PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1

2 PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DERGİSİ PAMUKKALE UNIVERSITY JOURNAL OF EDUCATION YIL / YEAR: 2009 SAYI / NUMBER: 25 ISSN Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, altı ayda bir yayınlanan hakemli bir dergidir.

3 T.C. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DERGİSİ Yıl 2009(1) Sayı 25 SAHİBİ Eğitim Fakültesi adına Dekan Prof. Dr. Hüseyin KIRAN EDİTÖRLER/EDITORS Abdurrahman TANRIÖĞEN Derya YAYLI YAYIN KURULU/EDITORIAL BOARD Hayrettin AKYILDIZ (Pamukkale Üniversitesi) Önder GÖÇGÜN (Pamukkale Üniversitesi) Tahsin HANCIOĞLU (Pamukkale Üniversitesi) Sevgi KÜÇÜKER (Pamukkale Üniversitesi) Erdinç DURU (Pamukkale Üniversitesi) Nesrin IŞIKOĞLU (Pamukkale Üniversitesi) Ramazan BAŞTÜRK (Pamukkale Üniversitesi) Şenel POYRAZLI (Pennsylvania State University) DÜZENLEME VE DÜZELTME GRUBU/ASSISTANTS TO THE EDITORS Aydan KURŞUNOĞLU E. Gaye ÇONTAY Suna ÇÖĞMEN

4 YAZIŞMA ADRESİ/CONTACT ADDRESS Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanlığı (Dergi Editörlüğü), Kınıklı 20070, Denizli Telefon: Faks: E-posta: pau.efdergi@gmail.com BASKI YERİ Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğü Denizli Her hakkı saklıdır. Dergide yayınlanan yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergimiz yayın ilkeleri ve yazım kurallarına, adresinden ulaşılabilir. PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ DERGİSİ HAKEM KURULU/BOARD OF REVIEWERS Prof.Dr. Abdurrahman TANRIÖĞEN / Pamukkale Üniversitesi Prof.Dr. Akif ERGİN / Başkent Üniversitesi Prof.Dr. Ali BALCI / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Ali GÜLER / Abant İzzet Baysal Üniversitesi Prof. Dr. Ali ŞİMŞEK / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Ali UÇAN / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Ali YILDIRIM / ODTÜ Prof.Dr. Alipaşa AYAZ / Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Ali Rıza AKDENİZ / Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof.Dr. Asaf VAROL / Siirt Üniversitesi Prof.Dr. Ayhan AYDIN / Osmangazi Üniversitesi Prof. Dr. Aytekin İŞMAN / Sakarya Üniversitesi Prof.Dr. Ayla GÜRDAL / Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Aynur ÖZDAŞ / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Banu İNANÇ / Çukurova Üniversitesi Prof. Dr. Battal ASLAN / İnönü Üniversitesi Prof.Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Buket Akkoyunlu / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Cahit KAVCAR / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Cemal YILDIZ / Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Cemil ÖZTÜRK / Marmara Üniversitesi Prof.Dr. Cevat CELEP / Kocaeli Üniversitesi Prof.Dr. Dinçay KÖKSAL / Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Prof. Dr. Ertuğrul Sesli / Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof.Dr. Esergül BALCI BUCAK / Ege Üniversitesi Prof.Dr. Esmahan AĞAOGLU / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Esra ÖMEROĞLU / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Fatma ALİSİNANOĞLU / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Ferda AYSAN / Dokuz Eylül Üniversitesi Prof.Dr. Ferhan ODABAŞI / Anadolu Üniversitesi Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Fitnat KAPTAN / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Fitnat KÖSEOĞLU / Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Gelengül HAKTANIR / Ankara Üniversitesi Prof. Gökay YILDIZ / Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Prof.Dr. Gönül AKÇAMETE / Ankara Üniversitesi Prof. Gül ÇİMEN / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Gürhan CAN / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Hafize KESER / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Halil İbrahim YALIN / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Hasan BACANLI / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Hasan ŞİMŞEK / ODTÜ Prof.Dr. Hayrettin AKYILDIZ / Pamukkale Üniversitesi Prof.Dr. Hüseyin ALKAN / Dokuz Eylül Üniversitesi Prof.Dr. Hüseyin BAŞAR / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Hüseyin KIRAN / Pamukkale Üniversitesi Prof.Dr. Işıl ÜNAL / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. İbrahim DÖNMEZER / Ege Üniversitesi Prof.Dr. İlknur KEÇİK / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Kasım KARAKÜTÜK / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Mehmet Durdu KARSLI / Gaziosmanpaşa Üniversitesi Prof.Dr. Mualla AKSU BİLGİN / Akdeniz Üniversitesi Prof. Dr. Murat ALTUN / Uludağ Üniversitesi Prof.Dr. Mustafa ERGÜN / Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Prof.Dr. Mustafa EROL / Dokuz Eylül Üniversitesi Prof.Dr. Mustafa SAĞLAM / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Nevzat BATTAL / İnönü Üniversitesi Prof.Dr. Nevzat KAVCAR / Dokuz Eylül Üniversitesi Prof.Dr. Nilüfer VOLTAN ACAR / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Nuray SENEMOĞLU / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Önder GÖÇGÜN / Pamukkale Üniversitesi Prof.Dr. Özcan DEMİREL / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. R.Cengiz AKÇAY / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Prof.Dr. Rahmi YAĞBASAN / Gazi Üniversitesi Prof. R. Raif GÜLCAN / Abant İzzet Baysal Üniversitesi Prof.Dr. Rauf YILDIZ / Yıldız Teknik Üniversitesi

5 Prof.Dr. Remzi G. KINCAL / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Prof.Dr. Salih ÇEPNİ / Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Sedat SEVER / Ankara Üniversitesi Prof.Dr. Selma MOĞOL / Gazi Üniversitesi Prof. Selmin TUFAN / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Serdar ERKAN / Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Servet BAYRAM / Marmara Üniversitesi Prof.Dr. Sonay GÜÇRAY / Çukurova Üniversitesi Prof.Dr. Süleyman DOĞAN / Ege Üniversitesi Prof.Dr. Süleyman ERİPEK / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Şefik YAŞAR / Anadolu Üniversitesi Prof.Dr. Şeniz AKSOY / Gazi Üniversitesi Prof.Dr. Tahsin HANCIOĞLU / Pamukkale Üniversitesi Prof.Dr. Veysel SÖNMEZ / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Yüksel KAVAK / Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Zafer GÖKÇAKAN / Mersin Üniversitesi Prof. Dr. Ziya ARGUN / Gazi Üniversitesi Doç.Dr. A. Sibel TÜRKÜM / Anadolu Üniversitesi Doç.Dr. Adnan ERKUŞ / Mersin Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet ARIKAN / Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Ahmet AYPAY / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Doç.Dr. Ahmet İlhan ŞEN / Hacettepe Üniversitesi Doç.Dr. Ahmet Zeki SAKA / Karadeniz Teknik Üniversitesi Doç.Dr. Alaybey KAROĞLU / Selçuk Üniversitesi Doç.Dr. Arif ALTUN / Hacettepe Üniversitesi Doç. Dr. Aslı Özgün KOCA / Wayne State University Doç.Dr. Aykut CEYHAN / Anadolu Üniversitesi Doç.Dr. Aysun UMAY / Hacettepe Üniversitesi Doç. Dr. Ayşegül DALOĞLU / ODTU Doç.Dr. Bahattin ACAT / Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Doç.Dr. Behiye UBUZ / ODTÜ Doç. Dr. Burhanettin DÖNMEZ / İnönü Üniversitesi Doç.Dr. Canan NAKİPOĞLU / Balıkesir Üniversitesi Doç.Dr. Cengiz Hakan AYDIN / Anadolu Üniversitesi Doç. Dr. Mehmet Fatih TAŞAR / Gazi Üniversitesi Doç.Dr. Melek YILMAZ GÖKAY / Selçuk Üniversitesi Doç. Dr. Neşe TERTEMİZ / Gazi Üniversitesi Doç.Dr. Nihal VAROL / Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Osman GÜMÜŞÇÜ / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Ragıp ÖZYÜREK / Çukurova Üniversitesi Doç. Dr. Ramazan BAŞTÜRK / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Rengin ZEMBAT / Marmara Üniversitesi Doç.Dr.Ruhi SARPKAYA / Adnan Menderes Üniversitesi Doç.Dr. Rüya GÜZEL ÖZMEN / Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Sadegül AKBABA ALTUN / Başkent Üniversitesi Doç.Dr. Sadettin SARI / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Safure BULUT / ODTÜ Doç.Dr. Selahattin TURAN / Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Doç.Dr. Semra ERKAN / Hacettepe Üniversitesi Doç.Dr. Sevgi KÜÇÜKER / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Sinan ERTEN / Hacettepe Üniversitesi Doç.Dr. Sinan OLKUN / Ankara Üniversitesi Doç.Dr. Süleyman ÇELENK / Abant İzzet Baysal Üniversitesi Doç.Dr. Tuğba YANPAR YELKEN / Mersin Üniversitesi Doç. Dr. Yasemin AKMAN / Hacettepe Üniversitesi Doç.Dr. Yasemin BAYYURT / Boğaziçi Üniversitesi Doç.Dr. Zeynep HAMAMCI / Gaziantep Üniversitesi Doç.Dr. Zuhal OKAN / Çukurova Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İzzet KARA / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Şükran TOK / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Kazım ÇELİK / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Kudret GEZER / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Sacit KÖSE / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. / Asuman Duatepe PAKSU / Pamukkale Üniv. Yrd. Doç. Dr. Nesrin IŞIKOĞLU / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa BULUŞ / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Erdinç DURU / Pamukkale Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Metin YAŞAR / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Ceren TEKKAYA / ODTÜ Doç. Dr. Çağlayan DİNÇER / Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Deniz DERYAKULU/ Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Efe AKBULUT / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Elif TEKİN İFTAR / Anadolu Üniversitesi Doç. Dr. Emine Gül KAPÇI / Ankara Üniversitesi Doç.Dr. Enver TUFAN / Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Eralp ALTUN / Ege Üniversitesi Doç. Dr. Esra CEYHAN / Anadolu Üniversitesi Doç. Dr. Fatih YAYLA / Pamukkale Üniversitesi Doç.Dr. Fidan KORKUT / Hacettepe Üniversitesi Doç.Dr. Funda ACARLAR / Ankara Üniversitesi Doç.Dr. Galip YÜKSEL / Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Handan Asude BAŞAL / Uludağ Üniversitesi Doç.Dr. Hayati AKYOL / Gazi Üniversitesi Doç.Dr. Jale ÇAKIROĞLU / ODTÜ Doç.Dr. Kıymet SELVİ / Anadolu Üniversitesi

6 İÇİNDEKİLER Sayfa Aile Eğitim Programları ve Etkililiği: Dünyada Neler Uygulanıyor? Fatma Tezel Şahin, Nilgün Cevher Kalburan Öğretmen Adaylarının Hizmet Öncesi Eğitimlerinde Gördükleri Eksiklikler ve Çözüm Önerileri Ayşenur Büyükgöze Kavas, Aslı Bugay Öğretmen Adaylarının Derse Devamının Öğrenme Başarısına Etkisi Zeynel Kablan Fen ve Teknolojiye Yönelik Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi Ali Günay Balım, Hale Sucuoğlu, Güliz Aydın Türkçe Öğretimi Programında Yaşanan Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşleri Fatma Susar Kırmızı, Nevin Akkaya Projeye Dayalı Öğretimin Akademik Benlik Kavramı ve Derse Yönelik Tutuma Etkisi Makbule Başbay, Nuray Senemoğlu Liselerde Görev Yapan Öğretmenlerin İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Yönelik Algıları ve Tepkileri Diğdem Müge Siyez Türkçe Öğretmeni Yetiştirmede Bir Fakülte-Okul İşbirliği Araştırması: Öğretmen Soruları Derya Yaylı Öğretmen Adaylarının Öğretim Elemanlarının Davranışlarına Yönelik Algıları Orhan Kumral Müzelerin Eğitim Amaçlı Kullanımı Projesi :İstanbul Arkeoloji Müzesi ndeki Marmara Örneklemi Alev Önder, Oya Abacı, Işık Kamaraj Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Bölümü Öğretmenlerinin ve Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Görüşleri Gürcü Erdamar (Koç), Yasemin Demircioğlu Yeni İlköğretim Programı (2005) Uygulamalarının İlköğretim 4. ve 5.Sınıf Öğrencilerinin Öz-Yeterliliklerine Etkisi Barış Çetin Açıklamalı Yöntemlere Karşı Araştırmaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımı: İlköğretim Öğrencilerinin Fen Bilgisi Dersine Yönelik Tutumlarına Etkileri Nilgün Tatar, Mustafa Kuru İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Empatik Becerileriyle Aile İşlevleri ve Benlik Kavramları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Asuman Yüksel Öğretmen Adaylarının Arama Motoru Kullanırken Karşılaştıkları Temel Sorunlar Abdurrahman Şahin, Birsen Doğan, Hülya Çermik

7 Editörden Merhaba, Pamukkale üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi nin 25. sayısını çıkarmış bulunuyoruz. Bu sayıyla birlikte derginin editörlüğünü Yrd.Doç.Dr. Asım Çivitçi ve Yrd.Doç.Dr. Kazım Çelik ten devraldık. Dergimizi nitelik açısından geliştiren ve geleceğe hazırlayan bu arkadaşlarımıza verdikleri emekten dolayı teşekkür ederiz. Bizim amacımız zaten iyi yol almış olan dergimizi daha da ileriye götürerek uluslararası endekslere sokmaktır. Bu amaç doğrultusundaki girişimlerimiz devam etmektedir. Önümüzdeki sayıyla birlikte, yayımlamış olduğumuz yeni yazım kuralları uygulanmaya başlanacaktır. Bundan böyle, yayınlanmak üzere kabul edilen çalışmaların yazarlarından İngilizce uzun özet yazmaları istenecektir. Ayrıca Türkçe makalelerin yanı sıra İngilizce yazılmış makaleleri de dergimizde yayımlanması kararını almış bulunuyoruz. Ancak bu çalışmaların her iki dil açısından da özenle yazılması olmazsa olmazımızdır. Daha önce de belirttiğimiz gibi bu yeniliklerin amacı dergimizi daha iyi yerlere getirebilmektir. Bu konudaki anlayışlarından dolayı yazarlarımıza şimdiden teşekkür ederiz. Ayrıca hakemlerimizin inceleme sürelerini de kısaltmayı ve hakem çeşitliliği sağlamayı arzu ediyoruz. Bugüne kadar bize katkıda bulunan ve bundan sonra bulunacak olan hakemlerimize de sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. Dergimizin bu sayısında önceki dönemlerde dergimize sunulmuş çalışmalara yer verilmiştir. Gelecek sayı çıktığında uzun süredir bekleyen çalışmaları değerlendirmiş olmayı umut ediyoruz. Farklı kurumlardan araştırmacıların çalışmaları dergimize ve bilim dünyasına önemli katkılar sunmaktadır. Bu vesileyle, bugüne değin dergimizi desteklemiş olan yazarlara da teşekkür ediyor ve katkılarının güçlenerek sürmesini ümit ediyoruz. Yeni sayılarda görüşmek umuduyla Dergi Eş Editörleri Abdurrahman Tanrıöğen - Derya Yaylı

8 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 1 Aile Eğitim Programları ve Etkililiği: Dünyada Neler Uygulanıyor? Fatma Tezel Şahin 1, F. Nilgün Cevher Kalburan 2 Özet Okulöncesi eğitimin kalitesi, çocuğun eğitimine ailelerin de katılması ile arttırılabilir. Çocuğu tanımak ve eğitiminde yeni stratejiler geliştirmek, gelişimini desteklemek için aile ile okulun birlikte çalışması gerekir. Ayrıca, okulda verilen eğitimin, okul dışındaki hayatta da sürdürülmesi, eğitimin kalıcılığını arttıracağı için, aileyle işbirliği içinde hareket etme; çocuğun gelişiminde, ailenin üzerine düşen görevleri bilmesi ve yerine getirmesi önem taşımaktadır. Bu düşünceden hareketle, bu çalışmada, yurt dışında uygulanan farklı aile eğitim programlarının etkililiğini ortaya koymaya çalışan araştırmaları inceleyip bir araya toplayarak ilgili literatüre katkıda bulunmak amaçlanmış ve konu ile ilgili son yıllarda yapılan araştırmaların bir kısmı özetlenmiştir. Aile eğitimi ile ilgili çalışan araştırmacılara ve uygulayıcılara ışık tutacağı düşünülen bu çalışma bir derleme çalışmasıdır. Bu çalışmanın ışığında, ülkemizde de ailelerin eğitim ihtiyaçlarının karşılanması ve çocuğun eğitiminde ailelerin de desteklenmesine yönelik önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Aile Eğitimi, Aile Katılımı, Erken Çocukluk Eğitimi. Parent Education Programs and Their Effectiveness: What Type of Programs are Implemented in the World? Abstract The quality of early childhood education is increased by involvement of family in the education of child. It is required the cooperation of the school and parents to identify the child to improve new strategies in her/his education and encourage her/his development. Moreover to carry on the school education in daily life enhances stability of school education. Therefore, studying with family is important as parents to accept the responsibility for their children. From this point of view, in this study, it is aimed to contribute to the relevant literature by examining the studies that focus on exposing and gathering the effectiveness of the parent education programs which are used in abroad. This study that is thought to illustrate the researchers studying parent education is a collect study. In the light of this study, supporting parents about the education of child are suggested. Keywords: Parent Education, Parent Involvement, Early Childhood Education. 1 Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü, Ankara. E- posta: tsahin@gazi.edu.tr 2 Arş. Gör. Uzm. Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü, Ankara. E- posta: ncevher@gazi.edu.tr

9 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 2 Giriş Çocuk ilk eğitimini ailede alır. Çocuğun kişilik gelişiminde, olumlu davranış kazanımında, ruhsal ve fiziksel yönden sağlıklı, kendi kendine yetebilen, kendine ve yaşadığı dünyaya faydalı bir birey olarak yetişmesinde ailenin rolü önemlidir. Hızla gelişen dünyamızda, bilim ve teknolojideki gelişmelerle, toplumların aile ve çocuğa bakış açısı değişmektedir. Ailelerin, çocuk yetiştirme konusunda geleneksel tutumlardan uzaklaşması gerektiği görüşü tartışmasız bir şekilde kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra, aileler de çocuklarını tanıma, çocuklarının gelişimini destekleme ve anne-babalıkla ilgili olumlu duygular geliştirme konusunda daha çok yardıma gereksinim duymaktadırlar. Son yıllarda, dünyada, aile eğitiminin önemi daha çok anlaşılmış ve bununla ilgili yapılan çalışmalara ağırlık verilmeye başlanmıştır. Çeşitli kuruluşlar tarafından, çocuk gelişimi, eğitimi, olumsuz davranışların giderilmesi, ailenin çocuk yetiştirme ile ilgili bilinçlendirilmesi, çocuğa karşı olumlu tutum geliştirmesi gibi konularda ailelere yönelik planlı ve sistemli bir şekilde programlar düzenlenmektedir. Anne-babalık sürecinde ailelerin ilgi ve gereksinimlerini belirleyerek onlara bu yönde etkili eğitim programları sunmak için, dünyada gerçekleştirilen aile eğitimi ile ilgili çalışmaların ve sonuçlarının dikkatle incelenmesi ve tartışılmasının önemli bir rolü olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada, yurt dışında uygulanan farklı aile eğitim programlarının etkililiğini ortaya koymaya çalışan araştırmalar incelenmiş ve bir kısmı özetlenmiştir. Özetlenen araştırmalar, yıllarını kapsamaktadır ve yılları arasında yapılan araştırmalar olarak sunulan toplam 21 araştırma, yıl sırasına göre, amaç, örneklem, programın içeriği ve uygulanışı, yöntem ve sonuçlar üzerinde odaklanılarak sunulmuştur Yılları Arasında Yapılan Araştırmalar Jacobson ve Engelbrecht (2000) Kuzey Teksas ta yaşayan ailelerin ve okulöncesi çocuklarının eğitim ile ilgili gereksinimleri, deneyimleri ve öğrenme yollarını belirlemek; bir ihtiyaç değerlendirme süreci ortaya koyup küçük çocuğu olan ailelere yönelik eğitim planlamak amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışmaya Kuzey Teksas ta 0-5 yaş grubu çocuğa sahip 740 aile katılmıştır. Ailelerden alınacak bilgilere bağlı olarak bir program geliştirmek amacıyla İhtiyaç Değerlendirme Anketi geliştirilmiştir. Bu çalışmada, küçük çocuğu olan ailelerin aile eğitimine olan ilgilerinin ve öğrenme yollarının benzer olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuçlar ailelerin anne-babalık ile ilgili öğrenme için tercih ettikleri yol açısından ve belli konularda algıladıkları ilgi ve ihtiyaçları açısından üniversite mezunu olup olmamanın anlamlı bir farkı olmadığını göstermiştir. İki grup arasında anne-babalık bilgisi ve anne-babalıkla ilgili öğrenme stratejileri ve tercih ettikleri aile eğitim metotları ve anne-babalık konularına ilgileri ile ilgili yardım alma durumları açısından fark bulunmuştur. Üniversite mezunu olmayan ailelerin öğretmenler ve ailelerle deneyiminin, üniversite mezunu olan ailelerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Üniversite

10 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 3 mezunu ailelerin bilgiyi yazılı materyallerden edindikleri fakat üniversite mezunu olmayan ailelerin öğretmen ve aile üyeleriyle bilgi paylaşımına daha çok gereksinim duydukları belirlenmiştir. Ayrıca ailelerin ilgisini aile veya kendilerine ilişkin konulardan daha çok çocuk merkezli konuların çektiği belirlenmiştir. Nicholson ve diğerleri (2002) araştırmalarında küçük çocuklara sahip düşük gelirli aileler için geliştirilen psiko-eğitimsel anne-baba programının etkililiğini belirlemişlerdir. Programa 1-5 yaş çocuğa sahip 23 anne, 1 baba ve 2 büyük anneden oluşan toplam 26 ebeveyn katılmıştır. Ailelerin tümüyle 10 hafta, bireysel veya çok küçük gruplar halinde görüşülmüştür. Bu çalışmada, anne babaların, çocuklarına karşı davranışları Parent Behavior Checklist (PBC ; Ebeveyn Davranış Kontrol Listesi) (Fox, 1994) ile, stres düzeyleri Parenting Stres Index- Short Form (PSI-SF; Anne-Baba Stres Envanteri-Kısa Form) (Abidin, 1995) ile; öfke kontrol düzeyleri Brief Anger- Aggression Questionnaire (BAAQ; Kısa Öfke-Saldırı Anketi) (Vitaliano ve Chan, 1987) ile; çocukların davranış problemleri Behavior Screening Questionnaire (BSQ; Davranış Tarama Anketi) (Richman ve Graham, 1971); Eyberg Child Behavior Inventory (ECBI; Eyberg Çocuk Davranışı Envanteri) (Eyberg ve Ross, 1978) ve Pediatric Symptom Checklist (PSC; Pediatrik Semptom Kontrol Listesi) (Murphy ve Jellinek, 1988) ile belirlenmiş, ayrıca gözlem metodu da kullanılmıştır. Psiko-eğitimsel anne-baba programı özellikle 1-5 yaş çocuklara sahip annebabaların çocuk yetiştirme ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla düzenlenmiştir (Fox ve Fox, 1992). Bu program anne-babaların olumsuz çocuk yetiştirme tutumlarını önleyici bir programdır ve eğitim felsefesi, ailenin var olan güçlerini ortaya çıkarmaya dayalıdır. Program 4 ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, küçük çocukların anne-babalarının düşünce ve duygularını nasıl etkilediği üzerinde durulmaktadır. Bilişsel-davranışsal teoriye göre yapılandırılmış bu bölümde ailelere kırmızı ışık: dur!, sarı ışık: düşün! ve yeşil ışık: davranış sergile yöntemi uygulanmaktadır. Evde yapılan pratiklerle aileler öfke kontrolü kazanmakta ve diğer bölüme geçmeye hazır olmaktadırlar. İkinci bölüm, ailelerin çocukları ile ilgili gelişimsel beklentilerine odaklanmaktadır. Bu bölümde ailelere çocuk gelişimi ile ilgili bilgi kazandırılmakta; dur ve düşün yöntemi kullanılmaktadır. Bu bölümde başarılı olduktan sonra, diğer bölüme geçilmektedir. Üçüncü ve dördüncü bölüm, ailelerin çocuklarını nasıl yanıtlayacaklarına (yeşil ışık) odaklanmaktadır. Bu aşamada, olumlu anne-babalık ve disiplin stratejileri, olumsuz davranışların engellenmesi ve benlik saygısının yükseltilmesi yer almaktadır. Dördüncü bölüm, özellikle disipline odaklanmıştır. Aileler, çocukların problem davranışlarına karşı ne yapmaları gerektiğini öğrenirler, davranış stratejileri kazanırlar. Elde edilen bulgulara göre, programa katılan ailelerin, kontrol grubuna oranla, sözel ve bedensel cezalandırma, öfke ve stres düzeylerinde anlamlı bir azalma gözlenmiş ve daha az çocukta davranış problemleri saptanmıştır. Bir diğer çalışma Ritter (2003) tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın amacı, Active Parenting Today (Popkin, 1993) programına bağlı Adleryan ebeveyn

11 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 4 çalışma grubuna katılan annelerin değer algılarını belirlemektir. Çalışmanın örneklemini 7 anne oluşturmaktadır. Adleryan ebeveyn çalışma grubu 6 hafta sürmektedir. Grup içeriğinde annelerin çocuklarıyla oynarken kullanabileceği teknikler yer almaktadır. Programda bireysel görüşmeler, anonim hikayeler, dokümanlar ve grupla görüşme yöntemleri kullanılmaktadır. Program, Active Parenting Today programının etkililiğini anlamaya yardımcı olmamakta; bunun yerine, annelerin katıldıkları grup çalışmasını kendileri için yararlı ve kullanışlı bulup bulmadıklarını belirlemektedir. Sonuç olarak, program gruba olumlu deneyimler kazandırmıştır. Grup içinde annelerin birbirleriyle paylaşımları, grubun yararlı bir etkisi olarak görülmüştür. Anneler, yeni beceriler kazandıklarını belirtmişlerdir. Gunderson un (2004) yaptığı araştırmanın amacı, okulöncesi çocuklarına sahip aileler için düzenlenen aile eğitimi ve stres yönetimi eğitiminin etkilerini belirlemek ve 2 farklı anne-baba grubu üzerindeki etkilerini saptamaktır. Programa 7 anne ve 5 baba katılmıştır. Ailelere, Disruptive Behavior Disorders Rating Scale-Parent Form (DBDRS; Yıkıcı Davranış Bozukluğu Ölçeği-Aile Formu) (DuPaul ve diğ., 1998), Child Behavior Checklist (CBCL; Çocuk Davranış Kontrol Listesi), Parenting Stress Index (PSI; Anne-Baba Stres Ölçeği) (Abidin, 1995), The Parenting Sense of Competence Scale (PSOC; Anne Baba Yeterlilik Duygusu Ölçeği) (Johnston ve Mash, 1989) ve Marlowe-Crowne Social Desirability Scale (MCSDS; Marlowe- Crowne Sosyal Arzu Edilebilirlik Ölçeği) (Crowne ve Marlowe, 1960) uygulanmıştır. Ayrıca programın çocukların davranışları üzerine etkisini belirlemek amacıyla çocukların öğretmenlerine Disruptive Behavior Disorders Rating Scale- Teacher Form (DBDRS; Yıkıcı Davranış Bozukluğu Ölçeği-Öğretmen Formu) (DuPaul ve diğ., 1998), ve The Preschool and Kindergarten Behavior Scale (PKBS; Okulöncesi Davranış Ölçeği) (Merrell, 1994) uygulanmıştır. Ölçeklerin tümü, ön test-son test şeklinde uygulanmıştır. Aile eğitimi 7 hafta, stres yönetimi eğitimi de 4 hafta sürmüştür; ailelerin yarısı önce aile eğitimi, sonra stres yönetimi eğitimi almış; diğer yarısı da önce stres yönetimi eğitimi, sonra aile eğitimi almıştır. Çalışma sonunda aile eğitimi programının çocukların olumlu davranışlarını geliştirmeye ve anne-babanın çocuk temelli stresini azaltmaya katkısı olduğu; stres yönetimi programının ise anne-baba temelli stresi azaltmaya katkısı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca ailelerin, eğitimlerden sonra kendilerini birer anne-baba olarak daha yeterli hissettikleri ve programda önce stres yönetimi eğitimi alan ailelerin, diğerlerine göre kendilerini daha mutlu hissettikleri görülmüştür. Cheng in (2004) yaptığı araştırmada DTBY (Dare To Be You) programının değerlendirilmesi ve programının ailelerin çocuklarına fiziksel ceza uygulaması; stres yönetimi; anne-babalık sorumluluklarıyla ilgili memnuniyeti; hedef alınan çocukların gelişimi ve sosyal becerileri açısından yeterliliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

12 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 5 Programa 3-5 yaş çocuklarının anne-babaları, büyük anneleri veya bakıcılarından oluşan 30 aile katılmıştır. Katılımcılar farklı dilleri konuştukları için, program çok-dilli eğitimciler tarafından yürütülmüştür. Çalışmada deney ve kontrol gruplarına ön-test, son test ve 1 yıl sonra yeniden test uygulanmıştır. Ön test-son test olarak; Parent Child Relationship Inventory (PCRI; Aile Çocuk İlişkisi Envanteri) (Gerard, 1994); Self Perception of Parental Role Instument (Anne-Babalık Rolüne İlişkin Benlik Algısı Ölçeği) (MacPhee ve Fritz, 1995); Child Rearing Practices (Çocuk Bakımı Uygulamaları) (MacPhee ve Fritz, 1995); Social Skills Scale (Sosyal Beceriler Ölçeği) (MacPhee ve Fritz, 1995); Child Behavior Checklist Çocuk Davranış Kontrol Listesi (Achenbach ve Edelbrock, 1988); Beck Depression Inventory (Beck Depresyon Envanteri) (Beck ve Ster, 1993) ve Moos Family Environment Scale (Moos Aile Çevresi Ölçeği) (Moos ve diğ., 1974) kullanılmıştır. Program öncesinde, ailelere, çocuklarıyla birlikte bir oryantasyon toplantısı yapılmıştır. Eğitimden önce, ailelere ölçekler uygulanmış ve sonra kontrol ve deney grubu olmak üzere 2 ye ayrılmışlardır. Bir grup eğitimci, ailelerin çocuklarıyla ayrı bir sınıfta çalışırken, bir grup eğitimci de ailelere DTBY programını uygulamıştır. 30 saatlik 12 oturumdan oluşan 1 yıllık programda etkili çocuk yönetimi, iletişim ve problem çözme becerilerine yönelik dersler ve workshop lar uygulanmıştır. Programın, anne-babalık becerilerini geliştirdiği belirlenmiştir. Program sonunda cezalandırma, stres yönetimi, anne-babalık memnuniyeti ve sosyal becerilerde, deney ve kontrol grubu arasında olumlu yönde fark bulunmuştur. Bir diğer araştırma Tuijl ve Leseman (2004) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmada son zamanlarda geliştirilen, risk altındaki 4-6 yaş çocukları için anneçocuk etkileşimini güçlendirmeye dayalı bir ev merkezli müdahale programı olan Opstap Opnieuw un (OO) bilişsel ve dil gelişimine etkileri incelenmiştir. Çalışmaya Hollanda da yaşayan 30 Türk aile katılmıştır. Katılımcıların 13 ü kontrol grubu, 17 si eğitim grubu olarak alınmıştır. Ön test ve son test şeklinde, IQ testi olarak Revised Amsterdam Child Intelligence Test (RAKIT; Amsterdam Çocuk Zeka Testi) (Bleichrodt ve diğ., 1984); sözcük dağarcığı için de The Diagnostic Test of Bilingual Development (DTT; Tanılayıcı Çok Dilli Gelişim Testi) (Verhoeven ve diğ., 1995) kullanılmıştır. Son testte, ek olarak, okulöncesi sınıflarına göre düzenlenmiş, logo-matematiksel kavramları içeren (ebat, sayı, sıralama gibi) Test of Cognitive Pre-Mathematical Skill (Bilişsel Matematik Öncesi Beceri Testi (Kuyk, 1996) kullanılmıştır. Anneçocuk iletişim kalitesine yönelik ölçümler de gözlem yoluyla yapılmıştır. Bu gözlemlerde daha çok işbirlikçi iletişim davranışları üzerinde yoğunlaşılmıştır. OO, Hollanda Hükümeti tarafından, 4-5 yaş çocuklarına sahip çok dilli göçmen aileler için düzenlenmiş bir programdır. Bu program İsrail HIPPY (Lombard, 1981), (Okulöncesi Çocukları İçin Evde Eğitim Programı) programının Hollanda versiyonudur. Programın amacı, çocukların bilişsel ve dil becerilerini desteklemek için anne-çocuk iletişiminin bilişsel ve sosyal-duygusal yönden kalitesini güçlendirmektir. Program, ayrıca, semantik (anlambilim) ve logo-matematiksel

13 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 6 kavram bilgisi, problem çözme becerisi, okuma-yazma, kelime hazinesi ve metin anlama becerisini geliştirmeye yöneliktir. Programın temelini, anne ve çocuğun evde uygulayacağı oyunla eğitim etkinliklerinden oluşan yapılandırılmış bir plan oluşturmaktadır. Etkinlikler 2 yıllık bir süre için, giderek karmaşık ve daha çok çaba gerektiren bir şekilde düzenlenmiştir. Yapılacak etkinlikler, annelere haftalık çalışma tablosunda açık bir dille ifade edilerek resimlerle gösterilmiştir. Hikayeler ve şarkılar da, annelere, ses kayıtlarından dinletilmiştir. Program haftanın 5 günü gerçekleştirilen ev ziyaretleriyle uygulanmıştır. Elde edilen verilere göre, programın anne-çocuk iletişimini güçlendirdiği, anne-çocuk iletişiminin de çocukların bilişsel ve dil gelişimlerinde etkili olduğu belirlenmiştir. Bushfield (2004) tarafından yapılan karma metotlu araştırmada, cezaevindeki babalara uygulanan kısa süreli anne-baba eğitim programının etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma verileri, Multi-Dimensionsal Scale of Percieved Social Support (MDSPSS; Sosyal Destek Algısına Yönelik Çok Yönlü Ölçek) (Zimmet ve diğ., 1988); Parent-Child Relationship Survey (PCRS; Ebeveyn-Çocuk İletişim Anketi) (Fine ve diğ., 1983); Bushfield Responsible Father Questionnaire (BRFQ; Bushfield Sorumlu Baba Anketi) (Bushfield, 2000) kullanılarak ve bireysel görüşmeler ile elde edilmiştir. Cezaevindeki babalar 30 günlük bir eğitime alınmıştır. Bu kısa deneysel çalışma, bireysel görüşmelerle desteklenmiştir. Sonuçlar, babaların bedensel ve sözel cezalandırma ile ilgili bilgi ve tutumlarının anlamlı bir şekilde değiştiğini göstermiştir. Ayrıca, babaların ideal babalık rolüne ilişkin tutumlarının olumlu yönde değiştiği ortaya çıkmıştır. Naik-Polan ın (2004) yaptığı araştırmada, risk altındaki ailelere yönelik aileçocuk iletişimini hedef alan Aile-Çocuk İletişim Terapisi (Eyberg, 1988) programının taşınabilirliğini belirlemek amaçlanmıştır. Program, çocuğunun davranış problemleri veya kendilerinin çocuğa karşı davranış problemlerinden şikayet eden düşük gelirli 4 anneye uygulanmıştır. Annelerin yaş ortalaması 25, ortalama çocuk sayısı ikidir. Araştırmada, ölçme aracı olarak, Parenting Stress Index-Short Form (PSI- SF; Anne-Baba Stres Envanteri-Kısa Form) (Abidin, 1995); Eyberg Child Behavior Inventory (ECBI; Eyberg Çocuk Davranış Envanteri) (Eyberg ve Pincus, 1999); aileyle Görüşme; program evrelerinin değerlendirilmesi ve gözlem metodu kullanılmıştır. Aile-Çocuk İletişim Terapisi, okulöncesi çocuklarında davranış problemlerine müdahale etmek amacıyla geliştirilmiştir ve son zamanlarda, özellikle çocuklara kötü muamele olmak üzere, problemli anne baba davranışları için kullanılmaktadır. Program çocuk sağlığı ofisinde ve her ailenin evinde uygulanmıştır. Terapist çocuğa bir oyuncak vermiş ve gözlem odasında, anne ile çocuk masada oynarken, onları gözlemiştir. Ayrıca, ev etkinlikleri de gerçekleştirilmiştir. Önce çocuk araştırmacının hazırladığı oyun ve etkinliği seçmiş; 20 dakika boyunca, anne ile çocuk, seçilen etkinlikle meşgul olmuşlardır. Daha sonra etkinlik alanı anne ve

14 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 7 çocuk tarafından toparlanıp temizlenmiştir. Bu sırada araştırmacı anne-çocuk iletişimlerini video kaydına almıştır. 13 hafta süren program sonunda, 4 annenin evdeki çocuğa yönelik olumlu davranışlarında artış saptanmış; iki annenin evde oyun etkinliklerinde olumsuz davranışlarında azalma belirlenmiştir. Bir anne, terapide kazandığı becerileri ev ortamına transfer edememiştir. Eğitimin Transferi eğitimini aldıktan sonra annelerin tümünün olumlu davranış oranı olumsuz davranış oranından yüksek bulunmuştur. Anneler, program sonunda, çocuklarının olumsuz davranışlarının azaldığını ve kendilerinin çocuğun davranışlarına karşı daha çok tolerans gösterdiklerini bildirmişlerdir. Ayrıca, annelerin tümü, programın sonunda, annelik ile ilgili streslerinin kalmadığını belirtmişlerdir Yılları Arasında Yapılan Araştırmalar Maloney (2005) tarafından gerçekleştirilen araştırmada Mindful Parenting Program ın (MPP; Placone-Willey, 2002) boşanmış annelerin, annelik ve okulöncesi dönem çocuğuna bağlılık düzeyine ilişkin farkındalığını arttırıp arttırmadığını belirlemek amaçlanmıştır. Program, en az bir okulöncesi dönem çocuğu olan boşanmış 16 anneye uygulanmıştır. Katılımcılara ön-test ve son-test olarak The Toronto Mindfulness Scale (TMS; Toronto Farkındalık Ölçeği) (Bishop, 2003) uygulanmıştır. Anneçocuk bağlılığını ölçmek için, Parenting Stress Index-Short Form (PSI-SF; Anne-Baba Stres Ölçeği Kısa Form) (Abidin, 1996) kullanılmıştır. Ayrıca bilgi toplamak amacıyla, ev ziyaretleri ile Karşılıklı Süreç (anne-çocuk ve anne davranış kodları) yöntemi kullanılmış; katılımcılara farkındalık gelişimlerini izlemek için haftalık Farkındalık Uygulamaları Defteri verilmiştir. Programın değerlendirilmesinde ise Eğitimci Bilgi Formu; Anne Değerlendirme Formu; Dikkatli Annelik Sınıfı Son Değerlendirmesi; Anne Programın İçeriği ve Etkisini Değerlendirme Formu kullanılmıştır. Program, 12 hafta boyunca toplam 15 saat sürmüştür. Eğitim son sınıf klinik psikologlar tarafından verilmiştir. Programın, annelerin dikkatli annelikle ilgili farkındalığını geliştirdiği; çocuklarına bağlılıkla ilgili farkındalığını arttırdığı fakat çocukla ilişkilerinin gelişmesi konusunda bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Barcenas (2005) tarafından yapılan araştırmada, Devlet Okullarındaki Anne- Baba Eğitimcileri İçin Anne-Baba Eğitim Programı ile devlet okullarındaki eğitimcilerin anne-babanın eğitim ihtiyaçlarını keşfetmeleri ve eğitimin çocuk ihmali ve istismarı üzerindeki etkililiğini anlamaları sağlanmaya çalışılmıştır. Bu programı geliştirme projesi, aileler ve eğitimciler için düzenlenen toplam 8 saatlik ve 5 modüle (Çocuk Gelişimi, Ceza ile Disiplin, Anne-Babaların Sosyo- Duygusal Gelişimi, Anne-Babanın İçsel ve Dışsal Stres Faktörleri, Ailenin Çocuğun Eğitimine Katılımı) ayrılmış bir workshop içermektedir. Her modül, bir başlık, tanıtım, çalışma planı ve kolaylaştırıcı örnekleri içermektedir. Araştırma sonunda, geliştirilen programın, anne-baba eğitimcilerinin annebabalar için sergileyecekleri performans için gereken bilgi ve becerilerini güçlendireceğine dikkat çekilmiştir.

15 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 8 Östberg in (2005) yaptığı araştırmada çocuk-problem odaklı bir eğitimin annebabalıkla ilgili stresi azaltıp azaltmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın örneklemini, çocuğunun uyku veya yeme problemleri ile ilgili yardım almak için çocuk sağlığı merkezine gelen, aynı yaş ve cinsiyette çocuğa sahip toplam 66 İsveçli anne oluşturmaktadır. Anneler çok fazla olumsuz yaşantılarla ve çocuk bakımıyla ilgili problemlerle karşılaşmışlar ve stres düzeyleri çok yüksektir. Deney ve kontrol grubu olarak ikiye ayrılan katılımcılara Parenting Stress Index (PSI; Anne-Baba Stres Ölçeği) (Abidin, 1990) ve The Swedish Parenthood Stress Questionnaire (SPSQ; İsveçli Anne-Babalık Stres Anketi) (Östberg ve diğ., 1997) uygulanmıştır. Programda çalışanlar, annelerle telefon görüşmesinden sonra çocuğun sağlık kayıtlarını almışlar ve 1-2 saatliğine ev ziyareti yapmışlardır. Çocukla ilgili problemler ve ailenin yaşam koşulları ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Ailenin endişe ve korkuları hakkında bilgi alınmıştır. Pediatrist, diyetisyen, hemşireler tarafından anne-çocuk iletişimleri gözlenmiş ve veri toplanmıştır. Düzenli ziyaretlerle var olan problemlerle ilgili eğitimler verilmiş ve anne-çocuk iletişimleri gözlenerek video kaydına alınmıştır. Eğitim sonunda, deney grubunun genel stres puanında, diğer gruba oranla, anlamlı bir şekilde düşme olduğu belirlenmiştir. Ayrıca deney grubunun, kontrol grubuna oranla, annelik sorumluluklarından dolayı sınırlanmalarının azaldığı; eşleriyle ilişkilerinden daha memnun kaldıkları saptanmıştır. Çocukla ilgili problemlerde de azalma gözlenmiştir. Sigel (2006) tarafından video yoluyla bebek bekleyen ve beklemeyen kadın ve erkeklerin, anne-babalık bilgisi, öz-yeterlik duygusu ve çocuk bakımı becerilerini geliştirmeye yönelik bir program hazırlanmıştır. Programda Peryy nin (2004) Olumlu Disiplin Eğitim Videosu (üzüntü duyma, bağırma ve dayak bölümleri hariç) 30 ar dakikalık 3 bölüm olarak gösterilmiştir. Her bölüm okulöncesi çocukları için etkili anne-baba yönetim becerileri ve çocuk gelişimi bilgilerini içermektedir. Çalışma için hastane, klinik, okul ve muayenehanelere gelen 85 kişiye ulaşılmıştır. Bebek bekleyen 25 kadın, 14 erkek; bebek beklemeyen 24 kadın, 22 erkekten oluşan katılımcıların yaş ortalaması 27 olarak belirlenmiştir. Ailelere, ön test-son test olarak araştırmacı tarafından geliştirilen Demografik Bilgi Formu ile Positive Parenting Knowledge Test (PPKT; Olumlu Anne- Babalık Bilgisi Testi) kullanılmıştır. Ayrıca, Parenting Behavior Checklist (PBC; Anne-Babalık Davranış Testi) (Fox, 2005), Parenting Sense of Competency (PSOC; Anne-Babalık Yeterlik Duygusu Ölçeği) (Gibaud-Wallston ve Wandersman, 2005) uygulanmıştır. Araştırmanın sonunda bebek bekleyen kadınların anne-babalık bilgi düzeyinin, çocuk bakımı uygulamaları düzeyinden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, etkili olmayan anne-babalık uygulamalarını daha az benimsedikleri saptanmıştır. Ancak, erkeklerin anne-babalık eğitimine kadınlardan daha çok ihtiyaç duyduğu saptanmıştır. Bryan ve diğerlerinin (2006) yaptığı araştırmada aile eğitimcilerine yönelik profesyonel bir gelişim sistemi tasarlamak için aile eğitimi düzenleyen organizasyonların birlikte çalışma ağı kurmaları gerektirdiği belirtilmiştir. Aile çalışmalarını anlayabilen ve diğer profesyonellerle çalışma ağı kurabilen

16 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 9 profesyonellerle bir sistem kurmanın, aileleri desteklemek ve çocuk istismarlarını önlemek açısından kritik önem taşıdığı vurgulanmıştır. Bu düşünceden hareketle, bu araştırmada aile eğitimcilerinin güven belgesi alması kadar, programların kanıta dayalı etkilerini kullanma sistemini nasıl geliştireceği belirlenmeye çalışılmıştır. Konuyla ilgili daha önceden yapılmış araştırmalar incelenerek ve profesyonellerle görüşme yaparak Kuzey Carolina daki aile eğitimi liderleri ve profesyonelleri desteklemek için büyük bir sistem geliştirmenin neleri gerektirdiği saptanmıştır. Araştırma sonunda; bu büyük sistemi geliştirmek için kaynakları akıllıca kullanmanın; sistemde çalışacak olan ortakların rollerini net bir şekilde tanımlamanın; aile eğitimcilerine, ne istediklerini sorma ve onların ihtiyaçlarını karşılayacak bir sistem ortaya çıkarmanın; parasal kaynakları sadece organizasyonu yürütmek için kullanmak yerine, ortaklar arasında toplantı ve konferanslar için de kullanmanın; sertifika, form, mektup gibi uygulamalar ile ilgili doğru bir sistem oluşturmanın; toplantı ve gazete haberleri yoluyla çalışma ağı liderliğinin vizyonunu anlamalarını sağlamanın gerekli olduğu belirlenmiştir. Mitchell (2006) tarafından yapılan araştırmada The No Child Left Behind Act (NCLB) of 2001 (2001 Hiçbir Çocuk Arkada Kalmasın Hareketi) nde yer alan Pennsylvania nın batısındaki banliyöde bir ilköğretim okuluna devam eden çocukların ailelerinin okul uygulamaları ve evlerinde aile katılımı rollerine ilişkin algılarını belirlemek amaçlanmıştır. NCLB ile okulların, öğrencilerin akademik başarı ve okul performansını güçlendirmek için aile katılımı çalışmalarını geliştirmeleri hedeflenmiştir. Bu araştırmada aile katılımı araştırmalarında yaygın olarak kullanılan terimlerin değerlendirme, sınıflama ve kategori edilmesinde, Epstein in (1987, 1995) 6 tip aile katılım tanımlaması, rehber bir çerçeve oluşturmuştur. Bu çerçevede, 5 sınıf öğretmeniyle yapılan görüşmeler ile, öğretmen tutumları, inançları ve iletişim tarzlarının öğretmen-aile ilişkileri, okul-aile iletişimi ve evde ve okulda aile katılımı uygulamaları üzerindeki etkisi belirlenmiştir. Ailelere de, katılım rolü algılarına yönelik, araştırmacı tarafından geliştirilen No Child Left Behind Anketi uygulanmıştır. Bu araştırmada ayrıca, sosyo-ekonomik durum ve etnik kökenin, düşük gelirli Afrikalı Amerikan ailelerin katılımı üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. Elde edilen verilere göre, katılım rolünü değerlendirme açısından, lise ile kolej ve üniversite mezunu aileler arasında olumlu yönde anlamlı bir fark belirlenmiştir. Ailelerin yaşları, aile katılımı rollerinde anlamlı bir fark yaratmazken, ayrı yaşayan ebeveynler diğerlerinden daha düşük puan almışlar fakat bu fark.05 düzeyinde anlamlı bulunmamıştır. Holt un (2006) gerçekleştirdiği araştırmanın amacı, Head Start Aile Eğitimi Programının etkiliğini açıklamaktır. Bu amaçla, Batı Baltimore Head Start Merkezi nde karşılaştırmalı gözleme dayalı bir pilot çalışma yapılmıştır. Örneklemde yer alan aileler, 27 kadın ve 3 erkekten oluşmuştur. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük aileler düşük sağlık düzeyinde; sosyo-ekonomik düzeyi yüksek aileler de yüksek sağlık düzeyinde olarak ele alınmıştır.

17 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 10 Ailelere, demografik bilgileri, fiziksel ve sağlık durumu, yaşantı değişikliği ve çocuklarının fiziksel, sosyo-duygusal ve akademik gelişimlerine yönelik bilgileri içeren 23 soruluk bir envanter uygulanmıştır. Ayrıca, Head Start çalışanları ailelerle görüşmüşlerdir; zihinsel sağlık çalışanları ve bir sınıf öğretmeni çocuklarla görüşmüştür; Aile servisi koordinatörleri de ailelerle görüşmeler yapmışlardır. Ailelerle görüşmeler yarım saat, çocuklarla görüşmeler de 20 dk sürmüştür. Sonuçlar, Head Start ın aile eğitimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Eğitim durumu yüksek olan ailelerin, programda, diğerlerine göre daha başarılı oldukları saptanmıştır. Program sonunda, ailelerden 4 ü eğitim durumunu yükseltmek için liseyi tamamlamışlardır. Ayrıca program, ailelerin yaşam kalitelerini yükseltmelerine de yardımcı olmuştur. Short un (2006) çalışmasının amacı, Effective Black Parenting (EBP) programının 3-5 yaş arasındaki Afrikalı Amerikan çocuklarının davranış problemleri üzerindeki etkisini araştırmaktır Çalışma, yarı deneyseldir ve çalışmada, 2000 yılında risk altındaki Afrikalı-Amerikan çocukları için Head Start ailelerine yapılan daha büyük bir çalışmadan alınan verilerin ikinci kez analizi yapılmıştır. Bu çalışmanın örneklemi okulöncesi dönem çocuklarına sahip 64 aile ve çocuk bakıcılarından oluşmaktadır. Bunlardan 33 ü EBP e katılan, 31 i EBP e katılmayan Head Start katılımcılarıdır. Katılımcılara Child Behavior Checklist (CBCL; Achenbach, 1991) ölçeği ön-test ve son-test olarak uygulanmıştır. EBP ile sağlıklı bir Afrikalı-Amerikan kimliği, yüksek anne-babalık benlik saygısı ve aile değerlerini geliştirmek amaçlanmıştır. Eğitimciler, Siyah Anne-Babalar için El Kitabı ndan, öğretim teknikleri, konferans verme ve tartışma, rol oynama, çocukların davranış grafiği ve okuma ve ev ödevleri konularında yararlanmışlardır. Program, 3 saatlik 14 seans ve bir de mezun olma seansından oluşmaktadır. Araştırmanın sonunda, katılımcıların çocuklarının problem davranışları dışa vurma, içedönük problem davranışlar, somatik şikayetler, kaygı, öfke davranışlarında ve dikkat problemlerinde büyük bir düşme olduğu saptanmıştır. Simpkins ve diğerlerinin (2006) gerçekleştirdiği araştırmada, anne-çocuk sıcaklığını geliştirmek; çocuğun eğitimine ailenin katılımı ile ilgili çatışmalarda ve çocuğun matematik ve okuma-yazma başarısında yardımcı rol oynamak amaçlanmıştır. Düşük gelirli 175 okulöncesi çocuğu ve annesi, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Katılımcılar, Kapsamlı Çocuk Gelişimi Programı na (CCDP) devam eden aileler arasından belirlenmiştir. Deney ve kontrol grubu olarak ayrılan katılımcılara, araştırmacı tarafından geliştirilen Mother-Child Relationship (Anne-Çocuk İletişimi), Family Educational Involvement (Aile Katılımı) ve Achievement (Başarı) ölçekleri kullanılmıştır. CCDP, düşük gelirli aileler ve çocukları için doğumdan anasınıfına kadar olan süreyi kapsayan bir erken müdahale programıdır. Program sonunda, annenin sıcaklık ile ilgili algısını olumlu yönde etkilendiği fakat çatışma ile ilgili algısı üzerinde anlamlı bir etkinin olmadığı belirlenmiştir. Annenin çocuğun eğitimine katılımının, eğer anne-çocuk arasında sıcak bir iletişim varsa, çocuğun başarısını önemli ölçüde arttırdığı saptanmıştır.

18 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 11 Magill-Evans ve diğerlerinin (2007) yaptığı çalışmada 2 ev ziyareti ile video gösterisi ve model olmanın ilk kez baba olan erkekler üzerindeki etkisini belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmaya Kanada nın batısındaki şehirlerde yaşayan 162 erkek katılmıştır. Katılımcıların yarısı kontrol, diğer yarısı da deney grubu olarak belirlenmiştir. Katılımcılara Çocuk Bakımı Değerlendirme Öğretim Ölçeği, Ebeveyn Yeterlilik Duygusu Ölçeği ve Demografik Form uygulanmıştır. Programda babalardan, ziyaretçi tarafından hazırlanan listeden bir oyuncağı seçmesi istenmiş ve video yoluyla bu oyuncağı 5 aylık çocuğuyla nasıl oynayacağı öğretilmiştir. Video gösterisinin hemen ardından, baba ve ev ziyaretçisi gösteriyi birlikte eleştirmişler ve ziyaretçi, babanın duyarlı ve yanıt verici davranışları ya da bilişsel veya sosyo-duygusal gelişimi destekleyen davranışlarının olduğu bölümleri tanımlamıştır. Ev ziyaretçisi babanın bu davranışlara ilişkin becerilerini geliştirmesini desteklemiş; ayrıca video yoluyla edinilen bilgileri paylaşmışlardır. Ziyaretten sonra video gösterisinin bir kopyası babaya verilmiştir. İkinci ev ziyareti çocuk 8 aylıkken gerçekleştirilmiştir. Bu ziyarette baba-çocuk etkileşimine yönelik iki örnek tanımlanmıştır. Birinci örnekte çocuğun davranışsal işaretleri ve öğretim döngüsünün; çocuğun uyarılması, gösterme ve açıklama, çocuğa denemesi için zaman tanıma, ödüllendirme ve önerilerden oluşan diğer bölümleri üzerinde durulmuştur. Ev ziyaretleri toplam 1 saat sürmüştür. Kontrol grubundaki 81 baba ile ise, ev ziyaretleri sırasında yaşa uygun oyuncaklar hakkında tartışılmıştır. Çalışma sonunda programın ilk kez baba olan erkekler üzerindeki etkililiği kanıtlanmıştır. Deney grubundaki babaların, çocukları 8 aylık olduğunda, onların bilişsel gelişiminin desteklemesinde ve tepkilerine duyarlılığında anlamlı bir şekilde daha becerikli oldukları belirlenmiştir. Tartışma Dünyada farklı demografik özelliklere sahip ailelere yönelik pek çok farklı aile eğitimi programı uygulandığı görülmektedir. Yapılan çalışmalar hangi eğitim seviyesinde ve sosyo-ekonomik düzeyde olursa olsun ailelerin farklı konularda aile eğitimine ihtiyacı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Uygulanan programların sonunda ebeveynlerin anne-babalık davranışlarının olumlu yönde değiştiği; anne-babalıkla ilgili stres düzeylerinin düştüğü ve özyeterlilik duygularının yükseldiği belirlenmiştir. Ayrıca aile eğitimi programlarının anne-babanın çocukla iletişimi ve çocuk bakımı konularında olumlu etkileri saptanmıştır. Bu çalışmanın ışığında, ülkemizde de bu alanda çalışanlar tarafından farklı demografik özelliklere sahip ailelerin eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi gerektiği düşünülmektedir. İhtiyaç belirleme sürecinden sonra öncelikli ailelerden başlayarak uygulanacak aile eğitim programlarının ailelerin çocuklarına karşı tutum ve davranışları ile özyeterlilik duyguları açısından olumlu sonuçlar getireceği düşünülmektedir. Ayrıca, diğer eğitim kurumları ve yerel kuruluşların katkısıyla bu tür programların yaygınlaştırılmasının çocukların çok yönlü gelişimlerinin desteklenmesi, okulöncesi eğitimin ailede de devamlılığının sağlanması, böylece daha sağlıklı ve üretken bireylerin topluma kazandırılması yönünde önemli etkisi olacağı düşünülmektedir.

19 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 12 Kaynakça Barcenas, M. G. (2005). Parenting education curriculum for parent educators at public schools. Doktora Tezi, California State University, Long Beach, USA. Bryan, G. M., DeBord, K., Schrader, K. (2006). Building a professional development system: a case study of North Carolina s parenting education experiences. Child Welfare, 75 (5), Bushfield, S. (2004). Fathers in prison: ımpact of parenting education. The Journal of Correctional Education. 55 (2), Cheng, S. H. (2004). Factors that ınfluence the effectiveness of a parenting program for asians and pacific ıslanders. Doktora Tezi, Utah State University, Logan, Utah, USA. Gunderson, T. (2004). The use of stres management in combination with parent training: an ıntervention study with parents of preschool children. Doktora Tezi, Utah State University, Logan, Utah, USA. Holt, M. L. (2006). Influence of of head start on parent education: a pilot study. Yüksek Lisans Tezi, Morgan State University, USA. Jacobson, A. L., Engelbrecht, J. (2000). Parenting education needs and preferences of parents of young children. Early Childhood Education Journal, 28(2), Magill-Evans, J. ve Diğerleri (2007). Effects of parenting education on first-time fathers skills in interactions with their infants. Fathering, 5(1), Maloney, R. (2005). Cultivating mindful parenting during marital transition: an initial evaluation of the mindful parenting program. Doktora Tezi, The University of Lowa, USA. Mitchell, A. B. (2006). A case of parent involvement in a suburban Western Pennsylvania elementary school and their perceptions of the No Child Left Behind Act of Doktora Tezi, Indiana University of Pennsylvania, USA. Naik-Polan, A. J. (2004). The effectiveness of a dyadic parent training intervention with high risk families: generalization to the home. Doktora Tezi, DePaul University, Chicago, Illinois, USA. Nicholson, B., Anderson, M., Fox, R., Brenner, V. (2002). One family at a time: a prevention program for at-risk parents. Journal of Counseling & Development. 80(3), Östberg, M. (2005). Can a child-problem focused ıntervention reduce mothers stress?. Parenting: Science and Practice. 5(2), Ritter, K. B. (2003). An exploration of mothers perceptions of the value from attending an adlerian study group based on the active parenting today program. Doktora Tezi, Georgia State University, Atlanta, Georgia, USA. Sigel, B. A. (2006). An evaluation of a berief parent training program for ıncreasing parenting knowledge and self-efficacy while ıncreasing approval of nurturing parenting practices and decreasing approval of ıneffective practices. Yüksek Lisans Tezi, Oklahoma State University, USA. Simpkins, S. D., Weiss, H. B., McCartney, K., Kreider, H. M., Dearing, E. (2006). Mother child relationship as a moderator of the relation between family educational ınvolvement and child achievement. Parenting: Science and Practice. 6(1), Short, L., A. (2006). Impact of the effective black parenting program on the behavior problems of african american preschool children. Yüksek Lisans Tezi, Maryland University, USA. Tuijl C. V. ve Leseman, P. P. M. (2004). Improving mother child ınteraction in low-income Turkish Dutch families: a study of mechanisms mediating ımprovements resulting from participating in a home-based preschool ıntervention program. Infant and Child Development. 13:

20 Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl 2009 (1) 25. Sayı 13 Öğretmen Adaylarının Hizmet Öncesi Eğitimlerinde Gördükleri Eksiklikler ve Çözüm Önerileri 1 Ayşenur Büyükgöze Kavas 2, Aslı Bugay 3 Özet Bu araştırma, öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimleri sırasında karşılaştıkları eksikliklere ve bu eksikliklere yönelik çözüm önerilerine ilişkin görüşlerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma grubu, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği, İlköğretim Matematik Öğretmenliği, İngilizce Öğretmenliği ve Okul Öncesi Öğretmenliği bölümlerine devam etmekte olan 66 kadın (%57.4) ve 49 erkek (%42.6) olmak üzere 115 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerinin hizmet öncesi eğitimlerine ilişkin görüşleri araştırmacılar tarafından geliştirilen ve açık ve kapalı uçlu olmak üzere toplam 15 sorudan oluşan Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Değerlendirme Formu kullanılarak elde edilmiştir. Çalışmada elde edilen nitel veriler, içerik analizi yöntemi kullanılarak iki farklı araştırmacı tarafından ayrı ayrı kodlanmış ve sınıflandırılmıştır. Bulgular kısaca, öğrencilerin derslerindeki materyal kullanımını yeterli düzeyde görmediklerini, okul deneyimi derslerinin ve öğretmenlik uygulamalarının sayısını oldukça az bulduklarını ve alanda yeterli düzeyde pratik yapamadıklarını göstermektedir. Öğretmenlik uygulamalarının arttırılması, hizmet öncesi eğitimleri sırasında aldıkları derslerin mezuniyet sonrası için yeterli olacak şekilde düzenlenmesi ve seçmeli derslerin arttırılması öğrencilerin belirttikleri çözüm önerilerinin başında gelmektedir. Anahtar Sözcükler: Hizmet öncesi eğitim, Öğretmen adayları, Öğretmenlik uygulaması Perceptions of Prospective Teachers about Deficiencies of Pre-Service Teacher Education and Suggestions Abstract The purpose of the present study is to determine (a) the perceptions of prospective teachers about deficiency of their education and (b) the suggestions of students about how to improve pre-service teacher education program. The sample of the study consisted of 115 (66 female, 49 male) undergraduate students from different departments of Faculty of Education of Middle East Technical University. The perceptions of the students were gathered by the Pre-service Teacher Education Evaluation Form which was composed of 15 open-ended and closed-ended questions. The form was developed by the researchers. Content analysis method was used to assess the obtained data and they were coded and classified by two different researchers. The results of the study revealed that students did not view material using in their courses and school practicum courses enough to develop their teaching skills. Suggestions can be summarized as the number and the quality of the practicum courses and elective courses should be increased. Keywords: Pre-service teacher education, Prospective teachers, Field practice. 1 Bu makale,18 20 Haziran 2007 tarihinde Çukurova Üniversitesi'nde düzenlenen III. Ulusal Sosyal Bilimler Eğitimi Kongresi'nde sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş halidir. 2 Araş. Gör., Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara. E-posta: baysenur@metu.edu.tr 3 Araş. Gör., Orta Doğu Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara. E-posta: bugay@metu.edu.tr