ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2016 YILI RAPORU

Transkript

1

2

3 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2016 YILI RAPORU Eylül 2017 TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

4

5 İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Sektörlere Göre Dağılımı Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Ülkelere Göre Dağılımı Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI Yılı YOİKK Çalışmaları Yatırım Danışma Konseyi Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI... 67

6 TABLOLAR Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar ABD Doları)... 5 Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2016)... 8 Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri (Milyon Dolar) Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon ABD Doları) Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Tablo 7: 2016 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Tablo 17: 2016 yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 18: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 19: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) Tablo 20: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) Tablo 21: 2016 yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Tablo 22: 2016 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri (Adet - Milyon Dolar) Tablo 23: 2016 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 24: Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 25: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Tablo 26: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları Tablo 27: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları... 69

7 HARİTALAR Harita 1: 2016 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Harita 10: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Harita 11: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Harita 13:2016 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar)46 Harita 14: 2016 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet)... 47

8 GRAFİKLER Grafik 1: Yurt İçi Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 4 Grafik 2: Yurt Dışı Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 7 Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar...11 Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı ( )...20 Grafik 7: 2016 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı...43 Grafik 8: 2016 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı...43 Grafik 9: 2016 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı...45 Grafik 10: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...50 Grafik 11: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...52 Grafik 12: Azerbaycan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...53 Grafik 13: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...54 Grafik 14: İspanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...55 Grafik 15: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...56 Grafik 16: Katar Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...57 Grafik 17: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...58 Grafik 18: İsviçre Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...59 Grafik 19: Japonya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...60

9 A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Dünya da uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY) 2016 yılında zayıf ekonomik büyüme ve çok uluslu şirketlerin kararlarını etkileyecek nitelikte makroekonomik adımları da içeren bazı politika riskleri sebebiyle %2 oranında hafif bir şekilde azalarak 1,76 trilyon ABD Dolarına gerilemiştir. Ülke grupları ve bölgeler itibariyle bakıldığında ise UDY performansının ülkeden ülkeye farklılık arz ettiği ve büyük satın alma işlemleri, firmalar arası kredi işlemleri ve bazı şirket yapılandırma faaliyetlerinin performans çeşitliliğinde etkili olduğu görülmektedir. Küresel düzeyde UDY akımlarının ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin referans kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ve 2016 yılına yönelik nihai verileri ve değerlendirmeleri içeren Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Dünya Yatırım Raporu 2017 yılının Haziran ayında yayımlanmıştır. UNCTAD raporuna 1 göre; dünya genelinde 2015 yılında % 34 lük artış gösteren UDY akımları, 2016 yılında % 2 oranında azalarak 1,76 trilyon ABD Dolarına gerilemiştir. Gelişmiş ülkelere yönelen UDY akımları %5 oranında artışla 1,03 trilyon ABD Doları tutarına yükselmiştir. Bu tutarla gelişmiş ülkelere yönelen UDY akımları küresel krizden sonraki dönemdeki zirve noktasına ulaşmıştır. Gelişen ülkelere (gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri) yönelen UDY akımları ise %9,6 oranında azalarak 714 milyar ABD Dolarına gerilemiştir. Gelişmiş ülkeler performansı alt bileşenler itibariyle incelendiğinde birbirinden farklılaşan eğilimler gözlenmektedir. Avrupa Bölgesi ne gerçekleştirilen UDY akımları 2016 yılında %5,8 oranında azalırken, ABD de görülen %12,3 lük artış söz konusu azalışı telafi etmiştir. İlaveten, Avustralya da doğrudan yatırımların yaklaşık 2,5 kat artması ile Japonya da istisnai 11,4 milyar ABD Doları tutarındaki UDY akımı da gelişmiş ülke performansına katkı sağlamıştır. Avrupa içerisinde ise UDY performansını etkileyen birkaç husus bulunmaktadır. Bunların arasında en önemlisi İngiltere de gerçekleşen olağan dışı büyük 1 World Investment Report, Haziran 2017, UNCTAD 1

10 seviyedeki (mega deals) birleşme satın alma işlemlerinin Bölge performansına katkısıdır. Bu işlemler neticesinde İngiltere de doğrudan yatırımlar 2016 yılında 7,5 kattan fazla artarak 253,8 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. Bunun yanında İrlanda, Fransa ve Almanya gibi önde gelen ülkelerde, şirket içi yeniden yapılandırma (corporate reconfiguration) faaliyetlerinin bir uzantısı olarak bağlı şirketlerin (affiliate) ana firmaya olan kredi ödemeleri UDY akımlarını azaltıcı etki yapmıştır. Bunun yanında 2015 yılında 70,4 milyar ABD Doları UDY ile Avrupa da ikinci en fazla UDY çeken ülke konumuna yükselmiş olan İsviçre de, 2016 yılında UDY akımlarının, şirket yapılandırma faaliyetleri sebebiyle, ülkeye yapılan UDY akımlarının net tutarının 26 milyar ABD Doları düzeyinde bir sermaye çıkışı ile negatif olarak gerçekleşmesi, Avrupa da doğrudan yatırımları azaltan bir başka unsur olmuştur. Sonuç olarak, İngiltere de görülen şiddetli UDY artışının diğer ülkeler tarafından telafi edildiği, ortak bir eğilimden söz edilemeyen Avrupa da 32 ülkenin 19 unda UDY akımları 2016 yılında azalış kaydetmiştir. ABD nin UDY akımlarında, son yıllarda vergiden kaçınma hamlelerinin etkisi net bir şekilde görülebilmektedir yılında da 391,1 milyar ABD Doları UDY ile geçtiğimiz yılın ardından tarihi rekorunu tazeleyen ABD, tek başına küresel UDY akımlarının dörtte birini teşkil etmiştir Nisan ayında yürürlüğe giren yeni vergiden kaçınmayı önlemeye yönelik yeni kanunun, önümüzdeki yıllarda UDY akımlarını etkilemesi muhtemel görülmektedir. Gelişen ülkeler arasında ise Asya ülkelerinde UDY akımlarının 2016 yılında %9,6 oranında azaldığı görülmektedir. Asya daki alt bölgeler itibariyle bakıldığında Doğu Asya da görülen %18,2 lik düşüşün çoğunlukla Hong Kong daki UDY azalışından kaynaklandığı görülürken, Güney Doğu Asya da azalış bölgesel merkez konumundaki Singapur da görülen zayıf performansın etkisiyle %20,2 seviyelerine ulaşmıştır. Batı Asya Bölgesi nde UDY akımları %2 oranında azalırken, Güney Asya Bölgesi ise Hindistan daki güçlü performans sayesinde %5,7 oran ile UDY akımlarının arttığı tek alt Bölge olmuştur. Gelişen ülkelerin ödemeler dengesi finansman kalemleri ana başlıklar halinde incelendiğinde UDY akımları, diğer finansman kalemleri olan portföy akımları, cari transferler ve kalkınma yardımlarından daha fazla pay almaya devam etmekte ve istikrarlı formu ile önemini sürdürmektedir. Latin Amerika ülkelerindeki UDY akımları, zayıf seyreden emtia fiyatları ve devam eden ekonomik durgunluk sebebiyle %14 oranında gerilerken, geçiş ekonomilerinde 2

11 geçtiğimiz yıl ambargo ve zayıf ekonomik büyüme sebebiyle sert bir şekilde daralan UDY akımları, 2016 yılında özellikle Rusya daki yüksek bedelli özelleştirmeleri ve Kazakistan da madencilik yatırımlarına istinaden 2 kata yakın bir artış sergilemiştir yılına ilişkin olarak farklı nitelikteki olumlu ve olumsuz etkisi olabilecek faktörler öngörüde bulunmayı zorlaştırmaktadır. Dünya genelinde beklenen ılımlı ekonomik büyüme, hisse fiyatlarındaki yukarı yönlü eğilim ve ticaret hacmindeki toparlanma tahmini, olumlu öngörülerin temelini teşkil etmekte, çokuluslu şirket yöneticilerinin önümüzdeki döneme ilişkin yatırım iştahları da bu görünümü desteklemektedir yılı ilk dönemi itibariyle açıklanan yeni yatırım ve birleşme satın alma verileri de 2016 yılına göre artışa işaret etmektedir. Diğer taraftan, İngiltere nin AB den çıkış kararı, ABD nin Trans Pacific Partnership (TPP) den çekilmesi ve Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (NAFTA) müzakerelerini korumacı bir tutum ile yenilemek istemesi ve AB deki seçim iklimi, UDY akımları üzerinde aşağı yönlü bir baskı unsuru oluşturmaktadır. Ayrıca ABD deki çok uluslu şirketleri hedefleyen potansiyel vergi reformu, en önemli yatırımcı ülke konumundaki ABD nin yurtdışı UDY akımlarını, ABD li ana şirketlerin dağıtılmayan kâr tercihlerini kökten etkilemek suretiyle yönlendirebilecektir. Bu gelişmeler ışığında 2017 ve 2018 yılında küresel UDY akımlarının %5 lik ılımlı artışlarla sırasıyla 1,8 ve 1,85 trilyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Küresel krizden bu yana UDY akımlarından gelişen ülkelerin aldığı pay Dünya ekonomisindeki faaliyetlerinin ve entegrasyonlarının artışına paralel şekilde yükselirken, 2013 ve 2014 yıllarında gelişmiş ülkeleri geride bırakmıştır. Ancak 2015 ve 2016 yıllarında gelişmiş ülkelerdeki birleşme ve satınalma işlemlerinin etkisiyle, gelişmiş ülkeler küresel UDY paylarını yeniden öne geçirmiştir ve 2016 yıllarında gelişmiş ülkelerin Dünya UDY akımlarından aldığı pay sırasıyla %56 (984,1 milyar ABD Doları) ve %60 a (1,03 trilyon ABD Doları) ulaşırken, gelişen ülkelerin payı ise sırasıyla %44 (789,9 milyar ABD Doları) ve %40 a (714,1 milyar ABD Doları) gerilemiştir (Grafik 1) yılında UDY çeken ülkeler arasında da ilk 10 ülkeden 6 sı gelişen ülkelerden oluşmaktadır yılında ABD de gerçekleştirilen UDY akımları bir önceki yıla kıyasla % 12,3 oranında artarak 391,1 milyar ABD Doları tutarına ulaşmıştır. Bu tutarla Dünya da lider UDY çeken ülke konumundaki ABD yi, büyük çaplı işlemlerin etkisiyle 253,8 milyar ABD 3

12 Doları UDY ile tarihi açıdan olağandışı bir performans sergileyen İngiltere takip ederken, Çin 133,7 milyar ABD Doları ile 3. sırada yer almıştır. Küresel UDY akımlarında bölgesel bazda en fazla UDY girişi Avrupa ya gerçekleşmiştir. % 31 lik pay (533 milyar ABD Doları) ile ilk sırada yer alan Avrupa yı %25 lik pay ile Asya (443 milyar ABD Doları), % 24 lük pay ile Kuzey Amerika (425 milyar ABD Doları) ve %8 lik pay ile Latin Amerika (142 milyar ABD Doları) takip etmektedir. Kaynak: Dünya Yatırım Raporu (World Investment Report) 2017, UNCTAD Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından IMF Altıncı El Kitabı na göre düzenlenen ödemeler dengesi revizyonlarındaki güncellemeleri içermeyen Rapor a göre, Türkiye ye gelen UDY akımları 2016 yılında 12 milyar ABD Doları olarak açıklanmıştır. Bu tutar, TCMB verilerine göre 12,3 milyar ABD Doları olarak ilan edilmiştir. Bu tutarla, Türkiye, dünyada 2016 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 24 üncü ülke (Tablo 1); gelişen ülkeler arasında ise 12 nci ülke olarak yer almıştır. 4

13 Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar ABD Doları) Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY 1 ABD 171,6 1 ABD 348,4 1 ABD 391,1 2 Çin 128,5 2 İrlanda 188,3 2 İngiltere 253,8 3 Hong Kong 113,0 3 Hong Kong 174,4 3 Çin 133,7 4 Singapur 74,0 4 Çin 135,6 4 Hong Kong 108,1 5 Brezilya 73,1 5 Singapur 70,6 5 Hollanda 92,0 6 Kanada 59,1 6 İsviçre 70,4 6 Singapur 61,6 7 Hollanda 53,3 7 Hollanda 68,8 7 Brezilya 58,7 8 İngiltere 44,8 8 Brezilya 64,3 8 Avustralya 48,2 9 Avustralya 40,3 9 Fransa 47,0 9 Hindistan 44,5 10 İrlanda 37,4 10 Hindistan 44,1 10 Rusya Fed. 37,7 22 Türkiye 12,5 18 Türkiye 17,3 24 Türkiye 12,0 Dünya Toplamı 1.323,9 Dünya Toplamı 1.774,0 Dünya Toplamı 1.746,4 Kaynak: World Investment Report (WIR) 2017, UNCTAD Türkiye nin 2016 yılında dünya genelindeki UDY akımlarından aldığı pay %0,7, gelişen ülkeler arasındaki payı ise %1,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye nin UDY akımlarından aldığı pay küresel değer zincirlerine olan entegrasyonu ile birlikte kayda değer bir düzeye ulaşmıştır. Türkiye nin de içinde bulunduğu Batı Asya Bölgesi nde UDY akımları 2008 yılından bu yana kesintisiz her yıl azalmaktadır. Küresel krizin ardından bölgesel gerginlikler ve zayıf petrol fiyatlarının söz konusu seyirde önemli rol oynadığı değerlendirilmekte iken, Türkiye çeşitli yapıdaki UDY sektörel dağılımı ile diğer Bölge ülkelerinden ayrılmaktadır. Batı Asya Bölgesi nde Türkiye döneminde olduğu gibi 2016 yılında da en çok UDY çeken lider ülke konumunu devam ettirmiş, bunun yanında payını giderek artırarak Bölge deki toplam yatırımların % 43 ünü tek başına çekmeyi başarmıştır. Rapora göre, 2016 yılında dünya genelinde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise 2015 yılına göre %8,9 oranında azalarak 1 trilyon 452 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerin 2016 yılında yurt dışına yaptığı yatırımlar 2015 yılına göre %11 oranında azalarak 1 trilyon 43 milyar ABD Dolarına gerilerken, toplam yatırımların %72 sini oluşturmuştur. Gelişen ülkelerin gerçekleştirdiği yurtdışı yatırımlar ise %3 oranında azalarak 409 milyar ABD Doları tutarına gerilemiş ve toplam yurtdışına yapılan doğrudan yatırımların %28 ini oluşturmuştur. Avrupa da yurtdışı UDY akımlarında görülen %23 oranındaki düşüşün nedenlerini incelediğimizde, AB içinde İrlanda ve Almanya da 5

14 görülen sırasıyla %73 ve %63 lük azalışlar öne çıkmaktadır. Bu iki ülkede görülen azalışın net tutarı 180 milyar ABD Doları tutarında olup, Bölge performansını doğrudan etkileyebilecek hacimdedir. İrlanda ve Almanya da görülen yatırım azalışında geçtiğimiz yıl büyük boyutlara varan şirket içi mülkiyet yapılandırmalarının bir yansıması olarak, bağlı şirketler arasındaki borç ilişkilerinin negatif katkısı dikkat çekmektedir. Almanya da satın alma işlemlerinin de bu eğilimde oluşunun katkı yaptığı; Avrupa genelindeki gerilemede İsviçre nin yurtdışı doğrudan yatırımlarının %70 oranında düşmesinin de (73 milyar ABD Doları) (yapılandırma faaliyetlerinden kaynaklanan) etkili olduğu değerlendirilmektedir. Hollanda ve İngiltere de görülen artışların ise söz konusu azalışları bir ölçüde telafi ettiği görülmektedir. Kuzey Amerika da ise yurtdışı UDY akımları 2016 yılında yatay bir seyir izlemiştir. Gelişen ülkeler arasında ise tüm alt bölgelerde yurtdışı UDY akımları zayıf bir görünüm sergilerken Çin de görülen %44 oranındaki artış oldukça dikkat çekicidir. Çin de 183,1 milyar ABD Doları na ulaşan yurtdışı UDY akımları, gelişen ülkelerin %45 gibi oldukça önemli bir kısmını oluşturmuştur. Bu tutarla Dünya da 2016 yılında en fazla yurtdışı UDY gerçekleştiren 2. ülke konumuna erişen Çin de, imalat ve hizmet alanında çeşitli satın alma birleşme faaliyetlerinin bu performansı sürüklediği görülürken, Çin vatandaşlarının Avustralya, ABD ve İngiltere gibi ülkelerdeki gayrimenkul alımlarının da söz konusu artışa katkı yaptığı ifade edilmektedir yılında, en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkeler sıralamasında ise ABD yine 299 milyar ABD Doları ile birinci sırayı almıştır. ABD yi Çin (183,1 milyar ABD Doları) ve Hollanda (173,7 milyar ABD Doları) takip etmiştir. Diğer ülkeler ise Japonya, Kanada, Hong Kong, Fransa, İrlanda, İspanya, Almanya, Lüksemburg, İsviçre, Güney Kore ve Rusya olarak sıralanmaktadır. Türkiye ise 2015 yılında 4,8 milyar ABD Doları tutarında dış yatırımı ile 38. sırada iken, 2016 yılında 2,9 milyar ABD Doları dış yatırım ile 37. sırada yer almıştır. Türkiye nin son yıllarda yurtdışı yatırımlarının da arttığı görülmekte, UNCTAD tarafından Dünya da Yatırım Destek Ajansı yetkilileri ile gerçekleştirilen anket sonuçları, Türkiye nin gelişen ülkeler arasında öne çıkan yatırımcı ülkelerden olduğuna işaret etmektedir. 6

15 Kaynak: Dünya Yatırım Raporu, 2017 UNCTAD Raporu na göre 2016 yılı itibari ile dünya toplam UDY stoku %6,1 oranında artış ile 26,7 trilyon ABD Doları na ulaşmıştır. En fazla UDY stokuna sahip ülke sıralamasında ABD, Hong Kong ve Çin ilk üç sırada yer almıştır. Çin böylece tarihinde ilk kez en fazla UDY stoku olan ülkeler sıralamasında ilk 3 ülke arasında yer almıştır. Türkiye ise 2016 yılında 132,9 milyar ABD Doları değerinde stok rakamına ulaşmıştır yılında %17 seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım stokunun GSYH ya oranı da 2015 yılında %16 seviyesinde gerçekleşmiştir. Dünya UDY stokunun sektörel tahmininin yapıldığı son yıl olan 2015 yılı rakamlarına göre, küresel UDY stokunun %63 ü hizmetler sektöründe, %27 si imalat sektöründe, %10 u ise tarım ve madencilik sektöründe gerçekleşmiştir. Hizmetler içinde, finans, iş faaliyetleri, ticaret ve telekomünikasyon sektörlerinin öne çıktığı, imalat sektöründe ise kimya, gıda, elektronik, motorlu araç ve petrol ürünleri alt sektörlerinin önde geldiği dikkat çekmektedir. Rapor da sektörel dağılıma ilişkin ilave bir tespit daha yapılmaktadır. Buna göre; hizmetler kalemi altında en fazla payı alan iş faaliyetleri alt sektöründe, holdingler aracılığıyla gerçekleştirilen UDY akımlarının hizmetler kalemine kaydedildiği, ancak işleme taraf olan ortak şirket imalat veya diğer sektörlerde faaliyette bulunabildiğinden, hizmetler sektöründeki UDY tutarının gerçekte olduğundan yüksek görünebileceği vurgulanmaktadır. Son yıllarda UDY akımlarının gelişmiş ve gelişen ülke 7

16 dağılımları nispeten dengeli olsa da bu durumun henüz UDY stokuna yansımadığı ve bu alanda gelişmiş ülkelerin hâlâ ön planda oldukları görülmektedir. Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2016) Sıra Ülke UDY Stoku (Milyar ABD Doları) 1 ABD Hong Kong Çin İngiltere Singapur Kanada İrlanda Hollanda İsviçre Almanya Türkiye 2 132,9 Kaynak: Dünya Yatırım Raporu, 2017 Komple Yeni (Greenfield) Yatırımlar Küresel çapta uluslararası doğrudan yatırımların temelini sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri ile komple yeni yatırımlar oluşturmaktadır yılında dünya genelinde komple yeni yatırım proje tutarı bir önceki yıla göre %7 oranında artarak 828 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Komple yeni yatırımlar gelişmiş ülkelerde %9 oranında azalarak 247 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken, gelişen ülkelerde ise %16 artış yaşanmıştır yılında açıklanan yeni yatırım projelerinin büyük bölümü geçtiğimiz yıllarda da olduğu üzere (%70 lik pay ile) gelişen ülkelerde gerçekleşmiştir. Yeni yatırımların sektörel bileşimine baktığımızda ise hizmetler sektörü bir önceki yıla göre artarken, imalat sektöründeki yatırımların azaldığı görülmektedir. Hizmetler sektöründeki komple yeni yatırımlar %15 oranında artarak 481 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken, imalat sektöründeki yatırımlar ise %9 oranında azalarak 292 milyar ABD 2 Türkiye deki doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve söz konusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu kapsamda, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan veriler kullanılmaktadır. 8

17 Doları olarak gerçekleşmiştir. Tarım ve madencilik sektörlerindeki komple yeni yatırımlar ise %56 oranında artarak 54 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. UNCTAD raporuna göre, Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırımlar 2016 yılında azalmasına karşın, Türkiye de planlanan komple yeni yatırım projeleri % 54 oranında artarak 8,8 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. Son 10 yıllık dönemde Türkiye de gerçekleştirilen komple yeni yatırım projeleri ortalamasına baktığımızda ise 12,8 milyar ABD Doları proje bedeli, birleşme ve satın alma işlemleri ile birlikte Türkiye de orta vadeli doğrudan yatırım potansiyeline işaret etmesi açısından önemlidir. Birleşme ve Satın Alma İşlemleri UNCTAD ın çeşitli kaynaklardan derlediği bilgilere göre, 2016 yılında dünya genelindeki sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam değeri, 2012 ve 2013 yıllarındaki azalıştan sonra 2014 ve 2015 yılında tekrar artışa geçmiş, 2016 yılında ise %18 lik artışla 869 milyar ABD Doları seviyesine çıkmıştır. Bu yükselişte, gelişmiş ülkelerdeki sınır ötesi birleşme ve satın alma değerinin %24 artışla 794 milyar ABD Dolarına ulaşmasının önemli payı olmuştur yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde gelişmiş ülkelerin payı %91 e çıkarken, gelişen ülkelerin payı %9 a gerilemiştir (2015 yılında gelişmiş ülkelerin payı %87 iken, gelişen ülkelerin payı %13 idi). Sektörel bazda dağılım incelendiğinde ise, 2016 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin tutarında, tüm ana sektörlerde; imalat sektörü, hizmetler sektörü ve tarım ve madencilik sektöründe artış yaşanmıştır yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin %46 sını imalat sektörü, %44 ünü ise hizmetler sektörü oluşturmaktadır yılında, sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörü %2 lik artışla 403 milyar ABD Doları olarak gerçekleşirken, hizmetler sektörü ise %25 lik artışla 383 milyar ABD Doları tutarına ulaşmıştır. Buradan hareketle; 2016 yılı global satın alma ve birleşme işlemlerinin tutarında sektörel bağlamda imalat sektörünün hızını koruduğu, hizmetler sektörünün payını artırdığı görülmektedir. Tarım ve madencilik sektörlerindeki satın alma ve birleşme işlemleri ise 2,4 katına çıkarak 83 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. UNCTAD raporuna göre, 2016 yılında Türkiye deki sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam değeri ise 2015 yılına göre %38 lik düşüşle 1,9 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Bu durumun, Türkiye nin 2016 yılı uluslararası doğrudan yatırım girişindeki düşüşe paralel olduğu değerlendirilmektedir. 9

18 1.2. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri li yılların başından itibaren dünya ekonomisinin ve dünyada yapılan yatırımların artan hacminin yanı sıra, Türkiye de yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar ile ekonominin büyümesi sayesinde Türkiye ye yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar kayda değer biçimde artmıştır. Özellikle, 2005 yılından itibaren artış eğilimi içerisine giren ve 10 milyar ABD Dolarının üzerine çıkan uluslararası doğrudan yatırım girişleri, 2007 yılında tarihinin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye de etkilenmiştir yılından itibaren tekrar artışa geçen uluslararası doğrudan yatırımlar, 2011 yılında 16,2 milyar ABD Doları ile yüksek bir değere ulaşırken, 2012, 2013 ve 2014 yıllarında milyar ABD Doları bandında gerçekleşmiş, 2015 yılında ise 17,6 milyar ABD Doları ile krizden sonraki en yüksek değerine ulaşmıştır (Grafik 3). Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı döneminde sadece 19,6 milyar ABD Doları seviyesinde iken, yılları arasında yaklaşık 9 kat artarak 175,2 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. TCMB tarafından IMF Altıncı El Kitabı esas alınarak açıklanan ödemeler dengesine göre, Türkiye de 2015 yılında 17 milyar 550 milyon ABD Doları olan UDY akımları, 2016 yılında %30 oranında azalışla 12 milyar 302 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır yılında Türkiye ye gelen uluslararası yatırımlar, menfur darbe girişimi ve yakın coğrafyasındaki olumsuz gelişmeler nedeniyle 2015 yılının altında kalsa da, çeşitli yatırım avantajları dolayısıyla 12 milyar ABD Doları eşiğinin üzerine çıkmayı başarmıştır. 3 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir. 10

19 Bu durum, Türkiye ye gelen uluslararası doğrudan yatırımlarda uzun vadeli ve kalıcı yatırım kararlarında, Türkiye nin ekonomik ve yasal yapısının sağlamlığına olan güvenin etkili olduğuna işaret etmektedir. Kaynak: TCMB 2016 yılında Türkiye de toplam 12,3 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımların, 8,4 milyar ABD Dolarlık kısmı sermaye bileşeninden, 3,9 milyar ABD Dolarlık kısmı ise yabancıların gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo_3). 11

20 Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 4 (Milyon Dolar) Uluslararası Doğrudan Yatırım (Net Yükümlülük Oluşumu) (Birikimli) Sermaye (Net) Giriş (Yatırım) Çıkış (Tasfiye) Diğer Sermaye a Gayrimenkul (Net) Kaynak: TCMB a)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 5 Sektörlere Göre Dağılımı Son 10 yıla ait uluslararası yatırımların sektörel bazda dağılımı incelendiğinde, 38,4 milyar ABD Doları ile finans ve sigorta faaliyetleri sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Finans-sigorta sektörünün ardından en fazla UDY çeken sektörler sırasıyla; imalat sektörü (29,7 milyar ABD Doları), enerji sektörü (15,7 milyar ABD Doları), toptan ve perakende ticaret sektörü (6,8 milyar ABD Doları) ve ulaştırma ve depolama hizmetleri sektörü (4,6 milyar ABD Doları) olmuştur yılında ise, Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör; imalat (1,7 milyar ABD Doları), finans-sigorta (1,7 milyar ABD Doları) ve enerji (740 milyon ABD Doları) sektörleri olmuş, uluslararası doğrudan yatırımların %59 u bu üç sektörde gerçekleşmiştir (Tablo 4). Söz konusu üç sektörde de azalış görülmüş olup, imalat sektöründe %60, finans-sigorta sektöründe %52, enerji sektöründe ise %45 azalış meydana gelmiştir. 4 Raporda, TCMB tarafından 2017 yılı Mayıs ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2016 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre 12

21 Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 6, 2016 Kaynak: TCMB (Milyon ABD Doları) 2016 yılında toplam 1,7 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile imalat sektörü en fazla UDY çeken sektör olmuştur. Söz konusu işlemler arasında Ülker Bisküvi Sanayi A.Ş. hisselerinin %21 inin İngiliz Pladis Foods Limited firmasına devri sonucu İngiltere den transfer edilen 347,3 milyon ABD Doları, Polisan Boya San. ve Tic. A.Ş. nin %50 sinin Japon Kansai Paint tarafından satın alınmasına istinaden transfer edilen 113,5 milyon ABD Doları ile Bosch San. ve Tic. A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışına ilişkin transfer öne çıkan işlemlerdir. Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 2016 yılında imalat sektöründen sonra en fazla UDY çeken finans-sigorta sektöründe gerçekleşen işlemlerin başında, Odea Bank A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışlarına istinaden Lübnan, ABD ve İngiltere den transfer edilen toplam 339,3 milyon ABD Doları, Alternatif Bank hisselerinin tamamen Commercial Bank of Qatar a satılmasına istinaden Katar dan transfer edilen 324,2 milyon ABD Doları sermaye ve Bank of China Turkey A.Ş. nin kurulmasına istinaden Çin den transfer edilen 300 milyon ABD Doları öne çıkan işlemler olarak görülmektedir. 1 İmalat ,8 2 Finans ve Sigorta Faaliyetleri ,8 3 Enerji ,7 4 Toptan ve Perakende Ticaret 602 8,7 5 Ulaştırma ve Depolama 544 7,9 6 İnşaat 308 4,5 7 Gayrimenkul Faaliyetleri 277 4,0 8 İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri 273 4,0 9 Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri 235 3,4 10 Madencilik ve Taşocakçılığı 216 3,1 Diğer 349 5,1 Toplam ,0 6 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 13

22 2016 yılında en fazla UDY çeken sektörler sıralamasında 3. sırada yer alan enerji sektöründe ise, Global Power Enerji San. ve Tic. A.Ş. nin kurulmasına istinaden Aruna Servicios Integrales A.S. tarafından transfer edilen sermaye, OMV Samsun Elektrik Üretim Sanayi ve Ticaret A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışına istinaden Avusturya menşeli OMV Gas & Power Gmbh tarafından gerçekleştirilen sermaye transferi ile Socar Turkey Yatırım A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışları öne çıkmaktadır yılında öne çıkan bir başka sektör olan toptan ve perakende ticaret sektörüne bakıldığında ise Lukoil Eurasia Petrol A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışı sebebiyle Lukoil Europe Holdings tarafından transfer edilen sermaye ile Klöckner Pentaplast Turkey Ambalaj Maddeleri A.Ş. deki sermaye artışına istinaden Klöckner Pentaplast Gmbh tarafından transfer edilen sermayenin dikkat çeken işlemler olduğu görülmektedir. Buna ilaveten, ulaştırma ve depolama sektöründe ise yıl içinde farklı dönemlerde Tanap Doğalgaz İletim A.Ş. ye Azeri Canub Qaz Dahlizi Qsc, Southern Gas Coridor Closed Joint Stock Company ve İngiliz BP International Limited tarafından gerçekleştirilen muhtelif tutarlardaki sermaye transferleri öne çıkmaktadır. Kaynak: TCMB 14

23 Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon ABD Doları) Sektörler Toplam İmalat Finans ve Sigorta Faaliyetleri Enerji Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma ve Depolama İnşaat Gayrimenkul Faaliyetleri İnsan Sağlığı ve Sos. Hizm. Faaliyetleri Konaklama ve Yiyecek Hizm Faaliyetleri Madencilik ve Taşocakçılığı Toplam Kaynak: TCMB Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 7 Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 İspanya ,1 1 Hollanda ,9 2 ABD ,4 2 İngiltere ,8 3 Lüksemburg ,4 3 Azerbaycan 652 9,5 4 Hollanda ,8 4 Almanya 430 6,2 5 Azerbaycan 839 6,9 5 İspanya 409 5,9 6 Belçika 767 6,4 6 ABD 390 5,7 7 Rusya 747 6,2 7 Katar 375 5,4 8 İngiltere 585 4,8 8 Avusturya 361 5,2 9 Çin 451 3,7 9 İsviçre 350 5,1 10 Almanya 355 2,9 10 Japonya 329 4,8 Toplam ,0 Toplam ,0 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 7 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 15

24 2016 yılında uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin ülkelere göre dağılımında ilk üç sırada Hollanda, İngiltere ve Azerbaycan yer almaktadır yılında Avrupa ülkelerinin yanı sıra, son dönemde devam eden Asya ülkeleri ilgisinin yine devam ettiği görülmektedir. Ancak, diğer bölgelerden gelen uluslararası yatırımlarda artış yaşanmasına rağmen, AB üyesi ülkeler ve ABD Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlardaki ağırlığını korumaktadır. Bunun yanında 2016 yılı özelinde yatırımcı ülkelerin doğrudan yatırım tutarlarının birbirlerine yakın seyretmesi, yatırımcı ülke çeşitliliğinin doğal bir sonucu olup, bu durum orta vadede doğrudan yatırım seyrinin dalgalanmasını azaltmaktadır Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar yılı, Türkiye nin bulunduğu coğrafyada olumsuz gelişmelerin sürdüğü ve menfur darbe girişiminin gerçekleştiği, bu nedenle ekonomik potansiyelin altında performans gösterilen bir yıl olmuştur. Buna rağmen, krize karşı direncin yüksek olması ve çeşitli yatırım avantajlarını barındırması dolayısıyla, doğrudan yatırımlar 2016 yılında 12 milyar ABD Dolarının üzerinde gerçekleşmiştir yılında, dünyanın pek çok ülkesindeki ekonomik daralma ve büyüme hızında yavaşlama gibi nedenlerle azalan birleşme ve satınalma faaliyetlerine paralel olarak, Türkiye ye de yerli ve uluslararası yatırımcı ilgisi bir önceki yıla göre gerilemiştir. Birleşme ve satın alma işlemleri verilerinde her ne kadar paralellik söz konusu olsa da farklı analiz ve hesaplama yöntemleri kullanılması sebebiyle çeşitli kuruluşlar tarafından hazırlanan raporlarda işlem adedi ve değeri açısından farklılıklar görülebilmektedir. Söz konusu raporlara göre, 2016 yılı, global ölçekte birleşme ve satınalma hacminde düşüşün yaşandığı, işlem sayısının bir önceki yıl ile benzer seviyede seyrettiği bir yıl olurken, ABD Merkez Bankası FED in ek-faiz artışı beklentisi, gelişmekte olan ülkelerde büyüme hızlarının düşmesi, Brexit sürecinin Avrupa Birliği nde istikrarsızlık yaratma ihtimali, gelişmiş ülkelerde ekonomik toparlanmanın yavaşlaması, Ortadoğu da yaşanan siyasi 8 Kaynaklar: Annual Turkish M&A Review 2016, Deloitte Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2016 Raporu, Ernst & Young 16

25 belirsizlikler, göçmen krizi gibi pek çok negatif durum dünyada olduğu gibi, Türkiye de de birleşme ve satın alma işlemlerini olumsuz yönde etkilemiştir. Ernst & Young ın birleşme ve satın alma raporunda, 2016 yılında hem işlem adedinin hem de işlem hacminin bir önceki yıla göre önemli seviyede gerilediği belirtilmektedir yılında, Türkiye de toplam 243 adet birleşme ve satın alma işlemi gerçekleşirken, işlem hacmi de önceki yıla göre önemli seviyede gerileyerek, değeri açıklanmış işlemlerin toplamı 4,6 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir (2015 yılında 10,7 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir). Rapora göre, işlem değeri 100 milyon Doların üzerinde olan işlem sayısı 17 olurken (önceki yıl 21 olarak gerçekleşmiştir), KOBİ boyutundaki şirketlerin ilgisinin ve yaptığı yatırımların 2016 yılında da devam ettiği görülmektedir. Değeri açıklanmayan işlemlerle birlikte 2016 yılında toplam işlem hacminin 7 milyar ABD Doları seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir (bu değer 2015 yılında 15 milyar ABD Doları seviyesinde olmuştur). Deloitte tarafından hazırlanan birleşme ve satın alma raporu verilerine bakıldığında ise, 2016 yılında Türkiye de toplam 248 birleşme ve satın alma işlemi gerçekleştiği görülmektedir. İşlem hacmi ise 7,7 milyar ABD Doları (2015 yılında 16,4 milyar ABD Doları) seviyesinde gerçekleşmiştir ki bu rakam, 2015 yılına göre %53 lük düşüş anlamına gelmektedir. Her iki raporda da Türkiye nin toplam birleşme ve satın alma değerlerinin düştüğü ifade edilse de açıklanmayan işlem tutarlarının farklılık yaratabilmesinin mümkün olduğu belirtilmiştir. Ernst & Young ın raporuna göre uluslararası yatırımcılar, 2016 yılında %54 lük pay ve 2,5 milyar ABD Dolarlık (2015 yılında 6,6 milyar ABD Doları) işlem hacmi ile yerli yatırımcıları (2,1 milyar ABD Doları) geride bırakmıştır. İşlem adedinde ise, yerli yatırımcılar son yıllarda olduğu gibi 2016 yılında gerçekleştirdikleri 150 adet işlem ile 93 işlem gerçekleştiren uluslararası yatırımcıların önünde yer almıştır. Deloitte un raporunda ise, uluslararası yatırımcılar 2016 yılında gerçekleştirdikleri 3,8 milyar ABD Doları değerindeki işlem hacmi (2015 yılında 11,5 milyar ABD Doları) ile %49 luk paya sahip olmuştur (yerli yatırımcıların işlem hacmi ise 3,9 milyar ABD Dolarıdır). İşlem adedi bakımından ise uluslararası yatırımcılar 93 adet işlem ile %37 lik paya sahiptir (yerli yatırımcılar 155 adet işlem gerçekleştirmiştir). 17

26 Uluslararası yatırımcıların 2016 yılında gerçekleştirdiği işlemler incelendiğinde, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, adet bazında AB ülkeleri ve ABD nin ağırlıklarını koruduğu görülmektedir. Ernst & Young ın raporuna göre, en çok işlem yapan ülkeler arasında ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra Japonya, BAE, Katar, Kanada ve İsviçre bulunmaktadır yılında ABD, işlem adedi bazında 20 işlem ile ilk sırada yer alırken, ABD yi İngiltere (9 işlem) ve Japonya (8 işlem) takip etmiştir. İşlem hacmi açısından 2016 yılında ABD, toplam 819 milyon ABD Doları işlem hacmi ile uluslararası yatırımcılar arasında ilk sırada yer alırken, Güney Kore 689 milyon ABD Doları işlem hacmiyle 2. sırada yer almıştır. AB ülkelerinde İngiltere ve Almanya ön plana çıkarken, Asya kaynaklı Katar, Japonya ve Çin yatırımları da dikkat çeken diğer yatırımlar olmuştur. Deloitte un raporuna göre ise, Avrupalı ve Uzakdoğulu yatırımcılar toplam işlem hacminin %31 erlik kısmını, Kuzey Amerikalı yatırımcılar ise %20 lik kısmını oluşturarak listenin ön sırasında yer almıştır. İşlem adedi bakımından ise, Avrupalı yatırımcılar 41 işlem, Kuzey Amerikalı ve Uzakdoğulu yatırımcılar 17 şer işlem, Körfez ülkeleri ise 12 işlem gerçekleştirmiştir. Ayrıca Rapor a göre, uluslararası yatırımlar teknoloji, internet-mobil servis, enerji ve imalat sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Satın Alınan Şirket Tablo 7: 2016 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi Satın Alan Şirket Satın Alınan Hisse (%) Satın Alan Şirketin Ülkesi Tutar (Milyon ABD Doları) Mars Entertainment CJ Group, IMM Private Equity 100 Güney Kore 689 Uluslararası Finans Kurumu ABD, (IFC), Avrupa İmar ve Odeabank 23,6 İngiltere, 265 Kalkınma Bankası (EBRD), BAE, Lübnan Özel Yatırımcılar Alternatifbank Commercial Bank of Qatar 25 Katar 225 Rönesans Holding IFC 5,3 ABD 215 Tab Gıda Goldman Sachs, ABD, İngiltere, 10 EBRD, Credit Suisse İsviçre 150 Mado Venture Capital Bank, Al Sraiya Holding 40 Katar, Bahreyn 150 Kaynak: Ernst & Young, Deloitte Güney Kore menşeli Mars Entertainment Group un tamamının yaklaşık 689 milyon ABD Doları bedelle CJ CGV tarafından satın alınması işlemi, 2016 yılının en büyük hacimli birleşme ve satın alma işlemi olmuştur yılındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri ağırlıklı olarak finans, eğlence, gıda, imalat, inşaat ve enerji sektörlerinde gerçekleşmiştir. 18

27 1.3. Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları yılı sonu itibarıyla Türkiye de adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 8). Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı ( Birikimli ) Yıl Yeni İştirak Şube Toplam Genel Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2013 yılındaki %11 lik düşüşün ardından takip eden iki yıl boyunca %24,5 ve %19 oranlarında artış gerçekleşmiş ve 2015 yılında son beş yıldaki en yüksek seviyeye ulaşılmıştır yılında %0,3 oranında bir düşüşle bu seviye korunmuştur yılı sonu itibarıyla Türkiye de faaliyette bulunan adet uluslararası sermayeli şirketin %79 u limited şirketlerden, %18,8 i anonim şirketlerden, geri kalan %2,2 lik bölümü ise komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit şirketlerden oluşmaktadır. 9 Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir. 19

28 Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Yeni İştirak Adet Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı ( ) Yeni İştirak Şube Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %87,4 seviyesindedir (Grafik 5) Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibariyle Sektörel Dağılımı ( ) İmalat Sanayii İnşaat Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı Toptan ve Perakende Ticaret Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri 20

29 Türkiye de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir (Grafik 6) Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı 2016 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin, adedinin toptan ve perakende ticaret, adedinin gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ve adedinin de imalat sanayi sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, tekstil ürünleri imalatı ile gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 9). Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler ( Birikimli ) Toplam Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek-Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork İmalatı Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sektörel dağılımına bakıldığında, toptan ve perakende ticaret; gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ve ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörlerinin ilk üç sırada yer aldığı görülmektedir ve 2016 yıllarındaki toplam şirket sayıları karşılaştırıldığında toptan ve perakende 21

30 ticaret sektöründe %78,2 oranında bir artış yaşanmıştır. Bunu %73,3 ile elektrik, gaz ve su sektörü ve %66,3 ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörleri izlemektedir (Tablo 9) Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya adet, İngiltere adet ve Hollanda adet ile Türkiye de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 10) yılında kurulan adet uluslararası sermayeli şirketin, adedi AB ülkeleri, adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 380 adedi ise diğer Asya ülkeleri ortaklı şirketlerdir (Tablo 10). Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler ( Birikimli ) Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Diğer Asya Çin Halk Cum Güney Kore Cum Diğer Diğer Ülkeler Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 22

31 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Türkiye deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına bakıldığında, sermayeleri ABD Dolarının altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları yılları arasında artış eğilimi göstermiştir. Sermayeleri ABD Doları arasında olan uluslararası sermayeli şirketlerin sayıları ise yıllarında düşüş gösterirken 2015 ve 2016 yılında artışa geçmiştir. Sermaye büyüklükleri ABD Doları arasında olan uluslararası sermayeli şirketler ile sermayeleri ABD Dolarının üstünde olanların sayısı ise yıllarında düşüş eğilimi izlemiştir. Sermaye büyüklüğü ABD Doları üzerinde olan uluslararası sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payı ise 2016 yılında %3 seviyesindedir. (Tablo 11). Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Sermaye Tutarı (Dolar) Şirket Sayısı Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Yıllara Göre Dağılımı ( ) Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) < , , , , , , , , , , , , , , ,3 > , , , , ,0 Toplam , , , , ,0 23

32 2016 yılında kayıtlı sermayesi ABD Dolarının üzerinde olan 169 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 55 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 24 adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe, 17 adedi imalat sanayinde, 16 şar adedi inşaat ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektörlerinde ve 13 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe faaliyette bulunmaktadır (Tablo 12). Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Sektörler < Sermaye Tutarı (Dolar) > Toplam < > Toplam Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayi Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıt, Römork İmalatı Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve 1.76 Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizm Mali Aracı Kuruluşların Faal Gayrimenkul Kiralama ve İş Faal Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 24

33 2016 yılında kayıtlı sermayesi ABD Dolarının üzerinde olan 169 adet uluslararası sermayeli şirketin 69 u AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlerdir (Tablo 13). Bu ülkeler arasında Hollanda 18 adet şirket ile ön plana çıkmaktadır. Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Ülkeler < Dağılımı ( ) Sermaye Tutarı (Dolar) > Toplam < > Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) Kuzey Afrika Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Diğer Asya Diğer Ülkeler Toplam Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı 25

34 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında, adet şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya adet, Ankara adet ve İzmir ise adet şirket ile İstanbul u takip etmiştir (Tablo 14). Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) İller Şirket Sayısı ( ) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı (2016) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) İSTANBUL , ,7 ANTALYA , ,9 ANKARA , ,0 İZMİR , ,1 MUĞLA , ,1 MERSİN ,0 53 0,9 GAZİANTEP , ,9 BURSA 726 1, ,8 AYDIN 674 1,3 18 0,3 HATAY 653 1,2 42 0,8 Diğer İller , ,4 Toplam Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı 26

35 Harita 1: 2016 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 27

36 Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 28

37 adet uluslararası sermayeli şirketin %62,7 sinin faaliyette bulunduğu İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleridir (Tablo 15). Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Sektörler İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Tekstil Ürünleri İmalatı Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı Motorlu Kara Taşıtı, Römork, Yarı-Römork İm Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin %65 i Marmara, %15,1 i Akdeniz, %9,5 i Ege, %6,7 si İç Anadolu bölgelerinde; %3,7 si de diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır. Uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektörleri en fazla Marmara bölgesinde faaliyette bulunmaktadır (Harita 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9). 29

38 Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi 30

39 Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi MERSİN 31

40 Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi 32

41 Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi 33

42 1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerce başlatılan toplam adet proje kapsamında toplam 40,4 milyar ABD Doları tutarında yatırım yapılması öngörülmektedir yılında uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi planlanan projeler için 229 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu projelerde öngörülen yatırım tutarı ise yaklaşık 10,2 milyar ABD Dolarıdır (Tablo 16). Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Komple Yeni Yatırım Tevsi Diğer Yatırım Türleri a Toplam Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Yatırım (Milyon Dolar) Genel Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı a) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon 2016 yılında başlatılan 229 projenin, %54,6 sı mal veya hizmet üretimine yönelik komple yeni yatırım, %28,4 ü tevsi ve %17 si modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesidir. Başlatılan 125 adet komple yeni yatırım projesi için öngörülen 2,4 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %24 ünü, 65 adet tevsi yatırımı için öngörülen 7,3 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %72 sini, kalan 416 milyon ABD Dolarlık 39 adet modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesi ise toplam yatırım tutarının %4 ünü oluşturmaktadır. Komple yeni yatırımlar, son beş yıllık dönemde başlatılan projelerin adet olarak yaklaşık %48 ini, yatırım tutarı olarak da yaklaşık %53 ünü teşkil etmektedir. Uluslararası sermayeli şirketlerin 2016 yılında başlattıkları projelerin sektörel dağılımında toplam yatırım tutarı bakımından ulaştırma, haberleşme ve depolama faaliyetleri sektörü 6,6 milyar ABD Doları yatırım tutarı ve %65 pay ile ağırlıklı bir konuma sahiptir (Tablo 17). Bu sektörde Pegasus Hava Taşımacılığı A.Ş. nin toplam 6,1 milyar ABD Dolarlık yatırımı ön plana çıkmaktadır. 34

43 İkinci sırada yer alan enerji sektörü 1,7 milyar ABD Doları yatırım tutarı ve %16,6 paya sahiptir. Bu tutar içinde Emba Elektrik Üretim A.Ş. nin toplam 1,2 milyar ABD Dolarlık ve Verbena Enerji San. ve Tic. A.Ş. nin 451 milyon ABD Dolarlık yatırım projeleri, 2016 yılında sektördeki önde gelen projelerdir yılında enerji sektörünü %8,9 pay ile otomotiv sektörü takip etmektedir. Bosch San.ve Tic.A.Ş. nin 405 milyon ABD Doları tutarındaki projesi ile Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. nin 280 milyon ABD Doları tutarındaki yatırımları sektördeki önemli projelerdir. Ayrıca, 2016 yılında Gaziantep Hastane Sağ. Hiz. İşlt. Yat. A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi öngörülen toplam 87 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım sağlık sektöründe, Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirmesi planlanan 60 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım gıda imalatı sektöründe ve KRK Trading International Group Dış Ticaret İthalat İhracat Ltd. Şti. nin 56 milyon ABD Doları tutarındaki yatırımı güneş enerjisi paneli modülü imalatındaki diğer önemli projelerdir yılından itibaren imalat ile enerji sektörlerinde başlatılan yatırım projelerinin toplam yatırım tutarının önemli bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir (Tablo 18). Son 5 yılda bu sektörlerin ortalama yatırım tutarı 2,7 milyar ABD Dolarıdır. 35

44 Tablo 17: 2016 yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Komple Yeni Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) 36 Tevsi Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Sektörlerin Toplam İçindeki Payları (%) TARIM, AVCILIK ,31 0,08 MADENCİLİK ,31 0,04 Metal Cevheri Madenciliği ,31 0,04 İMALAT SANAYİİ ,49 15,87 Gıda ve İçecek ,85 1,72 Tekstil ,62 0,21 Kimya ,93 0,77 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı ,17 1,44 B.Y.S. Elektrikli Makine Ve Cihazların İmalatı ,18 0,34 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı ,61 8,94 Ana Metal Sanayii ,31 0,04 Metal Eşya Sanayii ,80 0,31 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı ,37 0,39 Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı ,73 0,43 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı ,75 0,11 Metal Atık ve Hurdaların Yeniden Değerlendirilmesi ,31 0,02 Diğer İmalat ,86 1,15 ELEKTRİK, GAZ VE SU ,10 16,56 OTELLER VE LOKANTALAR ,93 0,68 ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA ,93 65,22 FAALİYETLERİ Destekleyici ve Yardımcı Ulaştırma Faaliyetleri ,75 0,26 Havayolu Taşımacılığı ,44 60,07 Telekomünikasyon ,31 4,82 Su Yolu Taşımacılığı ,44 0,08 GAYRİMENKUL, KİRALAMA VE İŞ FAALİYETLERİ ,31 0,31 SAĞLIK ,75 1,22 DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ ,87 0,02 TOPLAM ,00 100,00 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Proje Sayısı (Adet) (%) Yatırım Tutarı (%)

45 Tablo 18: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Proje Sayısı (Adet) Toplam Toplam Toplam Toplam Proje Proje Proje Proje Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı (Milyon (Milyon (Milyon (Milyon (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) Dolar) Dolar) Dolar) Dolar) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Tarım, Avcılık Madencilik İmalat Sanayii Elektrik, Gaz ve Su Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Faaliyetleri Eğitim Hizmetleri Gayrimenkul, Kiralama Ve İş Faaliyetleri Sağlık Diğer Hizmet Faaliyetleri Toplam

46 Harita 10: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 38

47 Harita 11: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 39

48 2016 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projelerinin iller bazında dağılımı incelendiğinde, yatırım tutarı bakımından havayolu taşımacılığının ağırlıkta olduğu İstanbul un ve enerji sektörü ile Adana nın ilk iki sırada geldiği görülmektedir yılları arasındaki yatırımların il bazında dağılımında tutar açısından İstanbul un 7,7 milyar ABD Dolarlık yatırım projesi ile ilk sırada olduğu görülmektedir. İstanbul u Kocaeli (3,7 milyar ABD Doları) ve Bursa (3,4 milyar ABD Doları) takip etmektedir (Tablo 19). Tablo 19: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) İller İSTANBUL KOCAELİ BURSA ADANA ANKARA ERZİNCAN İZMİR SAKARYA HATAY MANİSA TEKİRDAĞ KARAMAN AKSARAY KIRKLARELİ KAYSERİ ESKİŞEHİR ÇANKIRI MERSİN BİNGÖL SİİRT Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 40

49 yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırımlarının il bazında dağılımında proje adedi olarak ilk iki sırada İstanbul (142 proje) ve Kocaeli (130 proje) yer almaktadır. Bu iki ili, İzmir (85 proje) ve Bursa (83 proje) takip etmektedir (Tablo 20). Tablo 20: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) İller İSTANBUL KOCAELİ İZMİR BURSA ANKARA TEKİRDAĞ MANİSA GAZİANTEP ADANA MERSİN ANTALYA AYDIN SAKARYA BALIKESİR ESKİŞEHİR MUĞLA KONYA DÜZCE HATAY ŞANLIURFA Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2016 yılının bölgesel ve sektörel yapısı incelendiğinde, projelerin adet ve yatırım tutarları açısından, uluslararası sermayeli şirketlerin ağırlıklı olarak faaliyet gösterdiği 1. Bölge de yoğunlaştığı görülmektedir (Grafik 7-8). 41

50 Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 42

51 Grafik 7: 2016 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı 4. Bölge 5% 5. Bölge 6% 6. Bölge 3% 3. Bölge 18% 1. Bölge 49% 2. Bölge 19% Grafik 8: 2016 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı 3. Bölge 3% 4. Bölge 1% 5. Bölge 1% 6. Bölge 0% 2. Bölge 18% 1. Bölge 77% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 43

52 10,2 milyar ABD Doları tutarındaki yatırımların 2,4 milyar ABD Doları Genel Sistem, 76 milyon ABD Doları Büyük Ölçekli Proje, 7,7 milyar ABD Doları ise Bölgesel destek unsurlarından yararlandırılmıştır (Tablo 21). Tablo 21: 2016 yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel Toplam Destek sınıfı Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Tutarı Adet Enerji Hizmetler İmalat Madencilik Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2016 yılında Genel Sistemden yararlanan yatırımlarda enerji sektörü, Bölgesel Sistemden yararlanan yatırımlarda hizmetler sektörü ilk sırada yer almaktadır. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşvikine yönelik destek unsurlarından yararlanan projeler ise imalat sektöründedir. Bölgesel Sistemden yararlanan hizmetler sektöründe 6,1 milyar ABD Dolarıyla havayolu taşımacılığı yatırımı önemli paya sahiptir. İmalat sektörü içerisinde ilk sırada, 541 milyon ABD Doları yatırım tutarı ve %65 lik pay ile otomotiv sektörü yer almaktadır (Grafik 9). Otomotiv sektörünü %11 lik pay ile plastik sektörü, %6 şarlık pay ile gıda ve makina sektörleri izlemiştir. 44

53 Grafik 9: 2016 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemlerinden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı Gıda 11% Makine 6% Otomotiv 65% Kimya 6% Güneş Enerjisi Panel Modülü 5% Diğer 3% Diğer Ulaşım Araçları 3% B.Y.S. Elektrikli Makine 1% Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2016 yılında düzenlenen toplam 10,2 milyar ABD Doları tutarındaki 229 adet projeden 14 adedinin yatırım tutarı 30 milyon ABD Dolarının üzerinde olup, bunların toplam yatırım tutarı 9,4 milyar ABD Dolarıdır. Gerçekleştirilmesi planlanan 14 adet projenin sektörel dağılımında yatırım tutarı açısından hizmetler sektörü, proje sayısı açısından ise imalat sektörü ilk sırada yer almaktadır (Tablo 22). Tablo 22: 2016 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel Toplam DESTEK SINIFI Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Tutarı Enerji Hizmetler İmalat Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 45

54 Harita 13: 2016 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar) 46 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

55 Harita 14: 2016 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 47

56 2. TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER Türkiye de son 10 yıllık dönemdeki ( dönemi) UDY verileri ülkesel bazda incelendiğinde, ilk sırada 15,9 milyar ABD Doları ile Hollanda yer almaktadır. Hollanda dan sonra en fazla UDY gerçekleştiren ülkeler sırasıyla ABD (10,2 milyar ABD Doları), Lüksemburg (8,7 milyar ABD Doları), Avusturya (8,6 milyar ABD Doları) ve İngiltere (8,5 milyar ABD Doları) olmuştur yılında ise, Türkiye deki uluslararası doğrudan yatırım girişi 10 bakımından ilk 10 ülke Hollanda, İngiltere, Azerbaycan, Almanya, İspanya, ABD, Katar, Avusturya, İsviçre ve Japonya olarak sıralanmaktadır. Hollanda, İngiltere, Azerbaycan, Almanya, İspanya, ABD ve Avusturya son 10 yıllık dönemdeki toplam doğrudan yatırımlarda olduğu gibi, 2016 yılında da ilk 10 yatırımcı ülke arasında yer almayı başarmıştır. Ayrıca, döneminde ilk 10 sırada yer alan ülkelerin, 8 i AB üyesi ülkelerdir. Tablo 23: 2016 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 24: Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Hollanda ,9 2 İngiltere ,8 3 Azerbaycan 652 9,5 4 Almanya 430 6,2 5 İspanya 409 5,9 6 ABD 390 5,7 7 Katar 375 5,4 8 Avusturya 361 5,2 9 İsviçre 350 5,1 10 Japonya 329 4,8 Kaynak: TCMB Diğer ,5 Toplam Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Hollanda ,3 2 ABD ,2 3 Lüksemburg ,8 4 Avusturya ,8 5 İngiltere ,6 6 Almanya ,0 7 İspanya ,8 8 Azerbaycan ,4 9 Fransa ,7 10 Yunanistan ,6 Kaynak: TCMB Diğer ,6 Toplam Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 48

57 Ayrıca, 2016 yılında Azerbaycan (özellikle 2011 yılından beri Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi Socar firmasının yaptığı yatırımlar) ve Japonya (özellikle 2010 yılından itibaren finans, enerji ve imalat sektörlerine yapılan yatırımlar) öne çıkan diğer ülkeler olurken, Körfez ülkeleri arasında özellikle Katar dan finans ve toptan-perakende sektörlerine gelmeye devam eden yatırımlar, son yıllarda Asya ülkelerinin Türkiye ye artan ilgisinin sürdüğünü göstermektedir. ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra son yıllarda Türkiye ye Asya ülkelerinden yapılan yatırımlar, Türkiye nin dünyanın farklı bölgelerinden yatırım çeken bir ülke haline geldiğini ve yatırım kaynaklarının çeşitlendiğini göstermektedir. Tablo 25: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Sıra Ülke Toplam Şirket Sayısı* Türkiye ye Yapılan UDY** (2016) (Milyon Dolar) Dünya Genelinde Ülke Dışına Yapılan UDY Toplamı *** (2016) (Milyon Dolar) 1 Hollanda İngiltere Azerbaycan Almanya İspanya ABD Katar Avusturya İsviçre Japonya Kaynaklar: * Geçici Veriler, Ekonomi Bakanlığı ** TCMB *** UNCTAD 49

58 Hollanda Hollanda sermayeli uluslararası doğrudan yatırımlar, 2016 yılında son yıllarda olduğu gibi yüksek seyretmiş, 1 milyar ABD Doları eşiğine yakın bir değer olan 955 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş, bu değer ile 2016 yılı toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri sıralamasında (2006, 2007 ve 2014 yıllarında olduğu gibi) ilk sırada yer almıştır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB 2016 yılında, Lukoil Eurasia Petrol A.Ş. ye Lukoil Europe Holdings B.V. tarafından transfer edilen 307 milyon ABD Doları işlem ile Fina Holding A.Ş. ye ve Fiba Sağlık Yatırımları A.Ş. ye Fiba Capital Investments B.V. tarafından transfer edilen toplam 211 milyon ABD Doları tutarındaki işlemler yılın en önemli işlemleridir. Bunun yanı sıra, Hollanda sermayeli şirketler tarafından gerçekleştirilen birleşme ve satınalma ile sermaye artışına istinaden bir çok transfer gerçekleşmiştir. 50

59 Türkiye de 2016 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 125 adet şirket Hollanda sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Hollanda, adet şirket ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 5. ülke konumundadır. İngiltere 2016 yılında dünyada en çok yatırım çeken 2. ülke olan İngiltere, Türkiye de de başlıca yatırımcı ülkelerden biri olarak 2016 yılında en çok yatırım yapan 2. ülke olmuştur. Kümülatif bazda da Türkiye de en fazla doğrudan yatırım gerçekleştiren 5. ülke olan İngiltere, 2016 yılında da 950 milyon ABD Doları tutarında yatırım gerçekleştirmiştir. En son 2014 yılında 1 milyar ABD Doları yatırım yapan İngiltere, 2016 yılında da bu değere yakın bir seviyeye ulaşmıştır yılında İngiltere kaynaklı yatırımlar imalat, enerji ve finans sektörlerinde yoğunlaşmıştır yılındaki işlemler arasında; Ülker Bisküvi Sanayi A.Ş. hisselerinin %21 inin İngiliz Pladis Foods Limited firmasına devri sonucu transfer edilen toplam 347 milyon ABD Doları ile TT Hotels Turkey Otel Hizmetleri Tur. ve Tic. A.Ş. ye First Choice Holidays Limited tarafından, C.P Standart Gıda SA ya CPF Investment Limıted firması tarafından, Odea Bank a Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından ve Tanap Doğalgaz İletim A.Ş. ye BP Int. Ltd. tarafından gerçekleştirilen transferler önde gelen işlemler olmuştur. Türkiye de 2016 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 94 adet şirket, İngiltere sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, adet ile İngiltere Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 4. ülke konumundadır. 51

60 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Azerbaycan 2011 yılından bu yana Türkiye deki doğrudan yatırımları önemli düzeye ulaşan Azerbaycan, enerji sektörü başta olmak üzere son yıllarda istikrarlı doğrudan yatırım yapan ülkeler arasında yer almaktadır yılında ise, Azerbaycan kaynaklı 652 milyon ABD Doları tutarında yatırım gerçekleşmiştir yılında, Azerbaycan menşeli doğrudan yatırımların önemli bir bölümü ülkenin doğrudan yatırım eğilimlerine paralel şekilde enerji sektörüne ve bunun yanı sıra inşaat sektörüne gerçekleşmiştir. Tanap Doğalgaz İletim A.Ş. de ve Socar Turkey Enerji A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye transferleri Azeri kaynaklı doğrudan yatırımların önemli bir kısmını teşkil etmiştir. 52

61 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 174 adet şirket Azerbaycan sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise adet ile Azerbaycan Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 8. ülke konumundadır. Almanya Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip ülke konumunda olan Almanya doğrudan yatırım performansı açısından da en önde gelen ülkelerden biridir yılında yaklaşık 2 milyar ABD Doları tutarında doğrudan yatırım ile lider yatırımcı ülke konumunda bulunan Almanya özellikle imalat, enerji ve finans sektörlerinde istikrarlı bir yatırımcıdır yılında ise 430 milyon ABD Doları yatırım tutarıyla 2015 yılı performansını (2015 yılında 355 milyon ABD Doları) geride bırakmıştır. 53

62 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Başta Bosch San. ve Tic. A.Ş. de, Ergo Grubu Holding A.Ş. de ve Klöckner Pentaplast Turkey Ambalaj Maddeleri A.Ş. de gerçekleşen sermaye artışlarına istinaden transfer edilen yüksek meblağlar olmak üzere, çok sayıda muhtelif sermaye artışı Almanya kaynaklı doğrudan yatırımlarda önemli rol oynamıştır. Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 400 adet şirket Almanya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, firma ile Almanya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip ülke konumundadır. 54

63 İspanya 2015 yılında, 2011 yılındaki 2,25 milyar ABD Doları yatırım tutarını geride bırakarak, 2,31 milyar ABD Doları yatırım tutarı ile en yüksek değerine ulaşan İspanya kaynaklı doğrudan yatırımlar, 2016 yılında 409 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir yılı İspanya kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlarda, Aruna Servicios Integrales S.L. firması tarafından Global Power Enerji San. ve Tic. A.Ş. ye transfer edilen sermaye önemli bir yer tutarken, birçok muhtelif transfer diğer önemli işlemler arasında yer almıştır. Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 41 adet şirket İspanya sermayeli olurken, genel toplamda ise, 653 adet İspanya sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB 55

64 ABD Ülkemizde enerji, sigorta, kimyasal madde ve gıda imalatı gibi sektörler başta olmak üzere oldukça aktif bir yatırımcı ülke olan ABD, birikimli olarak Hollanda dan sonra en fazla doğrudan yatırım gerçekleştiren 2. ülke konumundadır yılında Odea Bank A.Ş. nin hisselerinin belli bir kısmının satın alınmasına istinaden International Finance Corporation (IFC) tarafından transfer edilen 109 milyon ABD Doları öne çıkan işlemlerin başında gelmektedir. Bunlara ilaveten aktif pek çok ABD ortaklı şirket, yıl içerisinde muhtelif sermaye transferleri gerçekleştirmiştir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında, şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 106 adet şirket ABD sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise ABD, adet ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 9. ülke konumundadır. 56

65 Katar Katar 2011 yılından bu yana Dünya da doğrudan yatırımlarını artıran bir ülke olarak dikkat çekmekteyken, Türkiye ye olan ilgisinin bu süreçte oldukça canlı olduğu görülmektedir yılında 469 milyon ABD Doları doğrudan yatırım ile Türkiye de en fazla doğrudan yatırım gerçekleştiren 8. ülke olan Katar, 2015 yılında 350 milyon ABD Doları, 2016 yılında ise 375 milyon ABD Doları doğrudan yatırım gerçekleştirmiştir yılında Katar tarafından ülkemizde gerçekleştirilen doğrudan yatırımların çok önemli bir bölümü, Alternatif Bank A.Ş. deki %37 hisse payının Commercial Bank of Qatar tarafından satın alınmasına istinaden transfer edilen 324 milyon ABD Doları tutarındaki sermayeden kaynaklanmıştır. Böylece Alternatif Bank A.Ş. nin %100 hisse sahipliği Commercial Bank of Qatar a geçmiştir. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 33 adet şirket Katar sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 112 adet ile Katar, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 56. ülke konumundadır. 57

66 Avusturya Kümülatif bazda Türkiye deki 3. yatırımcı ülke olan Avusturya, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında ülkemizde lider doğrudan yatırımcı ülke olmuştur. Geçmişte Türkiye de çoğunlukla enerji sektörü yatırımları ile dikkat çeken Avusturya nın imalat ve ulaştırma sektörlerinde de önemli işlemlere imza attığı görülmektedir yılında; OMV Samsun Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. ye OMV Gas & Power GMBH tarafından, Türk Henkel Kimya San. ve Tic A.Ş. ye Henkel Central Eastern Europe Gesellschaft Mbh tarafından ve Dentaş Ambalaj ve Kağıt San. A.Ş. ye Mosburger GMBH tarafından gönderilen transferler öne çıkan işlemler olmuştur. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 33 adet şirket, Avusturya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 873 adet ile Avusturya Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 13. ülke konumundadır. 58

67 İsviçre Yıllar itibariyle İsviçre den ülkemize gelen doğrudan yatırımlar aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi belirli bir seviyede istikrar arz etmektedir yılında 454 milyon ABD Doları doğrudan yatırım ile yatırımcı ülkeler arasında 7. sırada yer alan İsviçre, 2016 yılında da 350 milyon ABD Dolarlık doğrudan yatırım ile 9. sırada yer almıştır yılında İsviçre sermayeli firmalar tarafından gerçekleştirilen doğrudan yatırımlarda, Bodrum Gayrimenkul Yatırım İnşaat Taah. Tur. A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışına istinaden Akita Business LTD tarafından transfer edilen tutar ile MSC Gemi Acenteliği A.Ş. de gerçekleştirilen sermaye artışına istinaden United Agencies Ltd. tarafından transfer edilen tutar önde gelen yatırımlar olmuştur. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 56 adet şirket İsviçre sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 831 firma ile İsviçre, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 15. ülke konumundadır. 59

68 Japonya Yıllar itibariyle bakıldığında Dünya da ABD den sonra en önemli yurtdışı yatırımcı ülke konumunda olan Japonya nın 2010 yılından itibaren ülkemize olan ilgisi devam etmekte ve imalat, finans, sigorta, enerji ve altyapı gibi farklı sektörlere yayılmaktadır yılında 439 milyon ABD Doları doğrudan yatırım ile en çok doğrudan yatırım gerçekleştiren 9. ülke olan Japonya, 2016 yılında da 329 milyon ABD Doları tutarındaki doğrudan yatırım ile yatırımcı ülkeler arasında 10. sırada yer almıştır yılında Japonya nın önde gelen boya üreticisi Kansai Paint Co. Ltd. nin Polisan Boya hisselerinin %50 sini satın almasına istinaden transfer edilen 113,5 milyon ABD Doları sermaye ile IHI Infrastructure Systems Co. Ltd. Türkiye İstanbul Şubesi ne IHI Infrastructure Systems Co. Ltd tarafından transfer edilen sermaye önde gelen Japonya menşeli doğrudan yatırımlar olmuştur. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, TCMB Türkiye de 2016 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 11 adet şirket Japonya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 217 firma ile Japonya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli 43. ülke konumundadır. 60