DİYARBAKIR İLİNDE PAMUK VE PAMUĞA DAYALI SANAYİNİN DURUMU VE GELİŞİMİ

Transkript

1 DİYARBAKIR İLİNDE PAMUK VE PAMUĞA DAYALI SANAYİNİN DURUMU VE GELİŞİMİ Remzi EKİNCİ * Emine KARADEMİR * Çetin KARADEMİR * * Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitü Müdürlüğü, DİYARBAKIR remziekinci@hotmail.com ÖZET Pamuk ve tekstil sektörü, Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Doğal elyafa olan ilginin giderek artması ve yaşam standardının yükselmesi, pamuk bitkisine olan talebi de artırmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, ekim alanı ve lif üretimi ile, son yıllarda, Türkiye nin en önemli pamuk üretim bölgesi konumuna gelmiştir. Ülke üretiminin yaklaşık % 50 si bu bölgeden karşılanmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki pamuk ekim alanlarının, özellikle GAP projesinin tamamlanmasından sonra, daha da artacağı tahmin edilmektedir. Diyarbakır ili ha ekim alanı ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinin pamuk üretim alanının % 24 ünü, Türkiye nin pamuk üretim alanının % 11 ini oluşturmaktadır. GAP projesinin gerçekleşmesi ile Diyarbakır ilinin sulanabilir tarım alanlarının artması, pamuk üretimi ve pamuğa dayalı sanayisinin gelişimine neden olmaktadır. Bu çalışmada, Diyarbakır ilindeki pamuk ve pamuğa dayalı sanayinin mevcut durumu ile pamuk üretimine olan etkileri incelenmiştir. Çalışmanın materyalini, Diyarbakır il sınırları içerisinde, pamuk ve pamuk sanayisine dayalı faaliyet gösteren, işletmeler oluşturmuştur. Ayrıca, faaliyet alanı ile ilgili çalışmalarda bulunan kuruluşların verilerinden de faydalanılmıştır. Anahtar Kelimeler : Diyarbakır, Pamuk, Sanayi, Durumu Situation And Development Of Cotton And Industry Based On Cotton In Diyarbakır Province ABSTRACT Cotton and textile sector has a quite important place in Turkey economy. Growth in population and prosperity level leads to increase in natural fiber consumption. The most important cotton producing area in Turkey is Southeast Anatolia Region. Approximately %50 of cotton production of Turkey is provided from this region. It s expected that cotton growing areas in this region will increase after completion of GAP Project. Diyarbakır province has one of the biggest cotton area in Southeast Anatolia Region with ha and it has been bring about %24 of the Southeast Anatolia Region and %11 of the Turkey s cotton sowing area. Due to enlargement irrigated area by GAP cotton acreage in increasing gradually in Diyarbakır. Finally as results of this situation the industry based on cotton will be development. In this study it was investigated that current status of cotton, industry based on cotton and effect of them on cotton production. The cotton and industry based on cotton mills brought about the material of this study. Besides, it was used data of founding related with this subject. Keywords: Diyarbakır, Cotton, Industry, Situation GİRİŞ Pamuk, bir çok sektörün hammaddesini ve istihdam olanaklarını oluşturmasından dolayı ekonomik öneme sahiptir. Dünya nüfusunun hızla artması ve teknolojik ilerlemelerin sağlanması ile pamuk bitkisine verilen önem hızla artmaktadır. Dünyada, pamuk üretim alanı, bin ha. iken, üretim miktarı, bin ton dur (Anonim, ). 18. yüzyıl sonlarında, Avrupa tekstil endüstrisinde giyim amacıyla tüketilen lifler 1 milyon ton civarında iken, 20. yüzyılda 14 milyon tona çıkmıştır (Gencer ve ark. 2005). Ülkemiz, üretim sezonunda ha pamuk üretimi alanına ve ton kütlü üretimi mevcuttur (Anonim, 2003). Pamuk üretimi açısında önde gelen dünya ülkeleri ve Türkiye nin pamuk üretim verileri Çizelge 1 de verilmiştir.

2 Çizelge 1. Türkiye nin Dünya Pamuk Üretimi İçindeki Yeri. Ülkeler Hindistan ABD Çin Pakistan Özbekistan Brezilya Türkiye Avustralya Suriye İsrail Endonezya Meksika Dünya Kaynak: Anonim, Ekiliş (000 ha) Verim (kg/ha) Üretim (000 ton) Tüketim (000 ton) İthalat (000 ton) Çizelge 1 den, Türkiye nin pamuk ekim alanı yönünden yedinci sırada; birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden dördüncü sırada; pamuk üretim miktarı yönünden altıncı sırada; tüketim yönünden beşinci sırada ve ithalat yönünden dördüncü sıradaki ülke konumunda olduğu izlenebilmektedir. Ülkemizin, en fazla tekstil ve konfeksiyon ihracatının yapıldığı ülkelerin başında sırasıyla; Almanya, ABD, İngiltere, Fransa, İtalya ve Hollanda gelmektedir. Bu altı ülkeye; 2000, 2001 ve 2002 yıllarında yapılan Tekstil ve Konfeksiyon ihracat değerinin ($), toplam Tekstil ve Konfeksiyon ihracat değerine ($) oranı sırasıyla; % 69.19, % 68.18, % olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizin, en fazla tekstil ve konfeksiyon ithalatının yapıldığı ülkelerin başında sırasıyla; İtalya, Almanya, ABD, Güney Kore, Çin ve Hindistan gelmektedir. Bu altı ülkeden; 2000, 2001 ve 2002 yıllarında yapılan Tekstil ve Konfeksiyon ithalat değerinin ($), toplam Tekstil ve Konfeksiyon ithalat değerine ($) oranı sırasıyla; % 47.12, % 47.92, % olarak gerçekleşmiştir (Özüdoğru 2004). Ülkemizin ve üretim sezonlarında pamuk ve pamuk ürünleri bazındaki ihracat ve ithalat durumu Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Türkiye nin Ürün Bazında İhracat ve İthalat Durumu. İthalat (ton) İhracat (ton) Pamuk ve Pamuk Ürünleri Pamuk Pamuk İpliği Dokuma Halılar Ve Yer Döşemeleri Özel Dokunmuş Mensucat Örme Eşya Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarları Diğer Giyim Eşyası ve Aksesuarları Diğer Hazır Eşyalar Toplam Kaynak: Anonim, 2002 Çizelge 2 den, ithal edilen toplam pamuk ve pamuk ürünleri içerisinde pamuk lifinin oranı üretim sezonunda % iken, üretim sezonunda % olduğu; ihraç edilen toplam pamuk ve pamuk ürünlerinin yaklaşık % 40 nı örme giyim eşyaları ve aksesuarları oluşturduğu dikkati çekmektedir. İthal edilen toplam pamuk ve pamuk ürünlerinin, ihraç edilen toplam pamuk ve pamuk ürünlerinin, üretim sezonunda % ünü, üretim sezonunda % ini oluşturduğu izlenmektedir. Ülke pamuk üretimimiz olan 850 bin ton miktarına yakın bir miktar olan, ortalama bin ton pamuk ve pamuk ürünleri ithal edildiği izlenmektedir.

3 Türkiye de pamuk üretimi başta; Ege, Antalya, Çukurova ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde yoğunlaşmıştır. Bölgeler itibari ile ve Diyarbakır ilinin Pamuk ekiliş alanı, üretim ve verim durumu Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Bölgeler İtibari İle ve Diyarbakır İlinin Pamuk Ekiliş Alanı, Üretim ve Verim Durumu. Ekiliş Alanı (ha) Kütlü Üretim (Ton) Kütlü Verim (Kg/Da) Bölgeler 01/02 02/03 03/04 01/02 02/03 03/04 01/02 02/03 03/04 Güney Doğu Anadolu Ege Antalya Çukurova TÜRKİYE TOP Diyarbakır GAP taki % Türkiye deki % Kaynak : Anonim 2003 Çizelge 3 den, Türkiye nin toplam pamuk ekiliş alanının 2001 den 2004 yılına doğru bir azalış gösterdiği; bu azalışın tüm bölgelerde de meydana geldiği; 2003/2004 üretim sezonunda Türkiye nin toplam pamuk üretim alanının ha, bölgeler arasında en fazla üretim alanına sahip Güneydoğu Anadolu bölgesinin pamuk üretim alanının ise ha. olduğu görülmektedir. Diyarbakır ili ha. pamuk ekiliş alanı ile Güneydoğu Anadolu bölgesinin ekiliş alanının % ini, Türkiye nin ekilişi alanının % ini oluşturduğu; bu ekiliş alanı ile bölge içinde Şanlıurfa dan sonra ikinci sırada, ülke içinde ise Şanlıurfa ve Aydın illerinden sonra üçüncü sırada olduğu görülmektedir. Ülkemizin 2003/2004 üretim sezonunda, ton; bölgemizin ise ton pamuk üretimi mevcuttur. Diyarbakır ilimiz, 2003/2004 üretim sezonunda ton pamuk üretimi ile bölge üretiminin % ini; ülke üretiminin % unu oluşturmaktadır. Diyarbakır ilinin, 356 kg/da lık ortalama kütlü pamuk verimi ile, bölge ortalama kütlü pamuk veriminden daha yüksek; ülke ortalama kütlü pamuk verimine ise eşit durumda olduğu görülmektedir. Diyarbakır ili 2002 ve 2003 yıllarına ait pamuk prim uygulamasına esas pamuk ekim alanları ve üretici sayıları Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. Diyarbakır ili Merkez ve İlçelerinin 2002 ve 2003 Yıllarına Ait Pamuk Prim Uygulamasına Esas Pamuk Ekim Alanı ve Üretici Sayıları. Üretici Sayısı Ekim Alanı (Da) Üretici Sayısı Ekim Alanı (Da) İlçeler Bismil Çermik Çınar Dicle Eğil Ergani Hani Kocaköy Kulp Merkez Silvan Lice Toplam Kaynak : Anonim, a Çizelge 4 den, Bismil ilçesinin en fazla pamuk ekim alanına sahip olduğunu; Bismil den sonra sırasıyla; Merkez, Çınar ve Silvan ilçelerinin ekiliş alanlarının kayda değer olduğu görülmektedir. Bu 4

4 ilçenin ekim alanlarının, 2002 yılı toplam ekim alanının % sini, 2003 yılı toplam ekim alanının % ünü oluşturduğu görülmektedir. Güneydoğu Anadolu Projesinin kademeli bir şekilde gerçekleşmesi ile ilimizin sulu tarım alanlarında ve pamuk ekiliş alanlarında artışlar meydana gelmiştir. Pamuk alanlarındaki artış, beraberinde pamuğa dayalı sanayinin gelişimine neden olmuştur. Pamuğa dayalı sanayinin gelişimi olarak da genellikle kütlü pamuğu işleyen çırçır-prese tesislerinin olduğu; yağ, iplik, ve dokuma sanayilerinin ise aynı oranda gelişemediği gözlemlenmiştir (Başbağ ve ark. 2002). Pamuğa dayalı sanayi işletmeleri, genellikle ana karayolları kenarında, organize sanayi bölgesinde tesis edildiği saptanmıştır. Çırçır-Presse işletmeleri, Diyarbakır merkez ve organize sanayi bölgesi başta olmak üzere; Bismil, Silvan ve Çınar İlçelerinde; diğer pamuğa dayalı sanayi işletmeleri ise Diyarbakır merkez ve organize sanayi bölgesinde yoğunlaşmıştır. Diyarbakır ilinin pamuğa dayalı sanayi işletmelerinin mevcut durumu Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 5. Diyarbakır İlinin Pamuğa Dayalı Sanayinin Mevcut Durumu. Faaliyet Türü Firma Sayısı Teorik Üretim Kapasitesi Fiili Üretim Kapasitesi İstihdam Durumu İplik (Open-End Ve Ring) ton/yıl ton/yıl 298 Dokuma m 2 /yıl m 2 /yıl bin m/yıl bin m/yıl ton/yıl ton/yıl 72 Boyama ton/yıl ton/yıl 72 Konfeksiyon bin adet/yıl bin adet/yıl bin m 2 /yıl 2.40 bin m 2 /yıl 7 Kaynak : Anonim, b 1 Bilgi Alınamadı Çizelge 5 den, Diyarbakır ilinin pamuğa dayalı sanayi işletmelerinin; 2 adedi iplik, 6 adedi dokuma, 1 adedi boyama ve 13 adedi konfeksiyon işletmelerinin olduğu görülmektedir. Bu işletmelerin, kurulu üretim kapasitelerinin, ortalama % 58.1 ini kullanabildikleri; toplam adet istihdam sağladıkları görülmektedir. Diyarbakır ili Çırçır-Presse işletmelerinin genel özellikleri çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6. Diyarbakır İli Çırçır-Presse İşletmelerinin Genel Özellikleri. Üretim Sezonu

5 işletme Sayısı (Faaliyette Bulunan) işletme Sayısı (Faaliyette Bulunmayan) 2 3 Rollergin ÇIRÇIR MAKİNASI DURUMU PRESELİ, KÜTLÜ VE SUNDURMA DURUMU YARDIMCI CİHAZ DURUMU Sawgin - - ÇALIŞAN Rotobar 6 6 Rollergin Sawgin 8 8 ÇALIŞMAYAN Rotobar - - Adet Hacim-Alan PRESELİ DEPO A.Miktar (Ton) Adet Hacim-Alan KÜTLÜ DEPOSU A.Miktar (Ton) Adet Hacim-Alan SUNDURMA A.Miktar (Ton) DAMPER SAYISI SEV ASANSÖRÜ SAYISI TEMİZLEYİCİ SAYISI YEDİRİCİ SAYISI KURUTUCU SAYISI NEMLENDİRİCİ SAYISI RUTUBET ÖLÇME CİHAZI SAYISI Kaynak : Anonim, Çizelge 6 dan, Diyarbakır ilinde üretim sezonunda; 48 i faaliyette, 2 i faaliyette bulunmayan işletme olmak üzere toplam 50 işletme; üretim sezonunda ise, 50 i faaliyette, 3 i faaliyette bulunmayan işletme olmak üzere toplam 53 işletmenin var olduğu görülmektedir. İşletmelerde, çalışır durumdaki 6 rotobar, çalıştırılmayan durumdaki 8 saw-gin makinelerin dışındaki tüm çırçır makinelerinin rollergin olduğu görülmektedir. İşletmelerin iki üretim sezonuna göre presseli depo durumu ve kütlü depo durumunda artışların olduğu; yardımcı cihazların yeterli düzeyde bulunmadığı izlenebilmektedir. Diyarbakır ili dahilinde faaliyet gösteren çırçır-presse işletmelerinin yıllık çalışma süreleri, işletme sermayelerine ve pamuk stokuna bağlı değişmek ile beraber, günlük 8-9 saatlik 1 veya 2 vardiya şeklinde ortalama 4.7 ay civarında; var olan kurulu kapasitenin % 45.9 i kullanılabilmektedir (Başbağ ve ark. 2002). Bir rotobar ünitesi uzun elyaflı pamuklarda yaklaşık 450 kg lif/saat, orta uzun elyaflı pamuklarda 225 kg lif/saat; bir saw-gin ünitesi kg-lif/saat; bir rollergin ünitesi kg-lif/saat kapasitelidir (İşcan ve ark. 2002). Diyarbakır ilinde faaliyet gösteren çırçır-presse işletmelerinin 2003 yılı çırçır makine durumları incelendiğinde, 2922 adet rollergin, 8 adet saw-gin ve 6 adet rotobar çırçır ünitesinin var olduğu; bu makine varlığı ile ilimizin çırçırlama potansiyelinin yaklaşık olarak en az 97,0 ton lif/saat en fazla 158,4 ton lif/saat olduğu görülmektedir. Kütlü pamuk olarak bu potansiyel, yaklaşık olarak ton/saat olmaktadır. Diyarbakır ilinde faaliyet gösteren çırçır-presse işletmelerinin 2002 ve 2003 yıllarındaki genel faaliyet yapısı Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Diyarbakır İlinde Faaliyet Gösteren Çırçır-Presse İşletmelerinin 2002 ve 2003 Yıllarındaki Genel Faaliyet Yapısı.

6 Satın Alınan Kütlü Pamuk Miktarı (Ton) Tescil Ettirilen Kütlü Pamuk Miktarı (Ton) 1 Preseli Balya Adedi 1,2 Preseli Balya Ağırl. (Kğ) 1,2 Dts'den Tescil Ettirilen Lif Miktarı (Ton) 1,2 Randı man Yıllık Elektrik Tüketimi (Bin Kw) 1,2 Yılı İşl. Say (%) 1,2 En Yüksek , , ,00 245, ,33 42,00 888,86 En Düşük 243,01 243,01 379,00 211,00 87,92 34,00 26,65 Ortalama 5.716, , ,26 226, ,86 35,49 320, Toplam , , , , , En Yüksek , , ,00 420, ,22 40,00 880,15 En Düşük 303, , ,00 124,00 277,52 32,00 47,69 Ortalama 4.964, , ,02 231, ,53 35,75 336,04 3 Toplam , , , , ,89 Kaynak: Anonim, a 1 Belirtilen özelliklerde 2002 ve 2003 yıllarında 2 işletmeden bilgi alınamamıştır. 2 Belirtilen özelliklerde 2003 yılında 2 işletmenin alım yaptığı ürünün bir bölümünü belirtilen sütunlara yansıtılmıştır. Çizelge 7 den 2002 yılında 41 adet, 2003 yılında 46 işletmenin faaliyet gösterdiği; 2002 yılı içerisinde toplam ,15 ton, 2003 yılında ise ,66 ton kütlü pamuğun işletmelerce satın alındığı; 2002 yılı 243,01 ton, 2003 yılı 303,39 ton en düşük kütlü pamuk alımı yapan işletmelerin olduğu; 2002 yılında ,01 ton, 2003 yılında ,49 ton en yüksek kütlü pamuk alımı yapan işletmelerin olduğu görülmektedir. İşletmelerin 2002 ve 2003 yıllarında alım yaptığı kütlü pamukların tamamını tescil ettiremedikleri görülmektedir. İşletmelerin 2002 ve 2003 yıllarındaki lif balya adetlerine bakıldığında; 2002 yılında en az balya üretiminde bulunan işletmenin 379 adet balya, 2003 yılında en az balya üretiminde bulunan işletmenin ise adet balya ürettiği görülmektedir yılında, işletmelerin üretilen ortalama balya sayısı, 9.694,26 adet, toplam üretilen balya sayısı adet iken; 2003 yılında üretilen ortalama balya sayısı 8.061,02 adet, toplam üretilen balya sayısı adet olduğu görülmektedir. İşletmelerin ortalama balya ağırlıklarının işletmelere ve yıllara göre farklılık gösterdiği; 2002 yılında ortalama balya ağırlığı 226,26 kg iken, 2003 yılında 231,86 kg olduğu görülmektedir. İşletmelerin işledikleri kütlü pamuklarının ortalama randımanlarına bakıldığında, 2002 yılında ortalama % 35,49 iken, 2003 yılında % 35,75 olarak gerçekleşmiştir. İşletmelerin yıllık elektrik tüketimlerine bakıldığında, 2002 yılında en yüksek 888,86 bin KW, en düşük, 26,65 bin KW, ortalama 320,01 bin KW ve toplam ,51 bin KW elektrik tüketimi gerçekleşirken; 2003 yılında, en yüksek 880,15 bin KW, en düşük, 47,69 bin KW, ortalama 336,04 bin KW ve toplam ,89 bin KW elektrik tüketimi gerçekleştiği görülmektedir. Diyarbakır ilinin, 2003 yılı pamuk ekim alanın (pamuk prim uygulamasına esas ekim alanının, uygulamada çeşitli nedenlerden başvuramayan veya ilgili evrakları ibraz edemediğinden mevcut alanın % 10 u dahil edilmediği varsayılarak) ha; ortalama verimin 356 kg/da; yıllık kütlü üretimin ton olduğu görülmektedir. 1 birim kütlü pamuk, 0,38 birim lif pamuğa dönüşmekte ve 0,6 birim çiğit elde edilmektedir. 1 birim lif pamuktan ise 0,9 birim iplik; 1 birim çiğitten 0,4 birim yağ, 0,5 birim küspe üretilebilmektedir (Dağ, R.,2001). Diyarbakır ilinin, 2003 yılı ton lif, ton çiğit üretilebileceği; bu üretimden de ton iplik, ton yağ ve ton küspe üretilebileceği görülmektedir. Diyarbakır da 2003 yılında üretim yapan 46 çırçır-presse işletmelerinin % 45.9 kapasite kullanımı ile ton kütlü pamuk işledikleri görülmektedir. Bu işletmelerin çırçır makine varlığı % 90 kapasite ile çalıştıklarında ton/saat kütlü işleyebileceği görülecektir. Diyarbakır ili işletmelerinin işledikleri ton kütlü pamuk, İlin kütlü pamuk işleme kapasitesi ( ton/saat) ile yaklaşık 75 günlük (günde 10 saat çalışma süresi ile) bir çalışma sezonunu oluşturduğu görülmektedir. Kurulu çırçır-presse işletmelerinin işleme potansiyelleri, İlin pamuk üretim potansiyelinin çok üstünde olduğu, işletmelerin pamuk işleme tipi, ekonomik durum, kalifiye eleman istihdamı, alet-makine kullanımı, teknolojik gelişmeleri takip edilmesi, kalite ve standardizasyon bakımından rehabilitasyona ihtiyaçları olduğu görülmektedir. Diyarbakır da 2003 yılında üretim yapan 2 iplik işletmelerinin % 100 kapasite kullanımı ile ton iplik ürettikleri görülmektedir. Diyarbakır ili işletmelerinin iplik üretimi, iplik üretme potansiyelinin ( ton) % 5.94 ünü oluşturmaktadır. Mevcut iplik üretim potansiyelinin, iplik üreten işletmelerinin yetersizliği ile oldukça düşük olduğu görülmektedir. Mevcut üretilen liflerin bölge dışındaki işletmelere taşınması, bölgedeki pamuğa dayalı sanayi zincirinin kırılmasına neden olmaktadır. Böylece, istihdamı azalırken, hammadde maliyeti artmaktadır.

7 İlde, 6 adet dokuma, 1 adet boyama, 13 adet konfeksiyon işletmelerinin faaliyet gösterdiği; iplik işletmelerinde olduğu gibi, dokuma, boyama ve konfeksiyon işletmelerinin yeterli düzeyde olamadığı; GAP ın aşamalı olarak gerçekleşeceği göz önüne alınarak, ilde veya bölgede iplik, dokuma, boyama ve konfeksiyon işletmelerine yüksek derecede ihtiyaç olduğu görülmektedir. İlimizde pamuk üretim alanını; ulusal ve uluslar arası piyasalarda birim pamuk fiyatı, pamuk hasat olanakları, pamuk birim maliyeti, pamuğun diğer ürünlere göre kar oranı, hastalık ve zararlı durumu v.b. faktörler etkilemektedir. Özellikle pamuk üretiminde maliyetin diğer ürünlere göre yüksek oluşu, üretimde risk oranını artırmaktadır. Türkiye ve bazı ülkelerdeki pamuk üretim maliyetleri Çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8. Türkiye de ve Bazı Ülkelerdeki Pamuk Üretim Maliyetleri US$/da. Kaynak: Gürel ve ark Çizelge 8 den, en fazla toplam masrafın 81.9 US$ ile Pakistan da, en düşük toplam masrafın 57.4 US$ ile Peru da oluştuğu görülmektedir. Türkiye de toplam masrafın 74.1US$/da olduğu görülmektedir. Bu karşılaştırmada ülkemizin maliyet yönünden 2. sırada olduğu görülmektedir. Ülkemizin, masraf unsurları ayrıntılı olarak incelendiğinde; 17.4 US$/da masraf ile hasat unsurunun, 11.8 US$/da masraf ile ekim, bakım ve işçilik unsurlarının, 11.6 US$ masraf ile böcek mücadele ilaçları unsurunun oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Ülkemizin işçi-yoğun ülke olarak görülmesi ile birlikte, hasat masrafının diğer ülkelerden çok daha fazla olması pamuk üretimini azaltırken, sektörün makineli hasada yönelmesini teşvik etmektedir. Ayrıca; gübre masraf unsurunun 8.5 US$, çırçır-balya-nakil masraf unsurunun 8.0 US$ olması yüksek olması ile dikkat çekmektedir. Temelde; yurtdışı kaynaklı girdilerin (gübre, akaryakıt, pestisit, tohum v.b.); ulusal ekonomi ve fiyat dengelerinden bağımsız olarak fiyatlarının değişmesi, üretim olanaklarını ve alanlarını sınırlandırmaktadır. SONUÇ VE ÖNERİLER GAP projesi kapsamında Diyarbakır ilinde pamuk üretim alanı ve miktarı artmış, pamuğa dayalı sanayi alanında çırçır işletmelerinin sayılarında büyük artışlar olmuştur. Ancak aynı artış iplik, dokuma, boyama ve konfeksiyon tesislerinde gerçekleşmemiştir. Pamuk alanlarının sürekli artış göstermesi, işçi teminde ve işçilik maliyetlerinin yüksekliğindeki zorluklardan dolayı makineli hasadın gerekliliğini ortaya koymaktadır. Diyarbakır ilinde makineli hasat az da olsa başlanmış durumda olup, daha da yaygınlaşacaktır. Çırçır işletmelerinde, rollergin çırçır makineleri daha fazla kullanılmaktadır. Makineli hasadın yaygınlaşması ile saw-gin tesislerinin kullanımının artması beklenmektedir. Diyarbakır da mevcut pamuk çırçır işletmelerinin sayısal olarak yeterli olduğu; var olan kurulu kapasitenin tam olarak kullanılamadığı belirlenmiştir. İlde, tekstil sanayi zinciri olan iplik, dokuma ve konfeksiyon tesislerine ihtiyaç olduğu saptanmıştır. Bu tesislerin eksiklikleri ile sektörün gelişimi yeterli olamamaktadır. GAP Projesinin tam olarak gerçekleşmesi ile ilde ve bölgede pamuk üretiminde artışların olması ile serbest piyasa ekonomisinde fiyat oluşumunda, müdahaleci unsur olarak veya çiftçilerin ürettiği ürünün daha iyi fiyatlanmasını sağlamak amacıyla, GAP Pamuk Birliğinin kurulması gerekliliği ön görülmektedir. Makineli hasadın yaygınlaşması ve makinelerin ortak kullanımının yaygınlaştırılması için, çiftçi birliklerine ve kooperatiflere makine alım kredi imkanlarının sağlanması gerektiği ön görülmektedir. Dış kaynaklı girdilerin, ülkemizde üretimi mümkün olanlarının, ülke içinde üretim ve maliyet azaltma olanakları araştırılarak, düşük maliyetli girdilerin üretilmesi gerektiği ön görülmektedir.

8 KAYNAKLAR Anonim, Cotton: Review of the World Situation. International Cotton Advisory Committee. Anonim, a. Diyarbakır Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları. Anonim, b. GAP-GİDEM yılları Diyarbakır İli Sanayi Envanterleri Anonim, DTM Denetmenleri Diyarbakır Grup Başkanlığı verileri, Anonim, Devlet İstatistik Enstitü, Yayın Şube Müdürlüğü, Basılmamış veri, Ekim 2002 Anonim, Pamuk Danışma Kurulu Toplantısı, 2003, Aralık Başbağ, S., Sessiz, A. Ve Ekinci, R., Diyarbakır İlinde Pamuk Sanayinin Durumu ve Gelişimi. Türkiye V. Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu, Nisan 2002, Diyarbakır, s Dağ, R.,2001. Sayılarla Diyarbakır, Diyarbakır ticaret ve Sanayi Odası. Gençer, O.; Özüdoğru, T.; Kaynak, M.A.; Yılmaz, A. ve Ören, N., Türkiye de Pamuk Üretimi Ve Sorunları. VI. Teknik Kongre Ocak Ankara Gürel, A., Akdemir, H., Emiroğlu Ş.H., Kadoğlu H., Ve Karadayı, H.B., Türkiye Lif Bitkileri (Pamuk Tarımı, Teknolojisine Genel Bakış ve Diğer Lif Bitkileri). İşcan S., Gültekin E., Alkaş İ., Özbilgili A., Yaşar M., Tepeli E., Karslı Z. Ve Karataş T., Pamuk Mekanizasyonu ve Çırçırlama Makineleri. Adana Zirai Üretim İşletmeleri ve Personel Eğitim Merkezi Müdürlüğü Yayınları. Yayın No: 8, 2002, Adana Özüdoğru, T., Pamuk Durum ve Tahmin Tarım ve Köyisleri Bakanlığı, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2004, Ankara.