödediği tüketim fiyatı üreticiye ulaşabilmekte, önemli bir bölümü pazarlama kuruluşlarının marjını teşkil etmektedir. Bu durum tüketicilerin et tüketimini etkilemektedir. Et ve Et Ürünleri Yıllara Göre Fiyat Seviyeleri KDV Dahil (TL/kg) Karkas (Toptan) Et Fiyatı Kıyma Reyon Fiyatı Kuşbaşı Reyon Fiyatı Bonfile Reyon Fiyatı Besicilikte yem, hayvan alım fiyatları dikkate alınmazsa en önemli maliyet kalemi olarak kabul edilmektedir. Üretici yemini vadeli aldığı zaman fiyatlar daha da artmaktadır. Buna karşılık kesime gelen hayvanını sattığında parasının genelde bir kısmını pesin, geri kalanını ise gün arası değişen vadelerle almaktadır. Diğer yandan 2000 yılından 2008 yılına kadar hayvancılığı besleyen yem ürünlerinin üretiminde kullanılan ve en önemli maliyet kalemlerinden olan mazotun fiyatında 2000 yılına göre altı kat artış yaşanmıştır. Ülkemizde girdi maliyetlerinde yaşanan artış dünya yem 9

10 piyasasında da görülmektedir. Dünya yem hammadde fiyatlarının hızla yükselmesi, ilerleyen dönemlerde de düşme ihtimalinin olmaması, yüksek maliyetli üretim yapmak zorunda kalan üreticileri sıkıntıya sokmaktadır. Özellikle birçok yem hammaddesinde dışa bağımlı olduğumuz düşünülecek olursa özellikle soya, mısır, yem katkımaddeleri gibi hammaddelerin yerli üretiminin desteklenerek ihtiyacın ülke içerisinden karşılanmasını sağlayacak politikaların hayata geçirilmesi gerekmektedir. SORUNLARIN TANIMLANMASI 1. BÜYÜKBAŞ HAYVAN VARLIĞIMIZIN GENETİK DEĞER AÇISINDAN YETERSİZ OLMASI Sığırın ırkı Toplam sığır varlığı içindeki payı (%) Yerli ırk 43 Kültür ve yerli melezi 42 Kültür ırkı 15 Tabloda görüldüğü üzere yurtdışı orijinli yüksek verimli kültür ırkı oranı % 15 gibi çok düşük bir seviyededir. Yapay tohumlama çalışmalarından istenen düzeyde başarı sağlanamamıştır ve çiftçi suni tohumlamadan çekinir hale gelmiştir, ıslah çalışmalarının tamamlanma oranı henüz % 35 civarındadır. Kaliteli damızlık hayvan yeterince üretilememektedir. Gelen hayvanların damızlık değerinin düşük olması ve çiftçilerimizin eğitimsizliği nedeniyle hayvan ithalinden de beklenen fayda sağlanamamıştır. Damızlık hayvan borsası kurulmadığı damızlık hayvan için taban fiyat yoktur, zaman zaman yüksek damızlık değere sahip hayvanlar kasaplık değeri üzerinden satılmakta ve bu hayvanların et amaçlı kesimi engellenememektedir. 2. YEM KAYNAĞI Kaliteli kaba yem ve karma yem yeterli düzeyde kullanılamamaktadır, ülkemiz hayvanlarının 2/3 ü açlık sınırında yaşamaktadır. Temel yem materyali olan kaba yemlerin yetiştiriciliği ve silaj yapımı yıllardır yaygınlaştırılamamıştır. Yem bitkileri ekim alanlarının toplam ekilebilir alanlar içindeki payı gelişmiş ülkelerde %10 iken ülkemizde %3 civarındadır. Hammadde kaynağını TMO dan veya TMO ca belirlenen fiyatlar üzerinden piyasadan karşılayan yem sektörü, bitkisel üretime verilen destekler nedeniyle tahılları dünya borsa fiyatının çok üstünde almakta ve pahalıya mal etmektedir. Bu sebeple, yüksek verimli hayvanların beslenmesinde tartışmasız önemi olan karma yem istenilen düzeyde kullanılamamaktadır. Bakanlık karma yem sektörünü ülke çapında düzenleyecek ve denetleyecek idari altyapıya ve kalifiye elemana sahip değildir te yürürlüğe konulan yem yönetmeliği ihtiyaçları cevaplayamaz hale gelmiştir. Yem fabrikalarının zorunlu üyesi olacağı, yem üretiminde planlama, denetim ve eğitim 10

11 faaliyetlerinden sorumlu olacak karma yem üreticileri birliği hala kurulamamıştır. Halen faaliyet gösteren birlik dernek statüsündedir ve 550 civarındaki yem fabrikasının ancak yarısı birlik üyesidir. 3. HAYVAN SAĞLIĞI VE SALGIN HASTALIKLAR Yıllardır hayvancılığımızı kemiren brusella, tüberküloz, şap, İBR, BVD, sığır vebası ve deli dana gibi hastalıklarla yeterince mücadele edilememekte ve hastalık sağıtımı amacıyla bilinçsiz şekilde kullanılan ilaçlar ciddi bir kaynak israfına yol açmaktadır. Belirli bir program dâhilindesağlık taraması ve aşı yapılamamaktadır ve çiftçilerimiz sağlık koruma konusunda yeterince bilinçlendirilememiştir. Ülkemiz içinde hayvan hareketleri yeterince kontrol edilememekte olup güney-doğu ve doğu sınırlarımızdan kaçak hayvan girişi devam etmektedir. Zorunlu hayvan sağlık sigorta sistemi hayata geçirilememiştir. 4. EĞİTİM VE TEKNİK ELEMAN DESTEĞİ Ekonomik bir faaliyet olan moderne hayvancılıkta damızlık değeri yüksek hayvanlardan arzu edilen yüksek verimin alınabilmesi için yetiştiricinin mutlaka bakım, besleme ve sağlık konularında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Ülkemizde hayvancılığın aynı zamanda bir kültür, bir yaşam biçimi olması modern hayvancılıkla ilgili eğitimlerin ve bu eğitimlerin gerektirdiği dönüşümün önünde ciddi bir engeldir. Bakanlığın taşra teşkilatında görev yapan personel, eğitim faaliyetlerinde çok yetersiz kalmaktadır ve bakanlığa bağlı araştırma kuruluşları ile üniversiteler arasında koordinasyon eksikliği vardır. 5. TEŞVİKLER VE POLİTİK TERCİHLER Hayvancılığımızın geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan teşvikler politik tercihlerle şekillendiği için amacına ulaşamamıştır. Hayvansal ürün ithalinin iç piyasa fiyatlarını ayarlamak amacıyla serbest bırakılmış olması hayvancılığımıza ciddi zararlar vermiştir. Kuvvetli lobicilik nedeniyle hayvansal üretimin bitkisel üretime yenik düşmektedir. 6. PAZARLAMA VE FİNANS Ürünün fiyatını üretici değil aracılar belirlemektedir. Çok sayıdaki küçük üreticiler örgütsüzlük nedeniyle ürünlerin satış fiyatını belirleyememekte ancak az sayıdaki aracılar kendi aralarında anlaşarak hayvansal ürünlerin alış fiyatını belirleyebilmekte, serbest Pazar ekonomisi adı altında küçük üreticilerin sırtından büyük paralar kazanılmaktadır. Yemin kalitesiz ve pahalı olması nedeniyle yetersiz beslenen hayvanlardan elde edilen ürünün miktarı düşük ve maliyeti yüksek olmakta, bu durum çiftçinin kar etmesini engellemektedir. Anlaşma gereği zorunlu olarak ithal edilen hayvansal ürünler pazarın daralmasına ve dolayısıyla çiftçimizin zararına yol açmaktadır. 7. ÖRGÜTLENME VE ÜRETİM PLANLAMASI Daha çok ekstansif koşullarda yapılan koyunculuk ve keçiciliğin örgütsüz olması doğal kabuk edilebilir ancak entansif veya yarı entansif koşullarda yapılan sığırcılığımız ile tamamen entansif olan kanatlı sektörünün hala istenilen düzeyde örgütlenememesi hayvancılığımızın en büyük sorunlarındandır. Örgütsüzlük nedeniyle çiftçiler mağdur, aracılar ise zengin edilmektedir. Üretici ve yetiştirici birliklerini teşvik edecek yasal düzenlemeler yetersizdir, il bazlı örgütlenme sistemi istenilen 11

12 faydayı sağlayamamıştır. Örgütlenme çalışmalarında bir takım yapısal eksiklikler de vardır: Yetiştirici birliklerinde sadece sığır düşünülmüş, koyun ve keçi ihmal edilmiş; üretici birliklerinde ise süt düşünülmüş, yem bitkisi, karma yem, kırmızı et, piliç eti ve yumurta üreticileri ihmal edilmiştir. HÜKÜMETİN MEVCUT POLİTİKALARI 1. GİRİŞ Türkiye mevcut sosyoekonomik ve coğrafi özellikleri bakımından her türlü hayvansal ürün üretimi için uygun ortam ve oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Buna rağmen, Türkiye de hayvancılık bitkisel üretimin yanında ikincil faaliyet olarak kalmıştır. Türkiye de tarım sektörüne verilen destekler de bugüne kadar ağırlıklı olarak bitkisel üretime yönelik olmuştur (Ören ve Bahadır, 2005). Tarımda gelişmiş ülkelerin çoğunda hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki payı %50 nin üzerindedir. Türkiye de ise hayvansal üretim bitkisel üretimden sonra gelmekte olup, tarımsal üretim değerinin %25-30 unu oluşturmaktadır. Türkiye de tarım sektörü içinde hayvancılık alt sektörü, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana yeterli olmasa da, farklı politika araçları ile desteklenmiştir. Destekleme politikalarının genel hedefi, toplumun yeterli düzeyde beslenmesi, işletmelerde verimliliğin artırılması, üreticinin gelirinin yükseltilmesi, hayvansal ürünlerde kendine yeterliliğe erişilmesi ve kırsal gelişmenin sağlanması olarak ifade edilmiştir (DPT, 2006). Türkiye de bitkisel üretime önemli düzeylerde destek sağlanırken, hayvancılığa sağlanan destekler daha sınırlı düzeyde kalmıştır. Bunun sunucu olarak özellikle 1980 li yıllardan sonra hayvancılıkta önemli sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. Hayvancılık gerilemiş, 1980 li yıllardan sonra Türkiye nin gıda ithalatı giderek artmıştır (Aral ve Cevger, 2000). Türkiye hayvancılığının sorunları alınan değişik önlem ve politikalarla çözülmeye çalışılmış ancak yeterince başarılı olunamamış, 2000 li yıllara gelindiğinde; iç ve dış dinamiklerin de etkisiyle Tarım Reformu Uygulama Projesi ile tarım politikalarında köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu dönemde Türkiye hayvancılığının içinde bulunduğu sorunları çözmek ve hayvancılık sektörünü geliştirmek amacıyla Tarım ve Köy işleri Bakanlığı'nca hazırlanan ve 2000/2004 yıllarını kapsayacak destekleme programı "Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Kararname" ile uygulamaya konmuştur. Avrupa Birliği müzakere çalışmalarının başlamasıyla birlikte Türk hayvancılık sektörü stratejik bir yaklaşımla ele alınmış ve sektörün AB ile rekabet edebilecek düzeye getirilmesi ve güçlü bir yapıya kavuşturulması için Hayvancılık Ana Planı ve Stratejisi hazırlanmıştır. Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı (2005/8503) ile 24/02/ 2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Strateji ile hayvancılık hedef ve destekleme araçları ortaya konulmuş, uygulanacak destekler yoluyla hayvancılık alt sektöründe ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinin sayısının artırılması amaçlanmıştır. Türkiye de uygulanmakta olan hayvancılık destekleri incelendiğinde, toplam destekler içinde hayvancılık desteğinin payı yaklaşık %15 olup, son yıllarda toplam destekler içerisinde hayvancılık desteğinin payının arttığı ve uygulanan desteklerin çeşitlilik gösterdiği dikkati çekmektedir. Hayvancılık destekleri içerisinde en yüksek payı yaklaşık %50 ile yem bitkileri desteği alırken, bunu %24 ile süt teşvik primi, %7 ile su ürünleri yetiştiriciliği desteği, %6 ile suni tohumlama, %5 ile suni tohumlamadan doğan buzağı teşvikleri almaktadır. Hayvansal üretimi desteklemede kullanılan araçlar bakımından AB ve Türkiye arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. AB de üretim fazlalığı sorununu, Türkiye de ise üretim yetersizliği ve kalite sorununu çözmeye yönelik politikalar ve destekler uygulanmaktadır. Katılım sürecinde, Türk 12

13 üreticisinin fiyatlarla ilgili olumsuz etkilerden korunması için AB ye benzer hayvansal ürünlere yönelik doğrudan ödemelerin verilmesi son derece önem taşımaktadır (DPT, 2006). Türkiye de hayvancılık sektörüne ve hayvansal ürünlere yönelik olarak yapılan destekler içerisinde, AB de uygulanan şekliyle doğrudan ödemelerin payı oldukça az olup, dışa karşı koruma önlemleri en önemli destekleme aracı olarak uygulanmaktadır (Ören ve Bahadır, 2005 ). Türkiye de AB de ki gibi et ve süt ürünlerine yönelik piyasa düzenlemeleri söz konusu değildir. Süt ve et teşvik primi ödemeleri yapılmış olmakla birlikte süreklilik kazandırılamamıştır. Süt teşvik primi ödemesine 1987 yılında başlanmış, ancak bazı dönemlerde uygulamaya ara verilmiş, 2003 yılından itibaren yeniden ödenmeye başlanmış olup halen devam etmektedir. Et teşvik primi ise 2004 yılından itibaren yeniden ödenmeye başlanmıştır. Ancak süt ve et teşvik prim miktarları oldukça yetersiz olup miktarları artırılarak devam edilmelidir. Türkiye genelinde tarımsal işletmelerin %67 si hayvansal ve bitkisel üretimi bir arada yürütmektedir. Sadece hayvansal üretim yapan işletmelerin oranı %2 dir (DİE, 2004). AB ülkelerinde ortalama işletme büyüklüğü 44 baş inek seviyesindedir ve 40 baştan az ineğe sahip işletmeler rekabet güçlerinin zayıflaması nedeniyle kapanmaktadırlar. Türkiye hayvancılık sektöründe yer alan işletmelerin çok büyük bir kısmı küçük ölçekli, kapalı ekonomi tipi geleneksel üretimde bulunan aile işletmeleridir. Sektörde, süt sığırcılık işletmelerinin % 84 gibi önemli bir bölümü 1 4 baş hayvana sahip bulunmaktadır. Buna benzer şekilde faal durumda bulunan sığır besi işletmelerinin ise %87 si 10 baş ın altında hayvana sahip bulunmaktadır. Koyunculuk işletmelerinin ise yaklaşık %72 si 50 başın altında hayvana sahip işletmelerdir (Aral ve Cevger, 2002). Hayvancılık yönünden AB ülkelerinde, hayvancılık girdi maliyetlerinin büyük kısmını teşkil eden yem bitkisi ekim alanları, toplam ekilebilir tarım alanları içerisinde % gibi bir paya sahipken, bu oran Türkiye de % 6 7 düzeyindedir. Bu nedenle, Türkiye de kaliteli kaba yem üretimi yetersizliğine bağlı olarak, hayvancılık girdi maliyetleri artmakta ve karlılık azalmaktadır. Koyun ve keçi karkas verimlerinin AB ülkelerinden yüksek olduğu görülmektedir. AB ye üyelik halinde hayvansal ürünler içerisinde Türkiye nin rekabet gücü en yüksek ürünlerin koyun ve keçi eti olduğu dikkate alındığında bu türlerin üretime katılımlarını artırmak için gerekli desteklerin sağlanmasının artık bir zorunluluk olduğu söylenebilir. Çünkü AB ülkelerinin kuzu ve oğlak eti üretimi, talebi karşılamaya yetmemektedir. Türkiye bu açığı kapatabilecek potansiyele sahiptir. AB ile karşılaştırıldığında yem bitkileri ekim alanı oranı, süt verimi, sığır-dana karkas ağırlığı, sanayiye giden süt oranı, süt ve et tüketimi açısından Türkiye nin dezavantajlı durumda olduğu görülmektedir. Türkiye de hayvan sayısı, hayvancılık sektörü gelişmiş pek çok ülkeden fazla olmasına rağmen birim hayvan başına elde edilen verim daha düşüktür. Hayvancılıkta hedef, orta ve büyük ölçekli işletmeler kurulması olmalıdır. Hayvancılıkta orta ve büyük ölçekli işletmeler hedeflenirken 2 baş inek, baş koyun dağıtmak yönündeki uygulamalara son verilmelidir. Her ne şekilde olursa olsun damızlık hayvan ithalatı adı altında dahi yapılacak hayvan ithalatı hayvancılık sektörü için çözüm olmaktan uzaktır. Bunun yerine damızlık düve yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve hayvan ıslahının desteklenmesine önem verilmeli ve bu yönde yapılan teşvikler artırılmalıdır. Son yıllarda, Türkiye tarımının uluslararası anlaşmalara bağlı olarak yeniden yapılandırılması önem taşıyan bir konu olarak gündemi meşgul etmektedir. Türkiye'nin IMF'ye (Uluslararası Para Fonu) sunduğu 9 Aralık 1999 tarihli Niyet Mektubunda ortaya koyduğu tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü, Uruguay Nihai Senedine bağlı olarak verdiği taahhütler ve AB Katılım Ortaklığı Belgesine yanıt olma özelliği taşıyan Ulusal Programda tarım başlığında yapılmasını öngördüğü değişiklikler, tarım reformunun bizzat kendisini oluşturmaktadır. Yıllardır süregelen tarım politikalarında köklü değişimleri öngören bu sürecin ilk yansımalarından biri, doğrudan gelir destekleme politikalarına geçiştir. IMF'ye verilen Niyet Mektubu ile Dünya Ticaret Örgütü'ne verilen taahhütlerin bir sonucudur. IMF ile Dünya Bankası'nın azgelişmiş ülkelere yönelik öngördüğü reformlar arasında yer alan "yapısal uyum" başlıklarından biri de doğrudan gelir destekleme politikalarına geçiştir. Uruguay Sözleşmesinin tarım ürünlerine yönelik düzenlemesinde, doğrudan gelir destekleme politikaları "klasikleşmiş destekleme politikalarının" yerini alırken, tarım ürünleri piyasalarında liberalizasyonuna geçişin adımları atılmaktadır. 13

14 Daha önce uygulanan destekleme politikalarında, ihracat sübvansiyonu, girdi destekleri ve fiyat destekleme politikaları uluslararası antlaşmalar çerçevesinde belirlenen oranlar düzeyine düşürülmekte ve bunun yerine doğrudan gelir destekleme politikaları yani, tarım ürünlerinin yurt içi fiyatlarının saptanmasında veri ürün piyasasındaki arz ve talep koşulları belirleyici olması, devletin işlevinin ise sadece üreticilerin gelir düzeyine müdahale edebilir olması ile sınırlandırılmasıdır. 2. TARIMSAL DESTEKLEME ARAÇLARI Tarımsal destekleme araçları; Doğrudan Gelir Desteği (DGD) Ödemeleri, Fark Ödemeleri, Hayvancılık Destekleri, Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların Korunması (ÇATAK) Programı Destekleri, Telafi Edici Ödemeler, Ürün Sigortası Ödemeleri, Kırsal Kalkınma Destekleri ve diğer desteklerdir. - Doğrudan Gelir Desteği (DGD) DGD Ödemeleri tarımsal üretim amacıyla işlenen araziler üzerinden her yıl tespit edilen birim ödeme miktarı (dekar b aşına TL) üzerinden yapılmaktadır. Ödeme miktarları, üreticilerin tarım politikaları amaçlarına uyumunu kolaylaştırmak üzere farklı düzeylerde belirlenebilecektir. Çiftçi kayıt sisteminin geliştirilmesine paralel olarak, ödemeler belli ürünleri yetiştiren üreticilere yapılmaktadır. Ancak, alana dayalı ödeme kriteri değiştirilmeyecektir. Sera üreticileri, meyve ve sebze yetiştiricileri ve Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların Korunması (ÇATAK) Program alanları DGD uygulamalarının dışında tutulmaktadır. Ancak bu alan ve üreticiler kırsal kalkınma destek ve ÇATAK programına dahil edilecektir. Bu uygulama, ürünlerin tarımsal politika amaçlarına daha iyi hizmet etmesini ve farklı destek araçları arasında bağlantının kurulmasına yardımcı olacaktır. DGD sistemi için ayrılan % 78 lik bütçe payı aşamalı olarak azaltılarak % 45 e indirilecek ve ihtiyaç duyulduğunda Bakanlar Kurulu tarafından artırılıp, azaltılabilecektir. - Fark Ödeme Uygulaması Fark Ödeme uygulamasının temel amacı arz açığı olan ürün yetiştiricilerini desteklemektir. Mevcut durumda pamuk, ayçiçeği, soya fasulyesi ve diğer yağlı bitkileri kapsayan uygulama, mısır ve bazı yemeklik baklagilleri kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Uygulama ile hedef fiyat ve pazar fiyatı arasındaki fark üreticilere prim olarak ödenmektedir. Uygulamanın kapsamı ve uygulama alanının genişlemesi ile birlikte, fark ödeme uygulamasının tarım destekleme bütçesi içindeki payı % 9 dan % 13 e yükselecektir. - Hayvancılık Destekleri Hayvancılık faaliyetlerinde ırk ıslahı, kaba yem üretiminin artırılması, verimliliğin artırılması, işletmelerin ihtisaslaşması, işletmelerde hijyen şartlarının sağlanması, hayvan sağlığı ve refahı, hayvan kimlik sisteminin teşviki, hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması ile bunlarla ilgili kontrol, takip ve standartların iyileştirilmesi amacıyla mevcut destekleme araçlarına ek olarak et primleri, pazarlama destekleri, hayvancılık işletmelerinin modernizasyonu destekleri ile çevresel önlemlere yönelik tedbirler uygulamaya konulacaktır. Su ürünleri üretiminin artırılması amacıyla, iç su ve deniz balıkçılığının geliştirilmesi, avcılığın kontrolü ve desteklenmesi, işletmelerin kurulması ve modernizasyonu, su ürünleri işleme tesislerinin iyileştirilmesine yönelik desteklemeler yapılacaktır. 14

15 Yeni destekler yoluyla hayvancılık alt sektöründe ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinin sayısının artırılması da sağlanacaktır. Uygulamanın kapsamının genişlemesi sonucunda hayvancılık desteklerinin tarım destekleme bütçesi içindeki payının % 12 seviyesine yükselmesi hedeflenmektedir. - Kırsal Kalkınma Destekleri Kırsal kalkınma program, proje ve faaliyetlerinde; katılımcılık, tabandan yukarı yaklaşım, yerel kapasitenin geliştirilmesi ve kurumsallaşması ilkesi çerçevesinde, tarım dışı sektörlerde istihdamın geliştirilmesi, üretici gelirlerinin artırılması ve farklılaştırılması, kadın ve genç nüfusun eğitim ve girişimcilik düzeyinin yükseltilmesi ile uygun kırsal teknolojilerin (appropriatetechnology) geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması esas alınacaktır. Kırsal kalkınma yardımları; Çiftçi ve çiftçi grupları tarafından yapılan köy bazlı yatırımlar Özel sektör, Sivil Toplum Kuruluşları ve çiftçi kuruluşları tarafından yapılan kırsal yayım hizmetleri, Arazi toplulaştırma faaliyetleri, Mikro-finans faaliyetleri, Kadın ve dezavantajlı gruplara yönelik programlar başlıklarını kapsayacaktır: - Telafi Edici Ödemeler (Alternatif Ürün Programı) Mevcut durumda fındık ve tütün üretiminden vazgeçip alternatif ürün yetiştiren üreticilere yapılmakta olan telafi edici ödemeler, yine aynı çerçevede üreticilerin arz fazlası olan diğer ürünlerin üretiminden vazgeçerek alternatif ürünlere yönelmeleri durumunda, gelir kayıplarının telafi edilerek teşvik edilmesi ve bu sayede aşırı arz problemlerinin önlenmesi amacıyla uygulanacaktır. Uygulama kapsamında hem ürün kapsamının hem de uygulama alanının genişletilmesi hedeflenmektedir. Bu sayede tarımsal destekleme bütçesinden % 3 oranında pay alan telafi edici ödemelerin % 5 seviyesine yükselmesi sağlanacaktır. - Ürün Sigortası Ödemeleri Tarım üreticilerinin üretim, fiyat ve gelir risklerine karşı korunmasında tarımsal sigorta ve risk yönetim araçlarının geliştirilmesi esas alınacaktır. Ürün sigorta destek programı, gerekli teşviklerin sağlanması için başlangış aşamasında sigorta priminin belirli bir oranının desteklenmesini içermektedir. Tarımsal sigorta sisteminde devlet tarafından karşılanacak prim destek oranı azami yüzde 50 ile sınırlandırılacaktır. - Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların Korunması (ÇATAK) Program Desteği Erozyon ve olumsuz çevresel etkilere maruz kalan tarım arazilerinde, işlemeli tarım yapan üreticilerin, arazilerini doğal bitki örtüleri, çok yıllık yem bitkileri, organik tarım ve ağaçlandırma gibi yöntemleri kullanmalarını teşvik etmek üzere, talep etmeleri durumunda tarım tüzel kişileri/üretici grupları ile devlet arasında en az beş yıl süreyle ve birim alan başına belirlenen yıllık ödemelere dayalı sözleşme karşılığında yem ve örtü bitkileri ile ağaçlandırma faaliyetleri yapılacaktır. 15

16 - Diğer Destekler Rekabete dayalı araştırma hibeleri dahil AR-GE Hizmetleri, ihracat teşvikleri, gerektiğinde bazı girdi destekleri, kredi destekleri ve benzer destekleme araçları kullanılacaktır. 3. TARIMSAL DESTEKLEME BÜTÇESİ Bütçe imkanlarının kısıtlı olması, tarımsal destekleme ödemelerinde gerek ilave yükümlülükler gerekse DGD ödemelerinin zamanında bitirilememesi nedeniyle cari yıl bütçe yükümlülüklerinin sonraki yıllara taşınması sorununu getirmekte olduğundan 2005 yılı sonuna kadar tüm yükümlülüklerin yerine getirilmesine çalışılacaktır. Tarım sektörü desteklemeleri için ayrılan kaynağın GSMH nın yüzde 1 in altına inmemesine, sektörün önem ve özellik arz etmesi nedeniyle, özen gösterilecektir. Tarımsal destekleme araçlarının, tarımsal destekleme bütçesi içerisindeki payı aşağıdaki şekilde olacaktır. Tarımsal Destekleme Araçları Bütçe Payı (%) DGD Ödemeleri 45 Fark Ödeme Uygulaması 13 Hayvancılık Destekleri 12 Kırsal Kalkınma Destekleri 10 Telafi Edici Ödemeler 5 Ürün Sigortası Ödemeleri 5 ÇATAK Programı Destekleri 5 Diğer Destekler 5 Toplam 100 Tarımsal destekleme araçlarının tarımsal destekleme bütçesi içindeki payları, gerektiğinde Bakanlar Kurulu nca cari bütçe yılında ± % 25 oranında değiştirilebilecektir. Tarım sektöründeki altyapı yatırımları ve cari tarımsal harcamalar tarımsal destekleme bütçesi kapsamı dışındadır.görülmektedir ki Türkiye de destekleme politikası denildiğinde akla gelen ilk sektör tarım sektörüdür. KÜLTÜR IRKI ANAÇ SIĞIRDA HAYVAN BAŞINA 225 TL DESTEK ÖDENECEK (Bakanlar Kurulu Kararı ile Yürürlüğe Giren 2011 Yılı Hayvancılık Sektörü Destek Tutarları) Hayvan Kayıt Sistemine (Türkvet) ve Soykütüğü-Önsoykütüğü Sistemi (e-islah) veri tabanına kayıtlı, kültür ırkı veya kültür ırkı melezi en az beş baş anaç sığıra sahip, ulusal düzeyde üst örgütlenmesini tamamlamış bir hayvancılık örgütüne üye olan yetiştiriciler ile Türkvet e kayıtlı dişi mandaya sahip olan yetiştiricilere, anaç sığır için soykütüğüne kayıtlı olanlara farklı olmak üzere hayvan başına destek ödemesi yapılacak. Anaç sığırda hayvan başına 225 TL; anaç mandaya 300 TL; sığır soykütüğü ilave 50 TL olacak. Anaç sığır başına ödeme birim miktarları, 200 başa kadar tam olarak, 200 baş ile 500 baş arası için yüzde 50 si, 500 baş ve üzeri için ise yüzde 25 ine karşılık gelen tutarın ödenmesi suretiyle uygulanacak. 16

17 E-Islah veri tabanına kayıtlı anadan suni tohumlama sonucu doğan tüm buzağılar için dişilerine Brucellosis S-19 aşısı yaptırmak şartıyla yetiştiricilere, yerli ırk veya yerli ırk melezi sığırlarından etçi ırklara ait sperma ile yapılacak çevirme melezlemesi sonucu doğanlara farklı olmak üzere destek ödemesi yapacak. Buna göre suni tohumlamadan doğan buzağı için her bir baş için 75 TL, suni tohumlamadan doğan çevirme melezi 150 TL olarak uygulanacak. Anaç Sığır Anaç Manda Sığır Soykütüğü ilave Suni tohumlamadan doğan buzağı Suni tohumlamadan çevirme melezi 225 TL/baş 300 TL/baş 50 TL/baş 75 TL/baş 150 TL/baş Damızlık koyun-keçi yetiştiriciliği yapan, damızlık koyun-keçi yetiştiricileri birliklerine üye ve hayvanları Koyun-Keçi Kayıt Sistemine (KKKS) kayıtlı yetiştiricilere, kuzularına/oğlaklarına Rev- 1 aşısı yaptırmaları şartı ile damızlık anaç hayvan başına 15 TL/baş ödeme yapılacaktır. Koyun-Keçi 15 TL/baş Tiftik keçisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve tiftik üretiminin artırılması için üretmiş oldukları tiftiği, Tiftik ve Yapağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Tiftikbirlik) ne ve/veya kooperatifine satan yetiştiricilere, tiftiğin kalitesine göre beher kilogram için tabloda belirtilen miktarda ödeme yapılacaktır. Oğlak tiftiği Ana mal (ince, iyi) Tali 15 TL/baş 14 TL/baş 10 TL/baş Üretmiş olduğu çiğ sütü, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından süt teşvik kod numarası almış, gıda sicili ve çalışma izni olan süt işleme tesislerine satan, bu kararın 10 uncu maddesinde belirtilen ve ulusal düzeyde üst örgütlenmesini tamamlamış bir hayvancılık örgütüne üye olan yetiştiricilere koyun ve keçi sütü için farklı olmak üzere beher litre süt için destekleme yapılacaktır. Sığır-manda sütü Koyun-keçi sütü 0,06 TL/lt 0,15 TL/lt Ülkemizde hayvancılık destekleri denildiğinde akla gelen en önemli 3 başlık mevcuttur. Bunlar doğrudan destek uygulaması, hayvan üreticilerine faizsiz veya indirimli kredi uygulamaları. Kırmızı et ithalatında önemli oranda mevcut kotalar, tam rekabet koşullarının sağlanabilmesini teminen kaldırılmış, canlı hayvan ithalatı serbest bırakılmıştır Bütçesi nden ürün desteği olarak 5.7 milyar TL ödeme yapıldı Bütçesi ne destekleme için 6.0 milyar TL ödenek konuldu. Faiz farkı desteği gibi diğer destekleriyle birlikte bu yıl çiftçiye toplam 9.8 milyar TL para ödenecek yılı bütçe harcamaları 312 milyar TL olacak. Bu bütçeden çalışan personele (maaş ve sosyal yardım olarak) 84 milyar TL ödenecek. Faize 84 milyar TL, kamu yatırımlarına 21 milyar TL gidecek. Çiftçinin üretiminin desteklenmesi için ise 9.8 milyar TL ödeme yapılacak. (Ki bu desteğin yalnızca %12 si hayvancılık desteği) 17

18 POLİTİKALAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ A)ÇÖZÜM STRATEJİLERİ VE ARAÇLAR Ülke hayvancılığımızın geliştirilmesi, insanlarımızın dengeli ve sağlıklı beslenmesi için çağımıza ve ülkemiz gerçeklerine uygun modern hayvancılık politikalarının belirlenmesi oldukça önemlidir. Ülke hayvancılığımızın tarım sektörü ve genel ekonomi içinde hak ettiği seviyeye ulaşabilmesi için Tarım ve Köyişleri Bakanlığımızın ülke gerçeklerini dikkate alarak milli hayvancılık politikası belirlemesi ve hayvancılığımız için kısa (K, 6 ay), orta (O, 3 yıl) ve uzun (U, 20 yıl, 2023 yılı) vadeli eylem planları oluşturması gerekmektedir. Söz konusu politika belirlenirken hayvancılıkla ilgili tüm sektörlerin görüş ve katkılarına önem verilmeli, belirlenecek hayvancılık politikasının gereği olan radikal değişimler için yıllardır özlemi duyulan siyaset üstü yaklaşım temeline dayalı siyasikararlılık sergilenmelidir. Ülkemiz hayvancılığı sorunlarının çözümüne yönelik stratejiler ile bu stratejileri eyleme dönüştürecek araçlar aşağıda başlıklar halinde sunulmuştur. 1- HAYVAN KAYNAĞI Hayvansal üretimde verimi belirleyen 2 temel unsurdan birisi hayvanların genetik değeri, diğeri ise hayvanın içinde bulunduğu çevredir. Yüksek verime ulaşmak için hayvanların genetik olarak yüksek verim düzeyine sahip olmasının yanında, hayvanın sahip olduğu genetik potansiyelin verime dönüşmesine imkân sağlayacak özellikte çevreye de sahip olunması gerekir. Özetle, hayvancılıkta verimi artırmak için yüksek verimli hayvanların uygun çevre koşullarında barındırılması gerekir. Ülkemizde her iki unsur açısından da sorun yaşanmaktadır. Çözüme Yönelik Stratejiler ve Araçlar 1)Kaliteli damızlık üretimi için bu amaca yönelik yetiştirici birliklerini teşvik edici ve güçlendirici önlemler alınmalıdır. -Sertifikalı damızlık üretimi sadece birlik üyeleri tarafından yapılmalıdır (K). -Birlik üyelerine ürettikleri damızlık materyal için prim ödenmelidir (K). -Damızlık hayvan üretimi için verilecek destek ve krediler sadece birlik üyelerine kullandırılmalıdır (K). -Devlet kredisi veya desteği ile dağıtılacak veya devlet aracılığıyla satılacak damızlık materyal, sadece eğitim almış sertifikalı birlik üyelerine tahsis edilmelidir (K). 2)Kaliteli damızlık üretimi için ihtiyaç duyulan bilimsel, teknolojik ve biyoteknolojik çalışmalar öncelikle desteklenmeli, ülke çapında yaygınlaştırmalı, bu amaçla Tarım ve KöyişleriBakanlığını ilgili 18

19 kuruluşları ile Üniversiteler ve Damızlık Yetiştirici Birlikleri arasında ortak çalışmalara önem verilmelidir. 3)Yıllardır uygulandığı halde bir türlü istenen düzeyde başarı sağlanamayan yapay tohumlama uygulamalarındaki başarı artırılmalıdır. - Yapay tohumlamada kullanılan semenlerin kalite denetimleri sağlanmalı, denetim ve uygulamada uzman kişiler kullanılmalıdır. -Yapay tohumlama çalışmalarında gen kaynaklarının kontrolsüz yapılmamalıdır (K). korunması konusu dikkate alınmalı, -Yapay tohumlama uygulamaları makul bir zaman içinde Tarım teşkilatının görevi olmaktan çıkarılarak damızlık yetiştirici birliklerine veya tamamen özel sektöre devredilmelidir (O). 4)Ülkemizin çok acil ihtiyacı olan belli sayıdaki yüksek kaliteli damızlık gereksiniminin karşılanmasında dış kaynaklar kullanılabilir. -Çok sınırlı da olsa damızlık materyal KKTC den temin edilebilir. Çok yüksek damızlık değere sahip Siyah-Alaca sığır, Kilis keçisi ve Sakız koyunlarının devlet ve özel sektörce yetiştiriciliğinin yapıldığı KKTC ile Anavatan Türkiye arasında yüksek kalitede damızlık hayvan temini konusunda işbirliği yapılabilir (K). -Damızlık materyal seçiminde özel eğitimli elemanlara görev verilmelidir(k). -Damızlık ithalinin mutlaka Tarım ve Köyişleri Bakanlığının ve ilgili yetiştirici birliklerinin kontrolünde özel sektör tarafından yapılmalıdır (K). 5)İnternet ortamında çalışabilen, Türkiye nin her tarafından ulaşılabilen alıcı ve satıcının aracısız işlem yapabileceği Merkez Birlik kontrolünde Damızlık Hayvan Borsası oluşturulmalıdır. 6) Damızlık hayvan fiyatı belirlenirken hayvanların damızlık değerlerini de parasal olarak ortaya koyucu nitelikte fiyat güvencesine yönelik önlemler alınmalı, yüksek damızlık değere sahip hayvanlar için sigorta zorunluluğu getirilmelidir. -Hayvanlara ait damızlık değerin, hayvanın verimi, yaşı vb. kriterler dikkate alınarak parasal olarak damızlık yetiştirici birliklerince hesaplanması sağlanmalı ve bu yönde standart uygulama başlatılmalıdır (K). -Damızlık hayvan alım-satımı ile ilgili tüm ihalelerde et değeri+damızlık değeri ilkesi uygulanmalı, damızlık hayvan için ülke çapında taban fiyat belirlenmelidir (K). 2-YEM KAYNAĞI Hayvancılık işletmelerinin en büyük gideri yemdir. Kaliteli hayvanlardan arzu edilen verimin alınabilmesi için mutlaka rasyonel besleme uygulanması gerekmektedir. Kaliteli kaba yem (selüloz içeriği yüksek, geviş getiren hayvanların tüketmesi zorunlu olan her türlü yeşil ot, kuru ot, silaj, saman, pancar yaprağı, posa vb) ve karma yem (yem fabrikalarınca veya işletme koşullarında arpa, buğday, mısır, yağlı tohum küspeleri, kepek vb. yem kaynakları ile vitamin ve mineral premikslerinin belirli oranlarda karışımı ile hazırlanan) kaynaklarının kullanılması, hayvana ait çevrenin iyileştirilmesi açısından verimli hayvancılığın önkoşullarından biridir. Ancak ülkemiz hayvancılığı bu konuda da büyük sorunlar yaşamaktadır. 19

20 Çözüme Yönelik Stratejiler ve Araçlar 1) Kaliteli kaba yem üretimi için yem bitkileri üretimi teşvik edilmeli ve kapsamı genişletilmeli, mevcut kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmelidir. - Doğrudan Gelir Desteği yem bitkisi üretimine yönelik olarak kullandırılmalıdır (K). -Hayvan beslemede kullanılabilecek her türlü kaliteli kaba yem üretimi destek kapsamına alınmalı, tohum yardımı yapılmalıdır (K). -Mera Kanunundan beklenen faydanın sağlanabilmesi, mevcut çayır ve meraların iyileştirilmesi, özel çayır ve meraların kurulması için uygulamaya yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır (K). -Tütün Yasası ile tütün ekimi sınırlandırılan, Şeker Yasası ile şeker pancarı ekimi sınırlandırılan arazilerde yem bitkileri yetiştiriciliği teşvik edilmelidir(o). -Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın denetiminde Yem Borsası oluşturularak, yem bitkileri üretimi ve ticareti (yaş, kuru ve silaj olarak) işler hale getirilmelidir (O). 2) Yerli üretimin yetersizliği ve kalitesizliği nedeniyle karma yem sektörü için yurtdışından ithal edilen mısır, çekirdek soya ve soya küspesinin yurtiçinde üretimi teşvik edilmeli, yem sanayimiz ithalata bağımlı olmaktan kurtarılmalıdır. 3) Karma yem sektörünün üretimini ve tüketimini artırıcı, kapasitenin rasyonel kullanımına yönelik önlemler alınmalıdır. 4) Hayvan yemi özelliğine sahip endüstri yan ürünlerinin standart üretimine ve kontrolüne yönelik yasal düzenlemeler yapılmalıdır. 5) Ülkemiz hayvancılığının kalkındırılmasında özel bir önemi olan Karma Yem Sektörü, çağın gereklerine uygun şekilde yasal ve yönetsel açıdan yeniden yapılandırılarak yem hammadde ve karma yem denetimlerinde başarıyı engelleyen yasal, yönetsel ve altyapı boşlukları giderilmeli, mevcut idari yapı güçlendirilmelidir. 3- HAYVAN SAĞLIĞI VE SALGIN HASTALIKLAR Sağlıklı ürünlerin sağlıklı sürülerden elde edildiği, sağlıklı sürülerin ise karlı bir hayvancılığın temel unsurlarından biri olduğu bilinen bir gerçektir. Ancak ülkemiz hayvancılığının yıllardır sağlık koruma ve hastalıklarla mücadele açısından yeterli olmadığı da görülmektedir. Çözüme Yönelik Stratejiler ve Araçlar 1) Hayvan sağlığının korunumu için bölgesel programlarla Türkiye nin tamamı taranmalıdır. -Veteriner hekimler aktif olarak sahada görevlendirilmeli, hastalıklı hayvanlar belirlenmeli, gereken eylem ve önlemler alınmalı, aşılama yapılmalıdır (K). -Tarama kapsamında tüm hayvanlara kulak numarası takılmalı, her hayvana özel sağlık sertifikası düzenlenmeli, ülkemiz hayvancılığına ait her türlü bilgiyi içeren veri tabanı kurulmalıdır (K). 20