TÜKETİCİ HAKLARI ve UYGULAMALARI İSMMMO EĞİTMENİ MALİ MÜŞAVİR SEMA BEKÇİ

Transkript

1 TÜKETİCİ HAKLARI ve UYGULAMALARI İSMMMO EĞİTMENİ MALİ MÜŞAVİR SEMA BEKÇİ 1

2 İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI İSTANBUL CHAMBER OF CERTFIED PUBLIC ACCOUNTANTS Finansal Tüketicinin, kredi uygunluğu ve denetimi Tüketici Örgütlerinin Görev ve Sorumluluğu Finansal Tüketici Danışmanlığı MALİ MÜŞAVİR SEMA BEKÇİ İSMMMO TESMER EĞİTMENİ 2

3 Kentli insanın ihtiyaçları, doğa ile iç içe yaşayan insanların ihtiyaçlarından çok farklıdır. Modern insanın bugün artık lüks dahi sayılmayan pek çok ihtiyacının da, ihtiyaç haline gelmesinin nedeni seri üretimdir. 3

4 Üretim tüketime, tüketim tüketiciye, tüketici tüketim toplumuna, tüketim toplumu da tüketim çılgınlığına doğru süratli bir evrim geçirmiştir. 4

5 Tüketim toplumunun gelişmesini tüketicinin satın alma gücünün gelişmesi ile birlikte kredi olanaklarının artması ve kolaylaşması, taksitli satışların çoğalması ve süpermarket ekonomisine geçilmesine bağlanmış; piyasaya arz edilmiş mal ve hizmetlerin çokluğu karşısında tüketicinin bilgi edinme yollarının yokluğunun tüketicinin korunmasını bir zorunluluk haline getirdiğine dikkat çekilmiştir. 5

6 Anayasanın Tüketici Korunması başlıklı 172. maddesine göre Devlet Tüketicileri Koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alır, tüketicilerin kendilerini, koruyucu girişimlerini teşvik eder. Anayasanın bu maddesi uyarınca, 1995 yılında 4077 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun yürürlüğe girmiş ve 10. maddede Tüketici Kredileri Yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur. 6

7 Tüketici kredisi sözleşmesinin taraflarını, tüketici ve bankalar veya finansman şirketleri oluşturmaktadır. Daha sonra 4077 sayılı Yasada 2003 yılında yapılan değişikliklerle 7

8 4822 sayılı Yasa- konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallar (Md. 3/C) için verilen krediler kredi kartları (Md. 10/A) 2007 yılında konut finansmanı Tüketici Kredileri (Md. 10/B) Kanun kapsamına alınmıştır. Konut finansmanının, Sermaye Piyasası Kanununa eklenen 38/A maddesinde tanımlandığı görülmektedir. 8

9 . TÜKETİCİ KREDİSİ VE HAKLARIMIZ Ve en son TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN ile son halini almıştır. Kabul Tarihi: 07/11/ Kanun No: 6502 Sayılı 9

10 -Tüketici kredisi sözleşmesi, kredi verenin tüketiciye faiz veya benzeri bir menfaat karşılığında ödemenin ertelenmesi, ödünç veya benzeri finansman şekilleri aracılığıyla kredi verdiği veya kredi vermeyi taahhüt ettiği sözleşmeyi ifade eder. 10

11 - Kredi kartı sözleşmeleri, faiz veya benzeri bir menfaat karşılığında, ödemenin üç aydan daha uzun süre ertelenmesi veya benzer şekilde taksitle ödeme imkanı sağlanması halinde tüketici kredisi sözleşmesi olarak değerlendirilir. 11

12 -Tüketici kredisi sözleşmesi yazılı olarak kurulmadıkça geçerli olmaz. - Kredi verenin ve varsa kredi aracısının, tüketiciye, teklif ettikleri kredi sözleşmesinin koşullarını içeren sözleşme öncesi bilgi formunu, sözleşmenin kurulmasından makul bir süre önce vermesi zorunludur -Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin tüketici kredisi sözleşmesinden cayma hakkına sahiptir. 12

13 - Cayma hakkını kullanan tüketicinin krediden faydalandığı hallerde, tüketici, anaparayı ve kredinin kullanıldığı tarihten anaparanın geri ödendiği tarihe kadar olan sürede tahakkuk eden faizi en geç cayma bildirimini kredi verene göndermesinden sonra otuz gün içinde geri öder. Bu süre içinde ödeme yapılmaması halinde tüketici kredisinden cayılmamış sayılır. Faiz, akdi faiz oranına göre hesaplanır. 13

14 - Tüketiciden, hesaplanan akdi faiz ve bir kamu kurum veya kuruluşuna veya üçüncü kişilere ödenmiş olan masraflar dışında herhangi bir bedel talep edilemez. - Belirli süreli tüketici kredisi sözleşmelerinde faiz oranı sabit olarak belirlenir. 14

15 -Belirsiz süreli kredi sözleşmelerinde faiz oranında değişiklik yapılması halinde, bu değişikliğin yürürlüğe girmesinden otuz gün önce, tüketiciye kağıt üzerinde veya kalıcı veri saklayıcısı aracılığıyla yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. 15

16 -Bu bildirimde, yeni faiz oranının yürürlüğe girmesinden sonra yapılacak ödemelerin tutarı, sayısı ile aralıklarının değişmesine ilişkin ayrıntılara yer verilir. -Faiz oranının artırılması halinde, yeni faiz oranı geriye dönük olarak uygulanamaz. 16

17 -Vadesi gelmemiş bir veya birden çok taksit ödemesinde veya kredi borcunun tamamının erken ödenmesinde; kredi veren, erken ödenen miktara göre gerekli tüm faiz ve diğer maliyet unsurlarına ilişkin indirim yapmak zorundadır. 17

18 -Tüketicinin yazılı veya kalıcı veri saklayıcısı aracılığıyla açık talebi olmaksızın kredi ile ilgili sigorta yaptırılamaz. Tüketicinin sigorta yaptırmak istemesi halinde, istediği sigorta şirketinden sağladığı teminat, kredi veren tarafından kabul edilmek zorundadır. 18

19 -Tüketicinin mal veya hizmet tedarikine ilişkin sözleşmeden cayması ve buna ilişkin bildirimin cayma süresi içinde ayrıca kredi verene de yöneltilmesi halinde, bağlı kredi sözleşmesi de herhangi bir tazminat veya cezai şart ödeme yükümlülüğü olmaksızın sona erer. 19

20 -Bağlı kredilerde, mal veya hizmet hiç ya da gereği gibi teslim veya ifa edilmez ise satıcı, sağlayıcı ve kredi veren, tüketicinin satış sözleşmesinden dönme veya bedelden indirim hakkını kullanması halinde müteselsilen sorumludur. 20

21 Tüketicinin bedelden indirim hakkını kullanması halinde bağlı kredi de bu oranda indirilir ve ödeme planı buna göre değiştirilir. 21

22 -Tüketicinin sözleşmeden dönme hakkını kullanması halinde, o güne kadar yapmış olduğu ödemenin iadesi hususunda satıcı, sağlayıcı ve kredi veren müteselsilen sorumludur. 22

23 -Belirli süreli kredi sözleşmesine ilişkin bir hesap açılması ve bu hesaptan sadece kredi ile ilgili işlemler yapılması durumunda, tüketiciden bu hesaba ilişkin herhangi bir isim altında ücret veya masraf talep edilemez. Bu hesap, tüketicinin aksine yazılı talebi olmaması halinde kredinin ödenmesi ile kapanır. 23

24 -Tüketicinin açık talimatı olmaksızın, belirli süreli kredi sözleşmesi ile ilişkili bir kredili mevduat sözleşmesi yapılamaz. -Tüketicilere yıllık üyelik aidatı ve benzeri isim altında ücret tahsil edilmeyen bir kredi kartı sunulması zorunludur. 24

25 Ülkemizde bankacılık anlayışı doksanlı yılların başına kadar oldukça farklıydı. Herşeyden önce bu döneme kadar bankalardan kredi kullanabilmek ancak nüfuzlu kişilerin gerçekleştirebileceği bir husus olarak algılanmaktaydı. Doksanlı yıllardan itibaren ülkemizde bankacılık değişmeye başladı. Bankalar sahip oldukları kaynakları, bir ya da birkaç itibarlı kişi yerine, geniş bir tabana yayma yolunu izlemeye başladılar. bankaların müşteri seçme lüksü yerini rekabetin de artması ile birlikte, müşterilerin banka seçme serbestîsine bırakmıştır. Bugün artık bir tüketici ya da tacir, kredi kullanmaya karar verdiğinde internet üzerinden bütün bankaların kredi faizlerini, kredilerden alınan dosya masraflarını araştırabilmekte ve hatta bazı internet siteleri vasıtasıyla karşılaştırmalı olarak bunları inceleyebilmektedir. 25

26 Asıl sorun internet üzerinden tüm bankaların kredi faiz oranlarını ve masraflarını karşılaştırmalı olarak inceleyen bir kişinin, kimlik numarasını kısa mesajla bankaya göndermesini müteakip, cep telefonundan aldığı onay mesajı ile bankaya giderek bankadan kredi kullanması ile başlamaktadır. Zira banka şubesinde kendisine (hiç okumadığı) pek çok sözleşme metni imzalatılmakta ve ayrıca dosya masrafı adı altında kullandığı krediden bazı kesintiler yapılmaktadır. Doktrinde genel işlem şartları olarak adlandırılan bu tek tip banka kredi sözleşmelerinde, kredi kullanıcıları aleyhine pek çok hüküm yer alır. Bu hükümler arasında dosya masraflarına ilişkin sözleşme hükümleri de yer almaktadır. Kredi kullanıcısının sonradan, bu dosya masraflarına ilişkin sözleşme hükümlerinin haksız olduğunu ileri sürmesi ve kendisinden haksız olarak alındığını ileri sürdüğü dosya masrafı olarak yapılan bu kesintilerin iadesi için dava açması, tartışılması ve hukuk dogmatiği açısından üzerinde önemle durulması gereken bir konudur. Zira banka kredi sözleşmelerinin, genel işlem şartları kapsamında değerlendirilmesi ve bu sözleşmelerde yer alan şartların temelinde yatan (yukarıda belirttiğimiz) sosyolojik gerçekler göz önünde tutulmadan değerlendirme yapılması, önyargılı sonuçlara ulaşmamıza neden olabilecektir. 26

27 Doktrinde bankaların söz konusu konumu hakkında şu ifadelerin kullanıldığını görmekteyiz: Bankalar hangi taraftan girerse girsin tehlikelidir. Onun için mümkün olduğu kadar alıcıyı, tüketiciyi korumamız lazım. Bu bir varsayımdan öte bir şeydir, bu bir gerçektir. Banka kimseye hayır yapmaz. Zaten yapamaz da. Bu eleştiri değil. Doğası gereği yapamaz. 27

28 Elbette genel işlem şartlarına karşı öngörülen denetimin mantığında, sözleşmenin taraflarından sadece biri tarafından hazırlanan metinlerin diğer tarafa empoze ettirilmesi karşısında, zayıf tarafın korunması zarureti yatmaktadır. Bu anlamda klasik sözleşme ilişkisinin temelinde yatan dengenin, genel işlem şartı içeren sözleşmelerde bariz bir şekilde bozulduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu noktada tüketicilerle kredi ilişkisi içerisine giren bankaların, kredi nedeniyle zaten faiz talep etme hakkı bulunuyor iken, sözleşmelere kredi masraflarına ve ücretlere ilişkin hükümler koymak suretiyle faiz alacağına ilave alacak kalemleri ihdas etmesi sonucunu doğurmaktadır. 28

29 Tüketici kredilerinde ücret ve masrafların talep edilebileceği ancak bunun için önkoşul olarak bu ücret ve masrafların ödeme planında ayrıntılı olarak belirtilmiş olması gerektiği düşüncesindedir. Bununla birlikte tüketici kredisinde tüketiciden talep edilecek masrafların önceden belirli olması, sözleşmede gösterilmeyen bir masrafın daha sonra kendisinden talep edilememesi ve masraflara ilişkin sınırlar tespit edilmesi gereğinden de bahsetmektedir. Görüldüğü gibi doktrinde ağırlıklı görüş tüketici kredilerinde bankaların, tüketicilerden faiz dışında ücret ve masraf gibi ek ödemeler talep edilebileceği yönündedir. 29

30 Yargıtay ın bankaların kredi sözleşmeleri nedeniyle tüketiciden talep edebilecekleri masrafların neler olduğuna ve bunları hangi şartlarda talep edebileceğine dair istikrar kazanmış bir uygulaması bulunmaktadır. Yerleşik Yargıtay kararlarına göre bankaların tüketicilerden talep edebilecekleri giderleri, zorunlu giderler ve zorunlu olmayan giderler olmak üzere ikiye ayırmak ve değerlendirmelerimizi buna göre yapmak gerekmektedir. 30

31 A. Zorunlu Giderler Bakımından KKDF, BSMV, DASK gibi ilgili kamu kurum ve kuruşlarına bir kanuni yükümlülüğü yerine getirmek amacıyla tüketiciden tahsil edilen bu giderler zorunlu giderlerdir. Yine tapu masrafları gibi kredinin teminata bağlanması için yapılması gerekli diğer masraflar da birer zorunlu giderdir. Yargıtay ın yerleşik uygulaması kredinin kullandırıldığı esnada bankalarca gerçekleştirilen zorunlu giderlerin tüketicilerden talep edilebileceği şeklindedir. 31

32 B. Zorunlu Olmayan Giderler Bakımından Uygulamada asıl sorun zorunlu olmayan giderler bakımından çıkmaktadır. Bankaların tüketiciden tahsil ettiği, dosya masrafı, komisyon gideri, istihbarat gideri, sair komisyon gideri, kredi açılış ücreti, kullandırım komisyonu, hesap işletim ücreti, ekstre masrafı adı altındaki kalemleri zorunlu olmayan giderlere örnek verebiliriz. Yargıtay ın yerleşik kararlarına göre bu şekilde zorunlu olmayan giderlerin tüketiciden talep edilebilmesi için bu giderlerin haklı, makul ve belgeli olması zorunludur. Yapılan giderler haklı ve makul olsa bile belgeli olmadığı sürece, tüketiciden talep edilmesi mümkün değildir. 32

33 C. Zorunlu Olmayan Sigortalar Bakımından Bankacılık uygulamasında özellikle konut kredisi kullanan tüketicilerin zorunlu deprem sigortasını (DASK) yaptırmaları zorunludur. Bunun dışında bankalar kredi hayat sigortası adı altında kredi risklerini güvence altına almak amacıyla tüketicilerden hayat sigortasını yapmalarını talep etmektedir. Bankanın böyle bir talebe hakkı olsa da ille de kendi anlaşmalı sigorta şirketi ile yapılmasını tüketiciye dayatma hakkı yoktur. Ancak hayat sigortasının da haksız olduğu ve tüketicinin bundan menfaat sağlamadığı düşünülemez. Nitekim Yargıtay HGK bankanın tüketiciden hayat sigortası talep etmesinin doğal olduğunun altını çizmiştir. 33

34 D- İlişkilendirme Anlaşmalarının Geçerli Olup Olmadığı Tüketici sözleşmelerine ek olarak tüketiciye bilahare ve ayrı bir kâğıda ya da sözleşmenin sonuna el yazısı ile yazdırılarak imzalatılan okudum, anladım, mutabık kaldım gibi ifadelerin yer aldığı belgelere ilişkilendirme anlaşması adı verilmektedir. Bir sözleşmenin genel işlem şartları içerip içermediği sözleşmenin ekleri de dâhil tüm içeriğine bakılarak tespit edilmelidir. Dolayısıyla sözleşmelere ek kâğıtlarda tüketicinin kendi el yazısı ile yazıp imzaladığı okudum, anladım, mutabık kaldım gibi beyanlar da genel işlem şartları kapsamında değerlendirilmesi gereken beyanlardır. 34

35 İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI Sabrınız için teşekkürler Sağlıklı, mutlu, huzurlu bir yıl geçirmeniz dileğiyle hepinizi saygı ve sevgi ile selamlıyorum Giriş SEMA BEKÇİ MALİ MÜŞAVİR İSMMMO - TESMER EĞİTMENİ 35