Sh:»3937 SEBE' Sebe' Sûresi mekkîdir. Yalnız bni atıyye « » âyetinin. medenî oldu$u hakkında bir kavil de nakl etmi&tir.

Transkript

1 Sh:»3937 SEBE' ªbj ñ ì ST Sebe' Sûresi mekkîdir. Yalnız bni atıyye «á Ü È Ûa aì a åí ˆ Ûa ôšíë» âyetinin medenî oldu$u hakkında bir kavil de nakl etmi&tir. Âyetleri- )amî ta'dadında elli be&, di$erlerinde elli dörttür. Kelimeleri - Sekiz yüz seksen üçtür. Harfleri - Üç bin be& yüzonikidir. Fasılası - PæPâP PlP4PÆ harfleridir.

2 Sebebi nuzulü - Ebû Hayyanın Bahirde nakline göre &udur: Ebû Süfyan Mekke kâfirlerine: «Muhammed bizi ölümden sonra azâb ile tehdid ediyor ve ba's ile korkutuyor, Lât ü Uzzaya kasem ederim ki bize o saat ebeden gelmiyecek ve biz ba's olunmıyaca$ız»demi&ti.bunakar&ı Allah tealâ ya Muhammed «á Ø äî m bnû ó 2 ë ó Ü2 3 Ó» buyurmu&tur. Sûrenin bâkısi de bunu te'yid eden tehdid ve inzardır g ça. Bu miyanda bilhassa Sebe' Devlet ve medeniyyetinin suret ve esbabı inkırazından bahs edildi$i için bu Sûre buna izafetle yad olunmu&tur. Sebe' - Alûsînin beyanı vechile Sebe' aslında bir recülün ismidir ki Sebe' ibni Ye&cüb ibni Ya'rub ibni Kahtandır.Ba'zı haberlerde varid oldu$u üzere Ferve ibni Mesîk radıyallahü anh demi&tir ki Resuli ekrem sallallahü aleyhi vesellem Hazretlerine vardım, ya Resulullah dedim: bana haber ver Sebe' erkekmidir kadınmıdır? Buyurdu ki o Arabdan bir recüldür. On evlâdı olmu&tur.altısı u$urlu çıktı, dördü u$ursuz. U$urlu olanlar: Ezd, Sh:»3938 Kinde, Mezhıc,E&'arîler, Enmar, Becîle de onlardan. U$ursuz olanlar da Âmile, Gassan, Lahım, Cüzam g ça. Abdilmecid ibni Abdun kasıydesinin &erhinde Abdülmelik ibni Abdillah ibni Bedrunilhadramiyyilbüstî

3 &öyle zikreder ki «Sebe' ibni Ye&cüb bir kavle göre Yemen mülûkünün evvelidir. Kahtan evlâdından ilk evvel sebyeden, ya'ni esir alan o oldu$u için Sebe' tesmiye edilmi&tir. Mülkü, ya'ni kurmu& oldu$u Devlet, dört yüz seksen dört sene sürdü, sonra kabîlenin ismi oldu g ça. Sûrei Nemilde geçti$i üzere onların vatanı olan Me'rib diyarına da ıtlak olunur. Ebülfida tarihinde de der ki: Sebein ismi Abdi&emisdir. Çok gazve ve Sebe' yaptı$ıi çin Sebe' denilmi&tir. Sebe' ibni Ye&cüb ibni Ya'rub ibni kahtandır. Sebein müteaddid evlâdı vardı kihımyer, Kehlân, Amr, E&'ar, Amile hep benu Sebe'dir. Yemen Arablarının bütün kabîleleri ve mülûkü olan Tebâbia hep Sebe evlâdıdır. Ve Yemen Tebâbiasının hepsi Hımyeribni Sebe' evlâdındandır.ancakiçlerinde Imranile biraderi Müzeykıya, Kehlân ibni Sebe' evlâdından olan Ezdden Âmiribni Harise o$ullarıdır g ça. Fakat «á è äø ß ó Ï bj Û æb ÔÛ» âyetinde Sebe'den murad bir adam de$il, bir kavm oldu$u zâhirdir. Demek ki kavm, devletinin müessisi olan babalarının ismini almı&tır. Sebe' Hükûmeti sûrei Nemilde geçti$i üzere Bilkısin zamanında Hazreti Süleymana inkıyad etmi& idi. Anla&ılıyorkiozamanArzı mukaddese kadar bütün Arabistan büyük bir ma'mure imi&. Bu Sûre evvelki Sûrenin son âyetini bir nevi' tavzıh gibidir.

4 ággggggggggggî y ŠÛa å à y ŠÛa é ÜÛa ágggggggggggg 2 üa ó Ï bßë paì à Ûa ó Ï bß éû ô ˆ Ûa é Ü Û àz Ûa Q Šî j Ûa áî Øz Ûa ì çë 6 ñš üa ó Ï àz Ûa éûë Sh:»3939 å ß 4 Œ äí bßë bè ä ß x Š í bßë üa ó Ï w Üí bß áü Èí R 4bÓë S ì 1Ì Ûa áî y ŠÛa ì çë b 6 èî Ï x Š Èí bßë õ bà Ûa á ÛbÇ á Ø äî m bnû ó 2 ë ó Ü2 3 Ó 6 òçb Ûa bäî m bm ü aë Š1 åí ˆ Ûa üa ó Ï üë paì à Ûa ó Ï ñ 4bÔ r ß é äç l Œ Èíü 7 k îì Ûa ô Œ vî Û T = åî j ß lbn ó Ï ü a Šj a üë Ù Û å ß ŠÌ a üë Ö ë ñš 1 Ìß á èû Ù Û ë a 6 pbz Ûb Ûa aì Ü àçë aì äß a åí ˆ Ûa á èû Ù Û ë a åí Œ ubè ß bä mbí a ó Ï ìè åí ˆ Ûaë U áí Š ô ˆ Ûa á Ü È Ûa aì a åí ˆ Ûa ôšíë V > áî Ûa Œ u å ß laˆç Œí ŒÈ Ûa ÂaŠ ó Û a ô èíë = Õz Ûa ì ç Ù 2 å ß Ù îû a 4 Œ ã a 3 u ó ÜÇ á Ø Û ã 3ç aë Š1 åí ˆ Ûa 4bÓë W î àz Ûa

5 X 7 í u Õ Ü ó 1Û á Ø ã a = Ö Œà ß 3 á n Ó Œ ß a a á Ø jä í ñš üb 2 æì ä ß ªì íü åí ˆ Ûa 32 6 ò ä u é 2 âa b 2 ˆ é ÜÛa óüç ô Šn Ïa î Èj Ûa 45 šûaë laˆè Ûa ó Ï Sh:»3940 õ bà Ûa å ß á è1 Ü bßë á èí ía å î2 bß ó Û a a ëší áüïa Y b 1 á è îüç Á Ô ã ëa üa á è 2 Ñ ã b ã æ a 6 üaë ; kî ä ß jç 3 Ø Û òí ü Ù Û ó Ï æ a 6 õ bà Ûa å ß Meali )erifi Hamd o Allahındır ki Göklerde ne var, Yerde ne varsa hep onun, Âhırette de hamd onun, ve o öyle hakîm öyle habîr ki 1: Yere ne giriyor ve ondan ne çıkıyor, Gökten ne iniyor ve ona ne çıkıyor hepsini bilir, hem o, öyle rahîm, öyle $afûr 2 Küfredenler ise "bize o saat gelmez" dediler, de ki hayır,rabbım hakkı için o size behemehal gelecek, gaybi bilen rabbım ki ondan Göklerde ve Yerde zerre mikdarı bir &eykaçmaz,ne

6 ondan daha küçü$ü, ne de daha büyü$ü, hepsi mutlak bir "kitabı mübîn" dedir 3 çünkü iyman edip iyi ameller i&liyenlere mükâfat verecek, i&te onlar için bir ma$rifet ve bir "rızkı kerîm" var 4 Âyetlerimizi hukümsüz bırakmak içinyarı&anlar, onlar için de pislikten öyle bir azâb var ki elîm 5 Kendilerine ılim verilmi& olanlar ise sana rabbından indirileni görüyorlar ki o mahzâ hak, ve o ızzetine nihayet olmıyan sahib hamdin yolunu gösteriyor 6 Böyle iken o küfredenler &öyle dediler: size bir adam gösterelimmi ki temamen didik didik didiklendi$iniz vakıt muhakkak siz, yeni bir hılkat içinde bulunacaksınız diye size Peygamberlik ediyor? 7 Bir yalanı Allaha iftira etmekte mi? Yoksa kendisinde bir cinnet mi var? Hayır do$rusuoâhıreteinanmıyanlar uzak bir dalâletle azâb içindeler 8 Ya Sh:»3941 Gökten ve Yerden önlerindekine ve arkalarındakine bir bakmazlar mı? Dilersek kendilerini Yere geçiriveririz, yâhud Gökten üzerlerine parçalar dü&ürüveririz hakıkaten onda inâbe edecek (hakka gönül verecek) bir kul için &übhesiz bir âyet vardır 9 Kur'anda hamd ile ba&lıyanbe& Sûrevardır:ikisinıfsı evvelde, En'am ile Kehif, ikisidenıfsı ahîrde, bu

7 Sûreile bundan sonraki Sûrei Melâike, birisi de Fatihadır kihemnıfsı evvel ile okunur, hem nıfsı ahîr ile. Razî der ki bunun hikmeti: Allah tealânın ni'metleri pek çok ve bizim ıhsaya kudretimiz yok olmakla beraber esas ı'tibariyle ikikısımdır:birisiiycad ni'meti, birisi de ibka ni'metidir. Çünkü Allah tealâ bizi evvelâ rahmetiyle halk buyurmu& ve bizim için durabilece$imiz &eyler de halk buyurmu&tur. Bu ni'met bir de iâde olunacaktır. Çünkü o bizi ne&'etiuhrâile bir daha halk edecek ve bizim için devam edecek &eyler de halk eyliyecektir. Demek ki bizim bir ibtida ile bir iâde: iki halimiz vardır.heriki halde de üzerimizde ni'met var: iycad, ibka, Fatihada her ikini'metei&aretle «â ìí Ù Ûbß P= áî y ŠÛa å à y ŠÛa P = åî àûbè Ûa l é Ü Û àz Ûa åí Ûa 6» buyuruldu$u gibi nıfsı evvelde Sûrei En'amda ni'meti iycad &ükrüne i&areten «pbà Ü ÄÛa 3Èuë üaë paì à Ûa ÕÜ ô ˆ Ûa é Ü Û àz Û ì 6 äûaë» &ükrüne i&areten buyuruldu. Sûrei Kehifte de ni'meti ibkaya &ükr olmak üzere: «l bn Ø Ûa ê jç ó ÜÇ 4Œ ãa ô ˆ Ûa é Ü Û àz Ûa» buyuruldu. Çünkü kitab ve &eriat sebebi bakadır.nıfsı ahîrde bu sûrei celîlede de ni'meti âhire ve halkı cedîd ıhtar olunarak buyuruluyor ki: 1. àz Ûa Hamd - övgü ile ta'zîm olunmak - Allahındır.Allahın hakkı, Allahın é Ü Û

8 hassasıdır. ô ˆ Ûa o ki üa ó Ï bßë paì à Ûa ó Ï bß éû bütün Göklerdeki ve Yerdeki hep onundur. - Onun halkı, onun milki, onun ni'metidir. Bu Dünyada Sh:»3942 insanların elinde ne varsa hep emanettir. 6 ñš üa ó Ï àz Ûa éûë Âhırette de hamd onundur. -Ya'ni bu önün bir sonu, bu Dünyanın bir Âhıretivar.OÂhıretveÂhıretteki ni'metler de onun ve onun için önünde hamd onun oldu$u gibi sonunda da hamd onun. Âhıret, kesb ile alâkadar oldu$u için orada hamd, onun hakkı de$il zannedilmesin. Onu hikmetiyle hazırlıyın, çalı&anların sa'yini zayi' etmeyip kesbine göre ecrini verecek olan odur. Ve gerek nia'mi Dünya ve gerek nia'mi Âhıret kesb ile ne kadar alâkadar olursa olsun esas itibariyle istihkaktan ziyade tefaddul târikıyle oldu$unda da &übhe yoktur. Ehli Cennet «æa ü ìû ô n èä Û b ä bßë aˆ è Û bäí ç ô ˆ Ûa é Ü Û àz Ûa 7» diye «é ÜÛa bäí ç a ìjnã üa bäq ëaë ê Çë bäó ô ˆ Ûa é Ü Û àz Ûa aì ÛbÓë

9 7» diye «õ b ã s îy ò äv Ûa å ß = ì Ø ì 1ÌÛ bä 2 æ a 6æŒz Ûa b äç kç a ô ˆ Ûa é Ü Û àz Ûa òßbô à Ûa a bä Üya ô ˆ Ûa» diye türlü hamidlerle hamdedecekler ve bütün da'valarının, = duâlarının sonu da olacaktır. Dünyada hamd, bir vazife, bir åî àûbè Ûa l é Ü Û àz Ûa ibadet, Âhıretteise bir telezzüz bir zevktir. áî Øz Ûa ì çë ve o, öyle hakîm hikmetiyle Dünyayı Âhırete,Âhıreti Dünyaya raptederek iki âlemin de umurunu muhkem surette tedbir eden hamde müstehıkk olan hâkim Šî j Ûa öyle habîr - her &ey'in sirr-ü künhünü, önünü sonunu bilir. Bilerek tedbiri umur eder. Öyle habîrdir ki 2. áü Èí bilir üa ó Ï w Üí bß Arzanegiriyor-Arzın içine muhîtından ne sokuluyor, meselâ neler ya$ıyor, neler gömülüyor, neler ekiliyor, neler saklanıyor bè ä ß x Š í bßë ve ondan ne çıkıyor: ne huruc ediyor. - Hayvanattan, nebatattan, meadinden: buhardan, rayihadan, hararetten, bürudetten ve saireden neler içinden dı&ına çıkıyor. õ bà Ûa å ß 4 Œ äí bßë ve Semâdan ne iniyor, meselâ ya$murdan kardan, &im&ekten, saıkadan, ta&tan, &ihabdan, zıyadan, hararetten ve sair maddî ve ma'nevî Sh:»3943

10 kuvvetlerden ve Melâikeden neler Arza iniyor b 6 èî Ï x Š Èí bßë ve ne ona uruc ediyor, çıkıp yükseliyor. Meselâ ne buharlar, ne $azler, ne gibi maddeler kuvvetler, Melekler, ruhlar, duâlar, hamiller, akisler Semaya yükselip çıkıyor Hasılı hem Gö$ün mütekabilen iyrad ve masraf büdcelerini sâde bütün müfredatiyle de$il, bütün tehakkukatiyle de temamen bilir ve hepsinin önünü sonunu o suretle idare eder. ì 1Ì Ûa áî y ŠÛa ì çë hem o öyle rahîm, öyle gafur - hakîm habîr oldu$u gibi rahîm gafurdur da Hamd edenlere rahîm, kusur edenlere gafurdur. Bu haysiyyetle de Dünya ve Âhıret hamd onundur Burada bu esmâi hüsnânın zikriâhıretinimkânını kolay tesavvur ettirmek içindir. 3. aë Š1 åí ˆ Ûa 4bÓë öyle olmakla beraber küfredenler, ya'ni Allaha o suretle hamd etmeyip o sıfatlarını ve Âhırete kudretini inkâr edenler dediler ki ilh... ó 2 ë vavikasemdir 7 k îì Ûa á ÛbÇ «ó 2» nin sıfatıdır. Taberînin beyanına göre gaybden murad halkın henüz vukufu olmıyan mümkinattır ki gerek hiç vücudu gelmemi& olsun, gerekse vücud verilmi& de henüz kimse muttalı' olmamı& bulunsun. Burada bu vasf ile tavsıf,ikinükteifâde eder. Birisi gelece$i haber verilen saatin ne vakıt gelece$ini yalnız onun bildi$ini anlatır, birisi de da$ılmı& eczanın toplanmasını istib'ad ederek onu inkâr edenlere cevab noktasını gösterir. Bunun nazîri sûrei «kaf»

11 ta «7» dir. Ya'ni ılmi böyle olan habîr-ü hakîme o, á è ä ß üa Ô ämbß bä à ÜÇ Ó nasıl mümteni' olur? üa ó Ï üë paì à Ûa ó Ï ñ 4bÔ r ß é äç l Œ Èíü Ne Semalarda ne de Arzda zerre miskali, ya'ni en küçük karınca mikdarı, ufak bir mikrob veya molegül ondan uzak kalmaz. Ilminden Sh:»3944 kaçmaz Ù Û å ß ŠÌ a üë ve ne ondan, o zerre miskalinden daha küçü$ü - atum, elektron, cüz'i ferd, cüz'i lâyetecezza derecesinde asgari mütenahi Šj a üë ne de daha büyü$ü - hey'eti mecmuasına varıncaya kadar hiç biri onun ılminden gaib olmaz = åî j ß lbn ó Ï ü a hepsi huzurunda ap açık bir kitabdadır.-müfessirîninço$u burada kitabı mübîni Levhi mahfuz diye tefsir etmi&lerdir. Fakat bunun «åî j ß lbn ó Ï ü a 2bí üë k Ÿ üë» de oldu$u gibi do$rudan do$ruya ılmi ilâhîyi tasvir olması daha zâhirdir. Ya'ni gaib ve &âhidiyle bütün kâinat, Allahın huzurunda ap açık bir kitab gibi zâhir ve ma'lûm ve mazbuttur. 4. åí ˆ Ûa ô Œ vî Û - Bu «ü â»

12 yukarıdaki «á Ø äî m bnû» fıline müteallık ve onun hikmetini beyandır.ya'niallah,oiyman edip salihat i&liyenlere mükâfat vermek için muhakkak o saat gelecek ilh... O halde kelâmın hasılı &u oluyor: hikmet o saatin gelmesini ıktıza ediyor. Hem gaybı hem de büyük küçük, gizli a&ikâr, cemi'i cüz'iyyat ve külliyyatiyle bütün kâinatı muhît olan ılmi kâmil var, bütün onları iycad eden kudret de var, o halde o saat neye gelmesin? Elbette gelecek, bu önün bir sonu olacak, mü'minlere mükâfat, kâfirlere mücazat edecek. Kâfirler onu inkâr ediyorlarsa da onlara mukabil 6. á Ü È Ûa aì m@ë a åí ˆ Ûa ôšíë kendilerine ılim verilenler - Resulullahın eshabı ve ümmetinden onların izince gidenler veya ehli kitab ulemasından ılmiyle âmil olup da iymana gelenler Ù 2 å ß Ù îû a 4 Œ ã a ô ˆ Ûa sana rabbından indirileni, ya'ni Kur'anı görüyorlar ki = Õz Ûa ì ç o mahzı hak ë hem de î àz Ûa Œí ŒÈ Ûa ÂaŠ ó Û a ô èí AZZ - çok ızzetli çok onurlu, kahreder de asla ma$lûb edilmez, Sh:»3945 HAMD - o hamdin sahibi Dünyada ve Âhırette hamd kendisinin hakkı olan Mahmud tealânın yoluna

13 hidayet ediyor. Do$rudan do$ru caddeyi gösteriyor, o yüksek ızzet ve hamdi duyuruyor. Ona irmekzevkını veriyor, yolunu da bildiriyor, böyle iken 7. aë Š1 åí ˆ Ûa 4bÓë o küfredenler, âyetlerimizi hukümsüz bırakmakiçin çalı&an yarı&an kâfirler dediler - Kurey& kâfirleri nübüvvet ile istihza yollu aralarında demi&lerdi ki PPPƒÛa á Ø Û ã 3ç 8. î Èj Ûa 45 šûaë laˆè Ûa ó Ï ñš üb 2 æì ä ß ªì íü åí ˆ Ûa 32 hayır,do$rusuâhıreteinanmıyanlar uzak dalâl ile azâb içindedirler. - Onun için öyle hezeyan ediyorlar. Âhıreteiymanı olmıyanların Âhırette görecekleri azâbdan ba&ka Dünyada da vicdanları azâb içindedir. Zira Dünyanın fanîli$i me&hud oldu$u cihetle Âhıret akıdesi olmıyanların bedbiyn (pesimist) olmaları tabiîdir. Akıbeti hakkında bedbiyn olan vicdanların ise azâb içinde bulundu$unda &übhe yoktur. Me$er ki ölümü kendisi için halâs addettirecek bir azâb içinde bulunsun. Peygambere kar&ı o heyezadan bulunan kâfirler de böyle telâ& ve &a&kınlık içinde idiler. Bu suretle bu ıdrab Allah tealâ tarafından o kâfirlerin hallerini beyan ile sözlerini ibtaldir. 9. õ bà Ûa å ß á è1 Ü bßë á èí ía å î2 bß ó Û a a ëší áüïa 6 üaë Ya körler mi o Semâ ve Arzdan önlerindekine ve arkalarındakine bakmazlar mı? Nasıl bir vaz'ıyyette bulunuyorlar? üa á è 2 Ñ ã b ã æ a Dilersek biz onları yere geçiriveririz. - Bir zelzele ile Yerin yarılıvermesi bir anlık bir i& yâhud üstlerine Semadan parçalar 6 õ bà Ûa å ß b 1 á è îüç Á Ô ã ëa

14 6 dü&ürüveririz - bunun için de bir haceri semavî parçaları veya bir yıldızın Arzaçarpıvermesi kâfi. Bu tehdid cümlesi, arada bir cümlei mu'tarıza gibidir. Ù Û ó Ï æ a &übhesiz ki onda o Sh:»3946 Gö$e veyerebakıp da önünü ardını dü&ünmekte òí ü mutlak bir âyet bulunur. Bir delil, bir açık alâmet bulunur ki Allahın kudretini ve Peygamberin dedi$ini ve hakıkaten didik didik da$ıldıktan sonra da bir halkı cedîd muhakkak oldu$unu ve bu hılkatin bâtıl bir oyuncaktan ıbaret olmayıp bu Dünyanın bir Âhıreti bulundu$unu anlatır. Fakat herkesin de$il ; kî ä ß jç 3 Ø Û her abdi mübîn içininabe eden, ya'ni teassubdan geçip hakka dönen her kul için. Bunatarihten güzel bir misal vermek üzere buyuruluyor ki: 7Š î ÀÛaë éèß ó 2 ëa 4bj u bí 5 šï b ä ëa bä îm a ÔÛë QP Š Ûa ó Ï Óë pbì 2b 3à Ça æa QQ = í z Ûa éû b äûaë

15 å à îü Ûë QR Šî 2 æì Üà Èm bà 2 ó ã a b 6 z Ûb aì Üà Çaë å ßë 6 Š À Ô Ûa å îç éû bä Ü aë 7 Š è bè yaë ë Š è bç ë Ë í ŠÛa bã Š ßa åç á è ä ß Î Œí åßë 6é 2 æ b 2 é í í å î2 3à Èí åß å v Ûa å ß õ b í bß éû æì Üà Èí QS Šî È Ûa laˆç å ß é Ó ˆ ã a ì Üà Ç a 6 pbî, a ë Óë laìv Ûb æb1 uë 3î qbàmë kí bzß ì Ø Ûa ô bj Ç å ß 3î ÜÓë a 6 Š 4 a Sh:»3947 ò 2 a ü a é m ìß ó ÜÇ á è Û bß p ìà Ûa é îüç bä îšó b àüï QT aì ãb ìû æa å v Ûa oä îjm Š b àüï 7 émb ä ß 3 bm üa åî è à Ûa laˆè Ûa ó Ï aì r jû bß k îì Ûa æì àü Èí Meali )erifi )anım hakkı için Davuda bizden bir fadıl verdik: ey da$lar çınlayın onunla beraber ve ey ku&lar! dedik ve

16 6 ona demiri yumu&attık 10 Bol bol zırhlar yap ve iyibiçimeyatır diye. Siz de salâh ile çalı&ın, daha iyii&ler yapın, çünkü ben her yapaca$ınızı gözetiyorum 11 Süleymana da rüzgâr: sabah gidi&i bir ay, ak&am dönü&ü bir ay, erimi& bakır menbaını da ona seyl gibi akıttık, hem rabbının iznile elinin altında Cinnîlerden de çalı&an vardı, onlardan da her kim emrimizden inhiraf ederse ona Saîr azâbını tattırırız 12 Onlar ona, mihrablar, timsaller ve havuzlar gibi çanaklar ve sâbit kazanlardan her ne isterseyaparlardı 13 Çalı&ın ey Davud hanedanı &ükr içinçalı&ın, maamafih kullarım içinde &ekûr olan azdır 14 Sonra vaktâ ki ona ölümü hukmettik, onlara onun ölümünü sezdiren olmadı, yalnız bir güve böce$i (Arza)dayandı$ı asasını yiyordu, bu sebeble yıkıldı$ı zaman tebeyyün etti ki Cinler e$er gaybi bilir olsalar o zilleti azâb içinde bekleyib durmazlardı 15 ëa bä îm a ÔÛë Hakıkaten &anım için Davuda - en güzel inâbe etmi& olan Davud aleyhisselâma - verdik b ä ß bizden, bizim tarafımızdan - ya'ni alel'âde de$il, azameti ilâhiyyeyi ayrıca bir hususiyyetle ifâde eden mahzâ ilâhî bir atıyye, fevkal'âde bir mu'cize olarak 5 šï bir fadıl - Sh:»3948

17 o vaktekadardi$er Enbiyaya verilenlerden fazla bir âyet, bir ni'met verdik. )öyle ki: éèß ó 2 ëa 4bj u bí ey da$lar, dedik: onunla beraber te'vib, ya'ni terci' yapın: ötün çınlayın 7Š î ÀÛaë siz de ey ku&lar - Sûrei «Enbiya» da geçen «Š 6 î ÀÛaë å z j í 4bj v ëa Éß bã Š ë» Sûrei da gelecek olan «Š î ÀÛaë P= ÖaŠ üaë ó È Ûb 2 å z j í éèß 4bj v Ûa bã Š b ã a éû 3 6 ñ ì zß la ëa» bunun tefsiri demektir. Ya'ni Davuda öyle güzel bir ses, öyle &anlı bir eda verilmi&ti ki ak&am sabah tesbih ettikçe onun sesine bütün da$lar ve ku&lar i&tirâk eder, çınlar öterlerdi. Demek ki güzel sesle husni elhan Davudun bir fazıleti mahsusası, ku&ları dahi ba&ına toplıyanbir mu'cizesi olmu&tu. Bu ma'nâ iledir ki savti Davudî me&hur oldu$u gibi mezamîri Davud da me&hurdur. Bu güzel san'ati islâmda sureti mutlakada mezmum zannedenler olmu&tur. Fakat bilmek lâzım gelir ki mezmum olan lühunı fısıktır.yoksakur'anokurkentertil ve tahsini savt, me'murun bihtir. Bu babda kütübi sıhahta hayli hadîsler vardır.birçokları $ınanın, ya'ni Musikînin tesirini ruhanî zannederler. Böyle bir zan, ruhu heva zannetmektir. Ses bir heva ihtizazı oldu$u için Musikînin do$rudan do$ru verdi$i tesirve heyecan, bir buse zevkı gibi cismanî ve asabî bir tesirdir. Teganni ancak bir kelimenin, bir kelâmın ma'nâsını ruha duyurma$a hizmet etmesi ı'tibariyledir ki ruhanî bir kıymet alabilir. Ehli fısk, hep &ehevanî

18 mevzularla cismanî heyecan aradı$ıi çin ma'nâyı öldürerek sâde a'saba basan kuru na$melerle cismanî tesir arar. Bu ise ruhanî &uuru terbiye de$il, ifnâ eder. Belki fasık için bütün &uurundan geçip mesti lâya'kıl olmak bir zevktir. Fakat dinin, &er'ın vermek istedi$i zevk bu de$il, güzel ma'nâlı, mukaddes &uurlu bir hayat ya&atmaktır. )erı istiyor ki Kur'an okunurken ses güzelle&tirilsin, teganni edilsin, ancak nazmı bozarak ma'nâyı unutturarak kuru ses ta'kıb eden ehli fısk elhan ve nagamatiyle de$il, Sh:»3949 elfazın tecvidini fesahatini bozmıyarak, ma'nâsını belâ$atinin incelikleriyle duyurarak &uurlu bir hayat ya&atacak olan bir lâhnile okunsun ki buna hadîsi nebevîde lühuni Arab ta'bir buyurulmu& veilmi edada tecvidile ta'rif olunmu&tur. Bu suretle biz Kur'an okunurken Hazreti Davudun mu'cizesini ya&amı& oluruz. Netekim Kur'anı güzel okuyan hakkında «Âli Davudun mezamîrinden bir mizmar verilmi&tir» diye sitayi& buyurulmu&tur. Hazreti Davudun da$ları teshir eden, uçan ku&ları durduran mu'cizesi de kuru bir ses oyunundan ıbaret terennümati mücerrede de$il, ruhtan kopup Hudaya arz olunan takdisat ve tesbihat idi. Netekim bu ma'nâyı belâ$atle ifadeiçin onun maıyyetinde da$lar zevil'ukul gibi gösterilerek «4bj u bí» diye nidâ «Š î ÀÛaë 7» onun mahalline atf edilmi&tir.da$lar, ku&lar böyle müsahhar

19 = í z Ûa oldu$u gibi éû b äûaë ve ona demiri de yumu&attık - müfessirînbunu &öyle tefsir ediyorlar: kızdırma$a, dö$me$e muhtac olmaksızın elinde bal mumu gibi diledi$i surete koyuverdi. Fahruddini Razî der ki: Allahın kudretinden bunu istib'ad etmemelidir. Çünkü görülüyor, ate&teöyle yumu&uyor ve öyle münhall oluyor ki yazı yazılan mürekkeb haline geliyor. O halde her hangi âkıl onu kudreti ilâhiyyeden istib'ad eder? Maamafih ba'zı nâs bundan murad ate& ile ve alât isti'maliyle demir eritmeyi ke&f veistihrac etti demek oldu$una kail olmu&tur, Lâkin bu do$rude$ildir. I'tikadının za'fı ve Allahın kudretine ademi ı'timadi onu bu fikre sevketmi&tir. g ça. Böyle olmakla beraber âyetin bu ma'nâya da ihtimali yok de$ildir. Demirin ke&fiveizabesi daha eski olsa gerektir. Fakat onu mum gibi diledi$i &ekle koyarak elbise dokuyacak derecede ince sanayia tatbik etmek Davud aleyhisselâma nasîb olmu& bir san'attir. Netekim sûrei «Enbiya» da «7 á Ø b2 å ß á Øä z n Û á ØÛ ì jû òè ä êbä à ÜÇë» buyurulmu&tuki bundan bu san'atin ahlâfa da yadigâr kaldı$ı anla&ılıyor.zira «á Ø Û» hıtabı ümmeti Sh:»3950

20 Muhammededir. Burada ise bu hikmet &öyle ifâde olunuyor: 11. 3à Ça yap diye pbì 2b bol bol, geni& geni& zırhlı elbiseler Š Ûa ó Ï Óë æa ve serdinde takdir sahibi ol - dokunu&unu ve biçimini iyi ölç: biçiminde maharetli ol, iyibiçimeyatır. Deniliyor ki Allah 7 tealânın bu san'ati senâ buyurmasının hikmeti &udur: bu san'atte buyuruldu$u á Ø b2 å ß á Øä z n Û üzere ındallah mükerrem olan âdemiyyeti katilden muhafaza ile ruhu vikaye vardır.onuniçin bunu yapan, kılıç ve saire gibi taarruz silâhı yapanlardan daha hayırlıdır.âlemdefazla bir silâh ke&feden ve onu kullanmasını bilenler be&eriyyete bir haysiyyetle müfid iseler, ondan vikaye vasıtasını ke&fedenler, sulh-u salâha hizmet ettikleri için daha ziyade faidelidirler. Bu hikmetle buyuruluyor ki b 6 z Ûb aì Üà Çaë hem salâh ile çalı&ın iyi bir i& yapın - burada «3à Çaë de denilmeyip a ì Üà Çaë» denilmesi &ayanı dikkattir. Bu cümle zamirinin Davud ile beraber maıyetindeki ehline 7 raci' oldu$unu söylemi&ler ise de biz bunun gibi kıssânın bir ıbreti á Ø b2 å ß á Øä z n Û olmak üzere ümmeti Muhammede hıtabile bir tezyil oldu$u kanaatindeyiz ki &öyle demek olur: sizde ey ümmeti Muhammed! Salâh ile çalı&ın, daha güzel i&ler yapın Šî 2 æì Üà Èm bà 2 ó ã a çünkü ben ne yapaca$ınızı gözetiyorum, her ne yaparsanız görürüm - ya'ni ona göre mükafatını veririm 12. í ŠÛa å à îü Ûë Süleymana da rüzgârı - râm ettik, müsahhar kıldık. Deniliyor ki Süleyman aleyhisselâma müsahhar kılınan bir riyhi mahsus idi,

21 bütün &u rüzgârlar de$il idi, çünkü onlar hacet vakıtlarında umumun menafiı içindir. Onun için bütün kıraetlerde bu «í ŠÛ a» müfred okunmu&, hiç birinde «bí ŠÛa» okunmamı&tır.ya'nisüleyman aleyhisselâm isterse âlemin rüzgârını Sh:»3951 tutabilirdi demek de$il, heva da bir cereyanına tasarruf edebilir ve onunla diledi$i yere gidebilirdi. O bir rüzgâr idi ki Š è bç ë Ë sabah gidi&i bir ay 7 Š è bè yaë ë ak&am dönü&ü de bir ay - &er'an bir günlük yol altı saat oldu$una göre otuz kilometre ı'tibar edilirse gidi&i dokuz yüz kilometre, geli&i de dokuz yüz kilometre olarak bin sekiz yüz kilometre kat'eder. Burada «zamiri riyha gönderilmi& «b ç ë Ë» nın ê ë Ë» diye Süleymana irca' edilmemi& oldu$una göre yalnız rüzgârın sür'ati gösterilmi& demek olur. Süleyman aleyhisselâm bununla balon gibi mi yoksa tayyare gibi mi giderdi orasını Allah bilir. Seyretti heva üzre denir tahtı Süleyman Ol saltanatın yeller eser &imdi yerinde

22 6 Š À Ô Ûa å îç éû bä Ü aë hem ona - ya'ni Süleymana - kıtr ya'ni erimi& bakır pınarını seyl gibi akıttık - ya'ni ma'denden su akar gibi akıttık. Kazıy Beyzavî bunun Yemende oldu$unu kaydetmi&tir. Âlûsî de &u rivayetleri kaydediyor: bni Münzir, Ikrımeden &öyle tahric etmi&tir: Allah tealâ bakırı üç gün su gibi akıttı dedi, nereye denildi, bilmem dedi. bni Ebihâtim de Süddîden &öyle tahric etmi&tir: ona üç gün bir bakır ma'deni akıtıldı. Bahirdede bni Abbas, Süddî ve Mücahidden &öyle nakledilmi&tir:demi&ler ki üç gün üç gece akıtıldı ve Yemende idi. Mücahidden bir rivayette de bakır San'adan aktı, ayda üç gün aktı$ıdasöylenmi&tir. Biz bunun bir atıyyeiilâhiyye olan bir ılm-ü san'atle akıtılmı& olmasını daha ehemmiyyetli görüyoruz. å v Ûa å ßë Cinden de - müfredi cinni olan Cin, bizim iyzah edemiyece$imiz gizli mahluklar (Sûrei En'amda «å v Ûaë ã üa åî Ÿbî, a ë Ç ó jã 3 Ø Û bä ÜÈu Ù Û ˆ ë» âyetine bak). Cinden Sh:»3952

23 denilmekle anla&ılıyor ki hepsi de$il ba'zı Cin rabbının izniyle - yoksa Cin inse 6é 2 æ b 2 çalı&maz ƒûa bã Š ßa åç á è ä ß Î Œí åßë Bu cümle Cinlerin dahi mükellef oldu$una tenbihtir. Bununla beraber Hazreti Süleymana çalı&an Cinlerin cüz'î bir inhiraf ile yanacak vaz'iyyette ate& kenarında &iddetli bir tazyık içinde çalı&tıklarına da i&arettir. Burada Cinlerin esrarı san'ati hâiz san'atkârlar oldu$u da &undan anla&ılıyor 13. õ b í bß éû æì Üà Èí onlar ona ne isterse yaparlardı 3î qbàmë kí bzß å ß = mihrablar ve timsaller - MHRAB, mif'al ismi âlet vezni oldu$u gibi bir de midrar gibi mubalega sigası olur ki mihrabın esasen bu ma'nâdan me'huz oldu$u söyleniyor. Ke&&afta der ki: meharîb, ibtizalden masun olan &erefli mesakin ve mehafil demektir. Bunlar hamiyyet ile muhafaza ve müdafea olunduklarından dolayı meharîb tesmiye edilmi&tir. Maamafih burada mesacid diye de tefsir olunmu&tur.temasîl,timsalin cem'idir. Timsal canlı veya cansız bir &ey'in suretine mumasil tasvir olunan her hangi bir surettir. Burada temasîl, Melâike ve Enbiya ve salihîn suretleri denilmi&tir. Halk görsün de onlar gibi ıbadet etsinler diye mescidlerde bakırdan, pirinçten, sırçadan mermerden bunların suretleri yapılırmı&. Böyletasvirler yapılmasına Süyelman aleyhisselâm nasıl cevaz verdi? diye sorabilirsin, cevaben derim ki: tasvir, yalan ve zulüm gibi aklın takbihetti$i &eylerden

24 de$ildir. Böyle olanlarda &eriatlerin ihtilâfı câizdir. Ebül'âliyeden merviy oldu$u üzere o zaman ittihazı suver haram kılınmamı&tı. Bununla beraber temasîlin hayvan sureti olması lâzım de$ildir. A$aç gibi cansız resimleri olması da câizdir g ça. Onuniçin Razi yalnız nuku& demekle iktifa etmi&tir. laìv Ûb æb1 uë Sh:»3953 CFÂN, çanak ma'nâsına cefnenin cem'i. CEVAB da büyük havuz ma'nâsına câbiyenin cem'idir. 6 pbî, a ë Óë KUDUR, kıdrin cem'i, kıdr, gerek topraktan ve gerek sair ma'denden çömlek, tencere ve kazgan gibi yemek pi&en kablar, RÂSYAT, yerinden kalkmaz a$ır ve sâbit ma'nâsına rasiy veya râsiyenin cem'idir. Demek ki çok yemekler pi&iriliyor, pek büyük sofralar kuruluyormu& a 6 Š 4 a a ì Üà Ç a çalı&ın

25 ey Davud hanedanı, o büyük &ükr için çalı&ın. Ya'ni o büyük ni'met ve refah içinde atalet ve sefahete dalmayın, çalı&ın, hem çalı&manız bu ni'metlerin &ükrünü eda etmek, her birini yerinde sarf ederek Allah tealâya daha güzel amellerle kulluk eylemek için olsun ki «á Ø ã í ü á m ŠØ å Û» ì Ø Ûa ô bj Ç å ß 3î ÜÓë Maamafih kullarım içinde &ekûr olan azdır.- )EKÛR, çok &ükr eden, bütün vus'unü &ükre sarf eden kalbi, dili ve sair a'zası hem i'tikad, hem i'tiraf, hem çalı&makla ve ekser evkatta &ükr ile me&gul olandır. bni Abbastan bir rivayette: bütün ahvalinde &ükredendir. Sûrei Nemilde geçti$i üzere «ô Ûaë ó ÜÇë óüç o àè ãa ó n Ûa Ùnà È ã Š Ø a æa ó ä Ç ëa l Ú bj Ç ó Ï Ù nà yš 2 ó ä Ü aë éî Šm b z Ûb 3à Ça æaë å î z Ûb Ûa» duâsını vird edinmi& olan Süleyman aleyhisselâm o, az olan &ekûr kullardandır. 3î ÜÔ Ûa ó ä ÜÈ ua á è ÜÛa Rivayet olunur ki Hazreti Ömer bir adamın Allahım, beni o å ß azdan kıl» diye duâ etti$ini duymu&, bu nasıl duâ diye sormu&. O zat: «i&idiyorum ki,» demi& Allah tealâ «ì Ø Ûa» buyuruyor, ben de beni o azlardan kılmasını istiyorum» ô bj Ç å ß 3î ÜÓë bunun üzerine Hazreti Ömer herkes Ömerden a'lem» demi&.

26 Sh:» üa ò 2 a - BuradaArz,Yerinismide$il «bí P a» fiılinden ekl vezninde masdardır.erdanamındaki böce$in fi'li, ya'ni a$aç kurdu denilen bir nevi' güvenin yemesi, kırkması ma'nâsınadır deniliyor, bir güve böce$i demek olur. Süleyman aleyhisselâmın sureti vefatı hakkında türlü rivayetler varsa da biz onlardan sarfı nazar ediyoruz. Allah tealâya inâbesi güzel, ni'metlerine &ükrile bahtiyar olan Davud ve Süleyman aleyhimesselâmın hallerini beyandan sonra küfranda bulunanlara misal olmak üzere Sebe' kavminin hali hikâye olunarak buyuruluyor ki: åî àí åç æbn äu 7 òí a á è äø ß ó Ï bj Û æb ÔÛ QU l ë òj îÿ ñ Ü2 6 éû aë Š Ø aë á Ø 2 Ö å ß aì Ü 64bà ë á çbä Û 2ë â ŠÈ Ûa 3 î, á è îüç bä Ü bï aì Š ÇbÏ QV ì 1Ë 3î ÜÓ å ß õ ó ë 3 qaë Á à 3 a ómaë å în äu á è în äv 2 ì 1Ø Ûa ü a ô bv ã 3çë 6aë Š1 bà 2 á çbä íœu Ù Û QW

27 ô Š Ó bèî Ï bä b2 ó n Ûa ôš Ô Ûa å î2ë á èä î2 bä ÜÈuë QX åî ä ß a b ßb íaë ó ÛbîÛ bèî Ï aë Šî, 6Š î, Ûa bèî Ï bã Óë ñš çbã á è 1 ãa a ì àüãë bã b1 a å î2 Çb2 bä 2 aì ÛbÔÏ QY pbí ü Ù Û ó Ï æ a 6 Ö Œà ß 3 á çbä Ó Œßë sí bya á çbä ÜÈvÏ ì Ø b j 3 Ø Û Sh:»3955 Meali )erifi Celâlime kasem ederim ki Sebe' için meskenlerinde hakıkaten bir âyet vardı: sa$ ve soldan iki Cennet, yeyin diye rabbınızın rızkından da ona &ükredin, ne güzel: ho& bir belde, gafur bir rab Fakat onlar bakmadılar, biz de üzerlerine arim seylini salıverdik ve o dilber iki Cennetlerini buruk yemi&li, ılgınlık, az bir &ey de sidirden iki harap Cennete çevirdik 16 Bunu onlara nankörlüklerinin cezası yaptık ve biz hep öyle çok nankör olanları cezalandırırız 17 Biz onlarla o feyz-u bereket verdi$imiz memleketler arasında sırtsırta karyeler meydana getirmi&tik ve onlarda muntazam seyr-ü sefer takdir eylemi&tik, gezin oralarda gecelerce

28 ve gündüzlerce emniyyet içinde demi&tik 18 Buna kar&ı onlar "ya rabbenâ, seferlerimizin arasını uzakla&tır" dediler ve nefislerine zulmettiler. Biz de onları efsanelere çevirdik ve temamen didik didik da$ıttık, &übhesiz ki bunda çok &ükredecek her sabırlı için elbette âyetler var 19 Yine celâlime kasem ederim ki blîs, onlar aleyhindeki zannını hakıkaten do$ru buldu da içlerinde mü'minlerden ıbaret bir fırkadan maadası ona tabi' oldular 20 Halbuki onun onlar üzerinde hiç bir saltanat kudreti yoktu, lâkin biz Âhıreteiymanı olanı belli edecek, ondan Sh:»3956 &ekk içinde bulunandan ayırd eyliyecektik. Öyle ya rabbın her &eye kar&ı hafîzdir á è äø ß ó Ï Sebe' kavminin meskenlerinde - balâda iyzah edildi$i üzere bj Û ataları Sebe' ibni Ye&cübibni Ya'rub ibni Kahtanın namiyle yad olunan Sebe' kavmi sûrei Nemilde kıssaları geçti$i vechile mukaddemâ Güne&e taparlarken. Bilkîs idaresinde Hazreti Süleymana itaat ederek memleketlerini kurtardıktan ba&katerakkı etmi&lerdi. Meskenleri, merkezleri Yemende Me'rib &ehri idi ki Sebe' ona dahi ıtlak edilir. Bunların meskenlerinde kendileri için «òí 7 a» bir âyet, bir ıbret vakı' olmu&tu, bu

29 âyet zikrolunacak iki cennet zannedilebilirse de Ke&&afın ıhtarı vechile yalnız o de$il, kıssalarının hey'eti mecmuasıdır. )öyle ki 64bà ë åî àí åç æbn äu sa$ ve soldan iki Cennet - iki taraflı ba$lar, bostanlar, lisani hal ile diyorlardı ki 6 éû aë Š Ø aë á Ø 2 Ö å ß aì Ü rabbınızın rızkından yiyin de ona &ükredin - bu ni'metin kadrini bilerek ona göre ıbadet edin. Çünkü ì 1Ë l ë òj îÿ ñ Ü2 beldeniz bir beldei tayyibe gayet ho& bir belde, rabbınız ma$rifeti çok bir rab - onun için &ükrünü bilin de iyi hizmet edin. ttifakâtı bedîadandır ki «òj îÿ ñ Ü2» lâfzı ebced hisabiyle stanbulun fethine tarih dü&mü&tür. Molla Camî merhumun bir hediyyesi olmak üzere ma'ruftur. 16. aì Š ÇbÏ fakat onlar, o Sebe'liler ı'raz ettiler - rivayete nazaran on üç Peygamberleri kendilerini da'vet ettikleri halde &ükürden kaçındılar, hizmetine bakmadılar â ŠÈ Ûa 3 î, á è îüç bä Ü bï biz de üzerlerine arim seylini salıverdik - arim seyli önüne geçilmez sarp seyl, yâhud Arim denilen seddin seyli veya Sh:»3957 Arim deresinin seyli. Ebül'fida' tarihinde «bu seddi Me'rib arzında sebe' ibni ye&cüb yapmı& ve ona yetmi&

30 kadar çay akıtmı& ve uzak vadîlerden seylleri celbeylemi& idi» der. Alûsî de, Ke&&afta da der ki «bu sed, Bilkısinyaptı$ı sedd idi ki ikida$ın arası ta& ve zift ile kapatarak menba' ve ya$mur sularını birikdirtmi& ve iska için lüzumu kadar haklar bırakmı&tı». Alûsînin nakline göre, seddin arkasına suyu habs edip birbiri üzerine müteaddid kapılar ve önüne nehirlerinin adedince on iki havuz yapmı&tı. Bir kavilde bu seddi Yemen kabailinin babası olan Hımyerin yaptı$ı söylenmi&, bir kavilde de Lokmani ekber ibni Âdın yaptı$ı ve ta&larını kalay ve demirle perçinledi$i ve bir fersah murabbaında oldu$u söylenmi&tir. Bunların cem'ınde münafat yoktur. Evvelâ sebein ba&lamı& olması, sonra Hımyerin, sonra Lokmanın ve Zül'karneynin daha sonra da Bilkısin peyderpey muhtelif in&aat ve ta'miratta bulunmu& olmaları pek melhuzdur. Á à acı, kekre veya boruk 3 qaë esl a$acı - tarafeveyatarfâdan bir nev'ı, büyük nev'ı diye tefsir ediyorlar. Kamus tercemesinde tarfâ ılgın a$acı ve esl onun acı ılgın denilen irikısmı diye mezkûrdur. sidir Arabistanın en makbul a$açlarından olmak üzere ma'ruftur. Meyvesine nıbk ve Arabistan kirazı ta'bir olundu$u Kamustercemesinde mesturdur. Ezheri demi&tir ki sidir ikidir. Birisinden intifa' olunmaz ve yapra$ıy ıkamalara yaramaz. Meyvesi kekredir, yenmez, dâl denilen budur. Bir kısmı da su üzerinde biter, meyvesi nıbktır, yaprakları gasûldür, unnab a$acına benzer g ça.

31 å în äu á è în äv 2 á çbä Û 2ë - Burada ikinciye «cenneteyn» ta'biri mü&akele ve tehekküm içindir. Türkcemizde ma'ruf bir mesel vardır: «bakılırsaba$ olur bakılmazsa da$ Sh:»3958 olur» 17. 6aë Š1 bà 2 - bu «a ë Š1» küfrandandır. Ya'ni nı'mete nankörlüklerinden dolayı 18. ñš çbã ô Š Ó bèî Ï bä b2 ó n Ûa ôš Ô Ûa å î2ë á èä î2 bä ÜÈuë hem onlarla o mübarek kıldı$ımız içlerine bereket verdi$imiz karyeler arasında sırtsırta karyeler yapmı&tık - o bereketli karyelerden murad )am bilâdıdır. «ñš çbã ô Š Ó» Katâdeden rivayet olundu$u üzere 6Š î, Ûa zahr zahra, ya'ni sırtsırta mülâsık diye tefsir edilmi&tir. bèî Ï bã Óë ve onlar da, ya'ni o karyeler de seyr-ü seferi muayyen mıktar üzere tertib ve tanzîm etmi&tik - her biri yolcu içinbirer istasyon ve birer merhale halinde idi, birinden çıkan azık ta&ımadan ve açıkta yatmadan ve tehlike görmeden di$erine gidebilir öyle ki åî ä ß a b ßb íaë ó ÛbîÛ bèî Ï aë Šî, o kurayi zâhire içinde geceler ve gündüzlerce emniyyet ve âsayi& ile gidin gezin - öyle muntazam, öyle

32 emniyyetli idi, demek ki yalnız sebe' de$il, Yemenden )ama kadar Arabistanın bütün vaz'ıyyeti böyle bir ma'mure imi& ki bu çok calibi dikkattir. 19. bä 2 aì ÛbÔÏ &te bu ni'mete kar&ı da onlar küfrederek ya rabbena dediler bã b1 a å î2 Çb2 bizim bu seferlerimizin mesafesini uzakla&tır.-benisraîlin hayr olan a'lâyı ednaye de$i&mekistedikleri gibi bunlar da o ma'muriyyetten bizarlık gösterdiler, onların ortadan kalkıp aralarına uzun mesafelerin, sahraların girmesini istediler. Bunu hakikaten böyle kavlen istemi& olmaları melhuz isedeyaptıkları küfrânveısyanile hâlen istemi& olmaları da zannedilir. Öyle dediler á è 1 ãa a ì àüãë ve nefislerine zulmettiler, kendilerine yazık ettiler, zira belâlarını aradılar sí bya á çbä ÜÈvÏ biz de kendilerini uhduselere; efsânelere, Sh:»3959 masallara çevirdik. Denilir ki ciddî bir süvari iki aydan ziyade ma'mure içinde giderdi ve dört aylık mesafeden ahali yekdi$erinden ate& iktibas edebilirlerdi g ça. 6 Ö Œà ß 3 á çbä Ó Œßë ve didik didik darmada$ınık ettik, Gassân, )ama iltihak etti, Enmar Yesribe, Cüzam Tihâmeye, Ezd, om ana ilh. Ù Û ó Ï æ a )übhesiz ki bunda - sebein zikr olunan bu kıssasında pbí ü

33 elbette âyetler var, ıbret alacak delâletler var çok &ükredecek her ì Ø b j 3 Ø Û çok sabırlı için - ya'ni çok &ükr edici &ekûr olmak için çok sabırlı olmak lâzımdır.vei&te böyle çok sabırlı olup çok da ni'metlere irmek ve çok &ükr edici olmak &anından olan kimseler için i&bu Sebe' kıssasında mühim âyetler vardır. Heva ve heveslerini zabt edip zahmetlere me&akkatlere tahammül ederek vazife ve ıbadetlerine çalı&an sabırlı kimseler memleketlerini Allahın ınayetiyle Cennet gibi ma'mur eder ni'metlere irerler. Allahın pek az olan &ekûr kullarından olmak istiyenler de o ni'metlerle azmayıb yine sabr-u sebat ile &ükrüne ıkdam edecek ehli sabır-u mücahede içinde bulunurlar. 20. é äã î Ü 2 a á è îüç Ö ÔÛë Yine celâlıma kasem ederim ki blis onlar. Ya'ni Sebe'liler yâhud Beni Âdem aleyhinde zannını do$ruçıkarttı «=åî Èà ua á è äí ì Ë üë üa ó Ï á èû åä í ü ó än íì Ëa bà 2 l å î Ü à Ûa á è ä ß Ú bj Ç ü a» demi& olan blis dedi$ini tahakkuk ettirdi åî ä ß ªì à Ûa å ß b Ôí ŠÏ ü a êì Èj mbï onun için halis mü'minlerden ıbaret bir fırkadan maadası o blise tâbi' oldular, ardınca sürüklendiler, bu sürükleni& de onun kudretinden de$il kendilerinin Âhıreteiymansızlıklarındandır. Çünkü Allah tealâ olanla olmıyanın Âhıretiniayırmı&tır.Onun için o ittiba', esas i'tibariyle )eytanın bir galebesinden

34 Sh:»3960 de$il, emr-ü iradei hakkın galebesindendir. Yoksa Allahın iradesinin zıddını tahakkuk ettirmek kimin haddine, her &ey'e kar&ı hâfîz, muhafız, hâkim ancak rabbın Allahındır. ; Åî 1y õ ó 3 ó ÜÇ Ù 2 ë - Onuniçin hiç bir &eyden korkmıyarak: 4bÔ r ß æì Ø Ü àíü 7 é ÜÛa æë å ß á n àç åí ˆ Ûa aì Ç a 3 Ó RR Ú Š å ß bà èî Ï á èûbßë üa ó Ï üë paì à Ûa ó Ï ñ åà Û ü a ê ä Ç òçb1 Ûa É1 äm üë RS Šî èã å ß á è ä ß éûbßë aì ÛbÓ 6 á Ø 2 4bÓ a = bß aì ÛbÓ á è 2ì Ü Ó åç Ê Œ Ï a a ó ny 6 éû æ a paì à Ûa å ß á Ø Ó Ší åß 3 Ó RT Šî jø Ûa ó ÜÈ Ûa ì çë 7 Õz Ûa 45 ó Ï ëa ô ç ó ÜÈÛ á b í a ëa b ã aë = é ÜÛa 3 Ó 6 üaë æì Üà Èm b àç 3d ã üë bä ߊ ua b àç æì Üd mü 3 Ó RU åî j ß ì çë 6 Õz Ûb 2 bää î2 n 1í á q bä 2 bää î2 Éà ví 3 Ó RV õ b Š é 2 á n Ôz Ûa åí ˆ Ûa ó ãë a 3 Ó RW áî ÜÈ Ûa b n1 Ûa

35 6 áî Øz Ûa Œí ŒÈ Ûa é ÜÛa ì ç 32 5 Sh:»3961 å Ø Ûë a Ší ˆãë a Šî, 2 b äü Û ò Ï b ü a Úbä Ü a bßë RX æ a Çì Ûa aˆ ç ó nß æì Ûì Ôíë RY æì àü Èíü b äûa Šr a é äç æëš bn m ü â ìí bèî ß á ØÛ 3 Ó SP åî Ó b á n ä ; æì ß Ôn m üë òçb Meali )erifi De ki: Allahın berisinden o zu'mettiklerinize istedi$iniz kadar yalvarın, ne Göklerde ne Yerde zerre mikdarına güçleri yetmez, onların bunlarda bir ortaklı$ı da yok, onun onlardan bir zahîri de yoktur 22 Huzurunda &efaat faide de vermez, ancak izin verdi$i kimseninki müstesna, nihayet kalblerinden deh&et giderildi$i zaman "rabbınız ne buyurdu?" Derler. "hakkı" derler, o öyle yüksek, öyle büyük 23 Size, de: Göklerden ve Yerden kim rızık veriyor? Allah, de: ve her halde biz veya siz mutlak bir hidayet üzerindeyiz veya açık bir dalâl içinde 24 De ki: siz bizim cürümlerimizden mes'ul edilmezsiniz, biz de sizin

36 yaptıklarınızdan mes'ul olmayız 25 De ki: rabbımız hepimizi bir araya toplıyacak, sonra da hak hukmü ile aramızı ayıracak, o öyle fettah, öyle alîmdir 26 De ki: ona &erik diye takı&tırdıklarınızı bana gösterin bakayım: hayır öyle &eyyok,do$rusu bu: Allah yegâne azîz, yegâne hakîmdir 27 Seni de ba&kade$il, ancak bütün insanlara &amil bir risaletle rahmetimizin müjdecisi, azâbımızın habercisi gönderdik ve lâkin insanların ekserisi bilmezler 28 Ve "ne vakıt bu va'd e$er gerçekseniz?" diyorlar 29 De ki: size bir gün mîadı ki ondan bir saat geri de kalamazsınız, ileri de geçemezsiniz 30 Sh:» éû 23. æ a åà Û ü ancak kendisine &efaat içinizinverilmi& olan kimse müstesna - a ki evvelâ mekamı Mahmudda Muhammed Mustafa sallâllahü aleyhivesellem, sonra alâ meratibihim di$er Enbiya ve Melâike ve salihîn á è 2ì Ü Ó åç Ê Œ Ï a a ó ny ya'ni izin verdiklerinin &efaati de birdenbire oluvermez, mevkıfteçoktevakkuf ederler, deh&etli korku, halecanler içinde beklerler, o dereceye kadar beklerler ki nihayet kalblerinden o deh&et ve halecan giderildi$i, ya'ni &efaate izin verildi$i zaman &efaat bekliyenler &efaat eden &efaatcilerine 6 á Ø 2 4bÓ a = bß aì ÛbÓ derler rabbınız ne söyledi? - )efaatinizi kabul buyurdu mu? )efaatciler de

37 7 Õz Ûa cevaben aì ÛbÓ hakkı derler - Ya'ni hakkı söyledi, hakkı ne ise o olsun buyurdu derler, binaenaleyh kâfirlere &efaat olmaz «ó šm a åà Û ü a =æì È1 í üë» mısdakınca yalnız Allahın razı oldu$u mü'minlere &efaat ederler. 28. ò Ï b ü Úbä Ü a bßë - Bu âyet de risaleti Muhammediyyenin b äü Û a Arab ve gayri Arab bütün insanlara kâffeten amm-ü &amil oldu$una delil olan âyetlerdendir. ô ˆ Ûb 2 üë æ a Š Ô Ûa aˆ è 2 å ß ªì ã åû aë Š1 åí ˆ Ûa 4bÓë SQ É u Ší 7 á è 2 ä Ç æì Ïì Ó ìß æì à Ûb ÄÛa a ô Šm ìûë 6 é í í å î2 åí ˆ Ü Û aì 1 È š n a åí ˆ Ûa 4ì Ôí 74 ìô Ûa? œ È2 ó Û a á è š È2 åî ä ß ªì ß b ä ØÛ á n ãa ü ìû aë Šj Øn a Sh:»3963 á bã å zãa a ì 1 È š n a åí ˆ Ü Û aë Šj Øn a åí ˆ Ûa 4bÓ SR 4bÓë SS åî ß Š v ß á n ä 32 á õ bu a È2 ô è Ûa åç

38 a bè äûaë 3 î Ûa Š Øß 32 aë Šj Øn a åí ˆ Ü Û aì 1 È š n a åí ˆ Ûa b àû òßa äûa aë Š aë a 6 a ãa éû 3È vãë é ÜÛb 2 Š 1 Øã æa bäãë Š ß bm 3ç 6aë Š1 åí ˆ Ûa Öbä Ça ó Ï 45 Ë üa bä ÜÈuë 6laˆÈ Ûa a ëa å ß òí ŠÓ ó Ï bä Ü a bßë ST æì Üà Èí aì ãb bß ü a æ ëœ v í SU æë Š Ïb é 2 á n Ü a bà 2 b ã a = bçì ÏŠ n ß 4bÓ ü a Ší ˆã SV åî 2 ˆÈ à 2 å zã bßë a = ü ëaë üaì ßa Šr a å zã aì ÛbÓë b äûa Šr a å Ø Ûë Ôíë õ b í åà Û Ö ŠÛa Á jí ó 2 æ a 3 Ó ; æì àü Èíü Meali )erifi Bununla beraber o küfredenler: "biz ne bu Kur'ana inanırız, ne de önündekine" dediler, fakat görsen o zalimler yakalanıp rablarının huzuruna durduruldukları zaman ba'zısı ba'zısına söz atarken, ki taraftan zebun edilenler, o büyüklük taslıyanlara &öyle diyorlardır: siz olmasa idiniz her halde biz mü'min olurduk 31 Di$er taraftan büyüklük taslıyanlar o zebûn edilenlere &öyle demektedir: ya... Size hidayet

39 Sh:»3964 geldikten sonra sizi ondan biz mi çevirdik, hayır siz kendiniz mücrimdiniz 32 O zebûn edilenler de o büyüklük taslayanlara demektedir: hayır i&iniz gece gündüz dolap, çünkü sizler bizlere hep Allaha küfretmemizi ve ona menendler ko&mamızı emrediyordunuz, ve böyle atı&ırlarken hepsi azâbı gördükleri o demde içlerinden pi&manlık getirmektedirler, tomrukları geçirmi&izdir de boyunlarına hep o küfredenlerin, sâde yaptıklarının cezasını çekiyorlardır 33 Biz her hangi bir memlekette (bir nezîr) tehlikeyi haber veren bir Resul gönderdikse her halde onun refah ile &ımartılmı& olanları dediler ki: "biz sizin gönderildi$iniz &eyleri tanıyamayız" 34 Ve dediler ki "biz emvalce de daha ço$uz evlâdca da, ve biz ta'zib olunmayız"35deki rabbım rızkı diledi$ine dö&er diledi$ine sıkarvelâkin nâsın ekserisi bilmezler 36 ó 1 Û bã ä Ç á Ø 2 ŠÔ m ó n Ûb 2 á ü ëa üë á Ø Ûaì ßa bßë SW bà 2 Ñ È šûa õ aœu á èû Ù Û ë bï b 9 z Ûb 3 àçë åß a åß ü a ó Ï æ ìè í åí ˆ Ûaë SX æì ä ß a pbï Š Ì Ûa ó Ï á çë aì Ü àç æ a 3 Ó SY æë Šš z ß laˆè Ûa ó Ï Ù Û ë a åí Œ ubè ß bä mbí a

40 7 á n Ô1 ãa bßë 6 éû Ôíë ê bj Ç å ß õ b í åà Û Ö ŠÛa Á jí ó 2 á ç Š zí â ìíë TP åî Ó a ŠÛa Š î ì çë 7 é 1 Ü í ì èï õ ó å ß æë j Èí aì ãb á b í a õ ü ª ì ça òø Üà Ü Û 4ì Ôí á q b Èî àu Sh:»3965 aì ãb 32 7 á è ãë å ß bä î Ûë o ãa Ùãbz j aì ÛbÓ TQ Ù Ü àíü â ìî ÛbÏ TR æì ä ß ªì ß á è 2 á ç Šr a 7 å v Ûa æë j Èí aì Óë aì àüã åí ˆ Ü Û 4ì Ôãë a 6 Š üë b È 1ã œ Èj Û á Ø š È2 á è îüç ó Ü n m a aë TS æì 2 ˆØ m bè 2 á n ä ó n Ûa b äûa laˆç b àç åí ˆ Ûa á í æa 4bÓë 6ô Šn 1 ß í Š í Ù Ï a 3 u ü a ü a aˆ ç aˆ ç bß aì ÛbÓ pbä î2 bä mbí a bß aì ÛbÓë á ª ë b2 a j Èí æb bßë TT åî j ß Š z ü a aˆ ç æ a = á çõ bu b àû Õz Ü Û aë Š1 6 Ší ˆã å ß ÙÜ jó á è îû a bä Ü a bßë bèãì í k n å ß á çbä îm a á çbä îm a bß b È ß aì ÌÜ2 bßë = á è Ü jó å ß åí ˆ Ûa l ˆ ë TU

41 ; Šî Øã æb Ñ îøï ó Ü aì 2 ˆØÏ Meali )erifi Halbuki ne mallarınız ne de evlâdlarınız de$ildir sizi huzurumuza yakla&tıracak olan, ancak iyman edip salâh ile i& gören, i&teonların amellerine kar&ı kendilerine kat kat mükâfat vardır. Ve onlar Cennet &ehni&inlerinde emniyyet içindedirler 37 Âyetlerimizi hukümsüz bırakmakiçin yarı& ederek Sh:»3966 çalı&anlar isehakkın huzuruna onlar azâb içinde ihzar edileceklerdir 38 De ki hakıkaten rabbım kullarından diledi$i kimseyerızkı hem dö&er hem sıkar ve her neyi hayra sarfederseniz o ona halef de verir, hem o, rızık verenlerin en hayırlısıdır 39 O gün ki hep onları birlikte mah&ere toplıyaca$ız, sonra Melâikeye diyece$iz: &unlar size mi tapıyorlardı? 40 Demi&lerdir: zati sübhanına arzı tenzih ederiz, sensin onlara kar&ı ekserisi onlara inanmı&lardı 41 &te o gün ba'zınız ba'zınıza ne bir menfeate, ne de bir zarara mâlik olamaz

42 ve o zulmedenlere deriz: tadın bakalım o yalan deyip durdu$unuz ate&in azâbını 42 Kar&ılarında açık beyyineler halinde âyetlerimiz tilâvet olundu$u zaman o zalimler: «bu ba&kade$il, sırf sizi atalarınızın taptı$ı ma'budlardan men'etmek isteyen bir adam» dediler ve «bu (Kur'an) ba&kabir &ey de$il, sırf uydurulmu& bir iftira» dediler ve o küfredenler hak kendilerine geldi$i vakıt bu apaâçık bir sihirden ba&ka bir &ey de$il, dediler 43 Halbuki biz onlara öyle ders alacakları kitablar vermedik ve kendilerine senden evvel bir nezîr de göndermedik 44 Onlardan evvelkiler de tekzib etmi&lerdi, hem bunlar onlara verdiklerimizin onda birine ermediler, Resullerimizi tekzib ettiler de nasıl oldu inkârım? éû Ôíë ê bj Ç å ß õ b í åà Û Ö ŠÛa Á jí ó 2 æ a 3 Ó - Bubir &ahsısta iki vakta nazaran, yukarıki de muhtelif iki &ahsa nazarandır.onuniçin tekrar yoktur åî Ó a ŠÛa Š î ì çë hem o hayrürrazikîndir. Çünkü di$erleri hakikaten râzık de$il, onun rızkını iysale vasıtadır Ší ˆã å ß ÙÜ jó á è îû a bä Ü a bßë Kendilerine senden evvel bir nezîr de göndermedik - ya'ni o yaptıkları &irkler ne bir kitaba müsteniddir, ne de bir Peygambere, mü&rikli$i

43 ihdas Sh:»3967 edenler Peygamber de$ildi, yoksa daha evvel smailvebrahim gönderilmemi& de$ildir. Onun için burada böyle buyurulması ileride «Ší ˆã bèî Ï 5 ü a ò ß a å ß æ aë» buyurulmasına münafi de$ildir. ô aš Ïë ó ä rß é Ü Û aì ßì Ôm æa 7 ñ yaì 2 á Ø Ä Ça bà ã a 3 Ó TV å î2 á ØÛ Ší ˆã ü a ì ç æ a 6 ò ä u å ß á Ø j yb 2 bß aë Š Ø1nm á q 6 á ØÛ ì èï Š ua å ß á Ø n Ûb bß 3 Ó TW í laˆç ô í 3 Ó TX î è õ ó 3 ó ÜÇ ì çë 7 é ÜÛa óüç ü a ô Š ua æ a Õz Ûa õ bu 3 Ó TY lì î Ì Ûa â 5 Ç 7 Õz Ûb 2 Ò ˆ Ôí ó 2 æ a bà ã bï o ÜÜ æ a 3 Ó UP î È í bßë 3 Ÿbj Ûa õô j í bßë Éî à é ã a 6ó 2 óû a ó yì í bà jï o í n ça æ aë 7ó 1ã ó ÜÇ 3 a æbøß å ß aë ˆ aë p ìï 5Ï aì Ç ŒÏ a ô Šm ìûë UQ kí ŠÓ

44 æbøß å ß ëbä nûa á èû ó ãaë 7 é 2 b äß a a ì ÛbÓë UR = kí ŠÓ å ß k îì Ûb 2 æì Ï ˆ Ôíë 7 3 jó å ß é 2 aë Š1 Óë US 7 î È2 3 È Ï bà æì èn íbß å î2ë á èä î2 3î yë UT î È2 æbøß kí Š ß Ù ó Ï aì ãb á è ã a 6 3 jó å ß á è Çbî, b 2 Sh:»3968 Meali )erifi De ki: size sâde bir tek nasıhat edece$im &öyle ki: Allah için iki&er üçer ve teker teker kalkarsınız,sonra da iyi dü&ünürsünüz, arkada&ınızda cinnetten eser yoktur, o yalnız &iddetli bir azâbın önünde sizi sakındıracak bir Peygamberdir 46 De ki: ben sizden ücrete dâir bir &ey istersemosırf sizin kendiniz içindir, benim ecrim ancak Allaha aiddir ve Allah her &ey'e &âhiddir 47 De ki hakıkaten rabbım hakkı fırlatır allâmül'guyubdur 48 De ki: hak geldi, bâtılın önü de kalmaz sonu da 49 De ki: e$er ben yanılırsamyalnız kendime kalarak yanılırım vee$er hidayeti bulmu&sam bilmeli ki rabbımın bana vahiy vermesiyledir, çünkü o yakındır,i&itir, i&ittirir 50 Görsen o telâ&a dü&tüklerivakıt,artık kaçamak yoktur' yakın yerden

45 yakalanmı&lardır 51 Ve «iyman ettik ona» demektedirler, fakat onlara uzak yerden el sunmak nerede? 52 Halbuki evvel ona küfretmi&lerdi, uzak yerden gaybe ta& atıyorlardı 53Artık kendileriyle arzularının arasına sed çekilmi&tir,tıpkı bundan evvel emsallerine yapıldı$ı gibi, çünkü hepsi i&killi bir &ek bulunuyorlardı 54 7 Õz Ûb Ò ˆ Ôí ó 2 æ a Hakkı fırlatır, ya'ni kullarından diledi$inin kalbine indirir, yâhud bâtılın tepesine endaht eder de onun beynini parçalar, yâhud âfâka ne&reder, bu surette islâmın inti&arını va'd olur. Netekim 49. Õz Ûa õ bu hak geldi, ya'ni islâm geldi, &irk muzmahill olacak ó 1ã ó ÜÇ 3 a bà ã bï o ÜÜ æ a 3 Ó Bunda Peygamberin de kendi kendine ictihad ile hareket etti$i takdirde hata edebilece$ine delâlet vardır.51. aì Ç ŒÏ a o telâ&a vedeh&ete dü&tükleri vakıt - ölüm Sh:»3969 veya ha&ır deh&eti veya «Bedr» telâ&esi î È2 æbøß å ß ëbä nûa á èû ó ãaë

46 TENAVÜ), tenavül, el atmak, el sunmak demektir. MEKÂNIBAÎD,ya'niiymanın faide verece$i teklif zamanı, teklif dünyası geçdikten, azâb gelip çattıktan sonra iyman, iymanı yeis faidesizdir. 54. Reyb veren &ekk, ya'ni bir çok kimseleri kí Š ß Ù de &übheye dü&ürmek isteyen veya kendi içlerini de rahatsız eden i&killi, tühmetli &ekk, bütün o zalimlerin, kâfirlerinâhırette böyle deh&etli azâba yakalanacaklarını va'd eden bu âyetler, gerek Peygamber ve gerek mü'minler için büyük bir müjde ve bütün ıbadullah için bir ni'met oldu$u cihetle bunu müteakıb sûrei «Fâtır» ın da hamd ile ba&laması ne kadar güzel olmu&tur.